Vaderlandsche historie. Deel 7

[p. 285]

Achtste hoofdstuk.

namen onder jan ii en diens broeders. - jans eerste krygsbedryven. - geschiedenis van zyn' oom robrecht van artois. - kryg en verzoening met brabant. - dood van jan ii. - zyn broeder wyt ii volgt hem op. - en sterft. - diens jongere broeder philip iii volgt hem op. - en sterft. - willem i erft het graefschap. - neemt deel aen den kryg van engeland tegen frankryk. - zyne aenwinsten en nieuwe wapenfeiten. - beroerte te namen, en die gestild. - des graven bezorgdheid voor 's lands welvaren. - nieuwe kryg met brabant. - geharrewar met luik. - willem geeft hulp aen graef lodewyk van vlaenderen. - hy ruilt de heerlykheid van sluis tegen die van bethune. - des graven dood.

1330-1391.

Jan II was met zyn' vader naer Parys gegaen, en had hem daer de oogen gesloten. Na, den 4 February 1330, de plegtige begrafenis te hebben bygewoond, kwam hy naer Namen om, als oudste zoon des aflyvigen, bezit te nemen van het mark-

[p. 286]

graefschap, en werd van groot en klein met even veel vriendschap ontvangen, des te meer daer ieder vertrouwde dat hy zyn' voorganger, wiens naem hy droeg en die zeer bemind was geweest, in alles zou navolgen, gelyk dan ook de nieuwe graef zich voorstelde, en ja plegtig beloofde, toen hy, omstreeks vasten-avond, in de kerk van Sint Albaen den gewoonen eed aflegde, en vervolgens den eed der stedelyke overheden ontving⁽¹⁾.

Het is niet te zeggen dat Jan II, met zyne moeder en het grafelyk gezin, op het burgslot van Namen ging woonen, om daer zynen tyd te besteden ten voordeele van land en volk. Neen, het was al veel in die tyden, wanneer een vorst de wysheid had van met zyne naeste buren in vriendschap te leven, en de plaeg des oorlogs van zyne onderdanen af te weren; voor het overige mogt hy zoo krygszuchtig zyn als hy wilde en zyne dagen met vechten doorbrengen: het volk zegende hem en hield hem voor eenen vreedzamen vorst, mits zulks in den vreemde gebeurde.

Deze voorwaerde schynt de nieuwe graef vervuld

(1) Zie De Marne, bl. 349.

[p. 287]

te hebben, want eer het jaer 1330 ten einde liep, vertrok hy met zyn' neef van Luxemburg Jan den Blinde naer Bohemen, en vervolgens naer Lithau, om daer, ver genoeg van huis, in het gezelschap der Duitsche Ridders, de wapens te voeren tegen de nog heidensche inwoonders van dat land⁽¹⁾.

Lang echter kan onze graef daer niet vertoefd hebben, zoo min als de Luxemburger; wrant reeds het jaer daerna was deze laetste te Parys volop werkzaem om een groot bondgenootschap tot stand te brengen tegen den hertog van Brabant⁽²⁾, die in het begin van 1332 door eene menigte van vorsten aengerand werd, onder anderen door graef Jan van Namen bygestaen van diens oudsten broeder. Deze kryg, waer, ofschoon hy op zoo buitengewoon groote schael was aengelegd, echter zoo weinig by uitgevoerd werd, gelyk wy in ons vyfde Deel verhaeld hebben⁽³⁾, had voor koning Philip

(1) Zie ons zesde Deel, bl. 346 en de aenteekeningen aldaer. Zie mede De Marne, bl. 349.

(2) Zie de oorzaek der vyandschap tusschen hertog Jan III en den graef van Luxemburg, tevens koning van Bohemen, in ons vyfde Deel, bl. 470-71.

(3) Zie daer, bl. 483, vlgg.

[p. 288]

van Frankryk tot byzondere, zoo niet tot eenigste reden de herbergzaemheid welke hertog Jan III van Brabant oefende ten aenzien van Philips gezworen vyand graef Robrecht van Artois. Ook verliet de fransche koning welhaest het bondgenootschap, wanneer de reden zyner gramschap tegen Brabant ophield, door het vrywillig vertrek des gehaten Robrechts; maer deze zocht thans schuilplaets te Namen zelf⁽¹⁾, en verplaetste aldus het voorwerp van Philips woede, die werkelyk gereed stond om op dit graefschap uit te bersten.

Robrecht van Artois⁽²⁾, de eigen broeder van graef Jans moeder, had meer dan iemand ter wereld bygebragt om zyn' zwager Philip van Valois⁽³⁾ in 1328 den troon van Frankryk te doen beklimmen⁽⁴⁾, maer raekte niet te min, kort daer op, met hem in eenen onverzoenlyken twist die, van

(1) Zie ons vyfde Deel, bl. 488, en de aenteek. 3.

(2) Hy was de kleinzoon van dien graef Robrecht, die zyne dood vond in den slag van Kortryk, anno 1302. Zie ons vierde Deel, bl. 496, vlgg.

(3) Robrecht was getrouwd met eene halfzuster van koning Philip VI.

(4) Zie de omstandigheden van dat feit in ons vierde Deel, bl. 571.

[p. 289]

zynen kant, tot allerlei uitersten gedreven werd. 's Mans vader Philip, heer van Conches in Normandyë⁽¹⁾, was in 1298 overleden, vyf jaren voor dat zyn eigen vader de dood vond op het slagveld van Kortryk, latendenog eene enkele dochter na met naem Mathilde, welke hem in het graefschap van Artois opvolgde. Doch weldra werd haer dit betwist door haren neef Robrecht⁽²⁾, die staen hield dat hy, als mannelyke oir, in zyns vaders plaets trad, en aldus voorregt had op zyne moei Mathilde. Trouwens, in vroegere tyden zou hy zyn proces gewonnen hebben, toen de graefschappen over 't algemeen voor mannelyke of zweerd-leenen gehouden werden; maer het hof der Pairs, dat in 1309 de zaek onderzocht, besliste tegen Robrecht, voor reden gevende dat, in Artois, het regt van plaetsvervangst⁽³⁾ niet

(1) Philip had die heerlykheid, met nog andere titels, van zyne moeder geërfd. Sedert werd zy vereenigd aen het graefschap van Evreux.

(2) Namelyk toen deze, in 1287 geboren, bejaerd was geworden.

(3) In 't Fransch heet het droit de représentation. In ons vierde Deel, bl. 555, kan men zien dat de fransche politiek, in 1322, geheel anders besliste wegens de opvolging in Vlaenderen.

[p. 290]

bestond, en dat er de dochters in regte lyn wettiglyk opvolgden⁽¹⁾. Robrecht deed klagten by den toenmaligen koning Philip IV, beschuldigende de Pairs van hatelyke partyschap, doch zonder iets anders te winnen dan dat de koning hem het graefschap van Beaumont schonk⁽²⁾, waer hy echter geenszins meê te vrede was. Onder Philip V beproefde Robrecht om met de wapens het al te vurig gewenschte graefschap uit de handen zyner moei te halen, maer zulks mislukte insgelyks: de koning ondersteunde Mathilde⁽³⁾, en eene nieuwe uit-

(1) Deze uitspraek, waer ja Mathilde zelf, als Pair van Frankryk, meê in stemde, heeft zeer veel bygebragt om het onderscheid tusschen zweerd- en spilleof konkelleenen in dat koningryk te doen verdwynen. Voortaen werden er de leenen over 't algemeen beschouwd als spilleleenen, by gebreke van mannelyke oiren op de dochters verstervende. Van toen af hadden dan ook de koningen een allerbekwaemst middel om, door huwelyken, de groote leenen allengskens aen hunne kroon te vereenigen, en zy hebben daer goed gebruik weten van te maken.

(2) Eigentlyk Beaumont-le-Roger, in Hoog Normandyë.

(3) Geen wonder, want Philip V, bygenaemd de Lange, was met Mathildes dochter getrouwd.

[p. 291]

spraek van het hof der Pairs verzekerde haer in het bezit des graefschaps.

Aldus stond het sedert tien jaren, toen in 1328 Philip VI den troon beklom. Alsdan meende Robrecht op nieuw kans te hebben, en verzocht zyn' zwager het vorig proces te doen herzien, een verzoek dat Philip moeijelyk, maer ten laetste toch inwilligde, mits er mogelykheid ware om te toonen dat het vroeger gewysde ergens mank aen ging. Zulks beweerde inderdaed Robrecht; doch dit mael, door zyne heerschzucht verblind en meêgesleept, liet hy zich vervoeren tot schandelyke middelen om zyn doel te bereiken; want, geholpen of liever ingeblazen door eene arglistige vrouw, beproefde hy om door een aental valsche stukken en gesmeedde oorkonden te bewyzen dat wylen zyn grootvader het graefschap van Artois met levende lyf had afgestaen aen zynen zoon, en dat deze overdragtdoor Philip IV bekrachtigd was geweest, zoo wel als toegestemd door Mathilde. Daerby zocht by eene menigte van opgemaekte getuigen byeen, die de leugen bevestigden, en, erger nog, Mathilde werd van kant geholpen den 27 October 1329: althans het gerucht liep dat zy vergeven was. Dit

[p. 292]

alles viel noodwendig tot Robrechts schande uit: het bleek duidelyk dat hy met bedrog was omgegaen, en de gewaende brieven werden in zyne tegenwoordigheid aen stukken gescheurd; maer de halsstarrige vorst bleef niet te min zyn regt staende houden, tot dat hy eindelyk voor het Parlement gedaegd zynde om zich te verantwoorden wegens gepleegd hoogverraed, door namaking van koninklyke brieven en staetszegels, den 8 April 1332, door een plegtig vonnis ter dood veroordeeld werd, met verbeurte van alle zyne goederen⁽¹⁾.

Robrecht was voor het hof der Pairs niet verschenen, maer had de vlugt genomen naer Brabant, alwaer hy, sedert het einde van Augusty of het begin van September des vorigen jaers⁽²⁾, schuilplaets had gevonden⁽³⁾. Indien hy daer nu nog zyn lot, hetwelk hy aen eigen roekeloosheid alleen toe kon wyten, met gelatenheid had gedra-

(1) Zie de zaek, met al haren omslag, verhaeld by Velly, Histoire de France, VIII, bl. 269, vlgg. uitgave van 1762.

(2) Volgens de aenteekeningen van Buchon op de kronyk van Froissart.

(3) Zie ons vyfde Deel, bl. 478, vlgg.

[p. 293]

gen, zoo ware hy ten minste medelydensweerdig geweest; maer neen, in zyn vrywillig ballingschap hield hy niet op plannen te smeden tegen zyne onderstelde vyanden den hertog van Burgondië, den graef van Bar, den kanselier van Frankryk en andere groote edellieden, te regt of te onregt verdacht van den koning tegen hem te hebben opgestookt; doch zyn hevigste wrok was tegen den koning zelf. Dien had hy in zyn hart den dood gezworen; maer wetende dat Philip buiten zyn bereik en met gewoone wapens niet of zeer moeijelyk te treffen was, nam Robrecht zynen toevlugt tot de zwarte kunst. Speelbal der bygeloovigheid van zynen tyd, zocht hy den vorst te versteken⁽¹⁾: namelyk, by middel van wassen beeldtjens op 's konings gelaetstrekken en gestalte min of meer nagebootst, en door zekere tooverteekens en woorden voorbereid⁽²⁾, ondernam hy zyn' zwager om het leven te brengen, met de betooverde beeldtjens te

(1) In 't Fransch hiet het envoûter, in 't Latyn invultare. Zie het Supplement van Carpentier op het Glossarium van Du Cange, in vocibus Votum, IV, col. 1200, et Vultivoli, col. 1212.

(2) Men noemde dat de beeldtjens doopen.

[p. 294]

doorpriemen, wanende dat de steken, welke hy er met eene naeld aen toebragt, op de eigen plaets des lichaems den vorst moesten raken en folteren.

Philip mogt met zulke dolligheden den spot houden, maer overtuigd dat zyn schoonbroeder, wiens haet en moedwil hy kende, ook tot ernstiger aenslagen, ja tot alles bekwaem was, liet hy niets onbeproefd om hem Brabant te doen ruimen.

En nu begrypt men hoe de koning gestemd moest wezen, toen hy vernam dat zyn doodsvyand schuilplaets had gevonden by diens zuster de gravin van Namen⁽¹⁾. Zoo zeide men althans; maer het schynt dat, verre van daer aen het hof of in het openbaer ontvangen te worden, hy zich verstoken hield by eenen kanonik van Sint Albaen⁽²⁾, die

(1) Men weet niet om wat tyd Robrecht Brabant verliet; maer het is zeker dat hy daer nog was na de verloving van koning Philips dochter aen den oudsten zoon van hertog Jan III. Zie ons vyfde Deel, bl. 487, aenteek. 1. Vermoedelyk is hy op het einde van dat jaer, of misschien in het begin van 1333 naer Namen vertrokken. Dit is ook het gevoelen van Buchon, op wiens tydrekening men staet mag maken.

(2) Dit getuigt Fisen, II, bl. 80, en noemt zelfs den kanonik die Robrecht herbergde.

[p. 295]

hem uit christelyke liefde in zyn huis had toegelaten. Hoe 't zy, Philip had zoo haest geene weet van Robrechts verblyf te Namen, of hy verzocht door een gezantschap den bisschop van Luik om de wapens op te vatten, en het naburig graefschap aen te randen. Bisschop Adolf was daer aenstonds gereed voor; maer toen hy, te samen met de koninklyke afgeveerdigden, naer Namen was gekomen om den graef of de gravin⁽¹⁾ den oorlog te verklaren, indien deze Philips vyand uit hun land niet joegen, kregen zy voor antwoord dat niemand van Robrecht wist te spreken, en dat zy vryelyk heel het graefschap mogten doorzoeken, om, waer zy hem vonden of niet, er de hand op te leggen⁽²⁾.

't Is waer, zy zochten te vergeefs, alhoewel er iets ruchtbaer werd van des kanoniks gedrag, die ja eenen tyd lang in hechtenis gehouden, doch vervolgens weêr losgelaten werd. Evenwel, in zulke nare omstandigheden dorst of wilde de verstekeling niet langer gebruik maken van eene gastvryheid, welke zynen weldoener of zelfs zyne bloedverwanten tot groot onheil verstrekken kon, weshalve hy,

(1) Fisen wil dat graef Jan II op dat oogenblik afwezig was.

(2) Zie Fisen, loc. cit.

[p. 296]

naer 't schynt tegen het einde des jaers 1333⁽¹⁾, uit eigen beweging Namen verliet, en hebbende, verkleed in een koopmans-pak, de Noordzee bereikt, stak hy over naer Engeland⁽²⁾.

Thans bedaerde de koning, en sprak van geenen kryg tegen Namen meer. Hy meende voortaen van Robrechts haet niets meer te vreezen te hebben; maer hadde Philip VI kunnen voorzien wat de wrevelige edelman hem eerlang in Engeland berokkende, en dat hy daer een vuer ging aenstoken hetwelk meer dan eene eeuw branden moest, hy zou zeker zoo driftig niet geweest zyn om zyn' zwager uit Brabant en Namen verjaegd te krygen⁽³⁾.

Graef Jan II was in het bondgenootschap tegen Brabant getreden uit hoofde, zoo 't hiet⁽⁴⁾, van

(1) Buchon beweert dat Robrecht in de dagen van Kersmis 1333 nog te Namen was, en daer zelfs ziek lag.

(2) Zie Velly, VIII, bl. 291, vlgg.

(3) Zie ons vierde Deel, bl. 581, vlgg.

(4) Alle de vorsten die deel namen aen dat bondgenootschap van twee koningen en twintig graven of baronnen, haelden oude koeijen uit de sloot, om aen hertog Jan III den oorlog te kunnen verklaren. Zie ons vyfde Deel, bl. 481, en Butkens, I, bl. 403.

[p. 297]

zekere oude geschillen over regten van eigendom of van leenroerigheid. Thans kwamen zy tot akkoord door een verdrag, waerby eenige gronden en leenen van den een aen den anderen afgestaen of aen de verdere beslissing van middelaers overgelaten werden, en waer tevens in besproken werd dat voortaen de graef het slot van Samson te leen zou nemen van hertog Jan⁽¹⁾, zoo nogtans dat deze zich het regt voorbehield van daer, in tyd van oorlog, eene bezetting in te stellen, maer om het vervolgens, de kryg geëindigd zynde, weêr te ruimen, enz.⁽²⁾

Deze plegtige verzoening, den 18 November 1333 getroffen, belette niet dat, in de eerste dagen des volgenden jaers, de graef van Namen op nieuw zich aensloot by het vorige bondgenootschap, dit mael inzonderheid herknoopt door graef Lodewyk van Vlaenderen, die met Brabant in eenen allerhevigsten twist geraekt was ten opzigte der Mechelsche

(1) Het moest derhalve toen reeds van den Luikschen bisschop door Jan of zyn' voorganger ingelost zyn. Zie De Marne, bl. 356-57, en hiervoren, bl. 155.

(2) Zie Butkens, I, bl. 406, en de oorkonde in zyne Preuves, bl. 163-64.

[p. 298]

Heerlykheid, door hem weleer gekocht⁽¹⁾. De kryg werd inderdaed hernomen, met meerder vuer zelfs dan den eersten keer; maer hy duerde niet langer, want de koning van Frankryk, in stede van meê te doen als in 1332, zocht nu de vyandlykheden tegen te houden en de krakeelende vorsten overeen te brengen, in het belang vooral zyner eigen politiek. Hy wist dan zyne bemiddeling te doen aenveerden, en weldra een eind aen den twist te stellen door den vrede die te Amiens gesloten werd den 26 Juny 1334⁽²⁾.

By deze nieuwe overeenkomst schynt graef Jan van Namen gewonnen noch verloren te hebben, want daer is van hem geene spraek in het verdrag. Hy had daerenboven den tyd niet om er voordeel uit te trekken, want hy stierf by den aenvang eener reis naer Duitschland den 2 April 1335, zonder kinderen na te laten, zynde tot dan toe ongehuwd gebleven⁽³⁾.

(1) Zie ons vyfde Deel, bl. 514, vlgg.

(2) Zie ons vyfde Deel, bl. 516, vlgg. Zie mede Butkens, I, bl. 408, vlgg. en den tekst van het vredeverdrag in zyne Preuves, bl. 166, vlgg. Het staet ook, en ruim zoo nauwkeurig, by De Dynter, II, bl. 573-91.

(3) Zie De Marne, bl. 362, of Galliot, II, bl. 18.

[p. 299]

Het markgraefschap van Namen verviel dus op Jans oudsten broeder Wyt II van Vlaenderen, maer die op zyne beurt door eene vroegtydige dood werd weggerukt. Nauwelyks had hy bezit genomen van de vaderlyke erfenis, of hy vertrok naer Engeland om koning Eduard III by te staen in diens veldtogt tegen eenen anderen Eduard, koning van Schotland. 't Is waer, de graef kwam in den volgenden winter terug naer deze landen; maer zynde ontscheept in Vlaenderen, nam hy daer in 't voorbygaen deel aen een steek- of ridderspel, en werd er ongelukkiglyk door een franschen edelman dusdanig gewond, dat hy er van stierf den 12 Maert 1336. Zyn lyk, eerst ter bewaring gelaten in de abtdy van Salzinne⁽¹⁾, werd korte dagen daerna plegtiglyk overgevoerd naer Namen, en daer ter aerde besteld in de kerk van Sint Albaen, onder de oogen van hertog Jan III van Brabant die, met den bisschop van Luik en vele andere naburige vorsten, derwaert gekomen was om de lykdiensten by te woonen⁽²⁾.

(1) Niet verre van Namen. Zie Galliot, IV, bl. 302.

(2) Zie De Marne, bl. 364, vlg. en Galliot, II, bl. 20-21.

[p. 300]

Wyt II was mede ongehuwd uit de wereld gescheiden, derhalve verstierf zyn graefschap op den volgenden broeder Philip, derden van dien naem in de rei der Naemsche vorsten. Deze regeerde niet langer dan zyn voorganger, en had nog een treuriger eind. Hy was, op het oogenblik dat zyn erfdeel hem toekwam, niet te Namen, maer, naer het zeggen van sommige schryvers, in Lithau aen 't vechten tegen de ongeloovigen, of, als anderen beweeren, in Zweden aen het hof van koning Magnus, die eene zyner zusters getrouwd had⁽¹⁾. Zoo haest hy echter de tyding van zyns broeders dood ontvangen had, zette hy zich op reis naer Namen, en werd daer met de gewoone plegtigheid ingehuldigd.

Philips eerste werk, mag men zeggen, was dat hy, om aen den uitersten wil des verstorvenen te beantwoorden, in Sint Albaens kerk eene nieuwe kapellanie stichtte, by diploom van 23 Juny 1336⁽²⁾; maer eerlang meêgesleept door zynen krygs- of nieuwigheidslust, vertrok hy, met zyn' schoonbroe-

(1) Zie De Marne, bl. 348 en 366. Zie mede Galliot, II, bl. 22.

(2) De oorkonde staet by Miraeus, I, bl. 322.

[p. 301]

der den graef van Vianden⁽¹⁾ en eenige andere adelborsten, naer de landen van Overzee⁽²⁾, nog altyd het geliefkoosd voorwerp van den yver der jonge ridderschap die, wars van stilzitten, begeerig naer roem, en gescherpt op buitengewoone lotgevallen, wanneer zy t'huis weinig of niets te verrigten had, eenen togt naer Jerusalem ondernam, om door vrome daden uit te schitteren, alhoewel sedert lang de kruistogten van vroegeren dag niet meer hernieuwd werden.

De graef van Namen en diens reisgezellen namen hunnen weg over Italië naer het eiland Cyprus⁽³⁾,

(1) Philips zuster Maria was getrouwd met graef Godevaert van Vianden, en trad sedert in een tweede huwelyk met Thiebout van Bar, heer van Pierrepont. Zie hiervoren, bl. 284, aenteek. 2.

(2) De Naemsche geschiedschryvers zeggen dat de jonge graef naer het Oosten vertrok met oneerlyke bedoelingen. Zy leiden dat enkelyk af uit eene getuigenis van Hocsem, by Chapeauv. II, bl. 438, en nageschreven door Zantfliet, in de Ampliss. Coll. V, col. 218; maer het woord van Hocsem gebezigd heeft onderscheiden beteekenissen, en men is niet verpligt er de slechtste aen te hechten.

(3) Benoorden Egypte, en niet verre van de kusten van Syrië.

[p. 302]

toen ter tyd nog een koningryk onder het bewind der Latynen, en langs waer de pelgrims gewoon waren naer Syrië over te steken. Maer zy lieten er hun gebeente; want zynde, door of zonder hunne schuld, in twist geraekt met de inwoonders van het land, werden zy er allen wreedaertiglyk omgebragt in den loop van 1337⁽¹⁾.

Philip verwierf eene grafstede by de Franciskaners van Magozza⁽²⁾.

De tyding van Philips dood kwam te Namen aen den 18 October 1337, waer vervolgens zyne plegtige uitvaert gedaen werd in de kerk der Minderbroeders. Daer hy insgelyks nog ongetrouwd was gebleven, verviel het graefschap op zyn volgenden broeder Willem I, sedert bygenaemd den Ryke, die maer dertien jaer oud was⁽³⁾ toen hy een vorstendom erfde, waer hy of niemand had kunnen op rekenen. Zyne moeder Maria van Artois leefde nog, en bestierde het land gedurende de onmondigheid

(1) Zie De Marne, bl. 366-67, of Galliot, II, bl. 23-24.

(2) Of Famagusta, van Fama Augusti, eene stad en zeehaven op de oostelyke kust des eilands.

(3) Willem was geboren in 1324.

[p. 303]

haers zoons, te samen met diens vaderlyken oom graef Hendrik van Lodi⁽¹⁾. Het was in den tyd dat de kryg tusschen Engeland en Frankryk aenvang had genomen, en dat alle de vorsten van Neder-Lotharingen gereedschap maekten om daer aen meê te doen, vooral sints koning Eduard III door den keizer tot stedehouder des Ryks aengesteld was geworden⁽²⁾, en daerdoor zelf het regt had verworven om de groote leenmannen der Duitsche kroon tot zynen onderstand te roepen. In die hoedanigheid moest dan ook de graef van Namen met zynen adel het zweerd aengorden tegen Eduards vyand Philip van Valois; maer al ware de jonge Willem, uit kracht zyner leenpligt, daertoe niet gehouden geweest, zyne moeder die, sedert de ongevallen van haer' broeder Robrecht, een doodelyken wrok op den franschen koning voedde, kon hem daer zeker niet laten vreemd aen blyven. Neen, zy zond aldra Willem met twee honderd lansen, dat is een duizendtal gewapende mannen⁽³⁾, om de Engelschen te helpen by het beleg van Kameryk, dat in

(1) Zie hiervoren, bl. 262, aen teek. 1.

(2) Zie ons vyfde Deel, bl. 523.

(3) Zie ons zesde Deel, bl. 312, aenteek. 2.

[p. 304]

den nazomer van 1339 ondernomen werd, doch niet gunstig afliep⁽¹⁾.

Het is nogtans niet dat de graef van Namen zyn moeders haet blindelings involgde: zulks zouden hem gewis 's lands edellieden ontraden hebben, als kunnende vroeg of laet groote onheilen over hem en zyn volk trekken. Ook ziet men dat Willem eerder zyn gedrag regelde naer het voorbeeld van zyn naesten buer en naemgenoot, den graef van Henegau, die verklaerd had den koning van Engeland te zullen dienen zoo lang deze op Ryks grondgebied bleef, maer niet van zin te zyn hem op franschen bodem te volgen⁽²⁾. Gelyke verklaring had de Naemsche vorst mede gedaen⁽³⁾, en verliet werkelyk de standaerts van koning Eduard, toen deze het beleg van Kameryk opgebroken had, tegen het einde van October⁽⁴⁾.

(1) Zie ons vierde Deel, bl. 597, en ons zesde, bl. 313. Zie mede De Marne, bl. 368, en Galliot, II, bl. 26.

(2) Zie ons zesde Deel, bl. 315.

(3) Zie de Chroniques van Froissart, uitgave van Buchon, Liv. I, chap. 83.

(4) Zie ons vierde Deel, bl. 598.

[p. 305]

't Is waer, Philip van Valois toonde den Henegauwer mageren dank voor diens tweezydigheid, want hy overviel zyn land en deed er zoo veel schade⁽¹⁾, dat de graef, in 1340, voor eigen rekening tegen de Franschen optrok, gevolgd door Willem van Namen, die andermael, aen het hoofd zyner talryke ridderschap, blyken van moed gaf naby het belegerde Thun-l'Evêque⁽²⁾. Het zelfde deed hy kort daerna by het beleg van Doornik⁽³⁾, alwaer hem zelfs het krygslot eens deerlyk tegen sloeg; want zynde met de Henegauwers op schermutseling uitgegaen naer de kanten van Ryssel, werd hy verrast door eene sterke bende Luikenaers, welke naer gewoonte met Frankryk heulden, en kreeg de nederlaeg, zoodanig dat hy onderscheiden edellieden van aenzien op het veld liet, en meer nog in 's vyands handen⁽⁴⁾.

Na dat Doornik verlost was en het vechten een

(1) Zie ons zesde Deel, bl. 318, vlgg.

(2) Zie daer, bl. 335. Zie mede De Marne, bl. 370, en Galliot, II, bl. 33.

(3) Zie ons zesde Deel, bl. 339, vlgg.

(4) Zie Zantfliet, in de Ampliss. Col. V, col. 225, en Froissart, Liv. I, chap. 134.

[p. 306]

eind had genomen door het sluiten van een bestand voor negen maenden, maer hetwelk sedert nog meermaels vernieuwd werd⁽¹⁾, keerde graef Willem terug naer Namen. Zyn schoon en ridderlyk voorkomen, gevoegd by den roem dien de jeugdige vorst door vrome wapenfeiten verworven had, wekten zulk een algemeenen geestdrift onder het volk, dat de burgery hem met even zoo veel vreugdgeschal en plegtigheid inhaelde, als zy gedaen had op den heugelyken dag zyner bezitneming van het graefschap⁽²⁾.

Willem vergold de liefde zyner onderdanen door eene wyze regeering, gepaerd aen eene gedurige zorg voor de hooge belangen des lands. Zyne moeder Maria had, van in het leven haers gemaels, uit eigen inkomsten zoo wel als uit die des graefschaps, vele spaergelden opgelegd, met het loffelyk inzigt van ze ten voordeele harer kinderen en dier erfenis te gebruiken. Thans bood zich daertoe eene gunstige gelegenheid aen van wege graef Jan van Luxemburg, tevens koning van Bohemen, welke

(1) Zie ons zesde Deel, bl. 344.

(2) Zie De Marne, bl. 375, en Galliot, II, bl. 41-42.

[p. 307]

op dat oogenblik schatten verzamelde ten einde de ryksvorsten in te nemen voor zynen zoon Karel, dien hy op den keizerlyken troon zocht verheven te zien, gelyk deze er werkelyk eenige jaren later toe kwam⁽¹⁾. De gravin moeder nam die eerzucht te baet om het uitgebreid grondgebied, dat sedert het einde der twaelfde eeuw, krachtens den vrede van Dinant⁽²⁾, aen de graven van Luxemburg was afgestaen geworden, thans op nieuw in vollen eigendom aen het huis van Namen te doen wederkeeren. Inderdaed, Maria kocht den 10 April 1342⁽³⁾ van Jan den Blinde het slot en de Proostdy van Poilvache, met alle de dorpen en heerlykheden⁽⁴⁾ welke daer van afhingen, voor de som van 33,000 floryner goud-guldens⁽⁵⁾. Daer werd nogtans by

(1) Karel IV van Luxemburg werd Roomsch-Koning gekozen den 19 Jury 1346. Zie ons zesde Deel, bl. 370.

(2) Zie hiervoren, bl. 150.

(3) Of, volgens den nieuwen styl, 1343, in welk jaer Paschen op den 13 April viel.

(4) In 't Fransch heeten het Meijeryen, en deze worden alle opgenoemd in de oorkonde.

(5) In 't Fransch florins d'or de Florence, in welke stad het schynt dat de eerste goudguldens geslagen werden, welke daervan hunnen franschen naem hebben ontleend. In 1342 had de floryner gulden eene weerde van 5 gl. 12 st. Brabantsch courant, zoodat de som hier vermeld beliep tot 184,800 gl. Brab. cour. Zie Ghesquière, Mémoire, etc. bl. 192.

[p. 308]

besproken dat de graven van Luxemburg het regt zouden behouden om, binnen den tyd van dry jaren aenvang te nemen met naestvolgenden Pinksterdag, den koop te breken en het domein weêr te eischen, mits teruggaef der som welke er thans voor betaeld werd⁽¹⁾; doch sedert was daer geene spraek meer van, of liever de opvolger van Jan den Blinde zag later volkomen af van het hier voorbehouden regt⁽²⁾.

Zoo kwam dan, na bykans anderhalve eeuw, dat aenzienlyk gedeelte van het oude graefschap aen zyne vorige eigenaers weder⁽³⁾. Het jaer daerna kocht Willems moeder van denzelfden graef van

(1) De oorkonde staet by Bertholet, Hist. de Lux. VI, bl. l der Preuves. Zie mede Galliot, I, bl. 429, vlg. Des konings oudste zoon bekrachtigde deze verkooping by diploom van 24 Augusty 1344. Zie de oorkonde by Bertholet, VI, bl. lix der Preuves.

(2) Zie Reiffenberg, Monuments, enz. I, bl. 722.

(3) In 1280 (zie hiervoren, bl. 236) had graef Wyt I heerlyke regten op Poilvache gekregen; maer het nuttig domein kwam nu eerst aen zynen kleinzoon.

[p. 309]

Luxemburg, voor de som van 50,000 gouden Realen⁽¹⁾, de heerlykheid van Mierwart⁽²⁾ en die van Orchimont⁽³⁾, naest vele andere bezittingen in Ardennen en elders⁽⁴⁾. Deze groote aenwinsten, gevoegd by de stad Walcourt, welke graef Willem ettelyke jaren later kocht⁽⁵⁾, en by meer andere domeinen of geregtigheden door hem voor en na met geld verworven⁽⁶⁾, maekten het huis van Namen magtiger dan het ooit geweest was.

(1) De Reael was nog 28 st. Brab. meer weerd dan de floryner goudgulden. Zie Ghesquière, loc. cit. en ons vyfde Deel, bl. 510, aenteek. 2.

(2) Zie ons zesde Deel, bl. 257, aenteekening 4, en bl. 260, aenteek. 2.

(3) Gelegen, even als Mierwart, in Ardennen, zuidwestelyk van St.-Hubert.

(4) Zie Galliot, I, bl. 434, vlgg. en de oorkonden by Bertholet, bl. lx-lxvi.

(5) Walcourt, bewesten Florennes, naby de palen van Henegau, maekte met zyn afhangend grondgebied, dat groot was, eene byzondere heerlykheid uit, welke door den eigenaer in 1363 verkocht werd aen graef Willem I. Zie Galliot, III, bl. 279. De schryver geeft daer, bl. 280, vlgg. merkweerdige uittreksels uit de Keure, aen de inwoonders verleend in 1196.

(6) Zie er onderscheidene opgenoemd by Galliot, II, bl. 78-79.

[p. 310]

De zorg voor 's lands grootheid en voor de inwendige rust verminderde echter de strydzucht van graef Willem niet: neen, terwyl hy den vrede met zyne naburen handhaefde, was hy niet te min altyd gereed om die naburen zelf ter zyde te staen by hunne eigen oorlogen of worstelingen. Zoo vertrok hy in 1345 met den graef van Henegau naer Friesland, en nam daer yverig deel aen het ongelukkig gevecht van Staveren, waer de Henegauwer de dood vond, en Willem van Namen, mag men zeggen, door het oog van een naeld kroop, zoo weinig scheelde het of hy liet er zelf het leven⁽¹⁾. Doch ook deze ysselyke krygsramp was niet bekwaem Willems moed te koelen, of hem van den wapenhandel eenigermate af te schrikken. Hy had, sedert het bestand van Doornik, maer vooral sedert de dood zyns ooms Robrecht van Artois, die in 1343 ten gevolge van ontvangen kwetsuren aen zyn eind was gekomen, de party van koning Eduard verlaten en die van Frankryk omhelsd. Ook had hy zoo haest geene kennis van den inval der Engelschen in Philips ryk, of hy trok met zyn' broeder

(1) Zie ons zesde Deel, bl. 353, vlgg.

[p. 311]

Lodewyk, beide vergezeld van eene talryke ridderschap, naer het fransche leger, en was den 26 Augusty 1346, te Creci, getuige van eene nog oneindig zwaerdere nederlaeg dan die van Staveren. Hy zelf liep er geen minder gevaer, maer keerde toch nog eens met zyn' broeder behouden naer huis⁽¹⁾.

Kort na den veldslag van Creci, werd door de Engelschen het vermaerd beleg van Calais ondernomen, en het volgend jaer ernstig voortgezet. Ook hier hielp graef Willem den koning van Frankryk in diens poogingen om de stad te ontzetten, doch mede te vergeefs: Calais, na elf maenden wederstand, gepraemd door den honger, gaf zich over den 4 Augusty 1347⁽²⁾, en dit nieuw onheil werd gevolgd door een nieuw bestand tusschen de beide wedyverende kroonen⁽³⁾.

Deze wapenschorsing, meer dan eens verlengd,

(1) Zie ons vierde Deel, bl. 625, vlgg. De graef had te Creci zich zoo wel gedragen, dat koning Philip uit dankbaerheid hem een beursleen schonk van duizend livres erfelyke rent, waer Willem hulde voor deed en des konings lidig man werd.

(2) Zie ons vierde Deel, bl. 632.

(3) Zie daer, bl. 633.

[p. 312]

duerde nog, toen koning Philip van Frankryk in den zomer van 1350 te sterven kwam. Te dier gelegenheid begaf zich graef Willem naer Parys, dit mael echter niet om, te midden van hoogst bedenkelyke omstandigheden door zoo veel nederlagen aengebragt, zich blindelings te verwikkelen in de zaken van Philips opvolger Jan II; maer om van naby bekend te zyn met hetgeen in 't Fransche hof geschiedde, en tevens om eene nieuwe huwelyks betrekking aen te knoopen, gunstig voor hem en voor zyn graefschap. Willem was, op dat oogenblik, weduwenaer van zyne eerste gemalin Joanna van Henegau⁽¹⁾. In 1352 ging hy een tweeden echt aen met Catharina van Savoyë⁽²⁾, welke hem, zoo wel uit haer vaders huis als uit hare vroegere huwelyken, ryke erfgoederen en douariën meêbragt⁽³⁾.

(1) Deze vorstin was de dochter van Jan van Avennes, heer van Beaumont, zoo gekend om zyne engelsgezindheid. Zie ons zesde Deel, bl. 300, aenteek. 1.

(2) Catharina was eerst getrouwd geweest met Azo Visconti, heer van Milanen, en, na diens dood, met Roel III graef van Eu en konstabel van Frankryk, onthoofd in 1350.

(3) Zy erfde van haer broeder dry aenzienlyke heerlykheden, by De Marne opgenoemd, bl. 397, maer die zy sedert verkocht aen den graef van Savoyë, haren nabestaende. - De heer J. Borgnet, in zyne Hist. de Namur, bl. 130, maekt gewag van eene oorkonde van 1368, waer quittantie in gegeven wordt eener som van 128,429 fl. door Catharina besteed om nieuwe erfgoederen aen te koopen voor den graef haren gemael.

[p. 313]

Maer terwyl hy te Parys nog bezig was met zyne bruiloft te vieren, ontving hy de tyding dat de vaen des oproers te Namen uitstak, weshalve hy zich haesten moest om naer huis te komen en het vuer te blusschen.

Het was dit mael niet de burgery in 't gemeen, maer inzonderheid, schynt het, de ambachtslieden die de stad in rep en roer stelden, zoodanig dat 's graven broeder, welke het bewind voerde by Willems afwezigheid, er geenen weg meê wist. De oorzaek der nieuwe muitery, vooral bestaende in scheldwoorden tegen de overheid en in moedwilligheden tegen de vreemdelingen, is niet gekend. Maer men heeft niet noodig van, met de meeste schryvers, den stadhouder te verdenken van eigendunkelykheid of onderdrukking: het voorbeeld dat in het naburig Luik dagelyks gegeven werd door de ambachten, waer geen huis meê te houden

[p. 314]

was, is meer dan genoeg om de Naemsche onlusten te verklaren. Hoe 't zy, de graef kwam eerlang aen in zyne hoofdstad, en verbaesde de muiters door zyne onverwachte tegenwoordigheid; want ieder kende 's mans onverschrokken aert, en wist dat hem het zweerd aen de heup hing zoo wel om het kwaed te straffen, als om hoofden te klieven op het slagveld. Ook had Willem I de belhamels haest achter zyn grendels, en den 4^den December 1352 spande hy zyne vierschaer in de Keizerszael van het burgslot⁽¹⁾. Daer verschenen de misdadigen met bloote voeten en ontdekten hoofde; zy vielen op hunne knieën en vroegen vergiffenis, stellende hunne eer, hun lyf en hun goed in 's vorsten handen, om daer meê te doen naer zyn welgevallen. Men ziet, het waren altyd dezelfde kruiperyen van schuldige onderdanen voor hunnen verbolgen en geduchten heer. Het vonnis ook was naer gewoonte: namelyk de groote hoop kwam er van af voor een zuer gezigt en eenige strenge woorden; maer de roervinken, ten getalle van zestien, allen

(1) Het was in die zael dat de Naemsche Pairs hunne vergaderingen hielden.

[p. 315]

wevers, snyders, smeden, kruijers of kramers, betaelden het gelag met pelgrimaedjen naer Sint Jacob van Gallicië, naer Sint Nicolaes van Bari of, waerschynlyk voor die het geschommel van een zeeschip uit konden staen zonder doodelyk ziek te zyn, naer het eiland Cyprus⁽¹⁾.

Hiermede was Namen gestild en de beroerte uitgedoofd, zoo volkomen echter niet als men wenschen mogt, want eenige jaren later⁽²⁾ ontstond

(1) Zie de oorkonde in den Messager des Sciences historiques van 1841, bl. 342.
De pelgrimaedjen, tot straf opgelegd, werden in de middeleeuwen onderscheiden in groote en kleine. Deze laetste strekten naer vermaerde bidplaetsen in min of meer naburige landen. De groote, ten getalle van dry, gingen naer Sint Jacob van Compostella, naer Roomen, of naer Jerusalem. Maer in 1352 was de reis naer deze laetste stad bykans onmogelyk, weshalve men toen de misdadigen verzond naer het eiland Cyprus, dat ten minste op den weg lag en naest aen Syrië paelde.
Daerby moesten dikwerf de vader- of moedermoorders hunne bedevaert doen, geklemd om den hals, om de armen en den buik door yzeren banden, die gesmeed waren uit het moordtuig zelf, waer zy het gruwelstuk meê bedreven hadden.

(2) Te weten in 1371.

[p. 316]

er eene nieuwe gisting in de stad, doch waer men niets byzonders van weet, ten zy dat de menigte zich andermael onderwierp aen alle geldboeten, bedevaerten en andere straffen, die Willems broeder, als middelaer of scheidsman, opleggen zou⁽¹⁾.

Het is niet nogtans dat de graef zich de werkende klassen van het land niet aendroeg, of hunne welvaert niet behertigde en hun geene gunsten bewees: in tegendeel, zyne regeering was vol van weldaden voor de onderscheidene ambachten die in de Naemsche zoo wel als in de andere steden toen ter tyd bloeiden, en de voornaemste volksmagt begonnen uit te maken. Zoo schonk hy, in 1345, een hoogst vryzinnig charter aen de yzersmeders van Marche-les-Dames⁽²⁾, die voorregten in overhoop verwierven⁽³⁾. Dat eigen jaer gaf hy, met tusschenkomst der schepenen, eene Keure aen het

(1) De oorkonde, zynde een Compromissum tusschen den graef en de burgery, staet in den Messager van 1841, bl. 347.

(2) Dorp op den linken Maes-oever gelegen, ruim eene myl van Namen, en hetwelk zynen bynaem ontleende aen eene Benedictyner vrouwen-abtdy, die er haren zetel had. Zie Galliot, III, bl. 344.

(3) Zie de oorkonde by Galliot, VI, bl. 87.

[p. 317]

smeders-ambacht van Namen, gelyk hy ook deed, in andere jaren, aen de schoen- en messemakers, aen de wevers en passementiers, aen de vleeschhouwers en andere ambachten⁽¹⁾, welke den vorst daer wel dankbaer voor waren, dewyl zy er op een geregelden voet door ingerigt werden, en privilegiën door verkregen; maer het lag in den aert dier corporatiën, bykans geheel bestaende uit menschen van kleine afkomst en opvoeding, niet zelden de openbare orde te stooren en de vorsten te belemmeren. Met der tyd deel nemende aen de regeering der steden door hunne dekens en gezworenen⁽²⁾, zag men de ambachten dikwerf hunne voorregten

(1) Zie Borgnet, bl. 133, alwaer hy vervolgens byzonderheden meêdeelt over de Naemsche ambachten, die niet belangloos zyn.

(2) Te Namen traden zy op, als medelid der stedelyke regeering, door vier dekens, genoemd de vier van de ambachten. Deze hadden zetel en stem by alle aenvragen van nieuwe belastingen of buitengewoone hulpgelden; zy overhoorden, met de schepenen, de rekeningen der stads-rentmeesters; zy werden geraedpleegd in het stuk van openbare werken, alsmede voor het invoeren van nieuwe wetten de stad betreffende. Zie Borgnet, bl. 135-36.

[p. 318]

overdryven, onbillyke eischen opperen, ongegronde klagten doen, zich verzetten tegen de hoogere overheden of den wil des landheers, en veelal geweld gebruiken in plaets van vreedzame middelen, want het volk redeneert niet, maer handelt.

Zulke plaetselyke onlusten, overal elders, te Luik byzonder, veel ernstiger en gemeener dan te Namen, verhinderden niet merkelyk de welvaert van Willems hofstad: neen, deze stapte gedurig in bloei vooruit onder de regeering van haren graef, die van zynen kant alles bybragt tot handhaving der goede orde, en tot luister of beveiliging van Namen. Hy gaf nieuwe politie-wetten, byvoegende wat aen de oudere ontbrak, of dier al te groote strengheid verzachtende⁽¹⁾. Hy deed onderscheidene straten

(1) Hoe gebrekkelyk niet te min de wetgeving was en bleef, kan men afleiden uit een reglement van 1383, waerby, onder anderen, vastgesteld wordt dat, als iemand in de stad of haren byvang al vechtende gekwetst wordt, indien men hem des anderdags op de straet gaende en staende ziet zonder een andermans hulp, zoo zal de dader, al kwame de gekwetste daerna te sterven, niet voor schuldig te houden zyn aen diens dood.
Die, in eene vechtery, iemand gekwetst heeft, mag van de Schepenen eischen dat zy onmiddelyk den gezworen heelmeester derwaert zenden om de wonden na te zien. Verklaert deze dat er geen doodsgevaer is, of wil de mishandelde hem zyne wonden niet toonen, zoo zal de dader niet verantwoordelyk zyn voor de gevolgen.
Wie in eens anders huis breekt, verbeurt, na schadeloosstelling van den beleedigde, zyne tilbare goederen aen den graef. Klimt dier weerde niet boven de honderd mottoenen (zie ons vyfde Deel, bl. 576, aenteek. 1), zoo zal de dader gehouden zyn ze af te koopen binnen de veertien dagen, of, in gebreke blyvende, buiten het graefschap kunnen gebannen worden, tot dat hy den landheer en den beleedigde voldaen hebbe. En in geval van banbreuk, zal men hem eene vuist afslaen.
De beschuldigde zal van den regter de namen der getuigen mogen vragen, opdat hy hun kunne tegenspreken. De burgers alleen zullen tegen eenen anderen burger getuigenis kunnen afleggen, ten ware voor feiten die in de kermismaend of hy nachte gebeurd zyn. Zie Borgnet, bl. 143-44. Zie mede Galliot, II, bl. 80.

[p. 319]

verhoogen⁽¹⁾ en kasseiden⁽²⁾; hy breidde op nieuw de stad uit, en legde daer stevige muren

(1) Vooral tegen de overstroomingen van Maes en Sambre. Zie Galliot, II, bl. 68-69.

(2) De Marne of Galliot spreken daer niet van; maer Borgnet beweert het, bl. 141, en het is hoogst waerschynlyk dat, voor de tyden van Willem I, de straten van Namen geheel of grootendeels ongevloerd waren.

[p. 320]

om, nog versterkt door ontzaggelyke stormtorens⁽¹⁾, ten einde beter bestand te zyn tegen het onlangs uitgevonden grof geschut⁽²⁾, en bepaelde eens voor goed het stedelyk grondgebied of haren byvang tot eene myl in de rondte, te rekenen van het Puyroen dat op Sint Remigius markt stond⁽³⁾.

Het spreekt van zelf dat, voor zulke groote werken als wy hier vermelden, er veel geld noodig

(1) Zie, over deze vergrooting en versterking van Namen, vele byzonderheden by De Marne, bl. 389-92, of by Galliot, II, bl. 69.

(2) Graef Willem had, zoo niet te Creci, althans te Calais gezien welke verwoesting de dusgenaemde bombarden of donderbussen konden voortbrengen, en wist ook dat men die begon te gebruiken by het belegeren van steden en sloten. Zie ons vierde Deel, bl. 626, aenteekening 1, en ons zesde, bl. 328, aenteek. 1. Of er te Creci inderdaed kanon aengewend werd door de Engelschen tegen de Franschen, onderzoekt de heer Van der Meersch in eene beknopte doch geleerde verhandeling, opgenomen in het Belgisch Museum, VIII, bl. 239, vlgg. Zie mede De Smet, in de Bulletins de l'Académie, XXII, 1^re Partie, bl. 58, vlgg.

(3) Zie hiervoren, bl. 16, aenteek. 2, en Borgnet, bl. 140-41.

[p. 321]

was, en dat de gemeente, tot wier byzonder nut zy strekten, voor een deel in de kosten komen moest. Ook ziet men dat de wethouders van Namen, gedurende zeven jaren, twee derden der tollen, welke geligt werden op den wyn, den mede⁽¹⁾ en het bier, aen den graef afstonden, met besprek dat hy het achtste jaer slechts één derde trekken zou, en dat, in de twee volgende jaren⁽²⁾, de gezegde tollen

(1) In 't Latyn en in 't Fransch hydromel, een sedert onheugelyke tyden gewoone drank in deze landen. Wy volgen de opgave van Galliot die, II, bl. 80, zich beroept op het archief der voormalige Kruisheeren van Namen. J. Borgnet daerentegen, die insgelyks zegt te steunen op twee origineele charters van het Naemsch stadsarchief, noemt geenen mede, maer honig, wat in zich zelve hier min waerschynlyk is, maer echter niets tegenstrydigs meêbrengt; want de honig verving, in de middeleeuwen, den hedendaegschen suiker, eerst gemeen geworden sedert de ontdekking van America. In graef Willems leven werd hy haest nog niet gebruikt dan in de medicynen, en droeg toen den naem van riet-honig, miel de roseau. Het woord suiker is van Arabischen oorsprong.

(2) Men mag hieruit besluiten dat de tol op de dry gemelde dranken een buitengewoone of verhoogde tol, en slechts voor tien jaren toegestemd was. Zie Gachard, Analectes Belgiques, bl. 229-30.

[p. 322]

geheel aen de versterking der stad zouden besteed worden⁽¹⁾.

Men denke echter niet dat de hoofdstad alleen door graef Willem I begunstigd werd: neen, ook de andere steden des lands en zelfs aenzienlyke dorpen hadden deel aen zyne weldaden. Zoo schonk hy aen de brouwers van Neufville⁽²⁾ een nieuw reglement⁽³⁾, waerby hy tevens bevel gaf aen het schependom van aen alle burgerlieden of poorters,

(1) Zie Borgnet, bl. 138. - In 1283 vroeg Willem I op nieuw geld aen de stad tot voortzetting der aengevangen werken, waer hy het begin maer niet de voltooijing van beleefde. Des graven twee zonen deden insgelyks eene bede aen de gemeente, voor reden gevende dat zy in den oorlog veel geld verteerd hadden, en hunne schuld niet betalen konden. De stad stemde in dat alles edelmoediglyk toe: zy schonk zes duizend mottoenen aen Willems kinderen en, gedurende zeven jaer, elf honderd gulden aen den vader die, van zynen kant de overheid magtigde om eenen tol te heffen op den wyn, den mede en het bier, alsook op het gemael van graen, erwten en hoonen. Zie Borgnet, bl. 142.

(2) Zie hiervoren, bl. 163.

(3) Door dit reglement werden vermoedelyk de schikkingen van 1214 nopens de grafelyke brouwery afgeschaft. Zie hiervoren, bl. 165.

[p. 323]

die naer eene andere plaets wilden verhuizen, brieven van exeat te geven⁽¹⁾, zonder daer iets voor te eischen⁽²⁾. Zoo gaf hy al mede aen de inwoonders van Acoz⁽³⁾ eene Keure, afschaffende het regt van doode-hand en van formortuer⁽⁴⁾, verzachtende de vroeger gebruikelyke straffen in het stuk van twist of vechtery, en stellende daer ter plaetse eenen Meijer aen met zeven gezworenen, door den graef te noemen. Op hunne beurt stemden de ingezetenen toe dat ieder burger jaerlyks aen den landheer dry schepels haver⁽⁵⁾ uit zou leveren,

(1) Zie ons vyfde Deel, bl. 199, en bl. 200, aenteek. 1. Zie mede Du Cange op het woord exitus villae, III, col. 250, en vele byzonderheden by Kluit, Hollandsche Staatsregering, IV, bl. 117, vlgg.

(2) Zie Galliot, II, bl. 80.

(3) Heden een Henegauwsch dorp in 't zuid-oosten van Charleroi, toen ter tyd Naemsch, behoorende onder het baljuwschap van Bouvignes. Zie Galliot, IV, bl. 29-30.

(4) Zoo hiet het regt, waerdoor de goederen der uitlanders of dergenen die zonder wettige erfgenamen stierven, aen den graef vervielen. Zie ons vyfde Deel, bl. 241-42, en de aenteekening. Zie mede Du Cange, op het woord Formortura, III, col. 638.

(5) In 't Fransch heet het douzin, zynde het twaelfde deel eener grootere maet, vermoedelyk van een mud, dat elders bestond uit tien schepels. Zie by Carpentier, het woord dosinus, in zyn Supplement op Du Cange, II, col. 158.

[p. 324]

op Sinte Remeeus dag, dat is den 1^sten October⁽¹⁾.

Vele andere verordeningen werden door Willem I ingevoerd rakende de gietery en smedery, twee der voornaemste bedryven van het land, waer duizende menschen by leefden, even als by de werken in de lood- en yzermynen, waer Namen ryk aen is, zoo wel als aen steengroeven en koolputten. Dat alles werd geregeld, de profyten des landheers bepaeld, privilegiën geschonken aen de ambachten welke er zich op toelegden, en maetregelen genomen om de deugdelykheid der producten te verzekeren⁽²⁾.

Men ziet dus klaer dat graef Willem I zyne vorstelyke pligten wel verstond, en de belangen zyns lands en zyner onderdanen ernstig ter herte nam. Jammer maer dat zulke by uitstek nuttige zorgen zoo dikwerf belet, onderbroken of verydeld werden door gedurig hernieuwde krygsbeslomme-

(1) Zie Borguet, bl. 136.

(2) Zie De Marne, bl. 399, Galliot, II, bl. 84, en Borgnet, bl. 134.

[p. 325]

ringen, waer, toen ter tyd, zich bykans niemand aen onttrekken kon.

In 1356 borst de oorlog uit tusschen Vlaenderen en Brabant, ter oorzake van Mechelen dat door de vorsten beider landen betwist werd⁽¹⁾. Daer kon Willem van Namen niet wel onzydig in blyven, als te nauw verwant zynde met graef Lodewyk van Male, en daerenboven door een plegtig verbond van aenval en verdediging aen Luik vastgehecht⁽²⁾, welks bisschop, Engelbert van der Marck mede party had genomen voor den Vlaming⁽³⁾. Terwyl dan graef Lodewyk, uitgaende van Aelst of van Dendermonde, onvoorziens op Brabant stortte, en ja bykans in ééne vaert tot Brussel toe voort rukte, waer hy den 17 Augusty zich meester van maekte⁽⁴⁾, hadden de Luiksche kerkvoogd en de graef van

(1) Zie ons vyfde Deel, bl. 541, vlgg.

(2) De Marne, bl. 383, zegt dat graef Willem zich zoo nauw met de Luikenaers verbonden had, vooral om zeker te zyn van den vrede te houden met dat woelige volk.

(3) Wy hebben daer reden van gegeven in onze Geschiedenis van Mechelen, bl. 195, vlgg.

(4) Zie ons vyfde Deel, bl. 546, vlgg.

[p. 326]

Namen met diens twee broeders hunne magt vereenigd, en overvielen Brabant aen den kant van Landen boven Thienen. Daer werden zy door eene Brabantsche ruiterbende verrast, en moesten eerst het onderspit delven; doch de maerschalk van Luik herstelde de krygskans, en deed zoo wel dat, in een tweede gevecht, de zynen de overhand haelden, en dit mael met veel gevangenen huiswaert keerden, na eerst de omliggende streek deerlyk verwoest en geplonderd te hebben⁽¹⁾.

De zaken van Brabant zagen er op dat oogenblik vry slim uit; maer de wonderbare verlossing van Brussel, in den nacht van 24 October door Everhart T'Serclaes zoo gelukkig bewerkt⁽²⁾, bragt een dusdanigen ommekeer te weeg dat, in korte dagen, geheel het land weêr aen het beheer der Vlamingen ontvochten was: en dan begonnen de Brabanders op hunne beurt naer buiten uit te storten, vallende onverhoeds in het Naemsche, alwaer zy

(1) Zie het verhael van Zantfliet, in de Ampliss. Col. V, col. 263-64. Zie mede de kronyk van Lewold van Northof, by Meiboom, in zyne Rerum germanicarum Scriptores, I, bl. 406.

(2) Zie ons vyfde Deel, bl. 555.

[p. 327]

Thines⁽¹⁾, Wasseige en Branchon⁽²⁾, dry aenzienlyke dorpen, in kolen legden, en ja de hoofdstad zelf bedreigden⁽³⁾.

De oorlog kon dus weêr van langen duer worden en schade genoeg meêbrengen, zoo wel voor de Naemsche als voor de Brabantsche onderdanen; maer gelukkiglyk kwam er dit mael keizer Karel IV tusschen die, te Metz de Kersmis-feesten doorbrengende, den bisschop van Luik derwaerts riep, en hem strengelyk berispte omdat hy, leenman des Ryks, zyns heeren broeder⁽⁴⁾ had durven aenranden met de wapens⁽⁵⁾. De kerkvoogd ontschuldigde zich zoo goed hy kon, en daer bleef het by. Vervolgens kwam de keizer naer Maestricht, en

(1) Naby Hannut, thans in het Luiksche. Zie Galliot, III, bl. 375.

(2) Heden nog in 't Naemsche, bewesten Wasseige. Zie Galliot, III, bl. 381.

(3) Zie De Marne, bl. 384, of Galliot, II, bl. 56.

(4) Karel IV van Luxemburg was de stiefbroeder van hertog Wencelyn van Brabant, wien hy in 1354, ter gelegenheid van diens bruiloft, Luxemburg had afgestaen, en dit verheven tot een hertogdom. Zie ons vyfde Deel, bl. 531, aenteek. 1.

(5) Zie Zantfliet, col. 264.

[p. 328]

dagvaerdde er den graef van Namen, om hem insgelyks reden te vragen van zyn gedrag, doch kreeg een ridderlyk antwoord. Willem verklaerde dat hy met den graef van Vlaenderen te nauw verwant was om diens belangen niet voor te staen, al moeste het hem zyn eigen leven kosten: en, wat zyne leenpligten aenging, dat hy zyn graefschap verhief, niet van het Ryk, maer van Henegau, zonder zich te bekommeren wegens den dienst welken de graef van laatstgenoemd land aen den keizer mogt schuldig zyn, en alleenlyk doende wat hem regt en billyk scheen⁽¹⁾.

Of Willem hier ten volle gelyk had, kan betwyfeld worden; maer volstrekt ongelyk moet hy ook niet gehad hebben, want de keizer, verre van zyn antwoord euvel te nemen, zocht daerentegen eene verzoening tusschen den graef en hertog Wencelyn te bewerken, en kreeg dat gedaen door een akkoord gesloten den 6 February 1357 (n.s.), waerby laetstgenoemde, voor hem en zyne nakomelingen, afzag van alle verdere aenspraek of inlossing der proostdy van Poilvache⁽²⁾, terwyl, van zynen kant, graef

(1) Zie Zantfliet, in de Ampliss. Coll. V, col. 264.

(2) Zie hiervoren, bl. 307-308.

[p. 329]

Willem aen den Brabantschen vorst het regt toekende om de sloten van Mierwart, Orchimont en andere met hunne toebehoorten, gelyk hy die aen zyne zuster Isabelle ten bruidschat had meêgegeven⁽¹⁾, van haren gemael af te koopen en weder te nemen. Een ander geschil over leenheerlyke regten welke, sedert lang, beide, de hertogen van Brabant en de graven van Namen, meenden te hebben op het domein van Aiseau⁽²⁾, zou aen 's keizers beslissing overgelaten worden. Eindelyk, men zou, van wederzyde, de beek van Lonzée⁽³⁾ houden tot grenslyn tusschen Namen en Brabant⁽⁴⁾.

Wat hier besproken werd nopens de sloten van Mierwart, Orchimont, enz. kwam tot stand. Hertog Wencelyn kocht die in, ten jare 1360, maer verkocht ze op nieuw dat eigen jaer aen den graef van

(1) Willems zuster Isabelle was getrouwd met Robrecht den Rosse, Paltsgraef van den Rhyn.

(2) Aenzienlyke heerlykheid, beoosten Charleroi.

(3) Naem van een dorp naby Gembloux, gelegen aen een kleinen waterloop, waer het zynen naem aen gegeven of van ontleend heeft.

(4) Zie Butkens, I, bl. 472, en de oorkonde in zyne Preuves, bl. 192. Zie mede Galliot, II, bl. 58, vlgg.

[p. 330]

Namen⁽¹⁾. Of deze dan weder dezelfde domeinen aen zyne zuster afstond, blykt niet; doch zy keerden in alle geval terug naer Namen, door de dood van Isabelle, die den 29 Maert 1382 overleed, zonder kinderen achter te laten.

De verzoening met Brabant, weldra gevolgd door den vrede tusschen hertog Wencelyn en den graef van Vlaenderen⁽²⁾, was zoo hartelyk, dat er sedert niet alleen geene geschillen meer oprezen met dien nabuer, maer dat eene nauwe vriendschap de beide vorsten vereenigd hield.

Men heeft dan ook wel in deze vriendschap, welke den keizer hoogst aengenaem was, de reden te zoeken van eene verandering ten jare 1363 toegebragt aen de leenroerigheid van Namen. Dit graefschap hing nog altyd af van Henegau, alhoewel de reden dier ondergeschiktheid, sedert dat de twee landen aen vorsten van verschillenden huize toebehoorden, niet meer bestond. Ook was het voor een' man als Willem I eenigerwyze vernederend, dat hy zyne heerlykheid had moeten verheffen van eenen Avenner, en sedert nog hulde

(1) Zie Galliot, II, bl. 61.

(2) Zie ons vyfde Deel, bl. 561.

[p. 331]

doen aen eenen afstammeling uit het vreemde hertogelykhuis van Beijeren⁽¹⁾. Om daer dan een eind aen te stellen, begaf zich Willem naer Aken, waer keizer Karel IV hofdag hield, en deed zoo veel, dat hy door hem tot directen leenman des Ryks erkend werd, op den voet als zyne voorgangers het eertyds geweest waren⁽²⁾ en, als deze, op nieuw de gewoone voorregten verwierf van opzigt over de koninklyke heirbanen, van te mogen munt slaen in de steden en de sloten van het graefschap, voor hem en zyne nakomelingen⁽³⁾: van welk alles plegtige brieven opgesteld werden, gedagteekend van den 18 January 1363⁽⁴⁾.

Eenige jaren later, namelyk in 1371, toonde Willem zyn goed hart aen hertog Wencelyn van Brabant, willende uit eigen beweging hem helpen

(1) Het huis van Beijeren regeerde in Henegau sedert de dood van Willem II, of ten minste sedert die zyner zuster Margareet van Avennes. Zie ons zesde Deel, bl. 354 en 396.

(2) Zie hiervoren, bl. 135 en 139.

(3) Zie De Marne, bl. 388, en Galliot, II, bl. 65-66.

(4) De oorkonde staet by Galliot, VI, bl. 96, maer op de nauwkeurigheid van den tekst is wel wat af te dingen.

[p. 332]

by diens kryg tegen den hertog van Gulik⁽¹⁾. De graef ging dit mael in persoon niet meêvechten, maer zond zyn oudsten zoon met eene sterke krygsbende, onder het bevel zyner beide broeders Robrecht en Lodewyk, om de Brabanders te ondersteunen, gelyk zy het met der daed kloekmoedig, deden in den beruchten veldslag van Baesweiler⁽²⁾, doch tot hunne groote schade; want, opgeleid door een brekebeen als Wencelyn was, kreeg er zyn leger deerlyk de nederlaeg, en de dry Naemsche vorsten vielen, met onderscheidenen hunner edellieden, en met Wencelyn zelf, in 's vyands handen, die ze bykans een geheel jaer gevangen hield⁽³⁾, tot dat keizer Karel er met de wapens tusschen kwam om den wreveligen hertog van Gulik tot reden te brengen⁽⁴⁾.

Omtrent den zelfden tyd zocht graef Willem een ander bezwaer uit den weg te ruimen, dat sedert

(1) Zie ons zesde Deel, bl. 372, aenteek. 1. Zie mede ons vyfde, bl. 578.

(2) Zie ons vyfde Deel, bl. 579.

(3) Zie De Marne, bl. 387, of Galliot, II, bl. 63. Zie mede Butkens, I, bl. 489.

(4) Zie ons vyfde Deel, bl. 581.

[p. 333]

lang hem kwelde, als zynde eene bron van twisten, en aenleiding gevende tot gedurige moeijelykheden met Luik. Zyn grootvader Wyt I had vroeger reeds beproefd⁽¹⁾ om, door eene minnelyke overeenkomst, de grenslyn tusschen zyn graefschap en het Sticht te ontwarren; maer deze poogingen waren verydeld geweest, en daer bleven steeds zeventien dorpen⁽²⁾ of heerlykheden⁽³⁾ waer twist over was, bewerende de Luikenaers dat zy van Sint Lambrechts kerk afhingen, terwyl de graven van Namen voor zeker hielden dat zy tot hun grondgebied behoorden. By gebreke van echte oorkonden om de zaek uit te wyzen, was er geen ander middel dan haer te laten beslissen door een onzydigen en billyken regter, namelyk het hoofd der Kerk, op wien men toen ter tyd gewoon was by dergelyke geschillen te beroepen, wanneer men bescheidenheid genoeg had om het vonnis aen het blind geweld der wapenen niet te vragen. Graef Willem wendde

(1) Zie hiervoren, bl. 241-42.

(2) By de Naemsche geschiedschryvers heet het de zaek der zeventien villae.

(3) Zy worden opgenoemd by De Marne, bl. 388, aenteek. e, en by Galliot, II, bl. 66.

[p. 334]

zich dan tot paus Urbanus V, die van zynen kant met de meeste bereidwilligheid het geding deed onderzoeken; maer de Luikenaers, wetende dat hunne aenspraek weinig of geenen grond had, waren des te spitsvindiger om het proces te doen slepen: en wanneer eindelyk, anno 1374 en 75, de heilige Stoel in het voordeel van Namen besliste, hielden zy even min op stokken in 't wiel te steken, zoodanig dat noch Willem, noch zyne opvolgers het pauselyk vonnis uitgevoerd zagen, en de betwiste dorpen grootendeels in de handen der Luikenaers bleven, tot dat, omstreeks het midden der volgende eeuw, een magtiger graef van Namen, te weten hertog Philip de Goede, den knoop feitelyk doorhakte, gelyk wy in ons achtste Deel verhalen zullen⁽¹⁾.

Dit geharrewar met Luik brak echter tusschen de beide landen den vrede niet, waer graef Willem, naer mate zyne jaren klommen, des te grooter vriend van was, te meer omdat hy vooral zyne zorg meende te moeten besteden aen de inwendige verbeteringen en aen de versterking zyner hoofdstad.

(1) Zie De Marne, bl. 389, of Galliot, II, bl. 67.

[p. 335]

Evenwel moest hy nog eens naer de wapens grypen en, ondanks zynen ouderdom, te peerd stygen, toen hy, in 1382, graef Lodewyk van Male, na een langdurig worstelen met zyne onderdanen⁽¹⁾, had zien bezwyken te Brugge, en hopeloos de vlugt nemen naer Frankryk⁽²⁾.

Graef Willem bestond den Vlaemschen vorst te na, om hem in den steek te laten, en niet alles wat hy kon aen te wenden tot diens redding. Maer gevoelende dat er grooter magt noodig was dan de zyne, om den overmoed der Vlamingen te bedwingen, vertrok hy eerlang in persoon naer Parys, en maende koning Karel VI of liever diens voogden aen, om eene behulpzame hand te bieden. Zulks kostte geene moeite: de Franschen kwamen aldra af met een leger van 80,000 man, waerby Willem zich vervoegde aen het hoofd van geheel den Naemschen adel, en vergezeld van zyne twee kinderen⁽³⁾. Hy zelf voerde het bevel over de voorhoede des Franschen heirs en, alsof al het vuer der jeugd in hem nog eens ontblaekte, zyn aenval was zoo

(1) Zie de feiten in ons vierde Deel, bl. 649, vlgg.

(2) Zie daer, bl. 672-73.

(3) Zie De Marne, bl. 392.

[p. 336]

driest, zoo hevig, zoo onwederstaenbaer, dat hy misschien het grootste aendeel had in de victorie te Roosebeke behaeld den 26 November van opgemeld jaer 1382⁽¹⁾.

In weêrwil der ysselyke nederlaeg die de Vlamingen daer beproefd hadden, wilden deze nog van geene onderwerping hooren. De Gentenaers inzonderheid gingen voort met kryg te voeren tegen de Franschen en hunnen eigen graef, zoodat er gedurende den winter, en geheel het volgend jaer, nog steden belegerd of ontzet, dorpen verloren en herwonnen, ja en van wederzyde ontelbare levens verspeeld werden in nooit eindigende gevechten, waer dit mael graef Willem niet meer, maer zyn oudste zoon en naemgenoot den voorvaderlyken roem staende hield, door wonderen van dapperheid⁽²⁾.

Lodewyk van Male zag het einde niet dier verregaende onlusten, want hy stierf den 30 January 1384⁽³⁾, dry dagen nadat de koningen van Frank-

(1) Zie ons vierde Deel, bl. 676-77, en Galliot, II, bl. 72.

(2) Zie De Marne, bl. 395.

(3) Zie ons zesde Deel, bl. 437, aenteek. 4.

[p. 337]

ryk en van Engeland een bestand gesloten hadden, waer de Gentenaers met hunne aenhangers in begrepen waren⁽¹⁾.

Door deze dood werd graef Willem van Namen het hoofd zyns stams⁽²⁾, en droeg voortaen het volle wapen van Vlaenderen, ontdaen van de dusgenaemde brisuer, of den rooden dwarsband die tot dan over het Naemsche schild liep, gelyk de heraldiek meebrengt voor de kadetten⁽³⁾.

Even als zyn vader en de dry broeders, zyne voorgangers, had Willem by zyn grafelyken titel ook dien gevoerd van heer van Sluis; maer, op het verzoek van Lodewyks opvolger⁽⁴⁾, verwisselde

(1) Zie ons vierde Deel, bl. 679.

(2) Tot dan was Lodewyk van Male het hoofd van zyn stamhuis geweest, als afkomstig van graef Wyts oudsten zoon uit diens eerste huwelyk, terwyl de Naemsche vorsten afstamden van den oudsten zoon uit Wyts tweeden echt.

(3) Zie die brisuer op het wapen van Willems twee broeders Robrecht en Lodewyk, by Butkens, I, bl. 530, num. 9, en op dat van zyn' zoon Jan, heer van Winendale, aldaer, num. 12. Of zie de Sigilla van Vredius, bl. 82, vlgg.

(4) Hertog Philip de Stoute, die de stad Sluis en hare haven onder zyn direct gebied zocht te hebben, om de Engelschen des te gemakkelyker uit Vlaenderen te houden.

[p. 338]

hy dat domein, hetwelk overigens voor hem niet dan treurige herinneringen meêbragt, tegen de heerlykheid van Bethune, insgelyks van Vlaenderen afhangende⁽¹⁾.

Deze ruiling was een der laetste daden van graef Willem⁽²⁾. Na die zaek in der minne afgewerkt te hebben, kwam hy weder naer Namen, en stierf daer den 1^sten October 1391, in den ouderdom van ongeveer 68 jaren, waervan hy er vier en vyftig geregeerd had. Hy werd begraven in de kerk der Minderbroeders, naest zyne gemalin Catharina van Savoyë, die dry jaer vroeger uit de wereld was gescheiden⁽³⁾.

Willem I, liet twee zonen na, Willem II, en Jan,

(1) Zie De Marne, bl. 395, of Galliot, II, bl. 86. In 1386 erfde Willem nog van zynen jongsten broeder de stad en de kasselry van Belle in Vlaenderen. Zie Vredius, Probationes, enz. II, bl. 61.

(2) Dat de graef de heerlykheid van Bethune afstond aen zyn oudsten zoon en naemgenoot, blykt uit de Probationes van Vredius, II, bl. 62.

(3) Zie De Marne, bl. 396, of Galliot, II, bl. 75.

[p. 339]

heer van Winendale en van Renaix⁽¹⁾, alsmede eene dochter, genaemd Maria, die, sedert 1374, in den echt was getreden met Guy van Châtillon, graef van Blois.

(1) Beide heerlykheden hield deze vorst te leen van Vlaenderen. In 1386, hiet hy zich enkelyk gouverneur der twee steden, maer kreeg die later te leen, als blykt uit Vredius, Probat. II, bl. 63.