Vaderlandsche historie. Deel 7

[p. 256]

Zevende hoofdstuk.

namen onder jan i van vlaenderen. - zyne bemoeijingen in dit land. - hy doet hulde aen den graef van henegau. - jans togt naer italië. - muitery te namen, en die gestraft. - wedstryd tusschen bouvignes en dinant. - kryg daeruit ontstaen met luik. - jan krygt de balluagie van sluis. - onlusten in vlaenderen. - dood van jan i.

1297-1330.

Graef Jan I werd met geestdrift te Namen ontvangen door de inwoonders, hoogst verblyd van thans eenen vorst te hebben, die in hun midden zyn verblyf zou houden, en van naby 's lands zaken kunnen bestieren⁽¹⁾. Jammer maer, de vreugd was kortstondig; want hoe kon de zoon des graven van Vlaenderen den tyd gerust doorbrengen by zyne onderdanen, terwyl de vader, bukkende onder de overmagt van Frankryk, verlaten van zyne bondgenooten, ja en bykans van alle de Vlaemsche edellieden, radeloos zat te zuchten op het burgslot van Rupelmonde, met het vooruitzigt dat eerlang

(1) Zie Galliot, I, bl. 371-72.

[p. 257]

de Franschen geheel zyn land zouden overrompelen, en er zich meester van maken? Inderdaed dit gebeurde in de lente van 1300: koning Philip veroverde niet alleen Vlaenderen, maer wierp graef Wyt met diens twee oudste zonen in de gevangenis, gelyk wy in ons vierde Deel verhaeld hebben⁽¹⁾.

Zoo lang de vyand aldus in de vaderlyke erfstaten de overhand had, kon de graef van Namen niets anders doen dan schuilplaets verleenen aen zyne broeders en aen sommige uitgeweken baronnen. Maer toen in Mei 1302 de Bruggelingen de vryheidsvlag hadden opgestoken en de vreemde geweldenaers uit hunne stad verdreven⁽²⁾, alsdan haestte zich Jan I om aen het hoofd der Vlaemsche patriotten te gaen staen, en het land te helpen zuiveren van den franschen overmoed: met zulk gevolg dat, vóór het einde van Juny, Vlaenderen nagenoeg geheel ontslagen van zyne onderdrukkers, en wederom vry was.

Na den vermaerden slag van Kortryk⁽³⁾, door

(1) Zie daer het dertiende hoofdstuk, bl. 441-479.

(2) Zie daer, bl. 493, vlgg.

(3) Zie daer, bl. 499, vlgg.

[p. 258]

graef Jan in persoon niet bygewoond⁽¹⁾, doch waer zes honderd Naemsche ruiters van zynent wege yverig hadden meêgewerkt, werd hy door de overwinnaers gekozen om Vlaenderen te bestieren, of liever om den kryg tegen den Franschen koning moedig voort te zetten, eene taek welke hy zeer loffelyk vervulde, tot dat, in 1303, zyn oudere broeder Philip graef van Thiette⁽²⁾ herwaerts gekomen zynde, hem in het hoogbewind der zaken verving⁽³⁾. Zulks geschiedde met Jans toejuiching, en zelfs op zyn verzoek: ook besteedde hy sedert geen minderen yver om aen het hoofd der Vlamingen tegen den vyand op te trekken, en gaf beurte-

(1) De gelyktydige Lodewyk van Velthem, in zynen Spiegel historiael, bl. 248, zegt dat graef Jan de hier vermelde manschap aen zyn' broeder Guido zond, met verzoek van hem den dag des gevechts te laten weten, zullende hy alsdan met al zyne krygsmagt afkomen; maer dat hy den tyd niet had, dewyl de slag des anderdags geleverd werd.

(2) Deze vorst was een der voorkinderen van graef Wyt, getrouwd met de erfdochter des graven van Thiette en Lorette in Italië. Zie ons vierde Deel, bl. 452, aenteekening 6.

(3) Zie ons vierde Deel, bl. 517-518.

[p. 259]

lings de schitterendste blyken van onversaegdheid in den stryd, en van voorzigtigheid by het wanken der krygskans⁽¹⁾.

Nadat de vyandlykheden een eind hadden genomen door den vrede van 1305⁽²⁾, kwam graef Jan weder naer Namen, en vond daer alles in goeden staet, hebbende hy, vóór zyn vertrek, een verbond gemaekt met de aenzienlykste steden van Luik, om te beletten dat de graef van Henegau, die zeer franschgezind was, hem overlast aendede gedurende zyne afwezigheid⁽³⁾. Daer bleef thans nog een ander geschil over met dien nabuer. Namelyk graef Wyt had, zoo lang hy leefde, halsstarrig geweigerd het Naemsche graefschap te verheffen van de Avenners, en daer hulde voor te doen aen zyne gezworen vyanden. Deze weigering kon echter zoo wel niet volgehouden worden door Wyts zoon, die op zich zelven niet sterk genoeg was om de magt van Henegau te tarten, behalve dat dan toch de regeerende graef, Willem I, bygenaemd de Goede⁽⁴⁾,

(1) Zie ons vierde Deel, bl. 530, vlgg.

(2) Zie daer, bl. 537.

(3) Zie Galliot, I, bl. 381.

(4) Hy had het jaer te voren zyn vader Jan van Avennes opgevolgd. Zie ons zesde Deel, bl. 246 en 252.

[p. 260]

de zoo lang geweigerde hulde van regtswege eischen kon. Het voorzigtigste was dus allen wrok op zyde te stellen, en de leenpligt te vervullen, gelyk Jan werkelyk deed in den loop van 1307⁽¹⁾, zich tevens hierdoor plegtiglyk verzoenende met het huis van Avennes, zoo hartelyk zelfs, dat hy nog dat eigen jaer met graef Willem een bondgenootschap sloot, waer tevens de hertog van Brabant, alsmede de graven van Luxemburg, van Gulik en van Chiny⁽²⁾ in bytraden, om elkander voor te staen tegen alle vyanden, den keizer en den koning van Frankryk alleen uitgezonderd⁽³⁾.

Inderdaed graef Jan hielp, het jaer daerna, zyn Henegauwschen nabuer in een geschil, ontstaen tusschen dezen en den bisschop van Luik rakende het slot van Mierwart⁽⁴⁾; doch eigentlyk om door eene vreedzame bemoeijing de beide vorsten tot akkoord te brengen, gelyk hy het werkelyk gedaen

(1) Zie de oorkonden in Reiffenbergs Monuments, I, bl. 492.

(2) Zie ons zesde Deel, bl. 257, aenteek. 1.

(3) Zie De Marne, bl. 317, en Hossart, Hist. de Hainaut, II, bl. 79. De oorkonde staet in Reiffenbergs Monuments, I, bl. 72.

(4) Zie ons zesde Deel, bl. 257, aenteek. 4.

[p. 261]

kreeg⁽¹⁾. Denzelfden rol speelde hy in 1310 by een ander, en ja een ernstiger krakeel over de Zeeuwsche eilanden, welke de graven van Vlaenderen en van Henegau elkander sedert lang betwistten. Hier ook trad hy als middelaer op, en wist het ding uit te maken door een plegtig vergelyk⁽²⁾, waerby hy meteen de belangen van zyn' broeder Guido in het oog hield, die te voren de gemeende eilanden te leen had gekregen van zyn' vader⁽³⁾, en er thans de inkomsten van behield, aldus niet verliezende dan den grafelyken titel⁽⁴⁾.

Op het einde van 1308 was Jans neef, graef Hendrik V van Luxemburg⁽⁵⁾ tot Roomsch-Koning gekozen, en den 6 January 1309 te Aken gekroond geworden. Het is derhalve niet te verwonderen dat,

(1) Zie ons zesde Deel, bl. 259, vlg.

(2) Zie ons zesde Deel, bl. 260-62.

(3) Zie ons vierde Deel, bl. 453, en de aent. 5. Zie mede ons zesde Deel, bl. 236.

(4) Zie Oudegherst, Annales de Fl. uitgave van Lesbroussart, II, bl. 341, vlgg. of Kluit. Hist. crit. II, bl. 1026. Zie mede De Marne, bl. 318-20.

(5) Hy was de zoon en opvolger van graef Hendrik IV, den eigen broeder van Isabelle, Jans moeder. Deze vorstin was in 1298 overleden. Zie Galliot, I, bl. 352.

[p. 262]

toen in 1310 het hoofd des Ryks de Alpen overtrok, om in Italië de orde te gaen herstellen, de Naemsche vorst hem vergezelde, te samen met zyne twee broeders Guido en Hendrik⁽¹⁾. Deze zagen vervolgens hunnen neef te Milanen de kroon van Italië ontvangen, en stonden hem insgelyks ter zyde toen hy, den 29 Juny 1312, te Roomen in de kerk van Latranen plegtiglyk keizer gekroond werd⁽²⁾; doch welhaest eindigden de vreugd en de eer welke hun uit de verheffing huns bloedverwants toekwamen. De nieuwe keizer, het jaer daerna in optogt zynde naer Napels, viel plotseling ziek te Buonconvento in Toscanen, en stierf daer den 24 Augusty 1313, betreurd van geheel de christenheid.

De gebroeders haestten zich dan om naer deze landen weer te komen⁽³⁾, alwaer Jan zyn graefschap, vooral zyne hoofdstad in eenen deerlyken

(1) Deze Hendrik werd sedert verleid met het graefschap van Lodi in Lombardyë. Zie ons vierde Deel, bl. 453, aenteek. 6.

(2) In de volgrei der keizers is Hendrik de zevende van zynen naem.

(3) Guido had in Italië zyne dood gevonden. Zie Galliot, I, bl. 385.

[p. 263]

toestand vond. Hy had, voor zyn vertrek, het hoogbewind toevertrouwd aen zyne gemalin Maria van Artois⁽¹⁾; doch het zy dat deze vrouw, het voorbeeld navolgende van eene andere Maria, het volk drukte door zware lasten, gelyk men haer verweet⁽²⁾; het zy dat de Naemsche stedelingen nog niet genezen waren van hunne vroegere muitziekte, wat veel waerschynelyker is, dewyl zy er sedert nog, en zelfs meer dan eens in hervallen zyn: evenwel had de geest van oproer hun dusdanig de hoofden verhit, dat zy des vorsten domeinen verwoestten, de regtspleging beletten, en de gravin met hare kinderen in het burgslot belegerd hielden⁽³⁾.

(1) Graef Jan had, in of omstreeks 1307, het huwelyk aengegaen met Margareet van Clermont, eene kleindochter van wylen koning Lodewyk IX; maer deze vorstin een paer jaren daerna zonder kinderen gestorven zynde, was Jan in eenen tweeden echt getreden met Maria van Artois, des heeren dochter van Conches, mede van koninklyke afkomst.

(2) Zoo ten minste zegt het Zantfliet, in de Ampliss. Coll. V, col. 166.

(3) Zie Zantfliet, loc, cit. Zie mede De Marne, bl. 321, en Galliot, I, bl. 386.

[p. 264]

Hoe de andere steden op dat oogenblik gezind waren, en aen welke lyn 's lands adel trok, wordt nergens gemeld; maer het schynt wel dat graef Jan van geene kanten groote hulp te verwachten had om den oproer te dempen, want hy nam zynen toevlugt tot de burgers van Hooi, die, juist in de buert, om het kasteel van Spontin lagen⁽¹⁾, hebbende op den heer van dien naem een ongelyk te wreken, en hem daerom met de wapens aenvallende, gelyk het in die tyden de gewoonte was. De graef stelde hun voor met hen het beleg voort te zetten, mits zy hem vervolgens hielpen zyne hoofdstad tot reden te brengen. Maer hy kreeg een weigerig antwoord: die van Hooi wilden hem zelfs geene stormgevaerten leenen, waer hy al iets hadde kunnen meê vorderen, vermoedelyk omdat zy in hun hert meer genegen waren voor de muitelingen van Namen dan voor graef Jan.

Hoe 't zy, deze, aldus te leur gesteld, wendde zich tot graef Arnout van Loon, en kreeg daer beter gehoor. Arnout bragt aenstonds krygsvolk op de been, en vergezelde onzen vorst, met het noo-

(1) Zie boven, bl. 226, aenteek. 4.

[p. 265]

dig oorlogstuig, naer Namen, dat eerlang ingesloten werd, en van alle kanten besprongen. Die van binnen deden wel eenigen tegenstand, doch voorzagen aldra dat zy er goedkooper van af zouden komen met zich verwonnen te geven, dan met hunne uiterste krachten in te spannen, om toch eindelyk het spel te verliezen, en er misschien have en lyf by in te schieten. De stad ging dan over by verdrag, op de gewoone voorwaerden van boet te betalen en bedevaerten te doen, volgens dat te noemen scheidslieden of zeggers⁽¹⁾ zouden bespreken.

De zeggers waren, behalve de graef van Loon, Jan van Henegau, heer van Beaumont⁽²⁾, Jan van Vlaenderen, heer van Crèvecoeur⁽³⁾ en twee andere edellieden. Deze veroordeelden de gemeente tot eene boet van achttien duizend pond tournois; zestig burgers, door den graef te kiezen, zouden

(1) Men noemde gewoonlyk zeggers of zegsmannen de scheidslieden die in zulke gevallen uitspraek deden tusschen de twistende partyen.

(2) Zie ons zesde Deel, bl. 230, aenteek. 2.

(3) Een kleinzoon van graef Wyt. Zie Vredius, Probationes, enz. II, bl. 10-11.

[p. 266]

Sint Jakob van Compostella gaen bezoeken⁽¹⁾, en vier en twintig andere, mede door den graef aen te duiden, zouden in eene van diens gevangenissen opgesloten worden, om daer op eigen kosten in te blyven zoo lang het hem lustte; maer zy moesten er goed logist hebben, en vry zyn van boeijen en ketens.

Dusdanig was de uitspraek der zeggers, by brieven van Zaterdags voor Sinte Michiel 1313⁽²⁾. De stad onderwierp zich, en daermeê was zy verzoend.

Thans had de graef weêr rust. Zyn huwelyk bragt hem in nauwe betrekking met het hof van Frankryk, alwaer hy sedert zynen tyd gedeeltelyk doorbragt in feesten en vrolykheden, doch tevens met de koningen Philip den Schoone en Lodewyk den Twister, misschien zonder het te weten of te willen, meêwerkte aen de vernedering van Vlaenderen⁽³⁾.

(1) Alle jaren moesten er, te half-vasten, tien van Namen vertrekken, en by hunne wederkomst blyken geven dat zy in Gallicië geweest waren.

(2) Zie Galliot, I, bl. 389. Zie mede De Marne, bl. 322, en J. Borgnet, Hist. du comté de Namur, bl. 121.

(3) Zie ons vierde Deel, bl. 535, vlgg.

[p. 267]

Trouwens graef Jan zou beter gedaen hebben van t' huis te blyven, en daer gedurig een oog op het zeil te houden, zoo niet te Namen, waer alles rustig was, dan toch in de andere steden van zyn land, welke, even als die der naburige landen, dagelyks toenamen in welvaert en bevolking, maer uit dien hoofde zelf meer dan voorheen blootgesteld waren aen gewoel of wanorde. Hy had daer al haest eene proef van te Bouvignes, eene stad toen ter tyd vry aenzienlyk, hebbende een aental druk bewoonde straten, twee markten, een kasteel, dry poorten, en stevige muren, bezet en versterkt door zestien stormtorens⁽¹⁾. Het spookte daer heviglyk onder Jans regeering, niet tegen den graef, die er van de burgers goed gezien was, maer tegen de inwoonders van Dinant, dat er zoo goed als regt over lag, slechts gescheiden door de tusschen beide loopende Maes. De jaloersheid onder de naburige steden was in de middeleeuwen byzonder gemeen, en gaf dikwerf aenleiding tot verregaende vyandschappen, veelal haren oorsprong nemende uit wedyver in zaken van handel, van nering of

(1) Zie Galliot, III, bl. 273-74.

[p. 268]

bedryf. De wrok van de eene stad op de andere was natuerlyker wyze veel heviger, wanneer zy aen verschillende vorsten toebehoorden, dewyl er dan nog eene soort van volkshaet bykwam, gedurig aengezet door de krakeelen der vorsten zelf.

Zulks was juist het geval te Bouvignes, dat deel maekte van het graefschap Namen, terwyl Dinant van het Luiksche Sticht afhing. In beide steden bloeide voornamelyk de koperslagery, waervan de werken, bestaende in allerlei keukengerief, onder den gemeenen naem van Dinanderie, op alle de markten, niet alleen van deze maer van de aengrenzende landen, ja tot in het hart van Frankryk, even als in de Rhynsche en over-Rhynsche steden, zeer gezocht was. De lieden van Dinant, wier stad, zoo niet ouder, althans grooter, ryker en meer bevolkt was, kunnende niet lyden dat die van Bouvignes hen onderkropen, scholden overal de koopwaren hunner geburen uit; doch, gelyk het gaet, van de ketels en pannen viel hun nyd op hen die ze maekten, zoodat er van wederzyde der Maes meer dan eens hevig gevochten en gehairplukt werd.

De tweespalt was vooral uitgeborsten onder

[p. 269]

graef Wyts regeering⁽¹⁾, en sedert gedurig aengegroeid, toen, den 2 November 1319⁽²⁾, die van Dinant gansch onverhoeds hunne brug overkwamen, en zynde in de voorstad van Bouvignes gevallen, daer een aental huizen plonderden, smederyen verstoorden en, erger nog, de menschen klein of groot die zy op straet ontmoetten om het leven bragten. Daerop keerden zy haestiglyk weêr naer huis, latende achter hen de burgers van Bouvignes ten prooi aen de uiterste wraekzucht. Deze zwoeren van het hun betaeld te zetten, maer wachtten naer eene goede gelegenheid. 't Is waer zy deden klagten aen graef Jan, die er ten hoogste over gebelgd was; doch uit vrees van met Luik in twist te raken, wilde hy voor zyne onderdanen niet opentlyk party nemen, zich voldaen houdende met heimelyk

(1) Zie Zantfliet ad ann. 1292, in de Ampl. Collectio, V, col. 132.

(2) Graef Jan moest reeds kwaed vermoeden hebben wegens de inzigten van Dinant; want dat zelfde jaer, 1319, kocht hy van Robert d'Orjo, heer van Château Thierry, de voogdyen van Waulsor en Hastière, met het regt van in opgemeld burgslot eene bezetting te plaetsen, om die van Dinant in den toom te houden. Zie De Marne, bl. 345, en Galliot, III, bl. 309.

[p. 270]

eenige gewapende mannen tot hunne hulp te zenden. Zoodan, den 20 February 1320, trokken die van Bouvignes in groot getal al vroeg hunne poorten uit, nemende hunnen weg zuidwaert naer Hastière⁽¹⁾. Daer zetteden zy de Maes over om naer Dinant te gaen, maer splitsten eerlang hunne magt, waervan een deel zich verstak in een bosch naby den weg, terwyl de anderen stadwaert spoedden, en ja tot tegen de vesten doordrongen. Op dat gezigt kwam de burgery van Dinant haestiglyk uitgeborteld, om de Naemsche stouterikken met overmagt aen te randen, en hun dat ontydig bezoek zuer te doen opbreken. Zy meenden daer aenstonds meê gedaen te hebben, en zwetsten al luider en luider wanneer zy hunne tegenstanders zagen deinzen, telkens met sneller tred, ja tot loopens toe. Jammer maer, dat was opgemaekt werk; want toen die van Dinant, zonder de minste orde of omzigtigheid, de gewaende vlugtelingen een goed eind wegs achtervolgd hadden, schoten eensklaps de anderen uit hunne hinderlaeg, en

(1) Een Naemsch dorp, twee kleine mylen bezuiden Dinant, waer de Maes doorheen loopt. Zie Galliot, IV, bl. 42.

[p. 271]

vielen den vyand in den rug, die aldus tusschen twee vuren geraekte, want de eersten keerden oogenblikkelyk om, en begonnen te vechten als razende menschen. Men kan raden hoe het afliep: de Bouvigners sloegen er zoo veel dood als zy wilden, en namen er slechts een dertigtal gevankelyk meê, doch keelden die nog op den terugtogt, en lieten hunne lyken onder wege liggen. Zoo groot was de woede der roekelooze overwinnaers⁽¹⁾.

Deze schandelyke victorie verwekte te Bouvignes zulke vreugd en zulken geestdrift, dat, om er het geheugen van te vereeuwigen, de stedelingen op eene naeststaende rots eenen toren bouwden, waer zy den spotnaem aen gaven van Crèvecoeur of Hartenvreter, zinspelende op die van Dinant, welke de geleden oneer moesten verkroppen, dewyl, naer men voorgaf, de magt hun ontbrak om er wraek over te nemen.

Inderdaed zulks konden deze voor het oogenblik niet; maer zy zonden eenige aenzienlyke burgers naer Luik om daer hulp te vragen. De bisschop,

(1) Zie Zantfliet, op. cit. col. 176, en Hocsem by Chapeauville, II, bl. 376.

[p. 272]

toen ter tyd Adolf van der Marck⁽¹⁾, die zekerlyk weten moest hoe, het jaer te voren, het volk van Dinant te Bouvignes de beest gespeeld had, zou liefst het voorbeeld des graven van Namen nagevolgd hebben, en zich met den twist der beide naburige steden niet regtstreeks hebben ingelaten; doch zoo verstonden het de Luikenaers niet. Deze hadden zoo haest de klagten van Dinant niet gehoord, of zy sprongen in 't harnas, en dwongen, als 't ware, hunnen kerkvoogd... om den oorlog aen graef Jan te verklaren?... Neen, om zoo maer feitelyk in het Naemsche te rukken, en daer alles te vuer en te zweerd te zetten, gelyk zy het deden in de lente des loopenden jaers⁽²⁾.

Men ziet dat te Luik het volk alleen meester was. Te vergeefs beproefde graef Jan die onbillyke vyandschappen tegen te houden: zyne naburen luisterden nergens naer, en zouden misschien tot Namen toe gekomen zyn, hadde de hertog van Brabant er niet tusschen gesproken; maer diens stem wekte gewoonlyk ontzag in het sticht, en

(1) Hy was de zoon van Everhart I, graef van der Marck, getrouwd met Ermengardis van Berg.

(2) Zie Zantfliet, col. 177.

[p. 273]

door zyn toedoen werd er een tweejarig bestand gesloten⁽¹⁾.

Dit was ja het eenigste middel om aen de gemoederen tyd van bedaren te geven, en om het krakeel der twee steden door de vorsten zelf, op eene of andere wyze, te laten byleggen. Doch twee jaren stilzittens duerden te lang voor die van Dinant. Zy besteedden ze om, naest hunne stad, regt over Bouvignes, op een' vry verheven berg insgelyks eenen toren te bouwen, dien zy Mont-orgueil of Hoogmoeds-berg hieten, en van waer zy de vyandige plaets gansch overheerschten. Zoo haest het werk voltooid was, timmerden zy er zware blyden op, en smakten daermeê uit de hoogte, den eenen dag stukken van rotsen om huizen onder te pletteren, den anderen dag ketels met ziedend kalkwater, om de menschen die op straet waren de oogen uit te branden⁽²⁾, enz.

En dat noemde men stilstand van wapenen.

Het spreekt van zelf dat graef Jan zulke baldadigheden met geen onverschillig oog na kon zien:

(1) Zie De Marne, bl. 328.

(2) Zie Zantfliet, loc. cit.

[p. 274]

neen, hy trok aen het hoofd van krygsmagt naer Dinant, om den toren van Montorgueil, die nogal op Naemschen bodem stond⁽¹⁾, neêr te werpen. Doch hiermede was dan ook het bestand voor goed gebroken, en aldra kwamen, van hunnen kant, de Luikenaers in overgroot getal af⁽²⁾, om Bouvignes te belegeren, opgeleid wordende door bisschop Adolf in persoon, en diens nabestaende den graef van Berg⁽³⁾.

Terwyl zy daer dag en nacht met kat en stormrammen⁽⁴⁾ op de muren beukten, zonder merkelyk

(1) De Marne, bl. 329, zegt het zoo, en het is zeker dat, aen den noordkant van Dinant, het graefschap Namen nagenoeg tot tegen de stad kwam.

(2) Zantfliet, col. 178, spreekt van 33 ridders en van 60,000 voetknechten; maer Hocsem, by Chapeauv. II, bl. 377, laet de voetgangers t' huis, en voegt slechts by de opgemelde ridders ruim honderd gehelmde ruiters.

(3) De graefschappen van Berg en van der Marck paelden aen elkander. Zie ons vyfde Deel, bl. 219, aenteek. 2, en bl. 359, aenteek. 2.

(4) Arietibus et catto, zegt Zantfliet, col. 178. De dusgenaemde Kat was eene soort van schelp of dak, op vaste voeten gesteld, en van boven bedekt met natte huiden. Men kruidde dat gevaerte tot tegen de belegerde plaets, alwaer het mannen beschermde en hun gemak gaf om gaten in de muren te breken, of deze te ondergraven en ze te doen vallen. Zie Huydecoper op Melis Stoke, III, bl. 290, vlgg. of Daniel, Hist. de la Milice fr. I, bl. 43, waer het ding verbeeld is.

[p. 275]

te vorderen, had graef Jan vyf honderd ruiters uit Vlaenderen ontboden⁽¹⁾ en zes duizend Naemsche voetknechten verzameld, waermede hy eenen inval deed in Luiksch Haspengau, meenende daer weinig of geenen wederstand te zullen ontmoeten. Trouwens hy vond er slechts twee baronnen, van des bisschops wege daer de wacht houdende, met honderd veertig ruiters en een handvol voetvolk. Maer dit klein getal zelf strekte Jan tot zyn ongeluk; want toen zy hem onverschrokken tegen kwamen, waegde hy de krygskans zonder de minste voorbereiding of overleg, en werd ja deerlyk geslagen naby het dorp Burdinne⁽²⁾, waer hy een groot deel zyner manschap op het veld liet, en eene menigte in 's vyands handen⁽³⁾.

(1) Vooral uit zyne heerlykheid van Sluis, waer aenstonds spraek zal van zyn.

(2) In 't Zuidwesten van Avennes.

(3) Zie Zantfliet, loc. cit. en De Marne, bl. 330. Volgens de Luiksche kronyk-schryvers verzopen er meer dan dry honderd in de moerassen van Bierwart. Zie Bouille, I, bl. 345, en Galliot, III, bl. 373.

[p. 276]

Dit gebeurde den 3 Augusty 1321. Juist daegs te voren hadden, na volle zes weken arbeids, de belegeraers van Bouvignes eindelyk bres gekregen, en bereidden zich om den volgenden morgen storm te loopen; maer zie, in den nacht werkten die van binnen met zoo veel yver, dat zy de breuk digt maekten, en dat, by zonnen-opgang, de muer er weêr uitzag als fonkelnieuw, boven bezet van talryke manschap om den vyand met verschen moed af te dryven.

Deze standvastigheid, waer zeker de burgers nog andere blyken van gegeven hadden, deed den bisschop wanhopen aen den uitslag zyner onderneming⁽¹⁾. Hoogst waerschynlyk waren het ook zyne onderdanen moede geworden, want, in stede van het voorbeeld der belegerden na te volgen en moed tegen moed te stellen, kraemden zy den zelfden dag op, en trokken terug naer Luik. Maer, alsof het met opzet gedaen was, zy kregen onder

(1) Fisen, II, bl. 64, geeft er eenen anderen draei aen, en doet verraed in 't spel komen, maer legen alle waerschynlykheid. Hocsem, die 't beleefde, zegt daer geen woord van. Zie echter Bouille, I, bl. 345, in margine.

[p. 277]

wege de tyding van graef Jans nederlaeg, welke, hadden zy die slechts zes uren eerder gekend, hun het vuer in de aders ontstoken, en misschien den val van Bouvignes veroorzaekt zou hebben. Nu echter was het te laet om daer nog op weer te komen: zoo dat de stad verlost bleef⁽¹⁾.

Graef Jan had voor het oogenblik de middelen niet om de Luikenaers in den rug te zitten; doch weldra kreeg hy hulp van Luxemburg⁽²⁾, waermede hy dan ook weêr in het veld trok, en Condrost afliep, overal veel schade aenrigtende⁽³⁾. Hy meende Ciney te verrassen, dat, als hiervoren reeds gemeld is⁽⁴⁾, weinig versterkt⁽⁵⁾ en, naer 't schynt, op zyne hoede niet was; maer de toren-

(1) Zie Zantfliet, loc. cit.

(2) Alsdan onder graef Jan, sedert bygenaemd den Blinde, tevens koning van Bohemen.

(3) De Marne en Galliot verhalen dat de graef dit mael tot tegen de poorten van Luik doordrong; maer Hocsem, Zantfliet en andere oude schryvers maken daer geen gewag van, en op zich zelve is de zaek hoogst onwaerschynlyk.

(4) Zie boven, bl. 232.

(5) Daer werd het jaer daerna in voorzien. Ciney kreeg muren, grachten en poorten, zegt Hocsem by Chapeauv. II, bl. 378. Zie mede Galliot, I, bl. 401.

[p. 278]

wachter hebbende van verre den vyand zien aenkomen, riep met de storm- of noodklok de burgers in de wapens, die dan ook mannen gelyk de inrukkende Namenaers uitdreven, ja met zoo veel drift, dat graef Jan van zyn peerd tuimelde en er zeker zou by omgekomen zyn, ware hy niet regt geholpen geweest door zyn' schildknaep, die het zelf met de dood betaelde⁽¹⁾.

Terwyl dit in Condrost gebeurde, waren die van Hooi de Maes over getrokken en aen 't woelen in Naemsch Haspengau, langsheen de Mehaigne, waer zy, mag men denken, zwakken tegenstand vonden; want zy drongen door tot bykans aen de grenzen van Brabant, en staken er 't vuer aen Wasseige, na dit eerst ledig geplonderd te hebben, halende zelfs de klokken uit den kerktoren, welke zy, naest den anderen buit, meê naer huis voerden⁽²⁾. Ter zelver tyd, of kort daerna, werd het

(1) Zie Zantfliet, loc. cit. - Fisen, II, bl. 64, wil dat er graef Jan tachtig man verloor, behalve twee en vyftig, die in 's vyands handen bleven. Hy voegt er by dat de stedelingen met het losgeld hetwelk zy van hunne gevangenen trokken, hunne stad versterkten.

(2) Zie De Marne, bl. 331, en Galliot, I, bl. 401.

[p. 279]

burgslot van Poilvache aengerand door die van Dinant⁽¹⁾. Deze waren gebeten op den graef van Luxemburg, omdat hy party voor dien van Namen genomen had in eenen kryg die hem niet aenging, en zochten daerenboven zich te ontmaken van een naburig kasteel, hetwelk hun meer dan eens tot overlast was geweest. Te vergeefs beproefden hunne mededingers van Bouvignes de plaets te ontzetten; zy moesten onverrigter zake wederkeeren, zoodat de burg, na korte dagen veroverd, gesloopt werd met alles wat er rond stond⁽²⁾.

Trouwens, de beide steden, die het krakeel verwekt en het vuer des oorlogs aengestoken hadden, kwamen er nog goedkoopst van af. De landlieden betaelden, naer gewoonte, het gelag, maer dit

(1) Het slot van Poilvache was maer dry kwartier gaens van Dinant verwyderd.

(2) Fisen, bl. 64, spreekt nog van twee andere sloten in de buert van Dinant, welke mede verwoest of geslecht werden. De stedelingen, in de veertiende eeuw, wanneer zy de kans klaer vonden om op de bygelegen kasteelen te vallen en ze te vernielen, namen die waer, èn kortwiekten of ontwapenden aldus de baronnen, welke hen lang genoeg geplaegd hadden. Zie ons vierde Deel, bl. 112, vlgg.

[p. 280]

mael ook eenige heeren, gelyk men ziet, wier dorpen verbrand en wier sloten op den grond gehaeld werden. Of er het volgend jaer nog nieuwe vyandlykheden plaets hadden, vindt men niet gemeld. Welligt behooren sommige der hier voorgedragen feiten niet tot 1321, maer tot 1322: evenwel is het zeker dat in dit laetste jaer de kryg een eind had, en dat de vrede, enkel door wederzydsche vermoeidheid aengebragt, den 13 November gesloten werd, doch men kent er de voorwaerden niet van⁽¹⁾.

De Naemsche landzaten mogten dan weêr eens uitrusten van de zware rampen, door twee moedwillige steden veroorzaekt; maer graef Jan kon ongelukkiglyk in die rust niet meêdeelen; want hy had zoo haest den last des Luikschen krygs van zyne schouderen niet geschud, of hy laedde er nog een veel grooteren op, dit mael in Vlaenderen. Zyn

(1) Zie De Marne, bl. 331, en Galliot, I, bl. 402. Fisen, II, bl. 65, stelt dezen vrede op 1323, maer hy is, meenen wy, de eenigste. In het zoo nauwkeurig Compendium Historiae Leod. bl. 107 (uitgave van 1655) wordt ook het jaer 1322 opgegeven, zoo wel als by Bouille, I, bl. 345, en het kan geen ander zyn.

[p. 281]

vader had hem daer een apanagie gegeven bestaende in de heerlykheid van Sluis⁽¹⁾, waer hy sedert lang den titel van voerde en de inkomsten van trok, zonder dat iemand hem zulks ten kwade duidde; want het was de gewoonte der vorsten in 't algemeen, dat zy aen hunne jongere kinderen of aen die van tweeden bedde een erfgoed schonken, het zy als allodiael eigendom, het zy als leen 't welk zy van den opvolger in het graefschap moesten verheffen, en daer hulde en manschap voor doen. Graef Jan was dan heer van Sluis, toen zyn stiefbroeder, Robrecht III⁽²⁾, den 17 September 1322 in Vlaenderen te sterven kwam, en opgevolgd werd door diens kleinzoon Lodewyk van Creci, by uitsluiting van Lodewyks oom, Robrecht van Cassel, die anders het meeste regt had⁽³⁾.

Deze ter zyde-stelling van den geregten erfgenaem was door de Fransche politiek bewerkt ge-

(1) Sluis, in 't Noordwesten van Brugge, was toen ter tyd eene aenzienlyke en wydvermaerde zeestad, met eene haven waer geheele vloten veilige plaets in vonden.

(2) De oudste zoon van graef Wyt, uit diens eerste huwelyk met Machteld van Bethune. Zie ons vierde Deel, bl. 452.

(3) Zie ons vierde Deel, bl. 555.

[p. 282]

worden, gelyk wy in ons vierde Deel breedvoeriger verhaeld hebben⁽¹⁾; maer de graef van Namen, al te veel ingenomen voor de belangen des konings, of misschien uit enkele onbedachtheid, had van zynen kant veel bygebragt om het graefschap te verzekeren aen zynen kleinneef, welke hem uit dien hoofde dankbaerheid schuldig was, en hem die met der daed wilde bewyzen. Lodewyk deed zulks korten tyd nadat hy in bezit van Vlaenderen getreden was: namelyk hy schonk aen zyn' oudoom de Water-balluagie van Sluis⁽²⁾, waerdoor Jan niet alleen het beheer der stad hield, maer tevens dat van hare haven kreeg, mogende hy voortaen daer de tollen heffen en andere geregtigheden invorderen, gelyk tot dan toe de Baljuw van Sluis en Damme het gedaen had voor rekening van den graef.

Men mag voor zeker houden dat noch Jan van Namen, noch Lodewyk zyn neef op dit oogenblik het minste vermoeden hadden van de gevolgen

(1) Zie daer, bl. 556, vlgg.

(2) De fransche schryvers noemen het la Seigneurie de l'Eau; in 't Latyn heet het Praefectura aquae. Zie ons vierde Deel, bl. 561, aenteek. 3 en 4.

[p. 283]

welke uit zulk geschenk stonden voort te vloeijen: anders zou geen van beide er hebben kunnen in toestemmen. Trouwens, de Bruggelingen, wier belangen alleen by de gedane gift konden te lyden hebben⁽¹⁾, deden zoo veel dat, op korten tyd, geheel het land, in rep en roer gebragt, meêgesleept werd in eenen ysselyken burgerkryg, die zes volle jaren duerde, en niet slechts aen beide vorsten al hunne rust kostte, maer meer dan eens hun leven in het uiterste gevaer stelde⁽²⁾.

Frankryk, de eerste oorzaek van Vlaenderens rampen, bewerkte ook diens vernedering door den beruchten veldslag van Cassel, waer koning Philip VI, in 1328, de Vlaemsche volksbenden verpletterde en graef Lodewyks gezag met het zweerd herstelde⁽³⁾.

Graef Jan van Namen werd mede hersteld in zyne dubbele heerlykheid van Sluis, behalve dat de Bruggelingen, voor de verwoesting der pas gemelde stad, hem eene ontzaggelyke geldboet moes-

(1) Zie daer den uitleg van in ons vierde Deel, bl. 562.

(2) Zie de voornaemste gebeurtenissen van dien kryg in ons vierde Deel, bl. 563-79.

(3) Zie daer, bl. 575, vlgg.

[p. 284]

ten betalen. Maer hy had er niet lang geniet van; want na nog eenigen tyd met zynen neef in Vlaenderen te zyn gebleven, begaf de vorst zich naer Parys, en stierf daer den 1^sten February 1330, in den ouderdom van ongeveer 64 jaren⁽¹⁾.

Jan I van Vlaenderen liet vele kinderen na, dry dochters⁽²⁾ en zeven zonen, waervan de vier oudste, Jan, Wyt, Philip en Willem, de een na den ander hem in het graefschap opvolgden. De vyfde, Hendrik genaemd, omhelsde den geestelyken staet, terwyl diens twee jongere broeders, Robrecht en Lodewyk, naer gewoonte een apanagie ontvingen, en een grooten rol gespeeld hebben in de oorlogen van hunnen tyd⁽³⁾.

(1) Zie De Marne, bl. 342, of Galliot, I, bl. 418, waer men ook Jans grafschrift geboekt vindt.

(2) Zie by De Marne, bl. 347-48, met welke vorsten zy in den echt traden. Galliot, I, bl. 419, vlg. spreekt van vier dochters, maer geeft geen acht dat de gemalin van graef Godevaert van Vianden, en die van graef Thiebout van Bar, eene en dezelfde is. Zie Vredius, Probationes, enz. II, bl. 56-57.

(3) Robrecht vooral is vermaerd om zyne ridderlyke daden. Zie van hem en van zyn' broeder meer by De Marne, bl. 346-47, of by Galliot, I, bl. 420, vlgg.