Vaderlandsche historie. Deel 7

[p. 188]

Vyfde hoofdstuk.

vervolg. - keizer boudewyn vertrekt naer het oosten. - jan van avennes maekt aenspraek op namen. - en wordt er meê verleid door den roomsch-koning. - de keizerin maria van brienne komt herwaerts. - jan staet zyn regt af aen hendrik, graef van luxemburg. - opstand te namen. - de inwoonders roepen graef hendrik, en erkennen hem voor hunnen heer. - ydele poogingen van maria om hem uit te dryven. - verkooping van het graefschap van namen aen wyt van dampierre. - deze trouwt met hendriks dochter, en wordt graef van namen.

1237-1264.

Boudewyn was nog hier te lande, toen hy de tyding kreeg dat zyn schoonvader te Constantinopelen overleden was den 23 Maert 1237. De bykans negentigjarige gryzaert had, korten tyd voor zyne dood, nog een dubbelen aenval der Grieken op de hoofdstad des Ryks weten af te weren, waerdoor het gevaer van nieuwe aenslagen wel eenigermate verwyderd was; doch niet te min moest de keizer

[p. 189]

bedacht zyn om zoo haest mogelyk naer het Oosten weder te keeren, en er de teugels der regeering in eigen handen te nemen. Hy zond eenige krygsbenden vooraf onder het geleide van zynen trouwen vriend heer Jan van Bethune⁽¹⁾; hy verpandde zyn graefschap van Namen aen koning Lodewyk IX voor vyftig duizend pond⁽²⁾, en krachtdadig ondersteund door paus Gregorius, had hy het geluk van eene menigte vorsten en baronnen, vooral uit Frankryk, in zyne belangen te trekken, met welke hy in 1239 naer Constantinopelen vertrok, aen het hoofd van een leger dat ruim zestig duizend man telde, en ja bekwaem was tot groote dingen.

In zyne keizerlyke stad aengekomen, deed Boudewyn zich kroonen⁽³⁾, en bragt voor het oogenblik

(1) Zie over dien edelman Reiffenbergs aenmerkingen op de Chronique van Philippe Mouskés, II, bl. 615.

(2) Eene verpanding, in den gewoonen zin van dat woord, was het niet, maer slechts eene geldligting op onderpand. En dit onderpand schynt enkel bestaen te hebben in het burgslot van Namen, waer koning Lodewyk de bewaring van toebetrouwde aen de Tempelridders. Zie Phil. Mouskés, II, bl. 663, en De Marne, bl. 240.

(3) Hy had, binnen het leven zyns schoonvaders, niet willen voeren dan den titel van erfgenaem des Ryks, en nam eerst sedert den dag zyner krooning dien van keizer aen. Zie Le Beau, X, bl. 179.

[p. 190]

zyne zaken half en half te regt, maer om ze eenige jaren later weêr dieper te zien vervallen, ja zoo goed als onredbaer worden.

In 1244 stond het te Constantinopelen zoo erg geschapen, dat de keizer, beroofd van geldmiddelen en van krygsmagt⁽¹⁾, andermael naer het Westen verreisde, om onderstand te vragen, eerst in Italië aen het hoofd der Kerk⁽²⁾, vervolgens in Frankryk, en eindelyk aen het Concilie dat in 1245 te Lyons vergaderd was. Boudewyn vond overal goeden wil genoeg, maer de noodige geestkracht om van de hulp welke men hem aenbood of beloofde een goed gebruik te maken, de manhaftigheid om zynen troon met stevigen arm te ondersteunen ontbrak hem, en dat kon hy nergens vinden. Na geheel het jaer 1246 aen het hof van Frankryk te hebben doorgebragt, kwam hy naer Namen, om te zien hoe het met zyn graefschap gelegen was. Men zou zeggen dat de

(1) Velen hadden Boudewyn verlaten, omdat hy hun geen bestaen kon geven.

(2) Alsdan paus Innocentius IV.

[p. 191]

keizer het voorgevoel had van zynen val in het Oosten, en daerom te meer gehecht was aen zyn Belgisch erfdeel. Hy vond het burgslot wel bewaerd, en alles nagenoeg in den zelfden staet als waer hy het, by zyn vorig bezoek in gelaten had. Dit mael echter eischte hy een nieuwen eed van getrouwigheid, niet alleen van 's lands adel en van de overheden der hoofdstad, maer ook van den Deken en de kanoniken van Sint Pieters in castro. Vervolgens gaf hy schriftelyke onderrigtingen aen zyne slotvoogden en andere grafelyke ambtenaers, inhoudende hoe zy zich moesten gedragen na zyn aenstaende vertrek, en gedurende zyne afwezigheid. Hy gebood hun nergens verandering aen te brengen, zonder de kennis en de toestemming van koning Lodewyk, van diens moeder, de deugdzame Blanca, en van 's konings broeders. Hy voorzag zelfs het geval dat, ten gevolge van krygsrampen, hy zyne persoonlyke vryheid verliezen en in vyandlyke magt geraken mogt, willende dat men alsdan van niemand eenig bevel ontvinge, strydig met deze onderrigtingen, al ware het ook van zyne eigen hand geschreven of geteekend. Maer indien het gebeurde dat hy te sterven kwame zonder kin-

[p. 192]

deren na te laten, zoo gebood de keizer dat, na stellige tyding en zekere bewyzen van zyne dood gekregen te hebben, men het graefschap overgave aen zyne zuster Margareet van Vianden, deze nog in 't leven zynde, of, by gebreke van haer, aen zyne volgende zuster Elisabeth van Courtenai gravin van Montaigu⁽¹⁾, of eindelyk, aen Agnes van Courtenai⁽²⁾, eene andere zuster, getrouwd in het Oosten met Godevaert van Villeharduin, prins van Achaië⁽³⁾.

Na aldus orde aen de Naemsche zaken gesteld te hebben, verliet Boudewyn, in 1247, zyn graefschap dat hy nooit meer weêr moest zien, en vond, het jaer daerna, Constantinopelen in nog veel bedenkelykeren toestand dan hy verwacht had. De Grieken gebruik makende van 's keizers lange en herhaelde afwezigheid, hadden voor en na sterke

(1) Elisabeth was, in tweede huwelyk, getrouwd met Eudo van Burgondië, graef van Montaigu. Zie De Marne, bl. 224, of Galliot, I, bl. 245.

(2) By anderen heet zy Eleonora.

(3) Zie De Marne, bl. 243, of Galliot, I, bl. 282. Zie mede de Hist. de Constantinople, door Du Cange, uitgave van Buchon, I, bl. 303.

[p. 193]

plaetsen veroverd, zeehavens ingenomen, bergpassen bezet, immer met het oog op de hoofdstad, waer zy allengskens nader by kwamen, en wier val het einde van het Latynsche Ryk tot gevolg moest hebben.

Ongelukkige en medelydensweerdige vorst! terwyl hy de weinige krachten die hem overbleven besteedde om dien val, zoo niet voor te komen, althans te vertragen, werd hem geboodschapt dat zyn Naemsch domein de prooi was geworden van eenen vreemdeling.

Wy hebben elders verhaeld⁽¹⁾ hoe, in 1246, koning Lodewyk IX, aenzocht om uitspraek te doen over het geschil dat in Vlaenderen ontstaen was tusschen vrouw Margareet en hare voorkinderen, het graefschap van Henegau met wat daer van afhing had toegewezen aen den oudsten zoon Jan van Avennes, om daer, na de dood zyner moeder, in bezit van te treden. Deze uitstel scheen al te lang voor den heerschzuchtigen vorst; maer hy had de magt niet om er tegen in te gaen, tot dat hy het jaer daerna den broeder zyner gemalin⁽²⁾, graef

(1) Zie ons vierde Deel, bl. 406, vlgg.

(2) Jan van Avennes was getrouwd met Adelheid van Holland, dochter van Floris IV en zuster van Willem II. Zie ons vierde Deel, bl. 407.

[p. 194]

Willem van Holland den zetel des ryks zag beklimmen⁽¹⁾ en, daer hy met dien zwager in nauwe vriendschap leefde, nu ook het middel meende gevonden te hebben om ten minste een deel zyner erfenis tot zich te trekken. Al aenstonds begon hy te tornen aen het dusgenaemde Ryks-Vlaenderen⁽²⁾, voorgevende dat dit van Henegau afhing; doch dewyl hem zulks met regt, ja en met de wapens heviglyk betwist werd, wierp hy het oog op het graefschap van Namen, dat sedert de dood van Boudewyn V een leen van Henegau was geworden⁽³⁾, en waer hem dacht dat het, in 't afwezen des leenmans, niet moeijelyk zyn kon de hand op te leggen.

Jan vervoegde zich dan tot den Roomsch-Koning, en deed, om zyn doel te bereiken, twee redenen gelden, namelyk dat keizer Boudewyn van Constantinopelen verzuimd had het Naemsche leen te verheffen, gelyk hy volgens de bestaende wetten had behooren te doen binnen het jaer en eenen

(1) Zie ons vyfde Deel, bl. 230.

(2) Zie ons vierde Deel, bl. 410.

(3) Zie hiervoren, bl. 145.

[p. 195]

dag. Ten tweede dat dezelfde vorst zyne leenpligt grootelyks had geschonden met het graefschap te verpanden aen den koning van Frankryk, buiten de weet en zonder de toestemming des leenheers. Hierom verzocht hy dan het hoofd des Ryks Namen verbeurd te verklaren, en het op nieuw uit te leenen aen zyn' schoonbroeder wien het, als graef van Henegau, van regtswege toekwam.

Meer dan ydele voorwendsels of drogredenen waren dit niet; want behalve dat men gewoonelyk zoo nauw niet zag op het verheffen der leenen binnen den gestelden tyd⁽¹⁾, vooral van wege eenen vorst die, als Boudewyn, elders de handen zoo vol had, was het toch in ieder geval Jan van Avennes niet die daeromtrent klagten te doen had, maer alleen zyne moeder, dewyl deze haer leven gedurende gravin van Henegau bleef, en derhalve haer zoon in die hoedanigheid niet op kon treden. En wat de gewaende verpanding des graefschaps raekte, daermede was des leenheers regt niet verkort geworden, want Boudewyn had slechts zyn domein aengewezen tot verzekering der door hem ontleende

(1) De Marne geeft daer voorbeelden van, bl. 247.

[p. 196]

geldsom, zonder eigentlyk iets te vervreemden, als genoegzaem bleek uit de onderrigtingen aen 's lands beambten gegeven voor des keizers laetste vertrek.

Maer, als gezegd is, de Roomsch-Koning, nog vry jong en onbedacht, en daerby zeer genegen voor zyn zusters echtgenoot, liet zich gemakkelyk door schynredenen overtuigen, tot zoo verre dat hy, by diploom van 27 April 1248⁽¹⁾, het Naemsche graefschap van keizer Boudewyn, juist om het dubbel vergryp dat wy aenstonds meldden, geregtelyk afnam, en er Jan van Avennes meê verleide, bevelende tevens aen alle de slotvoogden en aen alle de

(1) De latynsche tekst van het diploom, uit een Henegauwsch Cartularium afgeschreven en door Reiffenberg meêgedeeld in het eerste Deel zyner Monuments, bl. 467, draegt het valsch jaertal van MCCXCIX. Met de laetste C in L te veranderen, komt men tot het jaer 1249; maer de zesde indictie, welke er by uitgedrukt is, toont dat het stuk behoort tot 1248, gelyk het opgegeven is door Martène en Durand in het eerste Deel van hunnen Thesaurus Novus Anecdotorum, col. 1032. Zie daer mede, col. 1034, eene verklaring van den Roomsch-Koning over dezelfde zaek en van het zelfde datum.

[p. 197]

vasallen des lands, op straf van verbeurte hunner leenen, zyn' zwager voor hunnen geregten heer te erkennen, en hem in die hoedanigheid hulde en trouw te zweren.

Ware Lodewyk IX op dat oogenblik in zyne Staten geweest, de Roomsch-Koning zou misschien zoo ligtveerdig niet voortgegaen zyn om, tegen alle regt en reden, het wettig eigendom van keizer Boudewyn aen te slaen, en er zyn' schoonbroeder willekeuriglyk in te dringen. Maer de Fransche vorst was onlangs naer het heilig Land verreisd aen het hoofd zyns adels, en wist niet eens wat koning Willem hier verrigt had. Gelukkiglyk leefde de deugdzame Blanca nog, belast met de regeering des Ryks gedurende haers zoons kruistogt, en aenstonds gereed om Boudewyns erfdeel tegen de onbillyke aenmatiging van den Avenner te beschermen. Zy riep zelfs de tusschenkomst in van paus Innocentius die, op zyne beurt des keizers belangen ter herte nemende, niet aerzelde aen den Roomsch-Koning te schryven, om hem de verkeerdheid van zyn gedrag ten aenzien van eenen vorst, welke in het Oosten al zyne krachten besteedde tot de instandhouding van het geloof, on-

[p. 198]

der de oogen te brengen, met dringend verzoek van het genomen besluit in te trekken, en het Naemsche graefschap aen diens geregten bezitter te laten⁽¹⁾.

De zaken in het Oosten bevonden zich in zulken toestand, dat Boudewyn zyne hoofdstad niet verlaten kon; anders zou hy waerschynlyk naer deze landen gekomen zyn, om zyne erfregten zelf te handhaven. Maer hy zond onverwyld zyne gemalin Maria van Brienne naer Frankryk, alwaer zy door de koningin weduwe met de meeste vriendschap onthaeld werd⁽²⁾, en nieuwe blyken ontving van Blanca's grootmoedigheid. Deze, om een voorgewend beletsel uit den weg te ruimen, gaf aen hare nicht den bewysbrief weêr van het ontleende geld,

(1) De pausselyke brief, volgens een Vidimus van den abt van Malonne, staet in Reiffenbergs Monuments, I, bl. 141, maer draegt er het valsch datum van den 26 Augusty 1248, in stede van 1249. Innocentius sluit, naer gewoonte, met aenduiding van het zevende jaer zyns pausdoms, dat noodwendig op 1249 slaet, want hy was gekozen geworden den 25 Juny 1243.

(2) De koningin Blanca, dochter van Alphonsus IX, koning van Castielje, was de moei van Maria. Zie hiervoren, bl. 179, aenteek. 1.

[p. 199]

waer Namen voor te pand stond, zoodanig dat dit graefschap thans voor vry en onbelast beschouwd moest worden⁽¹⁾.

Dit alles belemmerde den Roomsch-Koning, die geen dadelyk gevolg dorst geven aen zyn diploom van 1248⁽²⁾, zoo min als Jan van Avennes het hart of de gelegenheid had om bezit te nemen van het hem verleide leen.

Na de dood der vrome koningin, overleden den 1 December 1252, verliet Maria het hof van Frankryk, en kwam haer verblyf nemen te Namen zelf, waer Jan des te minder bekwaem was haer uit te houden, dewyl hy juist op dat oogenblik met zyne eigen moeder gewapenderhand worstelde voor de Zeeuwsche eilanden en wat er in Vlaenderen nog leenroerig was van de Duitsche kroon⁽³⁾. Nogtans

(1) Zie De Marne, bl. 248.

(2) Willem ontving nogtans, in 1252, de hulde van den Avenner voor Namen en voor alles wat hy de gravin van Vlaenderen afgenomen had. De oorkonde staet in Reiffenbergs Monuments, I, bl. 357, vlg.

(3) De Roomsch Koning had zyn' zwager daermeê beleend by brieven van 11 July 1252, in welke hy nog eens verklaert het graefschap van Namen met wat er toe behoorde aen Jan van Avennes vergund te hebben. De oorkonde staet by Galliot, VI, bl. 4, maer uitgebreider en nauwkeuriger in Reiffenbergs Monuments, I, bl. 357. Men vindt ze ook in de Historia critica van Kluit, II, bl. 624.

[p. 200]

in zynen moedwil volherdende, in stede van met de keizerin op den eenen of anderen voet te verdragen, stond hy omstreeks 1254 alle de regten welke zyn schoonbroeder hem op het Naemsche domein had gegeven, aen eenen derden af, te weten aen Hendrik III, bygenaemd Blondhair, graef van Luxemburg⁽¹⁾.

Hierdoor kreeg Maria een nieuwen mededinger, voor haer veel meer te duchten dan een Jan van Avennes, die nog nergens gezeten was, maer als 't ware rondzwierf om aen een erfdeel te geraken.

(1) Het was eene dusgenaemde sub-infeudatio. Namelyk Jan van Avennes beleende den Luxemburger met het leen waer hy zelf het verlei van ontvangen had, als blykt uit een charter van koning Willem, die verklaert daer in toe te stemmen, en aen die van Namen beveelt, Hendrik Blondhair voor hunnen wettigen heer te erkennen, met belofte dat hy hen zal beschermen tegen alwie hun uit dien hoofde last zou aendoen. De oorkonde staet by Kluit, II, bl. 650, en in het groot Charterboek van Mieris, I, bl. 278, maer het datum is onzeker.

[p. 201]

Trouwens voortaen zou zy te doen hebben met den eigen zoon van wylen Ermesindis en Walraven⁽¹⁾, derhalve met iemand die voorouderlyke regten kon doen gelden, die de magt in de hand had, reeds in bezit zynde van een naburig graefschap, en ja zoo digt aen Namen rakende, dat de keizerin van op hare burgtorens de Luxemburgsche vlag kon zien wapperen op het slot van Poilvache hetwelk, krachtens den vrede van Dinant, aen Hendrik Blondhair toebehoorde, en waer hy zyne voorbereidselen maken kon. Zy had dus alle reden van te vreezen dat eerlang hare hoofdstad zou aengerand worden door eenen vyand, wien zy moeijelyk wederstaen zou: toen de onverwachte dood van koning Willem⁽²⁾ eene geheel andere wending aen de zaken kwam geven.

Jan van Avennes verloor zynen magtigsten voorstander, juist op het oogenblik dat hy de meeste hulp noodig had tegen zyne moeder die, sterker gebeten dan ooit op hare voorkinderen, het graef-

(1) Ermesindis was gestorven in 1246, en haer gemael in 1226.

(2) Willem kwam in Friesland om den 28 January 1256. Zie ons vyfde Deel, bl. 256.

[p. 202]

schap van Henegau kwam af te staen aen koning Lodewyks broeder, den graef van Anjou⁽¹⁾.

Tegen dezen vorst was Jan van Avennes niet opgewassen, al had hy nogal den bisschop van Luik en andere vrienden meê⁽²⁾. Het beste wat hy doen kon was zyne geschillen door eenen zoen of een vergelyk uit te maken, waer hy gelukkiglyk den Franschen koning genegen toe vond. Onder diens bemiddeling werden er dan te Peronne, den 24 September 1256, verschillende akkoorden getroffen rakende de Zeeuwsche eilanden, Ryks-Vlaenderen, het graefschap van Henegau en dat van Namen. Wat dit laetste betreft, Jan en Boudewyn zyn broeder verzaekten, voor hen en hunne nakomelingen, aen alle de regten welke zy hadden of meenden te hebben op het erfdeel van den keizer, met besprek dat zy den nieuwen Roomsch-Koning, zoo haest die zou gekozen zyn, zouden bidden het werk van wylen koning Willem te niet te doen, en dat zy, voor Al-

(1) Zie ons vierde Deel, bl. 415.

(2) Zie eenen brief van dezen kerkvoogd ten voordeele van den Avenner, in den Thesaur. novus Anecd. I, col. 1051, of by Mieris, I, bl. 270, of in Reiffenbergs Monuments, I, bl. 358.

[p. 203]

lerheiligen-dag, alle de stukken daer toe betrekkelyk aen den koning van Frankryk zouden overhandigen, zich alleenelyk de hulde voorbehoudende welke de graef van Namen schuldig zal wezen aen dien van beide die, na de dood van vrouw Margareet, Henegau erven zal. Ten aenzien der regten, welke Jan van Avennes aen graef Hendrik van Luxemburg afgestaen had, verklaerden de broeders dat zy die introkken, en alles wat dienaengaende verrigt was voor ongeldig hielden. Zy beloofden daerby den Luxemburger te zullen overhalen om zelf vrywillig van de gemeende regten af te zien, en weigerde hy zulks, zoo zou Jan van zynen kant hem alle hulp ontzeggen, en Boudewyn zou den keizer of diens gemalin ter zyde staen tegen graef Hendrik en zyne erfgenamen of plaetsvervangers. Dit alles werd bezegeld en plegtiglyk bezworen op het heilig Evangelie, gelyk de gewoonte meêbragt voor zulke verdragen⁽¹⁾.

Hoe Hendrik Blondhair zich hierin gedroeg, wordt niet gemeld. Waerschynlyk zal hy voor het

(1) Zie De Marne, bl. 251, vlg. De oorkonde staet onder de Charters door Du Cange meêgedeeld in zyn bovengenoemd werk, I, bl. 435-36.

[p. 204]

oogenblik hebben laten geschieden wat hy niet beletten kon. Hoe 't zy, de keizerin Maria meende thans van hem niets meer te vreezen te hebben; doch weldra ontmoette zy eenen anderen vyand, waer niemand bekwaem was haer tegen te beschermen, want hy stak het hoofd op in hare eigen hofstad.

Het schynt⁽¹⁾ dat gedurende de lange en herhaelde afwezigheid des landheers, de inwoonders van Namen, zoo wel als de grafelyke ambtenaers de gehoorzaemheid ontleerd hadden, en dat allerhande misbruiken van lieverlede waren ingeslopen. De wetten werden geschonden, het kwaed bleef ongestraft, de losbandigheid had geene palen: kortom de wanorde was groot, en het openbaer gezag dusdanig vervallen, dat Meijers of Baljuws die hunne pligt kweten, er soms het leven by verloren⁽²⁾. Aen den anderen kant heerschte er een algemeen misnoegen tegen de keizerin Maria die, naer men zegde, het volk afperste, het land ver-

(1) Wy gebruiken dit woord, omdat de schryvers het niet eens zyn omtrent de oorzaek der gebeurtenis.

(2) Zie Du Cange, Hist. de Constant. I, bl. 319. Zie mede Galliot, I, bl. 291, vlgg.

[p. 205]

armde en uitputte, alsof dit enkelyk bestemd was om den waggelenden troon van Constantinopelen te helpen regt houden, en aen dat vreemde Ryk opgeofferd te worden. Men wil dat eenige edellieden daer klagten over deden aen den koning van Frankryk, maer door dien vorst niet vriendelyk, en door zyne staetsdienaers zeer slecht onthaeld geweest zynde, naer huis keerden met het opzet van zich aen de heerschappy der Courtenais te onttrekken⁽¹⁾.

Dit voornemen aen anderen meêgedeeld vond grooten byval, en broeide weldra onder de burgery; maer om het ten uitvoer te brengen moesten zy een hoofd hebben, en wierpen het oog op den graef van Luxemburg, die van Naemsche afkomst zynde het volk thans beter behaegde dan een vorst van vreemd bloed en in den vreemde geboren, of eene keizerin die het land niet beminde. Al haest vertrok er een burgerman naer Hendrik Blondhair, om hem het graefschap aen te bieden, doch op voorwaerde dat hy het zelf uit Maria's handen halen zou, of ten minste de stedelingen daertoe helpen. De Luxemburger, als men vermoeden kan, was aenstonds

(1) Zie Du Cange, bl. 320, en de Marne, bl. 254.

[p. 206]

gereed. Hy sloeg raed met de zynen, en rukte spoediglyk volk byeen, zoodanig dat hy daegs voor Kersmis 1256 met krygsmagt te Namen aenkwam, en door de burgery binnen gelaten werd⁽¹⁾.

De keizerin wist nergens van. Zy was derhalve zonder middelen om den oproer te dempen of den afval tegen te houden, en kon niets anders doen dan de hulp harer vrienden te gaen inroepen, waer zy dan ook haestiglyk toe besloot, na eerst haer burgslot aen een dapperen edelman⁽²⁾ te hebben toevertrouwd, met bevel van het te verdedigen zoo lang het hem maer eenigzins mogelyk wezen zou. De vrouw zelf verliet haer slot en hare hofstad, maer, gelyk het gaet, zy had groote moeite om buiten 's lands onderstand te vinden. In 't eind nogtans toonden zich eenige heeren uit Champagne, bevriend of vermaegschapt met het huis van

(1) Zie de getuigenis van Cornelius Zantfliet, een' schryver der vyftiende eeuw, in de Ampliss. Coll. V, col. 102.

(2) Namelyk Vrank van Wesemale, een Brabantsche ridder die, buiten zyn land, den krygsroem en het geluk zocht. Zie over dien afstammeling uit het huis van Wesemale, Butkens, II, bl. 126.

[p. 207]

Brienne⁽¹⁾, genegen om Maria behulpzaem te zyn, en schaerden zich onder het geleide van hare broeders, Jan graef van Eu in Normandyë, en twee andere. Op hare beurt beloofde de gravin van Vlaenderen eenige krygsbenden⁽²⁾, welke bykans te gelyker tyd afkwamen, hebbende tot opleider den zoon van Margareet, Boudewyn van Avennes⁽³⁾.

(1) De heerlykheid van Brienne hing af van den graef van Champagne, en was in dat land gelegen.

(2) Hiertoe schynt betrekkelyk een charter van Maria, geteekend te Binche den 11 Juny 1258, en medegedeeld door Vredius in zyne Probationes, I, bl. 209. In dat stuk geeft de keizerin bevel aen den kastelein van Namen dat hy het krygsvolk van vrouw Margareet, wanneer dit voor het slot zal komen, moet binnen laten. Maer zy verklaert daer tevens dat zy het graefschap van Namen met al zyne toebehoorten in de handen heeft gesteld van koning Lodewyk, en dat deze het, op zyne beurt, heeft overgelaten aen Margareta van Vlaenderen. Van deze dubbele beschikking is in het vervolg geene spraek meer. Misschien heeft waerlyk de keizerin eene soort van opdragt des graefschaps aen den Franschen vorst gedaen, doch waer sedert niets van gekomen is, omdat Margareets zoon Maria in den steek liet. Wy weten er geene andere verklaring van.

(3) Boudewyns broeder Jan was den 24^sten December 1257 overleden. Zie ons zesde Deel, bl. 187-88.

[p. 208]

De graef van Luxemburg belegerde de Naemsche vesting sedert meer dan achttien maenden⁽¹⁾, zonder nog veel gevorderd te zyn, want het slot was zeer moeijelyk te veroveren, en werd kloekmoedig verdedigd. Voortaen moest hem dan de taek nog zwaerder vallen, nu hy van achteren ging aengerand, en zelf belegerd worden door de naderende krygsmagt. Doch zie, daer kwam verraed tusschen. Boudewyn van Avennes, in zyn hart genegen voor den Luxemburger, en vergetende wat hy te Peronne gezworen had, gaf weldra blyken van zynen onwil. Want in stede van met zyne benden op Namen te vallen, wandelde hy, als 't ware, veertien dagen in de omstreken rond, en sloot dan, zonder iets verrigt te hebben, een bestand, nogmaels van veertien dagen, met Hendrik Blondhair, op voorwaerde dat er binnen dien tyd noch manschap noch levensmiddelen in het slot zouden toegelaten worden⁽²⁾.

Dit was klaer genoeg gezeid dat de belegerden, welke men wist veel meer den honger dan den

(1) Dit wordt uitdrukkelyk getuigd door Cornelius Zantfliet, op. cit. col. 103.

(2) Zie De Marne, bl. 256. Zie mede Du Cange, Hist. de Constant. I, bl. 325, vlg.

[p. 209]

vyand te vreezen, op hem niet moesten rekenen om ontzet te worden. Zoo verstonden het dan ook de Champagners die, ziende dat zy met valschaerts te doen hadden, ja voorziende misschien dat zy op hunne beurt ook konden verraden worden, het spel moede werden en naer huis trokken. Zoo deed insgelyks Boudewyn van Avennes met zyne krygsbenden, latende aldus den graef van Luxemburg het beleg ongestoord voortzetten. Dit duerde nog een geruimen tyd, want heer Vrank van Wesemale, die in het slot het bevel voerde, was de man niet om zyne pligt te schenden. In 't eind echter raekte zyn voorraed geheel uitgeput, tot zoo verre dat de bezetting geen brood meer te eten had, en ja met peerdenvleesch of ander ontuig den nood rekte. De edele ridder zag zich dan ten laetste gepraemd de plaets by verdrag over te geven⁽¹⁾ aen den Luxemburger. Deze trok er triomfantelyk binnen, na twee volle jaren daer voor gelegen te hebben, maer vond er, zegt eene oude kronyk, geene enkele kruimel meer, en moest zelf den heer van Wesemael

(1) Namelyk op Sint Vincentius dag, den 22 January 1259.

[p. 210]

lof geven voor zynen heldhaftigen wederstand⁽¹⁾.

Eens in bezit van de hoofdstad en haer burgslot, kostte het den Luxemburger geene moeite meer om gansch het graefschap onder zyne gehoorzaemheid te brengen. Te vergeefs wendde zich de keizerin Maria tot den heiligen koning van Frankryk⁽²⁾; deze vorst had te veel te doen in zyn eigen Ryk, om zich met hare zaken nog verder te bemoeijen. Het beste wat hy haer meende te kunnen raden, was van het graefschap, dat zy zoo ongelukkig verloren had, zou verkoopen aen iemand die magtig genoeg ware om het domein met de wapens in te eischen, en van het geld dat er van komen zou te gebruiken tot verdediging van het oostersch Ryk, heviger dan ooit besprongen door de Grieken⁽³⁾.

(1) Zie Zantfliet, loc. cit. Het schoon gedrag van Wesemael werd zoodanig geprezen, en maekte hem zoo vermaerd, dat hy sedert in den dienst getreden zynde van Karel van Anjou, alsdan koning van Sicielje, door hem met eenige andere ridders uitgelezen werd om tegen den koning van Arragon te vechten. Zie Zantfliet, op. cit. col. 119. Zie mede Galliot, I, bl. 298, vlg.

(2) De koning was in 1254 uit Palestienen weêrgekomen, om de zaken des ryks te regelen na de dood zyner moeder.

(3) Zie De Marne, bl. 259.

[p. 211]

Helaes! het liep met dat oostersch keizerryk af even als met het graefschap van Namen: beide gingen en bleven verloren voor het huis van Courtenai. Constantinopelen viel in de handen der Grieken den 25 July 1261⁽¹⁾. 't Is waer, keizer Boudewyn ontsnapte met een klein gevolg van fransche heeren, en indien hy op dat oogenblik, of korten tyd daerna, naer deze landen gekomen ware, hy zou misschien het erfdeel zyner ouders nog gered hebben; maer de rampzalige vorst, die nog twaelf jaer leefde, besteedde al dien tyd aen ydele poogingen tot herstel van zynen troon, waervoor hy alle de hoven van westelyk Europa afliep, zonder ergens troost of hulp te verwerven. Het was tot hetzelfde einde en in de zelfde hoop dat hy, het jaer na den val van Constantinopelen⁽²⁾, aen zyn eenigen zoon Philip volmagt gaf om het graefschap, met alles wat er toe behoorde, te verkoopen of te verpanden, by brieven gedagteekend uit Parys den 16 October 1262⁽³⁾.

(1) Zie Du Cange, I, bl. 353, en Galliot, I, bl. 300.

(2) Met den val van Constantinopelen eindigde het dusgenaemde Latynsche Ryk in het Oosten.

(3) De oorkonde staet by Galliot, VI, bl. 13-15.

[p. 212]

Men mag denken dat er geen vorst gevonden werd, die voor zulk een onzeker pand geld wilde uitschieten. Daer bleef dus niet over dan het geheel te vervreemden, en zulks werd gedaen. Namelyk by brieven van 19 Maert 1263⁽¹⁾ verkocht des keizers gevolmagtigde aen graef Wyt van Vlaenderen⁽²⁾, alsdan den oudsten zoon van vrouw Margareet⁽³⁾, het slot en de stad van Namen, de sloten van Bouvignes, Golzinne, Vieuville en Samson, alsmede gansch het graefschap met al zyne domeinen, leenen en achterleenen, inkomsten en geregtigheden, steden, dorpen en kasteelen, bosschen, waters, weiden, bebouwde en onbebouwde gronden, en wat er al verder toe behooren mogt, voor de somme van twintig duizend pond parisis⁽⁴⁾,

(1) De oorkonde, opgesteld anno Domini 1262, die lunae ante Ramos palmarum, staet by Galliot, VI, bl.6-9.

(2) Wyt van Dampierre droeg reeds den naem van graef, sedert dat zyne moeder Margareet hem had laten deel nemen aen het bestier des lands. Zie Vredius, Sigilla comitum Fl. bl. 42.

(3) Wyts oudere broeder Willem was in 1252 omgekomen. Zie ons vierde Deel, bl. 414, en de aenteek. 6.

(4) Het pond parisis gold 25 stuivers, een vierde meer dan het pond tournois, dat er maer 20 weerd was. Men schat dat de 20,000 pond, berekend naer de hedendaegsche weerde van het geld, tot boven de 400,000 fr. loopen zou; maer op dien voet werd het Naemsche graefschap nog zoo goed als voor niet verkocht.
In een ander stuk van denzelfden dag (by Galliot, VI, bl. 10) werd besproken dat de koopsom in vier termynen, en op vier jaer, betaeld zou worden in de handen van koning Lodewyk IX.

[p. 213]

met belofte dat de vader in persoon, of by gebreke van hem, hy verkooper zelf afstand en overgaef zal doen, naer de gewoone gebruiken, in de handen der gravin Margareet⁽¹⁾.

Daegs daer na gaf Philip by opene brieven kennis van hetgeen hy gedaen had, aen de Meijers, Baljuws, kasteleinen, ridders en leenmannen van het graefschap, alsmede aen de schepenen der steden, met bevel van alle de sloten des lands in te ruimen aen graef Wyt, dien zy voortaen voor hunnen geregten heer moesten erkennen, hem hulde doen en trouwelyk dienen⁽²⁾. Dit zelfde deed, van

(1) Onderscheiden erkentenissen van ontvangene geldsommen, en de eindelyke quittantie staen by Galliot, VI, bl. 23, 30 en 31. Zie mede Reiffenbergs Monuments, I, bl. 158.

(2) Zie de oorkonde by Galliot, VI, bl. 12.

[p. 214]

zynen kant, keizer Boudewyn, by brieven van verschillende datums, gerigt aen de grafelyke ambtenaren, aen de kapittels van Sint Pieter en van Sint Albaen, aen het edel kapittel van Andenne, alsmede aen alle de prelaten en geestelyken van het land, reden gevende van zyn gedrag en iedereen aenmanende tot gehoorzaemheid⁽¹⁾.

Met de geldmiddelen welke Boudewyn zich aldus verschaft had, voerde hy weinig uit. In 1267 naer Napels gegaen zynde maekte hy daer een plegtig verdrag⁽²⁾ met Karel van Anjou⁽³⁾, en kreeg ja schoone beloften genoeg, doch welke de nieuwe koning niet volbrengen kon, belet geworden zynde door krygsbeslommeringen in zyn eigen Ryk. Aldus zwierf de onttroonde keizer rond, tot dat hy, op het eind van 1273, naer de eeuwigheid verhuisde, latende aen zynen eenigen zoon Philip eenen ydelen titel, maer geene erfenis. Deze laetste Cour-

(1) Zie de oorkonden by Galliot, VI, bl. 16-21.

(2) De oorkonden staen by Du Cange, Histoire de Constant. I, bl. 455-64.

(3) Deze broeder van koning Lodewyk IX had het jaer te voren den troon van Napels en Sicielje beklommen.

[p. 215]

tenai was niet min ongelukkig dan zyn vader. Hy trouwde ja, dat zelfde jaer, met Beatrix van Sicielje, Karels dochter, in de hoop van met diens hulp Constantinopelen te zullen herwinnen, gelyk daer inderdaed ernstige toebereidselen en een bondgenootschap met Venetië voor gemaekt werden in 1281⁽¹⁾; doch eer men veerdig was, stierf de keizer in of omstreeks 1285⁽²⁾. Van zyne moeder, de edele Maria van Brienne, spreekt de Geschiedenis niet meer, sedert dat zy Namen had verloren: men weet alleen dat zy in 1266 nog leefde⁽³⁾, doch niet waer of wanneer zy overleed.

Wat laetstgenoemd graefschap raekt, toen Wyt van Dampierre dat in 1263 gekocht had, was keizer Boudewyn buiten staet hem iets anders te leveren

(1) Zie het bewys by Du Cange, II, bl. 326. Het staet ook by Vredius, Probat. I, bl. 210.

(2) Het jaer van Philips dood is met geene zekerheid gekend. De schryvers der Art de vérif. les dates stellen ze verkeerdelyk op het jaer 1274, terwyl het blykt uit het pas beroepen stuk dat by in 1281 nog leefde. Du Cange, II, bl. 26, meent dat hy gestorven is in 1285, of zeker vóór 1288.

(3) Uit een diploom van haren gemael, voorkomende by Du Cange, I, bl. 453.

[p. 216]

dan titels en regten. 't Is waer de bisschop van Luik, door den keizer zelf daertoe aenzocht, had hem zonder uitstel het verlei van Samson gegeven⁽¹⁾; maer al het overige was in de handen van Hendrik Blondhair, die weinig genegenheid toonde om er van af te zien. Trouwens hy was door de onderdanen geroepen en tot heer des lands erkend geworden; hy had door zyne wapens die heerlykheid staende gehouden⁽²⁾, en kon daerenboven voorouderlyke erfregten doen gelden, welke ten minste zoo wel gegrond waren als de aenspraek van den Vlaming. Deze moest zich dan gereed maken om het aengekocht domein op zyn' mededinger te veroveren, gelyk hy het werkelyk onder-

(1) Zie boven, bl. 155-56, De verleibrieven staen in Reiffenbergs Monuments, I, bl. 150.

(2) De Marne, bl. 268, afgaende op het gezag van Zantfliet, voegt daer nog by dat de graef van Henegau, als leenheer van Namen, Hendrik Blondhair met het graefschap plegtiglyk verleid had, en gereed was hem daerin te handhaven. Maer in 1263 behoorde Henegau aen Margareet, gravin van Vlaenderen, zoodat haer kleinzoon Jan van Avennes, gedurende het leven zyner grootmoeder, geen regt had om leenen uit te geven, en in alle geval zyn verlei zonder kracht was.

[p. 217]

nam in den loop van 1264, en ja met vry goed gevolg; want by zyn eersten veldtogt drong hy door tot tegen Namen, en legde daer het beleg om⁽¹⁾, toen, juist van pas, de heer van Beaumont⁽²⁾ als middelaer tusschen beide trad, voorstellende om den twist door een huwelyk uit te maken. Geschikter middel kon er zeker niet verzonnen worden. Graef Wyt was toen weduwenaer van zyne eerste gemalin⁽³⁾, en zou, met Hendriks tweede dochter Isabelle van Luxemburg tot echtgenoot te nemen, het betwiste graefschap ten bruidschat krygen, alsmede het regt van opvolging voor de kinderen die uit dezen echt zouden voortspruiten. Op zulke

(1) Zie de getuigenis van Zantfliet, in de Ampliss. Coll. V, col. 113; maer de schryver zet verkeerdelyk het feit op 1271.

(2) De zelfde Boudewyn van Avennes, die zoo valsch gehandeld had met de keizerin Maria.

(3) Machteld van Bethune, overleden in of omstreeks 1262. Vredius, in de Sigilla Comitum Flandriae, bl. 48, spreekt van 1252, doch zulks moet eene drukfeil wezen, want in zyne Probationes, enz. II, bl. 8, brengt hy een stuk by van 1262, door de gravin geteekend. Galliot, I, bl. 351, geeft haer grafschrift, dat niet oud schynt, maer toch ook het jaer 1262 voor het jaer van Machtelds dood aenduidt.

[p. 218]

wyze waren alle belangen volkomen gered: ook vond dit voorstel aenstonds ingang by de twee vorsten, en het huwelyk werd gesloten, tot groot genoegen der Naemsche burgery welke, in de plaets van hare stad door den kryg te zien verwoesten, thans mogt feest vieren.