Vaderlandsche historie. Deel 7

[p. 144]

Vierde hoofdstuk.

namen onder het huis van henegau en dat van courtenai. - philip de edele erft het graefschap. - zyne worsteling met ermesindis en thiebout van bar. - vrede van dinant. - philips aenwinsten, huwelyk en dood. - het graefschap gaet over tot yolendis van henegau en pieter van courtenai. - vryheden door hen aen het volk vergund. - nieuwe worsteling met ermesindis en walraven van limburg. - yolendis en haer gemael geroepen tot den troon van constantinopelen. - staen het graefschap af aen hun oudsten zoon philip dikke-lip. - hunne rampen en dood. - de graef maekt vrede met ermesindis en walraven. - philip sterft. - zyn broeder hendrik volgt hem op en sterft. - het graefschap aengematigd door margareet van courtenai en hendrik van vianden. - wordt hun betwist door ferdinand van portugael. - akkoord van kameryk. - margareets jongste broeder maekt aenspraek op het graefschap. - en neemt het haer af.

1196-1237.

Boudewyn V had by uitersten wil vastgesteld dat

[p. 145]

zyn tweede zoon Philip, sedert bygenaemd de Edele, het markgraefschap van Namen erven zou, met besprek nogtans van het te leen te houden van diens ouderen broeder, den graef van Henegau en van Vlaenderen⁽¹⁾.

Deze schikkingen werden, na Boudewyns overlyden, trouwelyk nagekomen; maer daerom trad Philip niet aenstonds in het vreedzaem bezit van zyn erfdeel. Daer wapende zich thans een andere vorst om het hem te betwisten, namelyk Thiebout van Bar, die onlangs zich door den echt verbonden had met wylen Hendriks eenige dochter Ermesindis⁽²⁾, en natuerlyker wyze begerig was om de

(1) Boudewyn, VI^de van den naem in Henegau, maer de IX^ste in Vlaenderen, dat hy van zyne moeder geërfd had. Zie ons zesde Deel, bl. 166, en ons vierde, bl. 297.
Philip werd aldus de lidige leenman zyns broeders, en was, in die hoedanigheid, verpligt met den Henegauwschen adel in regtszaken getuigenis af te leggen en vonnis te vellen. Zie Gislebertus, bl. 287.
Op zyne beurt moest de graef van Henegau Namen verheffen van het Ryk, en er hulde en manschap voor doen aen den keizer. Zie Gislebertus, loc. cit. en ons zesde Deel, bl. 168-69.

(2) Het jaer van Ermesindis huwelyk met Thiebout van Bar wordt verschillig opgegeven. De Marne, bl. 183-84, stelt het in 1195, steunende op de getuigenis van het Chronicon Alberici. Bertholet, IV, bl. 270, houdt daer ook aen, en zegt dat Ermesindis aen Thiebout verloofd werd in 1192. Galliot, I, bl. 159, stemt er mede in overeen, en allen voegen by dat de graef van Bar weldra beproefde om Namen met de wapens te veroveren. Doch dit alles heeft weinig grond. Te regt hebben de schryvers der Art de vérifier les dates opgemerkt dat, indien het huwelyk in 1193 gesloten was geworden, Thiebout zonder twyfel het jaer daerna aen het hoofd van zyn schoonvaders bondgenootschap zou gestaen hebben, terwyl hy daerentegen door Gislebertus nergens genoemd wordt. Zy besluiten hieruit dat het huwelyk na Hendriks dood moet hebben plaets gehad, en zulks wordt inderdaed uitdrukkelyk bevestigd door den gelyktydigen voortzetter van Lambertus Parvus (in de Ampliss. Collectio, V, col. 59), die op het jaer 1193 geen gewag maekt van vyandlykheden door Thiebout van Bar gepleegd.

[p. 146]

regten zyner gemalin te doen gelden. De edele jonkvrouw, na haers vaders afsterven, bevond zich in eenen treurigen toestand. Zy zag het graefschap van Namen in vreemde handen, en verloor nu nog dat van Luxemburg, hetwelk beschouwd wordende voor een zweerdleen, by gebreke van mannelyke oiren tot de kroon terug gekeerd was, weshalve

[p. 147]

keizer Hendrik er van beschikte ten voordeele van zyn eigen broeder Otto, graef van Burgondië⁽¹⁾. Wat bleef er aen Ermesindis dan over? Niets anders dan eenige alloden welke haer niemand af kon nemen, doch waermeê zy verre van bekwaem te zyn om haren rang te houden, ter nauwernood den stand van haers vaders leenmannen evennaren kon. Het zal dan ook wel geweest zyn om zich zelve te redden dat zy hare hand gaf aen eenen naburigen vorst, bekwaem hare erfregten te vervolgen, en haer in het bezit te herstellen, zoo niet van de beide graefschappen, althans van dat van Luxemburg, hetwelk haer allenzins toekwam. Thiebout van Bar stamde daerenboven door zyne moeder uit het grafelyk huis van Burgondië⁽²⁾, en was vermaegschapt met Otto: hy mogt dus verhopen dat het geene groote moeite zou kosten om dezen, voor een handvol gelds, te doen afzien van een leen dat hem betwist stond te worden en, uit hoofde zyner afgelegenheid, niet ligt te verdedigen

(1) Deze Otto was de jongste zoon van keizer Frederik Rossenbaerd en van Beatrix, erfdochter des graven van Burgondië.

(2) Zie Bertholet, IV, bl. 280.

[p. 148]

was. Inderdaed hy kwam met Otto tot akkoord, en bragt aldus het graefschap van Luxemburg weder tot zyne echtgenoot⁽¹⁾.

Doch nu ging Thiebout verder. Aengemoedigd door zoo gunstig eenen uitslag, vatte hy weldra de wapens op om het ander graefschap te veroveren. Geholpen door hertog Simon van Lorreynen, viel hy het jaer daerna, 1197, in het land van Namen, en drong onverhoeds door tot tegen de hoofdstad, welke hy belegerde: te vergeefs nogtans; want hy vond ze zoo goed versterkt en zoo wel bewaerd, dat, verre van er in te geraken, hy genoodzaekt werd onverrigter zake naer huis te keeren⁽²⁾.

Het graefschap bleef dan voor 't oogenblik aen Philip den Edele, maer grootendeels verwoest door het vyandlyk leger. Daerenboven voorzag de graef, die van aert niet krygsgezind was, dat het er niet by blyven zou; en mogt hy zyne hoofdstad al eens gered hebben, hy had weinig kans om het tegen een der dapperste vorsten van dien tyd op den duer vol te houden, des te min, dewyl hy geene hulp verwachten kon van zyn' broeder den graef van

(1) Zie De Marne, bl. 184.

(2) Zie De Marne, loc. cit. en Galliot, I, bl. 183.

[p. 149]

Henegau en van Vlaenderen, want deze was juist aen 't worstelen met den koning van Frankryk en had derhalve al last genoeg⁽¹⁾. Wat meer is, Philip werd zelf opgeroepen om met de Naemsche ridderschap de belangen van Vlaenderen te handhaven, eenen dienst dien hy, als Boudewyns leenman zynde, niet weigeren kon. In zulken drang van omstandigheden vond hy raedzaem aen den graef van Bar voorstellen van vrede te doen, en liever een deel zyner erfenis op te offeren, dan het geheel in de waegschael te zetten. Het spreekt van zelf dat Thiebout van zynen kant dit aenbod gereedelyk toestemde: ook kwamen de beide vorsten weldra tot een voorloopig besluit van de vyandlykheden te staken om, by nadere gelegenheid, op een billyken voet te verdragen, zullende middelerwyl Philip Namen behouden, maer jaerlyks eene zekere som gelds aen Ermesindis gemael uitkeeren, tot dat de zaek door een wederzydsch akkoord beslist ware⁽²⁾.

Philip mogt dan zonder achterdocht naer Vlaenderen verreizen, om zyn' broeder te gaen helpen,

(1) Zie ons vierde Deel, bl. 304.

(2) Zie De Marne, bl. 185.

[p. 150]

hetgeen hy werkelyk deed, doch met meerder yver dan geluk, als wy in ons vierde Deel omstandig verhaeld hebben⁽¹⁾.

By zyne wederkomst naer Namen, in den zomer van 1199, haestte zich Philip om met den graef van Bar den vrede te sluiten. De beide vorsten vergaderden met hunne getuigen in het klooster van Sint Medardus naby Dinant, en kwamen daer den 26 July⁽²⁾ overeen op de volgende voorwaerden: 1^o Dat al het land, gelegen aen den regten kant der Maes, naer Ardennen op, tot tegen het woud van Arche⁽³⁾, toebehooren zal aen den graef van Luxemburg en van Bar⁽⁴⁾, maer het woud zelf, met alles wat daerin begrepen is, aen dien van

(1) Zie daer, bl. 308-309.

(2) Niet den 26 Augusty, als De Marne zegt.

(3) Dit woud strekte zich uit, op den regten oever der Maes, tegenover Namen, tot aen Lustin, bezuiden de hoofdstad.

(4) Deze kwam dus in bezit van alles wat op den regten boord der rivier gelegen was, van Revin af tot aen Lustin, dat er tien mylen van verwyderd is. Het afgescheiden grondgebied beantwoordt nagenoeg aen hetgeen met der tyd de Proostdy van Poilvache uitmaekte. Zie hiervoren, bl. 18.

[p. 151]

Namen⁽¹⁾: zoo nogtans dat des eersten onderdanen hun gebruik van het woud zullen hebben als te voren, mits daervoor aen den tweede zyn gewoon regt te betalen.

2^o De waters der Maes zullen gemeen zyn tusschen de beide graven, tot aen het woud van Arche, terwyl zy van daer noordwaert aen den graef van Namen alleen zullen toebehooren⁽²⁾.

3^o De mannen van eenen graef, welke op den grond van den anderen leenen bezitten, zullen die verheffen van dengene binnen wiens gebied zy gelegen zyn; maer niemand zal mogen aengesproken worden wegens de party welke hy gedurende dezen laetsten kryg gehouden heeft.

4^o De graef van Bar zal het domein van La Roche⁽³⁾ te leen houden van den graef van Vlaende-

(1) De graef van Namen behield aldus, over de Maes, nagenoeg niets anders dan het dusgenaemde baljuwschap van Samson. Zie boven, bl. 17.

(2) Tot dan toe waren de graven van Namen alleen meester van de rivier, te beginnen van Revin tot aen Andennes, en van daer tot tegen Hooi deelden zy met den bisschop van Luik.

(3) Het verdrag spreekt van Durbuy niet; evenwel is het zeker dat de twee domeinen tot den graef van Luxemburg overgingen. Zie Ernst, Mémoire, enz. bl. 12. Zie mede Bertholet, IV, bl. 284, aenteek. n.

[p. 152]

ren en van Henegau⁽¹⁾, en als diens lidig man hem dienen tegen den koning van Frankryk en alle andere vyanden, uitgezonderd den bisschop van Verdun en den graef van Champagne.

Zie daer de hoofdzakelyke bepalingen des vreden van 1199⁽²⁾, door Thiebouts gemalin Ermesindis het jaer daerna goedgekeurd en bevestigd⁽³⁾.

Wy mogten wel zeggen dat Philip de Edele geen oorlogsman was, noch den aert van zyn vader had: anders zou hy zeker niet toegestemd hebben in een akkoord, waer hy zoo veel by toelegde, zonder eenige vergoeding voor hem of zyne onderdanen. Misschien werd hy er door zyn' broeder eenigerwyze toe gedwongen, waeruit men dan zou mogen opmaken dat de toestand der Vlaemsche zaken in dat oogenblik zeer bedenkelyk, en dat Boudewyn

(1) Boudewyn VI wordt in het tractaet de eerste genoemd, waerschynlyk omdat hy, als graef van Henegau, de leenheer van Namen was.

(2) De oorkonde staet by Bertholet, IV, bl. xl der Preuves.

(3) Zie het bewys by Reiffenberg, Monuments, enz. I, bl. 5.

[p. 153]

genoodzaekt was⁽¹⁾ alle bykomende moeijelykheden uit den weg te ruimen, om het oog alleen op Frankryk gevestigd te houden. Hoe 't zy, het verdrag van 1199, zoo schadelyk als het was, werd met geestdrift toegejuicht door de Naemsche onderdanen, die sedert meer dan eene halve eeuw bykans niet dan den kryg gekend hadden, en niet haekten dan naer vrede.

Daer mogten zy thans op rekenen; want behalve dat hun graef, verre van twist te zoeken met zyne naburen, dier onderlinge geschillen yverig zocht by te leggen⁽²⁾, moest hy eerlang het graefschap verlaten, om in Vlaenderen het bestier ter hand te nemen gedurende de afwezigheid van zyn' broeder Boudewyn, naer het Oosten vertrokken in de lente van 1202⁽³⁾.

(1) Deze meening is niet ongegrond, want graef Boudewyn beloofde aen zyn' broeder eene schadeloosstelling voor het domein van Durbuy en La Roche, doch waer Philip in zyne laetste dagen van afzag, als blykt uit eene oorkonde medegedeeld door Vredius, in zyne Probationes Genealogiae Flandricae, I, bl. 202.

(2) Zie daer een voorbeeld van by De Marne, bl. 192, en een ander, bl. 193. Wy zwygen er van, omdat beide feiten niets gemeen hebben met onze geschiedenis.

(3) Zie ons vierde Deel, bl. 316-317.

[p. 154]

Alles ging daer wel, zoo lang het enkel aenkwam op de handhaving van openbare orde en rust. Maer toen men er Boudewyns dood vernam⁽¹⁾; toen men vooral lucht kreeg van de heerschzuchtige plannen des Franschen konings, verloor Philip de Edele weldra het vertrouwen der Vlamingen, die hem eerlang dwongen hun land te ruimen⁽²⁾: en niet zonder reden voorwaer, want de graef, meer acht gevende op zyn eigen voordeel dan op het staetsbelang van Vlaenderen, had zyne nichten, Boudewyns weezen, naer het hof van Frankryk geleid, om daer onder het oog des konings opgevoed te worden, tot algemeen misnoegen van het Vlaemsche volk⁽³⁾.

Philip keerde dan weder naer Namen, alwaer hy voortaen inzonderheid bedacht was om de schade, hem door den vrede van Dinant aengedaen, allengskens te herstellen. Daer gebruikte hy verschillende middelen toe: hy kocht, in 1209, van

(1) Zie daer, bl. 341 en 347.

(2) Philip moet het regentschap van Vlaenderen neêrgelegd hebben in 1207 of 1208. Zie ons vierde Deel, bl. 347, aenteek. 1.

(3) Zie dat alles breedvoeriger verhandeld in gemeld vierde Deel, bl. 347, vlg.

[p. 155]

den abt van Malonne⁽¹⁾ de bosschen van Floriffoux⁽²⁾, vergrootende aldus zyn grafelyk domein. Het zelfde deed hy met een deel der bosschen van Sclayn⁽³⁾ en van Seilles⁽⁴⁾, koopende dat van den abt van Cornelis-Munster⁽⁵⁾ by Aken⁽⁶⁾, terwyl Gildebert van Landen, hem zyne heerlykheid van Jemeppes⁽⁷⁾ voor niet afstond, en Diederik van Walcourt zyn leen van Mehaigne⁽⁸⁾. Kort daerna droeg de graef het burgslot van Samson⁽⁹⁾

(1) Zie hiervoren, bl. 12, aenteek. 1.

(2) Naby Malonne gelegen, in het Baljuwschap van Fleurus. Zie hiervoren, bl. 17. Zie mede Galliot, IV, bl. 106, en het bewys by hem, V, bl. 366.

(3) In het Baljuwschap van Samson. Zie Galliot, IV, bl. 6.

(4) In dezelfde buert, tegenover Andenne, maer deel makende van het Baljuwschap van Wasseiges. Zie Galliot, III, bl. 366.

(5) Zie Galliot, IV, bl. 173.

(6) Zie De Marne, bl. 194-95. De oorkonde staet by Galliot, V, bl. 363.

(7) Dry mylen bewesten Namen, in het Baljuwschap van Fleurus. Zie Galliot, IV, bl. 87.

(8) Dry mylen benoorden Namen, in de Meijery van Feix. Zie Galliot, IV, bl. 129, en De Marne, bl. 195.

(9) Het kasteel van Samson stond op eene steile rots, op den regten Maesoever, twee mylen beneden Namen. Zie Galliot, III, bl. 305.

[p. 156]

op aen bisschop Hugo van Luik, voor eene jaerwedde van vyftig marken zilvers, en nam het vervolgens te leen van den kerkvoogd, waerdoor hy zyne inkomsten vergrootte, zonder zich tot andere lasten te verbinden dan alleen een bepaelden krygsdienst, gelyk het by zulke opdragten in de middeleeuwen de gewoonte was⁽¹⁾.

In 1210⁽²⁾ trad de graef in het huwelyk met Maria van Frankryk, eene van 's konings dochters, hem sedert vier jaren beloofd⁽³⁾. Aldus ontving hy het loon zyner al te groote inschikkelykheid ten aenzien van dien vreemden vorst; maer hy was er niet lang gelukkig meê, want hy stierf nog jong

(1) Zie De Marne, bl. 195, en Fisen, I, bl. 287. De bewyzen staen by Reiffenberg, Monuments, enz. I, bl. 129.

(2) Het jaer te voren had Philip de Edele de heerlykheid van Aelst te leen genomen van den hertog van Brabant, toen ter tyd leenheer diens lands. Zie daer meer van by Butkens, I, bl. 151 en 175, alsmede de oorkonde onder zyne Preuves, bl. 61.

(3) Zie, over de huwelyks voorwaerden, eenige byzonderheden by Vredius, Probationes Genealog. Fl. I, bl. 202.

[p. 157]

zynde⁽¹⁾ den 8 October 1212⁽²⁾, zonder kinderen na te laten⁽³⁾.

Philip de Edele was, gedurende zyne regeering, zeer bemind geweest van het Naemsche volk, niet alleen om zyne liefde voor den vrede, maer tevens om zynen geest van geregtigheid en buitengewoone mildheid die, schynt het, hem zyn' bynaem heeft verworven⁽⁴⁾. Des graven yver voor den godsdienst blykt uit onderscheidene weldaden aen kloosters⁽⁵⁾ en kerken bewezen, inzonderheid aen

(1) Vyf en dertig jaer, zegt Galliot, I, bl. 221.

(2) Zie De Marne, bl. 204. Galliot, I, bl. 219, stelt des graven dood in 1213; maer de schryvers der Art de vérif. les dates toonen dat hy een jaer mis is.

(3) Hy had eenen zoon gehad, maer die slechts eenige maenden oud werd. Zie De Marne, bl, 209.
Philips weduwe hertrouwde, korten tyd na zyne dood, met hertog Hendrik I van Brabant. Zie ons vyfde Deel, bl. 179.

(4) Zie De Marne, bl. 205.

(5) Philip de Edele wordt, uit hoofde zyner groote giften en weldaden, gehouden voor den stichter der vrouwen-abtdy van Salzinne, by Namen. Zie Galliot, IV, bl. 302, vlgg.
Dezelfde vorst beschermde ook, op eene voorname wyze, de Priory van Sart-les-Moines, by Gosselies. Zie de bewyzen by Miraeus, III, bl. 370.

[p. 158]

de Collegiael van Sint Albaen⁽¹⁾, welke⁽²⁾ hy verrykte met nieuwe prebenden, en voorzag van sieraden, outaers en gewaden⁽³⁾, alsmede van eene menigte aenzienlyke reliquiën⁽⁴⁾, hem uit Constantinopelen toegezonden van wege zyn' broeder keizer Hendrik⁽⁵⁾.

Deze Hendrik, in 1202 met Boudewyn naer het Oosten vertrokken, had hem, den 15 Augusty 1206, op den troon vervangen⁽⁶⁾, en was thans ook de

(1) Deze kerk was reeds het voorwerp geweest der byzondere gunst van Philips vader, als men zien kan uit de oorkonden voorkomende by Miraeus, I, bl. 294 en 95.

(2) Ook de kerk van Sint Pieters in castro werd door Philip begiftigd. Zie het bewys by Miraeus, II, bl. 1203.

(3) Zie de oorkonden by Miraeus, I, bl. 297 en II, bl. 1210.

(4) Zy worden opgenoemd in den giftbrief van 1205, voorkomende by Miraeus, I, bl. 405.

(5) Zy werden uit het Oosten aengebragt door den bisschop van Soisson, die er de echtheid van bevestigt in eenen brief van hetzelfde jaer, by Miraeus, III, bl. 369. Zie mede eene Breve van Paus Innocentius III rakende dezelfde reliquiën, by Galliot, V, bl. 359.

(6) Zie ons vierde Deel, bl. 341.

[p. 159]

naeste erfgenaem van onzen verstorven vorst⁽¹⁾. Maer wat kon hy doen met het graefschap van Namen, zoo klein, zoo verre afgelegen van Constantinopelen, waer hy daerenboven meer dan zyn volle werk had om het Ryk te verdedigen tegen zyne vyanden, vooral tegen de listen der Grieken? Hy had tyd noch lust om zich te bekommeren met zyn Belgisch erfdeel, maer liet dit overgaen, het zy uitdrukkelyk toestemmende, het zy enkel geen beletsel stellende, aen zyne oudste zuster Yolendis van Henegau⁽²⁾, sedert 1193 getrouwd met Pieter de Courtenai, graef van Auxerre⁽³⁾, en afkomstig uit het koninklyk huis van Frankryk⁽⁴⁾.

Deze echtelieden namen dan bezit van het graefschap, zonder ergens tegenspraek te ontmoeten, zelfs niet van den kant des keizers, alhoewel

(1) Zie ons zesde Deel, bl. 167.

(2) Zie ons zesde Deel, bl. 167, aenteek. 1. Zie mede de Geslachtlyst op het einde van dat Boekdeel.

(3) Fransch graefschap, genoemd naer zyne hoofdstad, die ongeveer veertig mylen in 't zuid-oosten van Parys gelegen is.

(4) Hy was de kleinzoon van Lodewyk VI, bygenaemd den Dikke, grootvader des regeerenden konings Philip Auguste.

[p. 160]

Yolendis door haer huwelyk het Naemsche ryksleen in een fransch huis overdroeg, wat eenige jaren te voren de schynbare reden geweest was die Ermesindis van haer vaderlyk erfdeel had doen uitsluiten⁽¹⁾.

De aenvang der nieuwe regeering was allenzins vreedzaem en gunstig voor de onderdanen. Pieter en zyne gemalin, in de voetstappen huns voorgangers wandelende, bevestigden en vermeerderden diens schikkingen ten voordeele der kerk⁽²⁾, gelyk zy ook Philips edelmoedigheid navolgden, vergunnende aen de inwoonders van Bouvignes de zelfde vryheden als welke die van Namen sedert lang genoten⁽³⁾. By een charter te Floreffe uitgeveerdigd

(1) Zie boven, bl. 112, vlgg.

(2) By brieven van 1214, by Miraeus, I, bl. 299, bevestigen zy de tienden door wylen Philip den Edele geschonken aen de collegiale kerk van O.L.V. te Namen. Zie Galliot, III, bl. 197.
Later stichtte Yolendis eene kapellanie in de kerk van Sint Albaen. De oorkonde staet by Galliot, V, bl. 386.

(3) Hieruit kent men dan eenigermate de oudste voorregten van Namen, welks stedelyk archief geene oorkonden meer bezit klimmende boven 1260. Zie Gachard, Analectes Belgiques, bl. 226.

[p. 161]

den 15 Augusty 1213, verklaren de vorsten dat de burgers der eerstgenoemde stad voortaen vry zullen zyn van het regt der doode hand⁽¹⁾, van het trouwgeld⁽²⁾, van de landdagen⁽³⁾, van alle vroondiensten of dwangwerken⁽⁴⁾, en van alle

(1) Zie daerover ons derde Deel, bl. 252, en Raepsaet, OEuvres complètes, V, bl. 27.
In het charter van 1213 wordt echter uitgezonderd het goed des vreemdelings, die te Bouvignes zonder nabestaende erfgenamen te sterven komt. Illius mortua manus ad nos omnimodo pertinebit, zegt de tekst. Zie ons vyfde Deel, bl. 241, aenteek. 4.

(2) De latynsche tekst heeft nuptiarum imparum causatio. Versta de boeten opgelegd, of de moeijelykheden aengedaen aen vryen die met onvryen trouwden. Zie ons derde Deel, bl. 252, en Grimm's Rechts-Alterthümer; bl. 383.

(3) Het charter spreekt van placita quae ter fiebant in anno. Zie daerover ons derde Deel, bl. 266 en de aenteekk. Men mag hieruit besluiten dat het regt te Bouvignes tot dan toe niet bediend werd door plaetselyke schepenen, maer door grafelyke ambtenaers, welke dry mael 's jaers derwaert gezonden werden.

(4) In het charter heet het omnes precariae consuetudines. Zie Du Cange, op het woord Precaria, V, col. 802, vlg. Zie mede ons derde Deel, bl. 249-50, en de aenteek. 1 aldaer.

[p. 162]

willekeurige boeten of aenmatigingen⁽¹⁾. Voorts wie een ander tot eene vechtparty betrekt⁽²⁾, zal zeven solidi gelden, en gebruikt hy er wapens by of opruijing der menigte, zoo zal hy er zeventig geven⁽³⁾. Men zal van iedere haerdstede jaerlyks twaelf witte deniers betalen, zes op Dry-Koningen en zes op Sint Jan. Van dat regt zullen de huizen der geestelyken en der edelen vry zyn, maer de leeken niet die by hen inwoonen, en hun eigen brood eten.

Dusdanig zyn de vrydommen welke de graven aen de burgers van Bouvignes schenken, en zweren te zullen handhaven, gelyk hunne opvolgers mede zullen moeten doen. Voorts willen zy dat, op Palmen-Zondag van ieder jaer, alle de geestelyken der stad, met brandende keersen in de hand, den kerkelyken banvloek zullen uitspreken op alwie tegen

(1) Het latyn zegt infractura, et usurpatio, et omnia foris facta generaliter.

(2) In den tekst heet het burina, waer men Du Cange over na kan zien.

(3) Het is opmerkelyk dat er in dit charter slechts ééne verordening van politie voorkomt, terwyl andere oorkonden van denzelfden tyd en aert daer vol van zyn.

[p. 163]

dit vryheids-charter zou durven ingaen, het zy met woorden of met werken⁽¹⁾.

Buiten de muren van Namen verhief zich toen ter tyd eene soort van voorstad, welke sedert binnen den nieuwen omtrek ingesloten werd. Zy droeg in 't begin den natuerlyken naem van Neufville⁽²⁾, maer had geen deel aen de stedelyke vryheden of regten, tot dat graef Pieter en diens gemalin, ten jare 1214, aen de talryke inwoonders dier plaets eene Keure gaven, bepalende dat zy voortaen vry zouden zyn van alle kwade wetten⁽³⁾. Dat er de kinderen zullen erven van hunne ouders⁽⁴⁾. Dat de gemeente zal beregt worden door Vinders⁽⁵⁾.

(1) De oorkonde is uitgegeven door den heer Gachard, in het eerste Deel zyner Documents inédits, bl. 104, vlgg.

(2) Men ziet er de plaets nog duidelyk van, op de kaert van Guicciardyn.

(3) Des malvaises lois, zegt de waelsche tekst. Versta de willekeurige verordeningen en gebruiken, uit den voortyd herkomstig.

(4) Versta zonder onderscheid van vryen of onvryen.

(5) Het Waelsch zegt voirdisants, van voir en dire. Het waren schepenen die, te regt zittende, ook vinders genaemd werden, als welke het vonnis of de sententie velden of vonden. Het woord vonnis zelf komt van vinden.

[p. 164]

Dat beleedigingen, waer geen lid by verloren wordt, geboet zullen worden met zeven solidi; maer in het ander geval, hand voor hand, oog voor oog, leven voor leven. Dat Neufville vry zal wezen van talgen⁽¹⁾, doode hand en wachtgeld⁽²⁾. Dat de inwoonders den graef met de wapens zullen dienen, maer niet verder dan om 's avonds weêr t'huis te zyn⁽³⁾. Dat op alle de markten onder de grafelykheid staende⁽⁴⁾, zy tolvry zullen wezen om te koopen en te verkoopen. Dat de graef te Neufville zynen bandoven⁽⁵⁾ zal hebben, waer men voor ieder twintig brooden één zal moeten geven aen 's vorsten ambtenaer, terwyl de bakkers van lekkergoed⁽⁶⁾ jaerlyks twee deniers aen den graef zul-

(1) Zie ons vierde Deel, bl. 433, aenteek. 3.

(2) Hetgeen men betaelde voor de bewaring van het Naemsche burgslot.

(3) Zie ons vierde Deel, bl. 432, en ons vyfde, bl. 200.

(4) Hier zyn derhalve uitgesloten de markten in byzondere heerlykheden gelegen.

(5) Zie ons vierde Deel, bl. 429, aenteek. 4.

(6) In den waelschen tekst staet dat de bakkers mogen eenen oven hebben, maer geene pains de fournaige aennemen. Wy verstaen dat het eigentlyk gezegde brood in den bandoven alleen mogt gebakken worden.

[p. 165]

len aftellen. Dat deze ook zyne brouwery te Neufville zal hebben, waer men hem voor ieder mud mouts⁽¹⁾ eenen pot bier⁽²⁾ zal leveren: zoo nogtans dat het niemand verboden is ketels in zyn huis te hebben, en bier te maken voor zyn eigen gebruik. Eindelyk dat de inwoonders van ieder vaetje wyns twee potten aen den graef zullen uitkeeren⁽³⁾.

Terwyl Namen zich van buiten aldus ontwikkelde, moest het tevens van binnen niet minder voortgang maken, althans in zaken van bestier en van openbare orde. Tot dan toe hadden de schepenen, naer oud Germaensch gebruik, hunne vier-

(1) De chascun muy de brais zegt de tekst. In 't Latyn hiet het brace. Grani species, ex quo cerevisia conficitur, by Du Cange, I, col. 1267.

(2) In 't Waelsch heet het ung stier de cervoise. Zie Du Cange op het woord stara, VI, col. 709, en op sextarius, aldaer, col. 469.

(3) De oorkonde, volgens een vidimus van lateren dag, is medegedeeld door den heer Piot, Trésor national, I, bl. 198. Zie mede Galliot, V, bl. 380.

[p. 166]

schaer gespannen onder den blauwen hemel⁽¹⁾, aen den voet van het stedelyk Puyroen, tegenover de kapel van Sint Remigius⁽²⁾; maer in 1213 stond het kapittel van Sint Albaen een allode, dat het aldaer ter plaetse bezat, aen de wethouderschap af, met verlof van er een schepenenhuis te timmeren⁽³⁾, in hetwelk men sedert het regt bediende⁽⁴⁾.

Men ziet dus dat de regeering van Pieter de Courtenai en Yolendis van Henegau allenzins heil voorspellend was. De berugte kryg, die het jaer daerna, 1214, van wege keizer Otto en diens talryke bondgenooten ondernomen werd tegen den

(1) Zie ons derde Deel, bl. 265, aenteek. 2, en bl. 272, aenteek. 3.

(2) Heden op de dusgenaemde Place d' Armes. Zie hiervoren, bl. 16, aenteek. 2.

(3) In 't Latyn heet het appenditium quoddam, waeruit men opmaken mag dat het slechts eene Logie of Hal was, tegen den muer der kapel opgerigt en enkel met een dak bedekt. De heer J. Borgnet heeft, over het Stadhuis en het Puyroen van Namen zeer merkweerdige byzonderheden mêegedeeld in den Messager des Sciences historiques van 1846, bl. 209-244.

(4) Zie de oorkonde by Galliot, V, bl. 183. Zie mede Reiffenbergs Monuments, I, Prélim. bl. xxj.

[p. 167]

koning van Frankryk⁽¹⁾, liet Namen ongestoord; niet dat de nieuwe graef daer onzydig in bleef, neen, daer was hy te nauw voor verwant met Philip Auguste: hy ging dien in persoon bystaen, terwyl zyn oudste zoon aen den kant der bondgenooten meê kwam vechten⁽²⁾, en ja met hen te Bouvignes de nederlaeg kreeg. Indien dit gevecht anders uitgevallen ware, zou ongetwyfeld het hoofd des Ryks en den graef van Namen wel rekenschap gevraegd hebben van zyne franschgezindheid, misschien zelfs zyne leenen verbeurd hebben verklaerd; doch nu had Pieter van den verslagen keizer geen kwaed te vreezen, en zyn land bleef gelukkiglyk ongerept⁽³⁾.

Ja, maer het volgend jaer brak er een ander onweêr uit, en dit mael op Namen zelf. Thiebout van Bar was den 12 February 1214 overleden, latende eene dochter na met naem Isabelle, wier moeder, op aenrading des Luxemburgschen adels, zich weldra door eenen nieuwen echt verbond met

(1) Zie dien kryg omstandig verhaeld in ons vierde Deel, bl. 360-70. Zie mede ons vyfde Deel, bl. 193, vlgg.

(2) Zie ons vierde Deel, bl. 361, aenteek. 2.

(3) Zie De Marne, bl. 219.

[p. 168]

Walraven van Limburg, oudsten zoon van hertog Hendrik III⁽¹⁾. Te dier gelegenheid stond de vader hem zyn markgraefschap van Arlon⁽²⁾ af, met het kasteel van dien naem en met alle de vasallen die daer van afhingen, om tot een douarie van Walravens echtgenoot te dienen⁽³⁾. Doch zie, nauwelyks was zyn huwelyk voltrokken, of hy sloeg begerige oogen op Namen. Het vredeverdrag van 1199 stond hem in den weg niet; hy wilde daer geene kracht aen toekennen, bewerende dat, zoo het al geldend mogt geweest zyn voor Philip den Edele, het toch voor diens zuster niet tot erftitel strekken kon, dewyl deze als vrouw zeker geen beter regt had in te brengen dan Ermesindis, welke regtlynig afstamde uit het grafelyk huis van Namen, en derhalve veel voor had op Yolendis van Henegau⁽⁴⁾.

(1) Zie Ernst, IV, bl. 1-2.

(2) Het markiezaet van Arlon, aen het graefschap van Luxemburg palende, was een erfelyk domein van het huis van Limburg, uit dat van Luxemburg voortgesproten. Zie hiervoren, bl. 102, aenteek. 2.

(3) Zie de oorkonde by Ernst, VI, bl. 183. Het stuk werd opgesteld in Mei, waer Ernst uit besluit (IV, bl. 15) dat het huwelyk omtrent dien zelfden tyd plaets had.

(4) Zie De Marne, bl. 221.

[p. 169]

Men kan niet zeggen dat Walraven hier volkomen ongelyk had; maer in stede van zich tot het hoofd des Ryks te wenden, en eene uitspraek te vragen over de regten zyner gemalin, verkoos hy met de wapens te pleiten, en bragt een talryk leger op de been, hoofdzakelyk samengesteld uit Limburgers en Luxemburgers, alsook uit een aental Guliksche en zelfs Naemsche edellieden⁽¹⁾, waermede hy in den loop van Juny afkwam⁽²⁾. 's Mans eerste werk was het opwerpen van eene sterke schans op den regten Maes-oever, niet verre boven Namen. Aldus gerugsteund trok hy het water over en beproefde om Bouvignes te verkrachten; maer dat gelukte niet, zoo min als het beleg der hoofdstad, hetwelk vervolgens ondernomen werd. De beide steden werden zoo wel verdedigd door den graef en zyne onderdanen, dat de Limburger eerlang met schande op moest breken, en ja met groote schade; want toen zyn krygsvolk over Dinant naer huis keerde, stortte eensklaps de Maesbrug onder hunne voeten

(1) Bertholet, IV, bl. 329, noemt Philip van Hauterive en Hendrik van Rumigny, en zegt dat hun voorbeeld nog door anderen gevolgd werd.

(2) Zie Ernst, IV, bl. 31.

[p. 170]

in, zoodat er eene menigte in de rivier hunne dood vonden⁽¹⁾.

Hiermede was Namen verlost, en voor lang mogt men hopen, want Walraven scheen sedert zyne mislukte pooging weinig lust te toonen om weêr te komen. Althans men hoorde van hem nog niet spreken, toen, in den loop van 1216, de graven de tyding ontvingen dat Yolendis broeder, keizer Hendrik, den 11 Juny te Constantinopelen kinderloos overleden was, en dat de ryksbaronnen haer, te samen met haren gemael, hadden gekozen om den openstaenden troon te beklimmen. De boden voegden daer waerschynlyk niet by dat de eerste keus der heeren gevallen was op den koning van Hongaryë, die wysselyk genoeg zoo gevaervol eene kroon van der hand had gewezen. Hoe 't zy, Pieter en Yolendis, door de heerschzucht geprikkeld, aenvaerdden de hun aengeboden kroon tot hun ongeluk, en tot het ongeluk hunner kinderen. Zy had-

(1) Zie den voortzetter van het Chron. Lamberti parvi, in de Ampliss. Coll. V, col. 51-52. De Marne en Galliot stellen te onregt deze feiten in 1215; zy behooren tot 1214. Zie Ernst, IV, bl. 32, en de aenteekening.

[p. 171]

den alsdan dry zonen⁽¹⁾, Philip, Robrecht en Hendrik, naest zes dochters, maer welke niet allen tot onze Geschiedenis behooren⁽²⁾.

Alvorens de ouders den Belgischen vadergrond verlieten, stonden zy het graefschap van Namen in vollen eigendom af aen hunnen zoon Philip II, bygenaemd Dikke-Lip, op de enkele voorwaerde dat hy jaerlyks vyftien ponden denarissen uit zou keeren, om volgens den wil zyner moeder in aelmoezen besteed te worden. Meteen stichtte de godsdienstige vorstin nog eene kapellanie in Sint Albaens kerk⁽³⁾, tot lafenis der ziel van haren verstorven broeder, en tot hare, haers gemaels en harer kinderen zaligheid⁽⁴⁾.

De beide echtelieden vertrokken over Frankryk

(1) Een andere zoon, Pieter genaemd, was voor de Kerk bestemd, en heeft geenen rol in de Geschiedenis gespeeld.

(2) Zie die dochters opgenoemd by De Marne, bl. 224-25. - Galliot, I, bl. 245, voegt daer nog twee andere dochters by, en brengt het getal tot acht.

(3) Misschien de reeds boven gemelde, bl. 160, aenteek. 2, misschien eene nieuwe.

(4) De oorkonde staet by Miraeus, I, bl. 300, en draegt het jaertal van 1216.

[p. 172]

naer Italië. Te Roomen aengekomen zynde baden zy den Paus Honorius III om door zyne handen gekroond te worden, wat zy, ofschoon niet zonder moeite⁽¹⁾, verwierven den 9 April 1217. Dien dag zette de kerkvoogd hun de keizerlyke kroon op het hoofd in de kerk van Sint Laurentius extra muros, niet willende dat deze plegtigheid in Sint Pieters kerk geschiedde, om alle aenspraek des nieuwen keizers op het westersch Ryk voor te komen.

Helaes! de betreurensweerdige vorst moest niet eens zyne eigen hoofdstad zien. Te Brundasium⁽²⁾ scheep gegaen zynde op eene Venetiaensche vloot, beproefde hy onder wege de stad Durazzo⁽³⁾ in te nemen, door de Grieken op Venetië veroverd; maer hebbende van deze onderneming moeten af-

(1) De Patriarch van Constantinopelen was gewoon de keizers te kroonen, en Honorius zocht dat regt niet te krenken. Daerenboven scheen het hem eenigerwyze onbetamelyk dat het hoofd des oosterschen Ryks in het Westen gekroond wierd.

(2) Het hedendaegsch Brindes op den boord van het Adriatisch Meir, of het dusgenaemd kanael van Otranto.

(3) Heden eene Turksche zeehaven in Albanië, bykans regt over Brundusium.

[p. 173]

zien, zette hy de reis over land voort naer Constantinopelen, toen de prins der Epiroten, Theodoor l'Ange-Comnène, hem tusschen de bergen verraderlyk aentastte, gevangen nam en opsluiten deed, na het meerendeel zyner krygslieden aen de kling te hebben geregen. De keizer schynt nog dat zelfde jaer in de boeijen overleden te zyn, misschien verworgd⁽¹⁾, terwyl zyne gemalin, die over zee naer Constantinopelen voortgereisd was, een geruimen tyd het ryk bestierde, doch op hare beurt van droefheid stierf in Oostmaend 1219.

Kort na het vertrek zyner ouders, moest de jonge graef van Namen het harnas aengespen om de nieuwe ondernemingen van den Limburger tegen te gaen. Dit mael bragt Walraven het verder dan in 1214. Hy maekte zich meester van het burgslot Samson, en zocht vervolgens voet te krygen tusschen Maes en Mehaigne, alwaer hy inderdaed het kasteel van Hauterive⁽²⁾ en dat van Ville- en Hes-

(1) De tyd zoo wel als de omstandigheden van Pieters dood zyn onbekend. Zie daer meer van by Le Beau, Hist. du Bas Empire, Livre 97, uitgave van Didot, X, bl. 116.

(2) Bezuiden het huidige Hannut. Zie Galliot, III, bl. 386.

[p. 174]

baie⁽¹⁾ bemagtigde⁽²⁾. Het eerste dier twee raekte hy echter kort daerna weêr kwyt, en dan begon de kryg, even als de eerste mael, te slepen.

Welhaest vernam de Naemsche vorst de dood van zyn vader en moeder, en werd als hun oudste zoon de wettige erfgenaem van het oostersch keizerryk, waer de baronnen door een plegtig gezantschap hem aenzochten te komen bezit van nemen. Maer Philip liet zich niet verblinden door den ydelen schitter eener kroon, welke reeds zyne lieve ouders het leven gekost had: neen, hy weigerde de hem aengeboden eer, latende alle zyne erfregten over aen zyn jongeren broeder Robrecht van Courtenai, die op het einde van 1220 naer Constantinopelen vertrok, en daer in de lente van het volgend jaer gekroond werd, terwyl Philip, voldaen met zyn anders zoo nauw beperkt graefschap, voortging dit yverig te verdedigen tegen den echtgenoot van Ermesindis⁽³⁾.

(1) Ander slot, niet verre van het vorige staende, bezuiden Avennes. Zie Galliot, III, bl. 377.

(2) Zie Ernst, IV, bl. 32, vlg.

(3) Zie den voortzetter der geschiedenis van Guill. Tyrii, in de Ampliss. Collectio, V, col. 675.

[p. 175]

Omstreeks half-oost 1221 volgde Walraven zyn' vader op in het hertogdom van Limburg. Hy werd hierdoor nog beter in staet gesteld om voortdurend naer het Naemsche graefschap te dingen; maer het zy dat hy elders werk kreeg, het zy dat hy luisterde naer den goeden raed des aertsbisschops van Keulen en naer dien der gravin van Vlaenderen⁽¹⁾, welke beide zich veel moeite gaven om een eind aen den twist te stellen, daer werd eerlang van vrede gesproken.

Deze kwam dan ook tot stand den 13 Maert 1223. De twee vorsten vergaderden te Dinant, onder de bemiddeling van vrouw Joanna, en hernieuwden het verdrag van 1199, zoodanig dat alles op denzelfden voet bleef gelyk het door dat vroeger akkoord gesteld was geworden⁽²⁾.

Zoo had men dan wederzyds jaren lang kryg gevoerd, zonder daer iets by te winnen, doch zekerlyk tot groote schade der landzaten, die immer

(1) Joanna van Constantinopelen die, als gravin van Henegau, het leenheerschap over Namen bezat.

(2) De oorkonde staet in Reiffenbergs Monuments, I, bl. 135. By Miraeus, I, bl. 301 komt het stuk ook voor, doch verminkt en onnauwkeurig.

[p. 176]

de twisten hunner meesters moesten boeten. 't Is waer, graef Philip II had er geene schuld aen, zynde genoodzaekt geweest zich te verdedigen. Thans mogt hy op nieuw zyne zorg besteden om de onderdanen te laten uitrusten van hunne oorlogsrampen, en de welvaert te herstellen die veel afbreuk geleden had. Ongelukkiglyk, de Naemsche vorst, ofschoon vry van heerschzucht, en deugdzaem in het hart, was, gelyk alle de ridders van vroegeren en lateren dag, afgerigt in den wapenhandel, en steeds gereed om blyken te geven van zyne dapperheid. Hebbende dan daertoe geene gelegenheid meer in zyn eigen land, zoo vertrok hy, in 1226, met koning Lodewyk VIII naer het Zuiden van Frankryk, waer, sedert de dood van Philip Auguste⁽¹⁾, de Albigenzen het hoofd hadden opgestoken, en zoo min de wereldlyke als de geestelyke magt ontzagen⁽²⁾. Om ze te onderwerpen trok

(1) Philip Auguste was gestorven in 1223.

(2) De Albigenzen, genaemd naer de stad Albi (Lat. Albiga) in Hoog-Languedoc, alwaer zy hunne eerste vergaderingen hielden, maekten eene groote secte uit, even gevaerlyk voor den Staet als voor de Kerk, en welke inzonderheid begunstigd werd door den graef van Toulouse, een' woestaert zonder weêrga. Zie daer meer van by Michaud, Hist. des Croisades, Liv. XII, alsmede zyne Eclaircissements achter Liv. IX.

[p. 177]

de koning, aen de spits van een ontelbaer leger⁽¹⁾ op het einde van Mei de Rhône over, willende zynen weg nemen door Avignon, doch vond daer de poorten gesloten⁽²⁾, en moest derhalve de stad belegeren, die niet alleen zeer sterk was, maer tevens kloekmoedig verdedigd werd, zoo dat zy eerst den 12 September overging. Zulk langdurig beleg, te midden van den zomer, bragt ziekte voort in het koninklyk leger, en de graef van Namen, een der ridders die den meesten yver getoond hadden, werd er op zyne beurt door besmet: weshalve hy het kamp verliet en zich deed vervoeren naer St. Flour⁽³⁾, hopende daer, in eene allergunstigste luchtstreek, zyne gezondheid te zullen herstellen.

(1) De geschiedenis spreekt van 200,000 man, doch grootendeels uit voetvolk bestaende en zeer gebrekkelyk ingerigt.

(2) De burgers zouden den koning zelf met een klein gevolg wel ingelaten hebben, maer weigerden, en niet zonder reden, hunne poorten te openen voor de ontzaggelyke menigte die hem volgde.

(3) In Auvergne, eenige mylen beoosten Aurillac.

[p. 178]

Maer hy vond er de dood, zoo wel als de koning, die kort na hem aen de zelfde ziekte overleed⁽¹⁾.

Philip II was ongetrouwd gebleven, en had tot naesten erfgenaem zyn' broeder Hendrik, een kind van tien of elf jaren, te Auxerre opgevoed onder de voogdy eens franschen edelmans, Ingerrand van Coucy. De jonge vorst werd inderdaed voor markgraef van Namen erkend, zonder ergens tegenkanting te ontmoeten, maer droeg zynen titel niet lang, want hy stierf op het einde van 1228 of in het begin van 29, misschien zonder nog zyn erfdeel gezien te hebben, dewyl men nergens blyken vindt dat hy hier te lande zou verbleven hebben⁽²⁾.

Zoo stierven, de een na den ander, alle de mannelyke afstammelingen van wylen Pieter en Yolendis, zonder kinderen na te laten. Robrecht, hun tweede zoon, was mede dat eigen jaer 1228 te

(1) Lodewyk VIII stierf te Montpensier den 3 November 1226, maer des graven sterfdag is niet gekend. Zie het Chron. Alberici, ad ann. 1226, en den voortzetter van Lambertus Parvus, in de Ampliss. Coll. V, col. 65.

(2) Zie De Marne, bl. 231.

[p. 179]

Constantinopelen ongehuwd overleden. Hy liet 't is waer nog een' broeder, Boudewyn genaemd, die daer in het Oosten geboren was, na de dood of gedurende de gevangenis zyns vaders, en ten hoogste elf jaer oud was. Doch wat kon men aenvangen met zulk een kind, vooral in een Ryk dat sedert lang door de Grieken van alle kanten bedreigd was, en deerlyk wankelde? Evenwel plaetsten de baronnen hem op den troon, en riepen den gewezen koning van Jerusalem, den wyzen en edelmoedigen Jan van Brienne⁽¹⁾, om in Boudewyns naem te regeeren, tot deze den bekwamen ouderdom bereikt zou hebben. Dit gebeurde alzoo.

Doch wat kwam er van Namen? Dit graefschap was insgelyks op den jongen Boudewyn verstorven, en zou hem zeker door niemand betwist zyn geworden, indien hy hier woonachtig ware geweest.

(1) Jan Van Brienne was een Fransche graef, door wylen Philip Auguste naer Palestienen gezonden, alwaer hy de erfdochter van het koningryk van Jerusalem had getrouwd, maer later onttroond was geworden door zyn' eigen schoonzoon keizer Frederik II. Na de dood zyner gemalin, trad hy in eenen nieuwen echt met Berengaria dochter van Alphonsus IX, koning van Castielje.

[p. 180]

Maer te Namen kende men hem niet, en te Constantinopelen dacht men zoo weinig aen dit afgelegen domein, en had men daerenboven zoo veel beslommering om er den keizerstroon staende te houden, dat noch de jonge vorst, noch zyn voogd, noch de ryksbaronnen eenige aenspraek maekten op het Naemsche erfdeel.

In deze buitengewoone omstandigheden trad er eene van Boudewyns zusters vooruit, Margareet van Courtenai, getrouwd met graef Hendrik van Vianden⁽¹⁾, en deed haer erfregt gelden op het openstaend leen. Zy had, naer 't schynt, eene oudere zuster, Yolendis, door den echt verbonden met den koning van Hongaryë⁽²⁾, doch welke zich niet bekreunde met hetgeen hier in de Nederlanden omging, terwyl de andere of wel in het Oosten getrouwd of jonger waren dan Margareet, en daerom ook geene moeite deden om deze den voet te ligten. Zy werd dan met haren gemael

(1) Zie hiervoren, bl. 142, aenteek. 2.

(2) De Marne, en de schryvers der Art de vërif. les dates houden deze Yolendis voor de oudste dochter van Pieter de Courtenai. Anderen meenen dat Margareet ouder was. De zaek is onzeker.

[p. 181]

in het graefschap erkend, en ja des te beter bejegend, dewyl haer geene der noodige hoedanigheden ontbrak om de trouw der onderdanen te winnen.

Maer beproefde Margareet geene tegenspraek van den kant harer wyd en zyd verspreide zusters, zy vond, als 't ware aen hare deur, een geduchten mededinger die, alhoewel hy niet het minste regt op Namen, toch magt van wapenen in de hand had, om ook een ingebeeld regt kracht by te zetten, en haer het graefschap met geweld te ontvreemden. Deze mededinger was Ferdinand van Portugael, graef van Vlaenderen en van Henegau door zyn huwelyk met vrouw Joanna, en onlangs uit de gevangenis weêrgekeerd, waer hy twaelf volle jaren in doorgebragt had⁽¹⁾. Ferdinand eischte het Naemsche leen voor zyne gemalin⁽²⁾, en had, om zeker te spelen, zich reeds gewend tot den toenmaligen Roomsch-Koning⁽³⁾ die, by diploom van

(1) Zie ons vierde Deel, bl. 397.

(2) Joanna was ja, in hare hoedanigheid van gravin van Henegau, tevens leenvrouw van Namen; maer zulks gaf haer geen voorregt op Margareet van Courtenai, de eigen dochter van Yolendis, waer Joanna slechts de nicht van was.

(3) Hendrik van Zwaben, keizer Frederiks oudste zoon, tot Roomsch-Koning gekozen sedert 1220. Zie ons vyfde Deel, bl. 224.

[p. 182]

3 Juny 1229, hem het verlei des graefschaps gaf⁽¹⁾, met bevel aen alle de slotvoogden en vasallen, van Ferdinand voor hunnen wettigen heer te erkennen, enz.⁽²⁾

Margareet, van haren kant, haestte zich het burgslot van Samson uit de handen van den Luikschen kerkvoogd te verheffen, ten einde daer eenigen steun in te vinden, gelyk zy mede rekenen mogt op de gunstige tusschenkomst van paus Gregorius IX⁽³⁾. Maer dit alles hielp haer weinig, toen, in 1231, Ferdinand, gewapend met 's konings verleibrief en aen het hoofd van groote krygsmagt, eenen inval deed tusschen Sambre en Maes, waer hy het kasteel van Golzinne vermeesterde⁽⁴⁾. Alsdan vooruit en de Sambre over trekkende randde hy Floreffe aen, dat een beleg van veertig dagen

(1) Namen was een leen van Henegau, en een achterleen van het Ryk. Zie hiervoren, bl. 145, aenteek. 1.

(2) De oorkonde staet in Reiffenbergs Monuments, I, bl. 137.

(3) Zie De Marne, bl. 234.

(4) Ongeveer dry mylen in het Noord-westen van Namen. Zie Galliot, III, bl. 301, en IV, bl. 96.

[p. 183]

uitstond, maer het eindelyk toch opgaf, bykans geheel verbrand zynde⁽¹⁾.

Thans stond de vyand zoo goed als aen de poorten van Namen, dusdanig dat Margareet buigen moest, of 's lands hoofdstad aen de verwoesting prys geven, zonder hoop van iets over te houden, want de middelen ontbraken om krachtdadigen weêrstand te doen. Zy bood dan den vrede aen door den graef van Boulogne, aen wien Ferdinand veel verschuldigd was⁽²⁾, met zulk gevolg dat men het jaer daerna tot akkoord kwam onder de bemiddeling van Ingerrand van Coucy. In het verdrag, dat den 1 November te Kameryk geteekend werd, staet Margareet het domein van Vieuville⁽³⁾ en dat van Golzinne aen Ferdinand en diens gemalin af, mitsgaders het douarie⁽⁴⁾, dat aen wylen de hertogin van Brabant, als weduwe van graef Philip den

(1) Floreffe is sedert nooit meer tot zyn vorigen staet gekomen. Zie Galliot, IV, bl. 264.

(2) Zie De Marne, bl. 234-35.

(3) Zie Galliot, III, bl. 308.

(4) Waerschynlyk omdat dit douarie, even als de beide pas genoemde domeinen, naby de Henegauwsche grenzen gelegen was.

[p. 184]

Edele, had toebehoord⁽¹⁾. Daerentegen laten Ferdinand en Joanna het overige van het Naemsche graefschap aen vrouw Margareet, en stemmen toe dat alles, wat vroeger haer broeder Philip in Vlaenderen en in Henegau had bezeten, insgelyks haer by zou blyven, mits zy en haer gemael het van Vlaenderen te leen namen⁽²⁾.

Met het markgraefschap, aldus op nieuw verbrokkeld en deerlyk verminkt⁽³⁾, moesten Marga-

(1) De latynsche tekst zegt: et totum duarium quod bonae memoriae comitissa quondam Namucensis et ducissa de Luvaing.... tenuit infra comitatum Namucensem, enz. Hieruit blykt dat Maria, de tweede echtgenoot van hertog Hendrik I van Brabant, toen dit akkoord in 1232 gesloten werd, overleden was, en derhalve dat de schryvers der Art de vérif. les dates kwalyk hare dood op 1238 gesteld hebben. Butkens zal wel nader by de waerheid zyn, wanneer hy, I, bl. 199, zegt dat zy omstreeks 1226 overleed.

(2) De origineele oorkonde komt voor in Reiffenbergs Monuments, I, bl. 139-40.

(3) Men mag het zoo heeten, want volgens eene oorkonde medegedeeld door Vredius, zou het douarie van Philips weduwe bestaen hebben uit het derde van alle diens landen: la troisiesme partie de toutes ses terres. Zie de Probationes genealogiae Fl. I, bl. 202, van boven.

[p. 185]

reet en Hendrik zich geneeren. Daerby hadden zy nog de lasten te dragen, nagelaten door wylen Margareets broeder Philip die, by schikking van uitersten wil, het stichten der abtdy van Grand-Pré⁽¹⁾ bevolen had. Deze en andere milddadigheden vervulden zy edelmoediglyk⁽²⁾, en gaven omtrent den zelfden tyd oorlof aen die van Bouvignes om hunne stad te vergrooten⁽³⁾, handelende allenzins gelyk vorsten welke hun erfdeel zoeken te verbeteren, en tevens de gunst hunner onderdanen te winnen.

Lang echter duerde het niet, of dat erfdeel, zoo gering als het was, werd hun betwist door den alleen wettigen eigenaer, keizer Boudewyn van Constantinopelen. Deze vorst was in 1234 in den echt getreden met Maria van Brienne, de dochter zyns stedehouders, welke alsdan eenen hoogen ouder-

(1) Zie Galliot, IV, bl. 225.

(2) De oorkonde staet by Galliot, V, bl. 399. Zie daer vervolgens nog andere stukken, tot de zelfde stichting behoorende. - De abtdy van Grand-Pré, thans verwoest, stond aen den regten kant der Maes, naby het dorp Mozet, een paer mylen beoosten Namen.

(3) Zie Galliot, III, bl. 269, vlg. en De Marne bl. 238, 39.

[p. 186]

dom bereikt had, en niet meer in staet was het Ryk te beschermen tegen de gedurig veldwinnende Grieken⁽¹⁾. In zulke akelige omstandigheden besloot Boudewyn over Italië naer Frankryk te komen⁽²⁾ om hulp te vragen aen koning Lodewyk IX, en tevens om in bezit gesteld te worden van het Naemsch domein, hetwelk voor hem, nu dat hy gevaer liep van zynen troon in het Oosten te verliezen, meer weerde had dan te voren. Het een en het ander gelukte: Boudewyn verwierf geld en manschap van zynen koninklyken bloedverwant, door wiens tusschenkomst, zoo wel als door die der gravin van Vlaenderen, hy mede het markgraefschap van Namen⁽³⁾ uit de handen zyner

(1) Daer waren toen dry grieksche vorsten die, ieder in het deel des Ryks waer zy de overhand hadden, den keizerlyken titel voerden, en allen werkten om Boudewyn ten onder te krygen. Zie de feiten by Le Beau, Hist. du Bas-Empire, X, bl. 143, vlgg.

(2) Namelyk in 1236, als de gelyktydige Philippe Mouskés getuigt in zyne Chronique, uitgegeven door Reiffenberg. Zie daer, II, bl. 621.

(3) Te dier gelegenheid werd ook het verdrag van Kameryk te niet gedaen, terwyl Boudewyn afzag van zekere domeinen, welke hem in Henegau toekwamen, misschien die zelfde, waer in gemeld verdrag spraek van is. Zie de oorkonde, gedagteekend van Meert 1237 (n.s.) in Reiffenbergs Monuments, I, bl. 141.

[p. 187]

zuster haelde⁽¹⁾. Margareet, hoe onwillig ook in 't begin⁽²⁾, stemde eindelyk toe om het haren broeder af te staen, mits eene vergoeding in geld van zeven duizend pond⁽³⁾, waermede zy naer Vianden vertrok, en daer het overige harer dagen door ging brengen⁽⁴⁾.

(1) Namelyk in 1237.

(2) Het schynt dat Margareet haren broeder eerst niet wilde erkennen, en beproefde om hem te doen doorgaen voor een tweeden valschen Boudewyn, gelyk men er, ettelyke jaren te voren, eenen in Vlaenderen gezien had. Zie ons vierde Deel, bl. 382, vlgg.
Volgens het Chronicon Alberici en andere schryvers werd Margareet, na een beleg van Namen en andere krygsfeiten, gedwongen het graefschap op te geven. Zie De Marne, bl. 236, en Galliot, I, bl. 270.

(3) Dit getuigt Le Beau, X, bl. 161, na Philippe Mouskés, II, bl. 623.

(4) Zie het vervolg van Margareets geschiedenis by Galliot, I, bl. 271, vlgg.