Vaderlandsche historie. Deel 7

[p. 94]

Derde hoofdstuk.

namen onder hendrik i. vervolg. - de graef wordt blind. - hy neemt tot zynen erfgenaem des graven zoon van henegau. - kryg met brabant en met limburg. - hendrik hertrouwt met agnes van gelder. - zyne echtscheiding. - nieuwe verzekering der naemsche erfenis aen boudewyn van henegau. - hendrik roept zyne gemalin weder. - geboorte van ermesindis. - die verloofd wordt aen den graef van champagne. - worsteling voor de naemsche erfenis. - tusschenkomst des keizers. - namen aen boudewyn toegezegd. - wordt hem door hendrik weêr betwist. - kryg in het graefschap. - boudewyn verwint, en wordt tot markgraef en tot ryksvorst verheven. - verzoening tusschen den oom en den neef. - nieuwe kryg. - veldslag van noville. - dood van graef boudewyn en van hendrik den blinde.

1158-1196.

Tot dus verre had de graef van Namen bykans niet geleefd dan met het zweerd in de vuist en het harnas om de leden. Doch in of omstreeks 1158

[p. 95]

werd hy aengetast door eene zware ziekte, welke hem niet alleen een geruimen tyd te bed hield, maer tevens oorzaek was dat hy grootendeels het gebruik zyner oogen verloor, en om deze reden sedert den bynaem kreeg van Hendrik den Blinde. Dat zulk toeval 's mans aengeboren krygslust, zoo niet geheel uitdooven, ten minste merkelyk verkoelen moest, spreekt van zelf. Ook ziet men hem van dien tyd af zoo haestig niet meer om met zyne naburen te twisten en te worstelen; en misschien zouden de landzaten voor goed uitgerust hebben van zoo veel heillooze jaren met vechten doorgebragt, indien hun vorst in het vervolg niet meer dan eens nog genoodzaekt ware geweest om, zelfs tegen zynen dank, den oorlog te voeren: waerdoor dan ook de tweede helft van Hendriks regering nagenoeg even noodlottig werd voor de onderdanen, als de eerste door zyne schuld geweest was.

De vorst had, sedert ettelyke jaren den echt aengegaen met Laurentia van Vlaenderen, graef Diederik van Elsatens dochter⁽¹⁾; maer uit dit hu-

(1) Deze Laurentia was een voorkind van graef Dirk van Elsaten. Zie ons vierde Deel, bl. 250, aenteek. 4. - Van haren eersten gemael, Hendrik van Limburg, gescheiden zynde uit hoofde van bloedverwantschap, trouwde zy met Iwan heer van Aelst, en, na diens dood, met graef Rudolf van Vermandois, doch welke in 1152, het jaer zelf van zyn huwelyk, ook te sterven kwam. Alsdan trad zy in den echt met graef Hendrik van Namen. Zie de bewyzen van dat alles by Vredius, Probationes Genealogiae Flandricae, I, bl. 189-191.

[p. 96]

welyk kwamen geene kinderen voort. Deze omstandigheid, vervoegd by Hendriks klimmenden ouderdom en wankele gezondheid, deed hem bedacht worden om by tyds te voorzien in zyne opvolging, met onder de afstammelingen van het grafelyk huis eenen erfgenaem te kiezen, en door 's lands adel te doen erkennen. Zulke keus was overigens ligt om doen, want op wien kon hy nader vallen dan op zyn Henegauwschen neef, den zoon van Adelheid, Hendriks zuster, en van graef Boudewyn IV? Hy had, 't is waer nog andere neven⁽¹⁾, doch deze leefden in hoog Duitschland, en waren hem zoo goed als onbekend, terwyl hy altyd de

(1) Namelyk de kinderen zyner oudste zuster Clementia, getrouwd met hertog Koenraet van Zeringen. Zyne andere zuster, weduwe van graef Gunther van Rhetel, had niet dan eene enkele dochter.

[p. 97]

nauwste betrekkingen had gehad met het huis van Henegau, welks erfelyke staten aen de zyne paelden: waerom het dan ook allergunstigst was voor de belangen der beide landen, dat zy onder het zelfde hoofd vereenigd wierden.

Hendrik had daer lang over nagedacht, en eindelyk zyn voornemen bekend gemaekt aen zyn' zwager die, als men raden kan, er zeer meê opgezet was. De zaek kreeg haer beslag in 1163⁽¹⁾. Graef Hendrik deed brieven vervaerdigen, waerin hy, overwegende dat hy zonder vrouw en zonder kinderen is⁽²⁾, verklaert zyne zuster Adelheid en

(1) Volgens De Marne, bl. 159, en Galliot, I, bl. 132, zou Hendrik zyn besluit genomen hebben ter gelegenheid van een plegtig feest, dat hy te Valencyn bywoonde, en waer zyns zwagers zoon ridder geslagen werd. Doch zulks komt niet uit, dewyl het gemeende feest daer plaets had in 1168. Zie ons zesde Deel, bl. 112, en het Chronicon Gisleberti, bl. 69.

(2) Cum sine uxore essem, zegt de latynsche tekst, waeruit men besluiten moet dat, in 1163, Laurentia, om welke reden dan ook, haren gemael verlaten had. Zoo veel is zeker, dat zy, eenige jaren daerna, het kloosterlyk leven omhelsde in de abtdy van Vorst by Brussel, als blykt uit eene oorkonde van 1173, by Miraeus, I, bl. 757, alsmede uit de getuigenis van Gislebertus, bl. 51.

[p. 98]

haren gemael Boudewyn graef van Henegau, alsmede hun oudsten zoon, aen te stellen tot erfgenamen van alle zyne alloden gelegen in de graefschappen van Namen, Luxemburg, Durbuy en La Roche⁽¹⁾, met de landzaten die er toe behooren⁽²⁾, om dat alles, na zyne dood vryelyk en ongestoord te bezitten⁽³⁾. De reden welke hem daer toe bewogen heeft voegt hy er by, zeggende dat zyne Hene-

(1) Men ziet hieruit dat, in 1163, die beide domeinen weêrgekomen waren aen den graef van Namen. Men weet echter niet hoe zulks gebeurd is. Zie Ernst, Mémoire, enz. bl. 12 en 23. Zie mede het Chron. Gisleberti, bl. 56.

(2) De oorkonde zegt et omnes familias meas. Versta hierdoor de dienst- of cynsbare lieden, welke des graven alloden bewoonden, anders gezegd zyne boeren, toen ter tyd nog meestendeels van onvryen stand.

(3) Van des graven leenen is hier geene spraek, misschien omdat Hendriks bezittingen over 't algemeen van allodialen aert waren, en hy niet veel meer dan den grafelyken titel, met de daeraen verbonden regten en hoogheden, van het hoofd des ryks te leen hield. Of misschien kon hy zonder de toestemming des keizers van zyne leenen aldus niet beschikken.

[p. 99]

gauwsche bloedverwanten hem niet alleen, zyn leven gedurende, het genot hebben gelaten van het erfdeel dat hun toekwam⁽¹⁾, maer daerenboven in alle zyne krygsbeslommeringen en moeijelykheden hem steeds zeer behulpzaem zyn geweest⁽²⁾.

Sedert gingen er eenige jaren vreedzaem voorby. De graef had zelfs, in 1167, het genoegen zyn' neef, Roel van Zeringen, op den Luikschen Stoel geplaetst te zien. Maer dry jaer later raekte hy in eenen hevigen twist met hertog Godevaert III van Brabant die, naer 't schynt ontevreden over de schikkingen door Hendrik beraemd ten voordeele van Henegau, aenspraek maekte op zekere Naemsche bezittingen⁽³⁾, houdende staen dat deze hem

(1) Namelyk de alloden welke Adelheids vader haer ten bruidschat had toegezegd. Zie ons zesde Deel, bl. 95, en het Chronicon Gisleberti, bl. 45.

(2) De oorkonde zelf bestaet niet meer, doch zy is gekend door een Vidimus der bisschoppen van Kameryk en Doornik, in 1263 uitgeveerdigd, en opgenomen door Reifenberg in het eerste Deel zyner Monuments, enz. bl. 127. Zie mede het Chronicon Gisleberti, bl. 45-46, en bl. 51.

(3) Namelyk hetgeen Hendrik in het Haspengauwsche bezat, volgens Galliot, I, bl. 133.

[p. 100]

van regtswege toekwamen⁽¹⁾, en er den afstand dringend van eischende. Een weigerig en ja zeer onheusch antwoord ontvangen hebbende, greep de Brabander naer de wapens, en maekte zich gereed om in het Naemsche te vallen; maer Hendrik vroeg in tyds hulp aen zyn' zwager van Henegau, zoo dat de hertog met twee te doen had. Hy raekte niet eens tot op het grondgebied van onzen graef, want het pleit werd beslist op Henegauwschen bodem, namelyk te Carnières, door een bloedig gevecht, waer Godevaert deerlyk van af kwam, als wy elders verhaeld hebben⁽²⁾.

Deze schitterende victorie gaf de rust weêr aen den Naemschen vorst, doch voor niet lang; want in 1172⁽³⁾ werd zyn land overvallen door den hertog

(1) Godevaert III stamde, door zyne groot moeder, uit het grafelyk huis van Namen, en volgens sommigen door zyne moeder uit dat van Luxemburg. Zie ons vyfde Deel, bl. 97, aenteek. 2, en vergelyk daer, bl. 88, alsmede de aenteek. 2.

(2) Zie ons vyfde Deel, bl. 98, en ons zesde, bl. 119, vlgg.

(3) De Marne en Bertholet stellen dezen kryg in 1171; maer Ernst beweert dat hy tot het volgend jaer behoort, en verdient meer geloof. Zie zyne Hist. du Limbourg, III, bl. 158, aenteek. 1.

[p. 101]

van Limburg, zonder dat men de regte oorzaek kenne van dezen nieuwen twist⁽¹⁾. Zoo veel is zeker, dat de Limburgers schrikkelyk huis hielden in het Naemsche, doch vooral in 't Luxemburgsche, waer zy tot tegen de hoofdstad toe allerlei verwoestingen pleegden en sloten overrompelden, zynde graef Hendrik te minder in staet hun het hoofd te bieden, dewyl onderscheidenen zyner leenmannen hem afgevallen waren, en hulde aen den hertog gedaen hadden. Het schynt zelfs dat hy zich genoodzaekt vond het land te ruimen, en schuilplaets te zoeken by den bisschop van Metz⁽²⁾. Wat daer van zy, hy kon minder dan ooit de hulp van Henegau ontberen, waer Boudewyn V onlangs zyn' vader was opgevolgd⁽³⁾. De jonge graef liet

(1) Volgens De Marne, bl. 161, zou hertog Godevaert dien van Limburg, zyn' eigen zwager, opgestookt hebben, om den kryg aen Namen te doen; doch zulks is eene ongegronde beschuldiging. Zie Ernst, bl. 160, aenteek. 1.

(2) De Marne, Bertholet en anderen zeggen het zoo, maer bewyzen het niet, en de gelyktydige Gislebertus spreekt er niet van.

(3) Namelyk volgens het gevoelen van die, welke dezen twist in 1172 stellen. Graef Boudewyn IV, Hendriks zwager, overleed den 8 November 1171, en had zyn oudsten zoon tot opvolger.

[p. 102]

zich niet pramen: neen, op de eerste vraeg kwam hy af aen het hoofd van meer dan twee duizend man⁽¹⁾, en trok, gezamentlyk met den Naemschen adel, naer het land van Arlon⁽²⁾, dat op zyne beurt geducht mishandeld werd. Boudewyn deed meer: hy sloeg het beleg om het kasteel van Arlon, waer de Limburger zyn voornaemsten steun in had, en bragt den vyand dusdanig in 't nauw, dat hy hem, na verloop van tien dagen, tot overgaef dwong. Aldra werd dan ook de vrede gesloten, ja en op gunstiger voorwaerden dan de graef van Namen had mogen verhopen, want al de geleden schade werd hem niet alleen vergoed, maer hy kreeg daerenboven de sloten weêr welke hem waren ontweldigd geweest⁽³⁾.

Men ziet dat onze graef waerlyk veel verschul-

(1) Zie de getuigenis van Gislebertus, bl. 83.

(2) Het graefschap (later markgraefschap) van Arlon was een domein dat de hertogen van Limburg toen ter tyd te leen hielden van den aertsbisschop van Trier. Zie Ernst, bl. 162.

(3) Zie De Marne, bl. 162, doch vooral het Chron. Gisleberti, bl. 83.

[p. 103]

digd was aen zyn Henegauwschen neef; doch deze wist wel dat hy, met de wapens te voeren in het voordeel van Hendrik den Blinde, tevens aen zyne eigene belangen werkte. Ook maekte hy gebruik van de behaelde victorie om den oom nogmaels de schikkingen van 1163 te doen vernieuwen, in het bywezen der voornaemste edellieden en leenmannen, welke onder eed beloofden hem als geregten opvolger in de graefschappen te zullen handhaven⁽¹⁾.

Boudewyns ryke erfenis scheen hem dan ten volle verzekerd, te meer dewyl keizer Frederik er van zynen kant ook in toegestemd had⁽²⁾, toen de dood van Hendriks echtgenoot Laurentia, omtrent dien zelfden tyd voorgevallen⁽³⁾, eene plotselyke

(1) Zie de getuigenis van Gislebertus, loc. cit.

(2) Namelyk op eenen hofdag gehouden te Maintz. Zie het Chron. Gisleb. bl. 160, van boven.

(3) Volgens Bertholet, IV, bl. 187, stierf Laurentia in of omstreeks 1172, en hiermede houden het ook De Marne, Galliot en andere geschiedschryvers, ofschoon niemand van hen in staet zy het te bewyzen, by gebreke van echte oorkonden. Uit het bovengemeld charter van 1173, door Miraeus opgenomen, zou men, 't is waer, kunnen afleiden dat de vorstin in dat jaer nog leefde; doch daer staet enkel Acta sunt haec M.C. LXXIII, zonder andere aenduiding, zoodat ligtelyk een I te veel kan bygevoegd wezen. In alle geval, op een jaer onder of boven komt het hier niet aen.

[p. 104]

verandering in den toestand der zaken kwam brengen; want de graef van Namen, het zy uit eigen beweging, het zy op raed van eenige, misschien baetzuchtige vrienden, toefde niet lang om een nieuwen echt aen te gaen met Agnes, des graven dochter van Gelder⁽¹⁾. Deze vrouw was nog jong,

(1) Het is mede een moeijelyk vraegstuk, op welk jaer Hendriks huwelyk met Agnes van Gelder te stellen zy. Volgens Gislebertus, bl. 72, zou dat aengegaen wezen in 1168; maer hetgeen hy er later van zegt, bl. 154, komt met die eerste getuigenis niet overeen, en is er zelfs niet meê bestaenbaer. Van den anderen kant, kan men bezwaerlyk aennemen dat Hendrik zou hertrouwd zyn binnen het leven zyner wettige gemalin, wier echt om geene kanonieke reden gebroken is geworden, als blykt door eenen brief van paus Alexander III, uit Parys den 22 Maert 1163 geschreven aen den aertsbisschop van Rheims, met bevel van Laurentia, op straf van den kerkelyken ban, tot haren gemael te doen wederkeeren, ten ware de vorstin wettige redenen bybragte om van graef Hendrik gescheiden te blyven. Zie de oorkonde in de Ampliss. Collectio, II, col. 690. Men mag dan denken dat Laurentia haer gedrag geregtveerdigd en vervolgens haren intrek genomen zal hebben in de abtdy van Vorst, alwaer zy nog leefde in 1172 of 73. Tot dan toe kon derhalve Hendrik geene andere vrouw nemen: ook stellen De Marne, Galliot en anderen des graven tweede huwelyk na de dood van Laurentia, gelyk wy hier, by gebreke van nadere bescheiden, ook doen, dewyl zulks beter strookt met den ganschen loop der geschiedenis.

[p. 105]

en gaf derhalve aen haren gemael hoop op nakomelingschap; doch wat zouden in dit geval de regten des graven van Henegau worden? 't Is waer, Hendrik kon zyn' neef niet berooven van alles wat hy hem in 1163 had toegezegd, dewyl Boudewyn V toch zeker aenspraek behield op vele Naemsche alloden welke, meer dan vyftig jaer te voren, aen zyne moeder gegeven waren door wylen graef Godevaert⁽¹⁾; maer de Henegauwer had reden van te vreezen, of liever hy mogt er niet aen twyfelen dat zyn oom, indien die nog kinderen kreeg, de vermaking zyns graefschaps van Luxemburg in zou trekken, en voor 't minst al het leengoed van zyn ander vorstendom, met den grafelyken titel en geregtigheden, kortom alles waer hy nog eenigzins

(1) Zie boven, bl. 99, aenteek. 1.

[p. 106]

over beschikken kon, aen zyn eigen bloed zou willen verzekeren.

Boudewyn moest dan noodwendig dit nieuwe huwelyk met kwade oogen aenzien. Het blykt zelfs van elders, dat hy op middelen bedacht werd om de hem beloofde erfenis niet te laten ontsnappen; doch, tegen alle verwachting mogt hy dit mael de moeite sparen van die middelen in het werk te stellen, want na eenigen tyd⁽¹⁾ zond graef Hendrik zyne echtgenoot terug naer haer vader, zonder dat zy nog moeder geworden was. De reden dezer nieuwe echtscheiding ligt in het duister: sommigen beschuldigen den ouden graef van schandelyk gedrag, terwyl anderen de schuld op Agnes werpen, en nog anderen tot reden geven dat de graef van Gelder de beloften, door hem by het huwelyk gedaen, niet nakwam, en aldus zyn Naemschen

(1) Gislebertus zegt, bl. 72, dat Hendrik zyne vrouw wegzond, na vier jaren met haer geleefd te hebben, maer voegt er omstandigheden by die niet aennemelyk zyn. De Marne daerentegen, Galliot en anderen beweren dat de echtgenooten maer korten tyd vereenigd bleven, wat in zich zelve veel waerschynlyker is, ofschoon door niemand bewezen.

[p. 107]

schoonzoon eenen afkeer deed opvatten tegen diens gezellin⁽¹⁾. Wat daer van zy, Agnes was weg, en al de hoop van Boudewyn V herleefde: ook verzuimde deze geene gelegenheid om weêr by zynen oom den witten voet te krygen, te samen met eene nieuwe bevestiging van hetgeen vroeger ten zynen voordeele gedaen was.

Dit viel naer wensch uit. Graef Hendrik, weêrgekomen tot het gevoel van dankbaerheid voor de diensten hem door Boudewyn bewezen, en voortaen aen geen nageslacht meer denkende, liet zich gemakkelyk overhalen om de schikkingen van 1163 te doen herleven, gelyk zulks uitgevoerd werd door eenen notarieelen act, opgesteld te Gerpines⁽²⁾ den 1^sten April 1184, waerby de graef niet slechts alle zyne alloden, erfenissen en aengewonnen goederen, maer dit mael ook alle zyne leenen afstaet aen den graef van Henegau, om ze na zyne dood

(1) Zie De Marne, bl. 165, Galliot, I, bl. 141, en Gislebertus, loc. cit.

(2) Heden een Henegauwsch dorp, niet ver van Charleroi, maer toen ter tyd tot het graefschap van Namen behoorende. De graven hadden er een burgslot, gewoonelyk voorzien van eene sterke bezetting.

[p. 108]

wettiglyk te bezitten. En het was thans geen eenvoudige giftbrief, door Hendrik met een zestal getuigen onderteekend, als die van 1163, maer een plegtig bewysstuk, bestempeld met zyn zegel naest het zegel van graef Philip van Vlaenderen⁽¹⁾, en naest de handteekens van bykans veertig zoo Henegauwsche als Naemsche edellieden of leenmannen, die allen Hendriks werk waerborgden, en ja vooraf hulde en trouw aen Boudewyn zwoeren als aen hunnen toekomstigen heer en vorst⁽²⁾.

Het jaer te voren, 1183, had graef Boudewyn zich reeds verstaen met den bisschop van Luik die, even als hy, Hendriks neef was, doch niet te min afzag van alle aenspraek op de Naemsche erfenis, met besprek nogtans dat hy, zyn leven gedurende, de inkomsten van Durbuy zou genieten, eene voorwaerde door den Henegauwschen vorst gereedelyk toegestemd⁽³⁾.

(1) Boudewyns schoonbroeder.

(2) De oorkonde, volgens een Vidimus der bisschoppen van Kameryk en Doornik, staet in Reiffenbergs Monuments, enz. 1, bl. 128.

(3) De origineele oorkonde staet in de zelfde Monuments, bl. 307.

[p. 109]

Nu kon er zekerlyk voor Boudewyn vrees noch twyfel meer overblyven: hy mogt zelfs van stonden af een byzonder wapenzegel laten smeden, met al zyne nieuwe titels in het omschrift, want de oom was stok-oud, en zou dus niet lang meer toeven om naer de andere wereld te verhuizen. Wat dit nog waerschynlyker maekte was eene doodelyke ziekte, welke de graef het jaer daerna onderging, en waerby hy, van halfziende als hy tot dan toe was, volkomen blind werd. Nogtans hy genas weêr tot ieders verwondering. Hendrik zelf hield zyne genezing voor eene byzondere weldaed des Hemels, doch tevens voor eene vermaning om van zyn vorigen levenswandel af te zien, en door een christelyk gedrag de ergernis te herstellen welke hy sedert lang gegeven had, inzonderheid door zyne echtscheiding. Hy werd dan bedacht om Agnes van Gelder weêr te roepen, gelyk hy het werkelyk deed in 1185, op aendrang van eenige vrienden, vooral van den aertsbisschop van Keulen⁽¹⁾, door wiens

(1) Gislebertus, Chron. bl. 154, noemt, behalve dezen kerkvoogd, den graef van Vlaenderen en den hertog van Brabant, er byvoegende dat die beide vorsten op graef Boudewyn gebeten waren en hem afbreuk zochten te doen. De Marne, bl. 166, doet er tevens paus Alexander III tusschen komen, en beroept zich op den brief aen den aertsbisschop van Rheims, boven vermeld, bl. 104, aenteek. 1. Maer die brief werd geschreven in 1163, als blykt uit het voorberigt van Martène en Durand, in hunne Ampliss. Coll. II, bl. 625, en kan dus niet betroffen hebben dan Hendriks eerste gemalin Laurentia.

[p. 110]

bemiddeling men ook onderstellen mag dat de verstooten gravin overgehaeld werd om tot haren echtgenoot terug te keeren. Hoe 't zy, de verzoening had plaets nog dat zelfde jaer, en werd, in den zomer van 't volgende, gezegend door de geboorte van een meisje, hetwelk den naem kreeg van Ermesindis, naer dien van hare groot-moeder⁽¹⁾.

Wat eene teleurstelling voor Boudewyn van Henegau! Hy had nog onlangs zyn' oom krachtdadiglyk bygestaen in eenen kryg tegen Brabant, en medegeholpen om Gembloux in kolen te leggen⁽²⁾, zeker niet voorziende dat, na weinige maenden, al de moeite, aen zyne erfenis tot dus verre te koste gelegd, op nieuw zou verydeld worden, 't Is waer,

(1) Zie De Marne, bl. 167, en het Chron. Gisleberti, bl. 154.

(2) Zie ons zesde Deel, bl. 154.

[p. 111]

een pas geboren kind, en wel het kind van eenen vader die alle dagen zyn hoofd stond neder te leggen, was juist geen vervaerlyke mededinger. Het scheen zelfs eenen tyd lang dat de Naemsche vorst in zyne vorige meening volhardde, want hy toonde niet minder vriendschap aen zynen neef dan te voren: doch meer dan schyn was dat niet. Des graven ware inzigten openbaerden zich in 1187, toen hy, enkel bekommerd met het toekomstig lot zyner dochter, heimelyk hare hand deed aenbieden aen den jongen graef van Champagne⁽¹⁾, in de hoop dat deze vorst magtig genoeg wezen zou om Ermesindis regten te handhaven tegen den Henegauwer, en haer de vaderlyke erfenis te verzekeren⁽²⁾.

Van dat oogenblik, ziet men, werd het gevaer voor Boudewyn veel grooter. Daer bleef hem niet over dan zich te wenden tot den keizer, die juist dat jaer het Pinksterfeest vierde te Toul in Lorreynen, en op wiens genegenheid hy staet mogt maken. Des graven kanselier⁽³⁾ en de abt van

(1) Hendrik II, die sedert 1180 of 81 zyn' vader opgevolgd was, in nog jeugdigen ouderdom.

(2) Zie het Chron. Gisleb. bl. 159.

(3) Gislebertus, de schryver zelf van het Chronicon.

[p. 112]

St. Ghislain⁽¹⁾ trokken dan in zynen naem naer het hof van Frederik Rossenbaerd, om hem verslag te geven van hetgeen er gebeurd was, met verzoek dat hy, als hoofd des ryks, wilde uitspraek doen over de Naemsche aengelegenheden. Deze uitspraek was naer wensch: de keizer verklaerde dat, na de dood des blinden Hendriks, alle diens leenen aen de kroon vervielen, en dat hy er niet over beschikken zou dan alleen ten voordeele des graven van Henegau, aen wien zy te voren reeds door hem bevestigd waren: en wat Hendriks alloden aenging, het hoofd des Duitschen Ryks zou nimmer toestaen dat een Fransche heer daer in bezit van kwame⁽²⁾.

Hiermede was Hendrik van Champagne duidelyk genoeg uitgesloten, ja; maer deze bekreunde er zich niet om. Hy had het voorstel van Ermesindis vader gereedelyk aenvaerd, en kwam in July naer Namen om zyne bruid te halen, die kwalyk een jaer oud was, belovende haer op bekwamen tyd te zullen trouwen. Te vergeefs was Boudewyn zelf ook derwaerts gegaen, ten einde den Champagner, aen

(1) Zie ons zesde Deel, bl. 5.

(2) Zie het Chron. Gisleb. bl. 159, vlg.

[p. 113]

hem reeds verbonden door andere beloften⁽¹⁾, van zyn opzet af te houden, en met 's keizers verklaring bekend te maken. Dat hielp niet: de Franschman bleef by zyn stuk; hy ontving zelfs den voorloopigen eed van vele Naemsche leenmannen, die daertoe met geld overgehaeld of door den ouden graef gepraemd waren⁽²⁾.

Zoo ver stond het, toen, in den loop der maend Augusty, de keizer ryksdag hield te Worms op den Rhyn, werwaerts dan weder Boudewyns afgeveerdigden zich begaven, om huns meesters belangen voor te staen. Het gedrag van Hendrik den Blinde, zoo wel als dat van diens toekomenden schoonzoon, werd algemeen afgekeurd door de ryksvorsten, en Frederik gaf nog eens de verzekering dat, binnen zyn leven, noch de graef van Champagne, noch

(1) Namelyk Hendrik van Champagne had kort te voren plegtiglyk beloofd Boudewyns nog minderjarige dochter Yolendis te zullen trouwen, welke sedert een ander huwelyk aenging. Daerby was reeds des graven oudste zoon en naemgenoot door den echt vereenigd met Maria van Champagne, Hendriks eigen zuster. Zie het Chron. Gisleb. bl. 155, vlg. Zie mede ons zesde Deel, bl. 157, en de aenteek. 1.

(2) Zie het Chron. Gisleb. bl. 161-62.

[p. 114]

eenig ander fransch edelman in het bezit van Namen zou toegelaten worden⁽¹⁾.

Dat eigen jaer, omstreeks Kersmis, hadden keizer Frederik en koning Philip-Auguste van Frankryk een gesprek aen de kanten van Mouzon⁽²⁾. De graef van Henegau werd derwaert geroepen door den Duitschen vorst om hem tot raedsman te strekken. Daer verscheen tevens de graef van Champagne, met onderscheidenen zyner bloedverwanten, ten einde Frederiks gunst te winnen; maer zy deden verloren moeite. De koning van Frankryk zelf had meer over voor graef Boudewyn, met wiens dochter hy getrouwd was⁽³⁾, dan voor zyn' neef van Champagne⁽⁴⁾, die naer huis keerde zonder iets gewonnen te hebben, terwyl zyn mededinger van dag tot dag voortgang deed⁽⁵⁾.

Zulks was inzonderheid het geval toen, het jaer

(1) Zie het Chron. Gisleb. bl. 162.

(2) By Gislebertus, bl. 164, heet het inter Juvir et Mosun, welk, laetste wy houden voor Mouzon, niet verre van Sédan. Zie hiervoren, bl. 43, aent. 2.

(3) Zie ons zesde Deel, bl. 140.

(4) Graef Hendrik II van Champagne was de zoon eener halve zuster van Philip-Auguste.

(5) Zie het Chron. Gisleb. bl. 165-66.

[p. 115]

daerna 1188, de Roomsch-Koning, Frederiks zoon en sedert zyn opvolger, uit Italië naer Duitschland gekomen zynde, het Paeschfeest doorbragt in het paleis van Ingelheim. Boudewyn wist, uit 's keizers mond zelf, dat er nopens de Naemsche zaken geene nieuwre beslissing meer zoude genomen worden, zonder de bystemming van 's ryks medebestierder: weshalve hy zich naer Ingelheim haestte, om ook den Roomsch-Koning op zyne hand te brengen. Deze was reeds onderrigt door den vader, zoodat hy niet alleen den graef van Henegau wel onthaelde en hem de stelligste beloften deed, maer hem vervolgens meê nam naer Schlettstadt in den Elsasz, waer de keizer zich ophield, en daer nog eens gezamentlyk met zyn' vader al de vorige verzekeringen bevestigde⁽¹⁾.

Dit alles moest Hendrik den Blinde klaer doen zien dat hy, met zyne dochter aen eenen vreemdeling te verloven, weinig gewonnen had. Ook deed hy eerlang water in zynen wyn, en in eene plegtige vergadering van edelen, geestelyken en burgers te Namen gehouden, erkende hy nog eens, onder eed,

(1) Zie het Chron. Gisleb. bl. 170-71.

[p. 116]

den Henegauwschen vorst tot wettigen erfgenaem van alle zyne goederen, met belofte tevens van voortaen geene stokken in 't wiel meer te zullen steken, en zelfs van de schikkingen, vroeger gemaekt met den graef van Champagne, te zullen vernietigen, en derhalve zyn kind wedervragen. Meteen beval hy 's lands leenmannen, daer tegenwoordig, eene nieuwe verzekering hunner trouw aen Boudewyn te geven, en stond aen dezen het bestier van het Naemsche graefschap af, alleen voor zich behoudende den titel en de inkomsten⁽¹⁾.

Ten gevolge dezer plegtige overeenkomst, ging dan graef Boudewyn naer Namen, om aldaer zyn verblyf te houden en het bewind der zaken ter hand te nemen. Dit deed hy met de meeste wysheid, niemand tot last zynde, levende op zyne eigen kosten, en zelfs de palen des lands in goeden staet van verdediging stellende tegen de aenvallen des hertogs van Brabant, zoo wel als tegen alle mogelyke vyandlykheid van den kant der Luikenaers: zoodat hy eerlang de gemoederen der onderdanen won, die sedert lang zoo gerust niet geweest waren.

(1) Zie het Chron. Gisleb. bl. 171-72.

[p. 117]

Doch met den adel ging het zoo wel niet. Deze was gewoon weinig onderscheid te maken tusschen regt en onregt, maer te doen wat hy wilde, zonder zich te bekreunen om de goed- of de afkeuring van een hoog bejaerden en blinden vorst, terwyl hy thans iemand aen 't roer zag die rekenschap eischen dorst van alle gepleegde misdryven, en het zyne pligt achtte de grootsten zoo wel als de kleinsten naer verdiensten te straffen. Zoo gebeurde het dat een arme koopman, op het grondgebied des heeren Clarembout van Hauterive⁽¹⁾, uitgeschud werd door eenen baenstrooper, die hem daerenboven nog dusdanig mishandelde, dat de ongelukkige voor dood bleef liggen. De geldzuchtige baron maekte het uit met den booswicht eene boet van veertien marken te doen betalen; maer de verongelykte weêr te been geraekt zynde wendde zich tot graef Boudewyn, en deed hem zyne klagten. Aldra werd de kwaeddoener op 's vorsten bevel aenge-

(1) Heden een dorp in het Luiksche, doch toen ter tyd tot Namen behoorende, eene myl bezuiden Hannut naby de Mehaigne gelegen. Zie de afstamming der heeren van Hauterive by Butkens, II, bl. 220. Zie mede Reiffenbergs Monuments, I, bl. 589.

[p. 118]

houden, te regt gesteld, en schuldig bevonden zynde naby de hoofdstad levendig verbrand, om aen anderen tot voorbeeld en afschrik te dienen⁽¹⁾.

Zulks maekte echter de rekening der edellieden niet, gewoon hun voordeel te doen met dergelyke wanbedryven. Zy namen dan uit deze strengheid zelve gelegenheid om den Verbeider by den ouden graef aen te klagen als of hy alles in de war bragt, niemands regten ontziende, en door willekeur het land naer zynen ondergang leidende. Hendrik lag in dat oogenblik ziek te Andenne. Het was daerom nog te minder moeijelyk hem afkeer in te boezemen tegen zynen neef, wien hy anders toch weinig goed wilde. Kortom, opgestookt door die hem omringden, en gehoord hebbende dat Boudewyn uit Henegau gekomen was om hem te bezoeken, liet Hendrik dezen vorst weten dat hy naer huis mogt keeren, en voortaen het bestier des graefschaps aen zynen oom overlaten, die nog genoegzaem in staet was de openbare orde en het gezag der wetten te handhaven. Meteen zond hy boden naer Cham-

(1) Zie het feit verhaeld in het Chron. Gisleberti, bl. 177.

[p. 119]

pagne tot zynen schoonzoon, verzoekende dat deze haestiglyk met krygsmagt naer Namen zou komen om de voornaemste sloten des lands te bezetten, en er zich aldus van te verzekeren. Jammer maer, de graef van Champagne was juist afwezig, te veld getrokken zynde met den koning van Frankryk tegen dien van Engeland, zoo dat de grillige Hendrik van daer geene spoedige hulp verwachten kon. Intusschen had hy reeds Andenne begeven, en was over 't water naer Namen gekomen, hebbende daer zyn burgslot betrokken, in de hoop van er niet alleen te zullen blyven.

Weldra echter verscheen daer, in stede van den franschen schoonzoon, de Henegauwsche neef, van alles volkomen onderrigt, aen het hoofd van honderd veertig ridders en knapen, meer dan genoeg om zich van de burg meester te maken, waer Hendrik slechts een dertigtal mannen tot zynen dienst had. Doch neen, Boudewyn wilde dit mael nog geene ruiten breken: hy bleef met zyn gezelschap in de stad, en verzocht enkelyk om den oom te mogen spreken, zoo als hy het daegs daerna meende te doen, klimmende naer het kasteel, gevolgd van zynen kanselier, van dry edele ridders en even zoo

[p. 120]

veel voetknechten om de peerden te houden. Men ziet dus, zyn toestel was allenzins vreedzaem: niet te min vond hy de poort gesloten, en kreeg ja voor antwoord dat hy eerstdaegs Namen te ruimen had, indien hy daer met geweld niet wilde uit verdreven worden, behalve dat er reeds bevelen gegeven waren van hem, zoo min voor geld als voor niet, levensmiddelen te verschaffen. Boudewyn had moeite om zulken hoon te verkroppen, maer volgde nogtans wyzen raed, en liet weten dat hy vrywillig vertrekken zou, zoo haest hy het gevraegd verhoor van den oom erlangd zou hebben. Hendrik stond hem dan toe van met klein gevolg in zyne tegenwoordigheid te komen en hoorde, te bed liggende, den Henegauwschen vorst spreken: ‘Ik heb, zei deze, te goeder trouw, met veel arbeids en veel opofferingen uw land bestierd en beschermd, volgens uw eigen verzoek; maer ziende nu dat myne diensten u niet aengenaem zyn en gy my de deur wyst, wil ik, alvorens af te reizen, dat gy my ontslaet van de trouw welke ik u gezworen heb.’ - ‘Dat doe ik geerne, antwoordde de Blinde; ga maer aen; ik en de mynen zullen het graefschap wel regeeren zonder eens andersmans hulp.’

[p. 121]

Daer mede vertrok Boudewyn naer Henegau⁽¹⁾.

De lezer kan raden in welke gemoedsgesteldheid de graef te Bergen aenkwam. Het hart vol van wrevel, en ontslagen van zynen eed, riep hy aenstonds krygsmagt op om den onwil zyns ooms met de wapens te breken, en zyn regt te doen gelden tegen den arglist zyner benyders; Aen het hoofd van een leger, bestaende uit dry honderd ridders en ongeveer dertig duizend voetknechten, trok hy naer Namen, waer Hendrik nagenoeg even zoo veel ruitery, maer een derde minder voetvolk verzameld had. Het beleg werd aengevangen en was van korten duer: niet dat die van binnen zich laffelyk verweerden; maer de woede der Henegauwers was zoo groot, dat zy eerlang de stad stormenderhand innamen, en bykans de helft der bezetting krygsgevangen maekten, waeronder een aenzienlyk getal edele ridders, die echter los gelaten werden, nadat zy gezworen hadden de wapens niet meer te zullen voeren tegen den overwinnenden graef. Deze had aen de zynen streng verboden van te

(1) Zie het feit omstandig verhaeld in het Chron. Gisleb. bl. 177-180.

[p. 122]

rooven of te blaken; doch in het eerste oogenblik na de geweldige verovering was het onmogelyk den drift der inrukkende menigte te beteugelen, die wel het vuer aen de huizen niet stak, maer deze toch zoo goed als ledig plonderde, wat ook Boudewyn doen mogt om het te beletten⁽¹⁾.

Hendrik de Blinde was met het overschot zyner manschap naer het kasteel geweken, waer thans op zyne beurt het beleg om geslagen werd. Dit kon men gemakkelyker verdedigen, als wel versterkt en van kleinen omtrek zynde: ook rekenden de Henegauwers op taeijen wederstand, toen zy onverwachts achter hunnen rug vlammen zagen opryzen en weldra geheel de stad in brand staen. Het vuer was er door de belegerden zelf heimelyk aengestoken, en door eenen hevigen wind haestig verspreid geworden, zoodat er weinige huizen gespaerd bleven, tot groot hartzeer van graef Boudewyn die de inwoonders lief had, en ja van hen insgelyks bemind was. Evenwel hy moest zich thans verwyderen, en trok over de Sambre om het beleg langs buiten voort te zetten, dusdanig dat

(1) Zie het Chron. Gisleb. bl. 181, vlg.

[p. 123]

het burgslot even als voren ingesloten bleef. Meer was er niet noodig; want na weinige dagen hadden de belegerden wyn noch bier meer, zelfs geen water om hunnen dorst te lesschen, zynde de eenigste bornput van het slot te midden des zomers droog geraekt⁽¹⁾.

Zy moesten zich dan van zelf overgeven, en deden zulks by verdrag. Namelyk graef Hendrik stemde toe dat de twee voornaemste sloten des lands, dat van Namen en dat van Durbuy, in bewaernis zouden gegeven worden aen Rogier van Condé, beider graven leenman, welke ze, na de dood van den Blinde overleveren zou aen diens neef. Op deze wyze konden zy Boudewyn niet meer ontsnappen; maer dewyl de heer van Condé voor het oogenblik afwezig was, en eerst na verloop van veertien dagen daer ter plaetse kon zyn, werd er besproken het slot van Durbuy in tusschentyd toe te vertrouwen aen vier Naemsche, en dat van Namen aen dry Henegauwsche ridders⁽²⁾, met besprek

(1) Zie het Chron. Gisleb. loc. cit. Zie mede het Auctuarium aquicinctinum, ad ann. 1188, by Pistorius, I, bl. 997.

(2) Zy worden allen opgenoemd in het Chron. Gisleb. bl. 482.

[p. 124]

dat, zoo haest de wettige pandhouder zou aengekomen zyn, de beide kasteelen hem en de zynen zonder eenige tegenspraek moesten ingeruimd worden.

Zegels of eeden ontbraken aen dit verdrag niet, maer zy werden eerlang in den wind geslagen. De graef van Champagne kwam, korte dagen daerna, met krygsmagt naer het Naemsche en, het zy nu by verrassing of by verraed, hy raekte in bezit van Durbuy, waer vervolgens de heer van Condé de poorten gesloten vond. Meteen had graef Hendrik het slot van Bouvignes door zyn' schoonzoon laten bezetten, zoodat het klaerlyk bleek dat hy zich aen eeden noch beloften houden wilde. Maer toen de Henegauwsche ridders, die Namen bewaerden, kennis hadden van Hendriks trouwloosheid, gaven zy op hunne beurt het burgslot in de handen huns meesters, die er aenstonds eene sterke bezetting in plaetste met al den noodigen voorraed⁽¹⁾.

Het was dan oorlog op nieuw. In Oostmaend 1188 trok Boudewyn met groote krygsmagt naer Bouvignes, om aldaer het slot aen te randen, hetwelk

(1) Zie het Chron. Gisleb. bl. 182-183.

[p. 125]

niet alleen Franschen in had, maer tevens verdedigd werd door de burgery, en door een deel der Naemsche ridderschap⁽¹⁾, behalve dat het door de natuer zelve versterkt, en dus door gewoone middelen niet ligt te veroveren was. Ook had de Henegauwsche graef zich voorzien van Blyden⁽²⁾ en stormgevaerten⁽³⁾, welke hy met zoo veel kunst aenwendde dat, op eenige dagen tyds, de muren van het kasteel tot puinen gebeukt werden, en de belegerden, overstelpt van steenen, genoodzaekt waren de plaets by verdrag over te geven⁽⁴⁾.

(1) Gislebertus zegt dat er velen tusschen waren die, te Namen gevangen zynde, aen graef Boudewyn beloofd hadden tegen hem niet meer te zullen vechten.

(2) Zie nopens dat oorlogstuig ons VI^de Deel, bl. 332, aenteek. 4, en bl. 233, aenteek. 1.

(3) In het Chron. Gisleb. bl. 183, heet het manghenellus en petraria. Dit laetste was de eigentlyk gezegde Blyde of Balista, welke elders ook al den naem draegt van manganum of manganellus, gelyk men zien kan by Du Cange, IV, col. 408, vlgg. Zulks moet echter geen eigen, maer een gemeene naem geweest zyn, dienende tevens om een' stormram of muerbreker aen te duiden, want Gislebertus zegt uitdrukkelyk: muri eorum usque ad turrim per manghenellum diruti sunt, iets wat door de blyde niet wel doenlyk was.

(4) Zie het Chron. Gisleb. bl. 184.

[p. 126]

Zulks was een goed begin voor Boudewyn, die kort daerna ook het slot van Château-Thierry⁽¹⁾ veroverde⁽²⁾ en meester werd van geheel den Maeskant in dat deel des graefschaps. Hy zou waerschynlyk nog veel verder geraekt zyn, indien hy den kryg zelf had kunnen voorzetten, doch moest thans het bevel aen anderen overlaten, geroepen zynde naer Frankryk, waer de koning, door 's graven vrienden van Champagne omgehaeld, het met Boudewyn zoo wel niet meer meende als te voren, dusdanig zelfs dat deze zonder vrygeleide niet wilde vertrekken. Inderdaed de Fransche vorst toonde hem een grimmig gelaet, en scheen al zyne gunst aen den Champagner gegeven te hebben, van wien hy in den laetsten veldtogt veel dienst had genoten, en die alleen door de Naemsche zaken genoodzaekt was geweest het leger ontydig te verlaten⁽³⁾.

Van zyn koninklyken schoonzoon had Boudewyn derhalve eerder kwaed dan goed te verwachten,

(1) Het kasteel van dien naem stond op den regten oever der Maes, beneden Dinant, en zes mylen van Namen. Zie Galliot, III, bl. 309.

(2) Zie De Marne, bl. 171.

(3) Zie het Chron. Gisleb. bl. 184.

[p. 127]

terwyl de graef van Vlaenderen hem sedert lang den voet dwars zette⁽¹⁾, en de hertog van Brabant, van zynen kant, vyandige plannen smeedde. De keizer zelf en diens zoon schenen insgelyks naer snoode inblazingen geluisterd en zich tegen den graef van Henegau meer dan eens geuit te hebben: zoodat deze geheel misnoegd doch geenszins ontmoedigd uit Frankryk wederkeerde⁽²⁾.

Gedurende Boudewyns afwezigheid hadden zyne bevelhebbers nog het slot van Vieuville⁽³⁾ en dat van Biesme⁽⁴⁾ ingenomen; en de graef was nauwelyks t'huis of hy overviel het sticht van Floreffe. Hy had daer, tydens het beleg van Namen, krygsvolk naer toe gezonden om er de torens te bewaren⁽⁵⁾ en zyn' oom daer uit te houden; doch se-

(1) Zie ons zesde Deel, bl. 149.

(2) Zie het Chron. Gisleb. loc. cit.

(3) Het kasteel van Vieuville stond op de grenzen van Namen en Henegau, benoorden Gosselies. Zie Galliot, IV, bl. 308.

(4) Een ander aenzienlyk kasteel tusschen Sambre en Maes, in 't zuidoosten van Charleroi. Zie Galliot, IV, bl. 26. Zie mede Reiffenbergs Monuments, I, bl. 605.

(5) De abtdy van Floreffe was in dien tyd versterkt met muren en stormtorens, gelyk vele andere kloosters het waren sedert de invallen der Noordmannen. Zie Galliot, IV, bl. 252.

[p. 128]

dert had de abt zich met slimme treken van de bezetting weten te ontmaken en, zoo haest Boudewyn weg was, vryen toegang gegeven aen de mannen van Hendrik den Blinde. Deze valschheid zou hem thans betaeld gezet worden: de Henegauwer trok derwaert aen het hoofd van een talryk leger, en randde de abtdy aen met allerlei stormtuig, tot dat hare moren en torens aen 't wankelen raekten, en die van binnen gedwongen waren zich over te geven, gelyk zy deden. Het gevolg was dat de stad deerlyk mishandeld, en op hare beurt de abtdy dusdanig verwoest werd, dat er jaren voorby gingen, eer zy uit hare puinen weêr volkomen op kon staen⁽¹⁾.

Aldus had, voor het einde van den zomer de kloekmoedige Boudewyn nagenoeg al de sterke plaetsen van het Naemsche onder zyne hand gebragt; maer niettemin zag er de toekomst voor hem vry slim uit. De graef van Champagne maekte

(1) Zie het Chron. Gisleb. bl. 184-85. Zie mede De Marne, bl. 171, en Galliot, I, bl. 157.

[p. 129]

gereedschap om met een leger naer Henegau te komen, en meende te mogen rekenen op de medehulp der koningen beide van Frankryk en van Engeland⁽¹⁾, die onlangs een bestand gesloten en derhalve in dit oogenblik de handen ruim hadden, zoo wel als hunne vasallen. 't Is waer, velen dier laetsten waren met Boudewyn bevriend, doch konden hem hier niet ter zyde staen, als door leenpligt verbonden aen zynen vyand, of dien tot nabuer en derhalve wraekoefening van hem te vreezen hebbende. In zulke nare omstandigheden beproefde Boudewyn om zyn' zwager van Vlaenderen, tot bystand over te halen, en ging hem spreken, vergezeld van zyne gemalin en kinderen; doch te vergeefs. Philip van Elsaten toonde nogmaels zynen kwaden wil, voorstellen doende welke de Henegauwer niet aen kon nemen, dusdanig dat deze, zonder iets gewonnen te hebben, naer huis kwam, overtuigd dat hy er met zyne eigen magt moest zien door te geraken⁽²⁾.

Hy veerdigde nogtans gezanten af naer Frankfort,

(1) Deze bezat groote eigendommen in Frankryk, als wy elders hebben doen opmerken en verklaerd.

(2) Zie het Chron. Gisleb. bl. 186-88.

[p. 130]

tot den Roomsch-Koning, ten einde aen dezen vorst rekening van zyn gedrag te geven, en vooral uit te leggen waerom hy zich van zyns ooms sloten had meester gemaekt. Des keizers zoon verstond dit zeer wel, en keurde Boudewyns handelwyze goed, maer deed hem tevens verzoeken zich op een gestelden dag te begeven naer Altenburg in Saksen⁽¹⁾, om daer met den vader, die er zyn verblyf hield, middelen te beramen tot de eindelyke regeling der Naemsche belangen⁽²⁾.

Middelerwyl was de graef van Champagne naer Ardennen gekomen, en met Hendrik den Blinde raed aen 't slaen. Zy trokken des hertogs zoon van Brabant op hunne zyde, verpandende hem⁽³⁾ Thines in Haspengau⁽⁴⁾, Liernu⁽⁵⁾ en vele andere leenen of alloden naby de Brabantsche grenzen,

(1) Bezuiden Leipzig.

(2) Zie het Chron. Gisleb. bl. 189.

(3) Voor vyf marken, zegt Gislebertus, bl. 190; maer het zal eene druk- of schryffout zyn, want bl. 195 spreekt by van vyf duizend marken.

(4) Naby Hannut. Zie Galliot, III, bl. 374.

(5) In 't Noordoosten van Gembloux. Zie Galliot, IV, bl. 121.

[p. 131]

alsmede het slot van Merlemont⁽¹⁾, niet ver van de Henegauwsche palen, welke daerdoor zelf bedreigd waren⁽²⁾.

Het zou zeker eene dwaesheid zyn geweest, indien Boudewyn, by deze omstandigheden, zich verwyderd en naer Altenburg begeven hadde, waer hy geroepen was. Maer neen, hy zond in zyne plaets heer Gozewyn van Thulin⁽³⁾ en den kanselier Gislebertus, die onder wege vernomen hebbende dat het hoofd des Ryks met den Roomsch-Koning in dat oogenblik te Erfurt⁽⁴⁾ waren, maer op het punt van te verreizen, zich derwaert spoedden, en er nog tydiglyk aenkwamen den 8 November. Zy vonden er den bisschop van Toul⁽⁵⁾, een

(1) In 't Zuidoosten van hedendaegsch Philippeville. Zie Galliot, IV, bl. 88, vlgg.

(2) Zie het Chron. Gisleb. bl. 190.

(3) Een dorp en heerlykheid van Henegau, naby Boussu.

(4) Tusschen Weimar en Gotha, eertyds behoorende tot het Electoraet van Mainz.

(5) De bisschoppen van Toul, wier kerkelyk regtsgebied over een deel van Champagne zich uitstrekte, waren veelal onder den invloed der graven, hunne naburen.

[p. 132]

zeer verstandig en bespraekt man, door den graef van Champagne gezonden om des keizers gunst te winnen, of laet ik zeggen te koopen; want hy bood aen Frederik en aen diens zoon ieder vyf duizend marken, duizend aen des Roomsch-Konings gemalin, even zoo veel aen de hooge hofambtenaren, en nog meer aen de gewoone raedslieden, opdat deze ten minste een goed woord zouden doen ten voordeele van den Champagner, die enkel verzocht om met Ermesindis tot erfgenaem van Hendrik den Blinde erkend te worden. Trouwens de bekoring was sterk: zulke schatten aenbieden voor een keizerlyk diploom, en wel in eenen tyd dat de hoofden des Ryks immer met de grootste noodwendigheden te worstelen hebbende, van alles geld zochten te maken, dat was ja een allerkrachtigst middel om Frederik Rossenbaerd van zyne vorige besluiten te doen wederkeeren. Doch neen, de keizer verwierp het aenbod, en sloot het oor voor de welsprekendheid des franschen kerkvoogds, die verlof kreeg van heen te gaen, terwyl daerentegen de zendelingen des graven van Henegau naer wensch onthaeld werden en al verwierven wat zy vroegen, ofschoon zy slechts een geschenk van vyf-

[p. 133]

tien honderd vyftig marken te beloven hadden. Hun meester zou in eene der Rhynsche steden zich tot den Roomsch-Koning vervoegen, en hem al de zoo allodiale als leenroerige bezittingen van Hendrik, den Blinde opdragen, om die vervolgens gezamentlyk tot een lidig leen⁽¹⁾ uit zyne handen te ontvangen. Op deze voorwaerde zou Boudewyn tevens met den titel van markgraef van Namen vereerd, en voortaen gerekend worden onder het getal der Ryksvorsten, alle wier privilegiën hy insgelyks genieten zou⁽²⁾.

Dit alles werd in schrift gesteld en het bewysstuk afgeleverd aen Boudewyns gezanten. Deze vertrokken bly te moede van Erfurt, den 10 November, voorzien van een koninklyk vrygeleide, en onder de bescherming van een duitschen ridder, die last had den graef van Henegau naer het hof te vergezellen⁽³⁾.

(1) Waervoor hy het hoofd des Ryks met raed en daed zou moeten bystaen. Zie ons vyfde Deel, bl. 214-15.

(2) Zie het Chron. Gisleb. bl. 191.

(3) Zie het Chron. Gisleb. bl. 192. De schryver meldt daer ook hoe rykelyk hy van zyn' meester om deze zending beloond werd.

[p. 134]

Alvorens de reis te ondernemen, sloot Boudewyn een bestand met zyn' oom van Namen, en met den hertog van Brabant, die waerschynlyk door het hoofd des Ryks daertoe aengemaend was, want hy gaf den Henegauwer, op bevel van den Roomsch-Koning, een geleide tot Visé op de Maes. Aen den anderen kant der rivier werd Boudewyn door een duitschen ridder vergezeld tot Aken, van waer de graef van Gulik hem begeleidde tot Coblenz: zoo bezorgd was de koning voor zyn' gunsteling. Deze kwam eindelyk, den 22 December, met zyn gevolg behouden aen te Worms, en werd daer zeer vriendelyk onthaeld. Vervolgens, gelyk het afgesproken was, droeg hy alle de Naemsche alloden, zoo wel die nog in zyns ooms handen waren, als die hy zelf reeds bezat, te samen met alles wat toebehoorende was tot de graefschappen van Durbuy en La Roche, aen den koning op die, van zynen kant leenen en alloden vereenigd tot een markgraefschap verhief, en daer aenstonds het verlei van gaf aen Boudewyn. De lidige leenhouder deed hulde en manschap aen den mede-regent des Ryks, in het bywezen van vele zoo edellieden als hofbeambten, en nam voortaen den titel aen van Markies

[p. 135]

van Namen en vorst des Ryks, met besprek nogtans dat men van dit alles zwygen zou, tot dat Hendrik de Blinde uit het leven scheidde, of zich door den vrede met zynen neef verzoende⁽¹⁾.

Om die verzoening te bewerken, kwam de Roomsch-Koning, in het begin des volgenden jaers, naer Luik, werwaerts Hendrik van Namen en 's hertogs zoon van Brabant geroepen werden, om zich met den graef van Henegau te verstaen. Dit gelukte echter niet, ten minste voor hetgeen den blinden vorst raekte, die halsstarrig weigeren bleef; maer met den jongen Hendrik van Brabant liep het beter af, ofschoon niet zonder veel moeite, als wy elders verhaeld hebben⁽²⁾. De beide naburen maekten vriendschap: Hendrik beloofde te zullen afzien van het pand dat hem, het jaer te voren, opgedragen was door den graef van Champagne en diens schoonvader; maer daerentegen kreeg hy in vollen eigendom de heerlykheid van Thines in Haspengau, alsmede die van Liernu, welke twee aen het Brabantsche grondgebied vereenigd werden⁽³⁾.

(1) Zie Gisleb. bl. 193-194.

(2) Zie ons zesde Deel, bl. 156.

(3) Zie Gisleb. bl. 195.

[p. 136]

Omstreeks Paschen vertrok keizer Frederik naer het heilig Land, alwaer het graf des Zaligmakers weêr in de handen der ongeloovigen gevallen was⁽¹⁾. Het jaer daerna volgden hem de graven van Vlaenderen en van Champagne, die beide door hunne dapperheid veel roem verwierven, tot zoo verre zelfs dat de laetsie, in 1192, zynde de toenmalige koning van Jerusalem⁽²⁾ door moordenaers omgebragt, tot den openstaenden troon verheven werd. Maer zie, om zich beter te ankeren, en minder kans te laten aen zyne mededingers, trouwde hy, weinige dagen daerna, de koningin weduwe⁽³⁾, brekende aldus zyn verloofd huwelyk met de jonge Ermesindis van Namen, welke in Champagne gebleven was, doch weldra aen haren vader werd terug gezonden⁽⁴⁾.

Hendrik de Blinde had zoo lang niet gewacht om den Henegauwer nieuwe vyandschappen te berok-

(1) Zie ons vyfde Deel, bl. 283, en de aenteek. 4.

(2) Koenraet van Montferrat.

(3) Zy hiet Isabelle, en was de dochter eens vorigen konings van Jerusalem.

(4) De nieuwe koning van Jerusalem regeerde niet lang; hy verongelukte in 1197.

[p. 137]

kenen. Door hem inzonderheid opgestookt, wilde des hertogs zoon van Brabant het verpande grondgebied niet ruimen, alhoewel hy zich daer plegtig toe verbonden had: zoodanig dat Boudewyn, voor het einde des jaers 1189, het slot van Merlemont moest belegeren, om er de Brabanders uit te krygen, die van daer de openbare wegen tusschen de beide landen onveilig, ja onbruikbaer maekten voor de heen- of weêrgaende reizigers⁽¹⁾. Het kostte gelukkiglyk onzen graef slechts zes dagen werks om zich van de burg meester te maken, waerna hy zyne wapens keerde tegen de abtdy van Floreffe, door den ouden Hendrik haestiglyk weêr in staet gesteld, en van eene sterke bezetting voorzien, om zynen neef te Namen zelf te dwarsboomen, waer het klooster niet verre van afgelegen was⁽²⁾. Daer had Boudewyn meer moeite meê; hy besteedde er zeven weken aen, en zou er misschien nog langer zyn te leur gesteld geworden, hadde hy zynen toevlugt niet genomen tot het vuer: doch zulks verschrikte die van binnen dusdanig,

(1) Zie het Chron. Gisleb. bl. 197 en 205.

(2) Zie het Chron. Gisleb. bl. 197.

[p. 138]

dat zy zich eindelyk overgaven omstreeks het feest van Kersmis. Dit mael liet er Boudewyn den eenen steen op den anderen niet: neen, hy deed alles, muren, torens, welfsels op den grond halen, willende voortaen beletten dat zyne tegenkanters er nog nestelen zouden⁽¹⁾.

De wederstand werd alzoo van dag tot dag bezwaerlyker voor Hendrik den Blinde. In July 1190 scheen hy het spel voor goed moede te zyn. Onder de bemiddeling des aertsbisschops van Keulen werd er alsdan een vergelyk getroffen, waerby de graef van Henegau in bezit moest blyven van al de sterke plaetsen des lands, welke hy tot dan toe veroverd had, mitsgaders van de regtsoefening en van de hulde der leenmannen; zullende, aen den anderen kant, de oude Hendrik zich voortaen te vrede houden met de onversterkte plaetsen van het Naemsche, en met de kasteelen van Durbuy en La Roche, welke hy echter ongeschonden zou bewaren om, na zyne dood, insgelyks aen Boudewyn over te gaen⁽²⁾. Van dat alles werden plegtige

(1) Zie het Chron. Gisleb. bl. 206.

(2) Zie het Chron. Gisleb. bl. 207.

[p. 139]

brieven opgesteld, door Hendrik mede bezegeld en bezworen, en vervolgens tot den Roomsch-Koning gezonden, met uitdrukkelyk verzoek van er niet alleen zyne goedkeuring aen te geven, maer ook van Boudewyns hulde en manschap als graef van Namen voorloopig te ontvangen⁽¹⁾.

Zulks was reeds gedaen, doch eenigerwyze in 't heimelyk, als wy boven gezien hebben. Thans echter moest de zaek niet meer gezwegen worden. Zoodan in den nazomer vertrokken Boudewyns gezanten naer Halle in Zwaben, alwaer de nieuwe keizer⁽²⁾ ryksdag hield, en gaven hem kennis van den gesloten vrede. Op zyne beurt verklaerde deze, in de tegenwoordigheid van bykans geheel den duitschen adel dat hy zyn henegauwschen leenman tot Markgraef van Namen alsmede tot Ryksvorst verheven had, en deed daer, met toestemming der aenwezigen, door zynen Kanselier en Protonotaris de bewysstukken van opstellen, ondanks het tegen-

(1) Zie dat in het wyd en breed door Gislebertus voorgedragen, ter beroepen plaetse, bl. 207.

(2) Hendrik VI, tot dan Roomsch - Koning, maer die, eenige maenden te voren, zyn' vader Frederik met den Rossenbaerd opgevolgd was.

[p. 140]

preutelen des hertogs van Brabant⁽¹⁾, gelyk wy elders hebben vermeld⁽²⁾.

Weldra keerden de gezanten bly te moede naer huis, dragers zynde van het keizerlyk diploom, waer zy lezing van gaven voor de geestelykheid en ridderschap, vergaderd in de kerk van Sint Albaen te Namen. Hierop werd Boudewyn, eerst in deze hoofdstad des lands, vervolgens te Bergen en eindelyk te Valencyn plegtiglyk ingehaeld als markgraef van Namen en als vorst des Ryks, waervan hy tevens de titels nam en op zyn nieuw staetszegel deed uitdrukken⁽³⁾.

Hy moest er eerlang nog een ander by doen maken, zynde het jaer daerna graef van Vlaenderen geworden door de dood van Philip van Elsaten⁽⁴⁾, zoo dat hy thans over dry aenzienlyke landen

(1) Hendrik I, die mede dat zelfde jaer zyn' vader Godevaert III in het hertogdom opgevolgd was. Zie ons vyfde Deel, bl. 106.

(2) Zie daer, bl. 108-109, en de zaek met alle hare omstandigheden in het Chron. Gisleb. bl. 211-213.

(3) Zie het Chron. Gisleb. bl. 214-15. Met deze titels pronkt de vorst in een diploom van het jaer 1192, voorkomende by Miraeus, I, bl. 294.

(4) Zie daer meer van in ons zesde Deel, bl. 158, vlgg.

[p. 141]

heerschte⁽¹⁾. Maer deze overwegende magt zelve was een doorn in het oog der naburige vorsten, die Boudewyns vorderingen met de meeste spyt aenzagen. De hertog van Brabant vooral wrokte op den Henegauwer, omdat deze hem den pas in Vlaenderen had weten af te snyden⁽²⁾; en alhoewel hy met Boudewyn, in 1193, een bestand gesloten had dat duren moest tot half-Augusty van het volgend jaer, kon hy zoo lang niet wachten om tegen zyn' mededinger in een bondgenootschap te treden, waer Hendrik de Blinde de eerste aenlegger schynt van geweest te zyn. Hendrik kon het ook niet verduwen dat zyn neef te Namen zetelde, terwyl hy, erfelyke graef des lands, zoo goed als alleen den tyd zat om te brengen op zyn slot van Luxemburg. Daer, in stede van op zyne dood te denken, brouwde hy plannen om Boudewyns magt te breken, of liever om hem geheel ten ondere te brengen, want samenwerkende met den hertog van Brabant, bragten beide een verbond tot stand waer zy den hertog van Limburg met diens twee stryd-

(1) Zie het Chron. Gisleb. bl. 222.

(2) Zie ons zesde Deel, loc. cit. en onze Geschiedenis van Sint Albertus, 2^de uitg. bl. 18, vlg.

[p. 142]

bare zonen in trokken, naest den Elect van Luik⁽¹⁾, de graven van Dasburg, van Vianden⁽²⁾, van Gulik, en zelfs den graef van Holland⁽³⁾.

Men ziet, het waren zeven vermogende vorsten, die de wapens opnamen tegen éénen, talryker dan genoeg voorwaer om de taek voor Boudewyn hoogst moeijelyk te maken, te meer, daer hy bykans door zyne vyanden verrast werd; want deze waren reeds in vollen optogt naer het Naemsche, toen Boudewyn zich nog te Gent bevond. Evenwel hy maekte grooten spoed, en kwam nog in tyds te Namen aen om met de ridderschap zyner landen de bond-

(1) Simon van Limburg, den eigen zoon des hertogs, maer die onwettig gekozen zynde vervangen werd door Albrecht van Kuick.

(2) Het graefschap van Vianden (zie boven, bl. 90, aent. 1) was toen ter tyd zoo goed als onafhankelyk, bestaende uit de stad van den zelfden naem met negen en veertig dorpen. Het kwam sedert in het huis van Nassau.

(3) De uitgever der Hist. du Limbourg, III, bl. 223, not. 1, heeft dit tegengesproken, maer hy is wederlegd geworden door den heer De Smet, in eene Note sur la bataille de Noville, voorkomende in de Bulletins de l'Acad. de Brux. VI, 2^e partie, bl. 191, vlgg. Zie mede het Chron. Gisleb. bl. 250.

[p. 143]

genooten te gemoet te trekken. Hy trof die aen te Noville-sur-Mehaigne, dry kleine mylen van zyne hoofdstad, alwaer dan ook den zelfden dag, zynde de 1^ste Aug. 1194, de krygskans gewaegd werd, en ja volkomen tot Boudewyns voordeel oversloeg, ofschoon hy kwalyk half zoo sterk als de vyand in het veld was getreden⁽¹⁾.

Harderen slag had zeker Hendrik de Blinde nog nooit te verduren gehad. Iedereen dacht hy zou er van sterven; maer neen, hy leefde nog omtrent twee jaren, en overleefde zelfs zyn' neef van Henegau, die den 18^den December 1195 uit de wereld scheidde, zonder dat hy, mag men zeggen, in het dadelyk bezit was gekomen van de erfenis, waer hy zoo oneindig veel moeite had voor aengewend. Hendrik, op zyne beurt, volgde hem welhaest in het graf: hy stierf te Epternach, bykans honderd jaer oud, in den loop van 1196⁽²⁾, stellende een eind aen het eerste geslacht der graven van Namen.

(1) Zie Gisleb. bl. 251, en ons VI^de Deel, bl. 164-65.

(2) Dit jaer wordt opgegeven door den gelyktydigen voortzetter van het Chron. Lamberti parvi, opgenomen in de Amplissima Collectio. Zie daer V, col. 18. Zie mede De Marne, bl. 176, en Galliot, I, bl. 172.