Vaderlandsche historie. Deel 7

[p. 1]

Vaderlandsche historie.
Zevende deel.
Geschiedenis van Namen.

[p. 3]

Geschiedenis van namen.
Eerste hoofdstuk.

het graefschap van namen ontsproten uit dat van lomme. - opvolging der eerste erfgraven. - hunne verwantschap met het hertogelyk huis van ardennen. - kryg voor het domein van bouillon. - het vredegeregt te luik. - dood van adelbert iii.

908-1105.

In de negende en de tiende eeuw bestond er nog geen graefschap van Namen. Het land, dat men by later tyd aldus geheeten heeft, maekte te voren deel van een grooter, in de oudste oorkonden aengeduid onder den naem van Lommer-gau of graefschap van Lomme⁽¹⁾. Dit liep, zuidwaert, tot bo-

(1) In 't Latyn pagus of comitatus Lomensis of Lomacensis. Het oudste stuk, waer van dat gau in gesproken wordt, is een herderlyke brief van den Luikschen bisschop Gerebaldus, geschreven in de achtste eeuw, en opgenomen in de Amplissima Collectio van Martène en Durand, VII, col. 16. Daer is ook spraek van in het Tractaet van Meersen. Zie ons derde Deel, bl. 451, en de oorkonde by Miraeus, I, bl. 28, vlgg.

[p. 4]

ven Revin⁽¹⁾, en paelde daer aen het graefschap van Rethel. Noordwaert raekte het aen Brabant, naby Walhain⁽²⁾, terwyl het, van 't westen naer 't oosten, zich uitbreidde tusschen Gerpines, bezuiden Charleroi op de Sambre⁽³⁾, en Corbion⁽⁴⁾, bezuiden Ciney in het voormalig Condrost⁽⁵⁾. Op

(1) Het stedeken Revin, thans aen Frankryk toebehoorende, ligt tusschen Givet en Mezières. Het wordt in een charter van koning Pipinus genoemd als gelegen zynde in pago Lomacensi. Zie De Marne, Histoire du comté de Namur, uitgave van Paquot, bl. 607.

(2) Een dorp van Waelsch-Brabant, tusschen Waver en Gembloux. Zie De Marne, bl. 41.

(3) Het dorp Gerpines wordt in het Chronicon Sigeberti aengeduid als behoorende tot het Lommer-gau. Zie De Marne, bl. 606.

(4) Ook deze plaets komt voor in een diploom van keizer Koenraet, als gelegen in het zelfde gau. Zie de oorkonde by Miraeus, I, bl. 56.

(5) In 't Fransch Condros, eigentlyk het land der oude Condrusii, die woonden tusschen de Maes en de Ourte. In het Tractaet van Meersen heet het gau Condrust.
Zie meer byzonderheden in De Marne's korte verhandeling over het oude graefschap van Lomme, achter zyne Histoire, bl. 596, vlgg. Zie mede Wastelain, Description de la Gaule-Belgique, uitgave van Paquot, bl. 208, vlgg.

[p. 5]

de kaert nagezien, moet het oude Lommer-gau, wat zyne grootte betreft, nagenoeg beantwoord hebben aen de hedendaegsche provincie van Namen, daerby begrepen wat, in den loop der zeventiende eeuw, verloren en aen Frankryk afgestaen is geworden.

Het is niet waerschynlyk dat dit uitgebreide landschap, onder de eerste Franksche koningen, aenhoudend door een enkelen graef bestierd werd; want men vindt binnen zyne palen nog andere gauen of graefschappen opgenoemd, die, van kleineren omvang zynde, vermoedelyk nu eens aen onderscheidene edellieden toevertrouwd waren, dan weêr in dezelfde handen vereenigd bleven, volgens dat de omstandigheden of byzondere staetsbelangen meê bragten. Zoo spreken de oorkonden der tiende eeuw van een graefschap van Arnau of Darnau⁽¹⁾, waer Gembloux de voornaemste plaets van

(1) Dit gau, wat Paquot (bl. 600, not. e.) daer ook hebbe tegen ingebragt, heeft, naer alle waerschynlykheid, zynen naem ontleend aen de rivier l'Orneau, die er doorheen liep, en beneden Jemeppe in de Sambre stort.

[p. 6]

was. Zoo vindt men ook melding gemaekt van een' pagus of comitatus Maginisius⁽¹⁾, gelegen tusschen Revin en Givet op den regten kant der Maes; zoo eindelyk van een comitatus Coivensis, op de andere zyde der rivier, in de omstreek van Couvin bezuiden Marienburg⁽²⁾. Deze allen, en misschien nog andere, lagen binnen de grenzen van het groote Lommer-gau, en waren in zekeren zin ondergeschikt aen den graef van dit land, wanneer zy door hem zelven niet bestierd werden.

Men heeft reden van te denken dat een dusgenaemde Gislebertus die, in eenen giftbrief van 862⁽³⁾ als graef van Darnau voorkomt, tevens het geheele land van Lomme onder zyn gebied hebbe gehad, doch meer dan waerschynlyk is dit niet. De eerste, wien men met zekerheid voor bezitter van dat uitgestrekt graefschap beschouwen

(1) Namelyk in een diploom van koning Karel den Eenvoudige, opgenomen in de Amplissima Collectio, II, col. 39.

(2) Zie Wastelain, bl. 212, vlg.

(3) Zie de oorkonde by Miraeus, I, bl. 648.

[p. 7]

mag, is Berengarius, van ongekende afkomst, maer die ongetwyfeld tot 's lands hoogen adel zal behoord hebben, want hy trouwde met de eenige dochter van Raginer Lankhals, graef van Henegau⁽¹⁾ welke, uit hoofde zyner verwantschap met het koninklyk stamhuis der Karolingers⁽²⁾, in 912 verheven werd tot de waerdigheid van hertog van Lotharingen⁽³⁾, alsdan een waer onderkoningschap, gelyk wy vroeger getoond hebben⁽⁴⁾.

Deze Berengarius treedt als graef van Lomme op in een diploom van 908⁽⁵⁾ uitgeveerdigd door Lodewyk III, bygenaemd het Kind⁽⁶⁾. In dien tyd was het koninklyk gezag dusdanig verzwakt, en de ryken der afstammelingen van Karel den Groote door inwendige twisten, maer vooral door de herhaelde stroop- en plondertogten der Noordmannen,

(1) Zie ons zesde Deel, bl. 16, aenteek. 2.

(2) Zie hoe wy dat bewezen hebben, in ons derde Deel, bl. 532, aenteek. 3.

(3) Zie ons derde Deel, ter aengehaelde plaetse, en ons zesde, bl. 14, vlg.

(4) Zie ons derde Deel, bl. 536.

(5) Zie de oorkonde by Miraeus, I, bl. 34.

(6) Zie over dien koning ons derde Deel, bl. 522.

[p. 8]

in zulke verwarring geraekt, dat er alles reeds naer toe ging om de groote leenen erfelyk te laten worden in de handen der edellieden die ze bezaten; want zonder hen konden de vorsten niets verrigten, behalve dat zy soms ja hunne eigen kroon verloren door den opstand of de tegenwerking der magtige landvoogden, wier trouw hun derhalve volstrekt onontbeerlyk was. Echter kan men Berengarius in 908 nog niet houden voor erfelyken graef van Lomme; neen, men dient hem eerder aen te zien voor een koninklyken hoogambtenaer, ryk gegoed, als meest het geval was, in het land dat hy bestierde, maer kunnende van zynen post afgezet worden of, om welke reden dan ook, een deel van het hem toevertrouwd grondgebied verliezen, zonder dat hy zich deswege te beklagen hadde, als wierd hem door zynen leenheer daer ongelyk meê aengedaen. En aldus bevinden wy 't werkelyk. Dat eigen jaer 908 stemt Berengarius toe⁽¹⁾ in de overdragt der abtdy van Fosses⁽²⁾ aen de Luiksche

(1) Althans hy komt voor als getuige in het pas beroepen diploom van Lodewyk het Kind.

(2) De abtdy van Fosses, dry mylen in 't Zuid-Westen van Namen, was gesticht omstreeks 653 door den H. Foillanus. Zie ons tweede Deel, bl. 510.

[p. 9]

kerk⁽¹⁾, waerdoor reeds een groot gedeelte gronds, tusschen Sambre en Maes gelegen, aen zyn graefschap onttrokken werd.

Omtrent denzelfden tyd hielp hy zynen vriend Gerardus⁽²⁾, een man van hoogadelyk bloed, in het stichten der abtdy van Brogne⁽³⁾, bezuiden Fosses gelegen, welke in 914 door koning Karel den Eenvoudige bevestigd⁽⁴⁾, en in 932 door keizer Hendrik I onder diens byzondere bescherming genomen werd⁽⁵⁾: het is te zeggen dat de graef van Lomme zelfs geene voogdy-regten behield op de goederen van het klooster, welke niet gering zullen geweest zyn, want Gerardus had alles wat hy bezat aen het sticht afgestaen⁽⁶⁾.

(1) De bisschoppelyke Stoel van Luik werd toen bezeten door Stephanus, vroeger kanonik van Metz, en waerschynlyk van Karolinger afkomst.

(2) Deze Gerardus, dien de Kerk voor heilig erkent, werd geboren te Save, in 't Noord-Oosten van Florennes. Zie De Marne, bl. 67.

(3) De plaets, waer eertyds de abtdy stond, heet thans St. Gerard, dry mylen in 't Zuid-Westen van Namen.

(4) De oorkonde staet by Miraeus, II, bl. 806.

(5) Zie het diploom by Miraeus, I, bl. 38.

(6) Zie daer meer van by Galliot, Hist. de Namur, IV, bl. 202, vlgg.

[p. 10]

Eenige jaren later, namelyk in 936⁽¹⁾ stichtte de heilige Guibertus, heer van Gembloux, de vermaerde abtdy van dien naem, haer begiftigende met ryke landgoederen, dorpen en villae. Dit nieuwe sticht werd in 948 bevestigd door keizer Otto I⁽²⁾, die er de voogdy van gaf aen den toenmaligen graef van Leuven⁽³⁾, waerdoor dan alweêr

(1) Volgens Mabillon, Annal. Benedict. III, bl. 376.

(2) Zie de oorkonde by Miraeus, I, bl. 139. In 984 werd de abtdy van Gembloux aen alle bisschoppelyk regtsgebied ontheven, en alleen afhankelyk van den Roomschen Stoel verklaerd, door paus Benedictus VII. Zie de oorkonde by Miraeus, I, bl. 507, of nauwkeuriger in het Chron. Dynteri, I, bl. 303, in de aenteek.

(3) Namelyk door een ander diploma van het zelfde jaer, te vinden by Miraeus, I, bl. 41, en by De Dynter, I, bl. 301. - 't Is waer, dit diploom van keizer Otto I draegt vele kenteekens van valschheid, en kan dus weinig afdoen om een punt van geschiedenis vast te stellen. Maer het blyft niet te min onbetwistelyk dat de graven van Leuven, later hertogen van Brabant en Lothryk, de voogdy van Gembloux steeds gehouden hebben als hun van regtswege toekomende. Dit getuigt hertog Godevaert I in een diploom van 1123 (by Miraeus, I, bl. 172); en in een ander diploom van 1187 (by Miraeus, IV, bl. 215) geeft Godevaert III stedelyke vryheden aen Gembloux, waeruit blykt dat de hertog toen reeds als vorst handelde, eerder dan als voogd. Zoo is het overigens gegaen met vele voogdyen, welke door de graven of de hertogen met der tyd tot ware heerschappyen gemaekt zyn geworden. Zie over de Voogdyen in 't algemeen ons derde Deel, bl. 243, vlgg. Zie mede ons zesde Deel, bl. 47-48.

[p. 11]

die van Lomme zyn vorig regtsgebied kwyt geraekte op een aenzienlyk gedeelte van Darnauer-gau, als tot de bezittingen van het klooster behoorende. Dit ging ja nog veel verder; want eer de tiende eeuw ten einde liep, behalve de abtdyen van Lobes⁽¹⁾ en Fosses, door Otto II aen Luik verzekerd⁽²⁾, wer-

(1) De abtdy van Lobes, op den linken oever der Sambre en ja op Henegauwschen bodem gelegen, doch welke hare meeste eigendommen (bestaende uit 153 dorpen) aen den anderen kant der rivier had, was in 888 door koning Arnulf (Zie ons derde Deel, bl. 502-503) gegeven aen bisschop Franco van Luik. De oorkonde staet by Miraeus, I, bl. 650. Dusdanig was het begin van het tydelyk bewind der Luiksche kerkvoogden in het land tusschen Sambre en Maes. Zie Wastelain, bl. 405.

(2) Het diploom, zonder uitdrukkelyke jaerteekening, staet by Miraeus, II, bl. 807, op 984: te onregt, want Otto II was het jaer te voren overleden. En dat het aen Otto III niet kan toegeschreven worden, als Fisen meent, I, bl. 168, waer Miraeus het stuk uitgeschreven heeft, blykt door het diploom van keizer Hendrik II, dat wy hier beneden in aenteek. 3. citeeren.
In dat zelfde stuk geeft het hoofd des ryks ook de abtdy van Gembloux aen bisschop Notger van Luik; doch diens opvolgers hebben de regten hunner kerk te Gembloux niet kunnen staende houden tegen den hertog van Brabant. Dat zy daer echter nog langen tyd iets te zeggen hadden, kan men opmaken uit het boven aengehaeld charter van 1123, alwaer Godevaert I den toenmaligen bisschop van Luik inroept om de door hem bewezen gunsten te bekrachtigen.

[p. 12]

den ook die van Brogne en van Malonne⁽¹⁾ met meer andere kloosters en kerken⁽²⁾ gegeven of bevestigd⁽³⁾ aen den Luikschen bisschop⁽⁴⁾, die

(1) De abtdy van Malonne of Maloigne, gesticht in 685, stond naby Namen.

(2) Onder andere St. Hubert in Ardennen, de kerken van Dinant en Hooi of Huy in Condrost, die van Maestricht, Maseyck en Tongeren, alsmede de kerk van Mechelen, enz.

(3) Namelyk door een charter van keizer Hendrik II, gegeven in 1006, en te vinden by Miraeus, III, bl. 11. Maer uit den tekst zelf blykt dat het slechts eene bevestiging was van hetgeen Hendriks voorzaten, de Otto's, aen Luik geschonken hadden, zoodat wy te regt mogen zeggen dat al die giften gedaen waren vóór het einde der tiende eeuw.

(4) De hoofden des ryks, vooral sedert dat de kroon van Lotharingen aen die van Germanië vereenigd was geworden (Zie ons derde Deel, bl. 542, vlgg.) schenen geene gunsten genoeg te kunnen bewyzen aen de bisschoppen van Luik en aen andere kerkvoogden. Deze vrygevigheid vindt hare verklaring niet zoo zeer in den godsdienstzin der keizers, dan wel in de verzekering welke zy hadden dat die geestelyke leenmannen hun steeds getrouw zouden wezen, terwyl zy weinig staet konden maken op de wereldlyke ryksvasallen, altyd happig naer meer, en soms aen de keizers zelf de opperheerschappy betwistende. Het is aen dit princiep dat de tydelyke magt der bisschoppen van Luik, van Utrecht, van Kameryk en, in 't algemeen, de kerkelyke vorstendommen van Hoog- en Neder-Duitschland grootendeels toe te schryven zyn.

[p. 13]

daerdoor in bezit kwam niet alleen van uitgebreide landgoederen, maer tevens van de heerlyke regten op de dorpen en hunne inwoonders, welke van die geestelyke gestichten afhingen⁽¹⁾.

(1) Zie hier de eigen woorden van keizer Hendrik II, in zyn diploom van 1006. Jubemus ut deinceps nullus Comes, nullus Judex nisi cui Episcopus commiserit, in praedicta loca vel eorum territoria, quae in quibuslibet pagis infra regni nostri ditionem et nunc habent et in futuro habenda sunt (sic), ad causas audiendas vel ad freda, aut banna, aut tributa, aut de statione navium vel de qualibet alia re telonia exigenda, aut aliqua districtionis negotia super homines tam ingenuos quam servos in eis manentes exercenda, nostris et futuris temporibus ingredi audeat, vel quicquam in eis contra voluntatem Episcopi successorumque ejus attentare.

[p. 14]

Men ziet derhalve dat het regtsgebied der graven van Lomme al vroeg niet weinig inkromp, vooral in de landen tusschen Sambre en Maes gelegen, alwaer zy op het einde der tiende eeuw slechts een' lap van overhielden⁽¹⁾. Zy zouden er misschien nog meer verloren hebben, hadden zy in hun graefschap geene allodiale eigendommen bezeten, welke de keizers niet vermaken konden, en waervan men de kern moet zoeken in het kasteel zelf van Namen. Deze plaets komt in de oudste oorkonden voor onder den naem van Namon of Namucum⁽²⁾, en schynt van in de zevende eeuw eene burgt te zyn

(1) Ook de abtdy van Florennes, in dezelfde landstreek gesticht door bisschop Geeraert van Kameryk en diens broeders, werd door keizer Hendrik II, by diploom van 1012, onder de voogdy der Luiksche bisschoppen gesteld, die er in bezit zyn van gebleven. De oorkonde staet by Miraeus, I, bl. 658, overgenomen uit Fisen, I, bl. 171.

(2) Wat men over den oorsprong diens naems geschreven heeft, is louter gissing, zonder den minsten grond, en verdient niet opgehaeld te worden.

[p. 15]

geweest, waer de gaugraef zyn gewoon verblyf had. Tot deze burgt behoorde noodwendig het omliggend land, waer de slotvoogd en diens huisgezin hun onderhoud moesten op vinden. Het blykt overigens dat zulks een erfelyk goed was der graven van Lomme⁽¹⁾, welke dan, na de vervreemding van zoo veel grondgebied, hunnen ouden naem met der tyd hebben opgegeven, en zich zelven graven van Namen beginnen te heeten, hunnen titel ontleenende, gelyk veelal de gewoonte was, van hetgeen hun door niemand kon afgenomen worden, en voorts hulde en manschap doende voor al het overige dat zy van het hoofd des ryks te leen hielden.

Het graefschap van Namen, gelyk dit van de elfde eeuw af in de Geschiedenis verschynt en eeuwen lang bestaen heeft, paelde noordwaert aen Brabant, westwaert aen Henegau, oostwaert aen Haspengau en het Luiksche Condrost, terwyl het zuidwaert, tusschen Sambre en Maes, met hoeken

(1) Boudewyn de Kloekmoedige, in een charter van 1192, spreekt van de erfelykheid der Naemsche burgt en diens toebehoorten. Zie de oorkonde by Miraeus, I, bl. 294.

[p. 16]

en snoeken ingesloten was door de domeinen van hetzelfde Luiksche sticht. Geheel het land telde slechts dertien à veertien mylen in de lengte, van elf tot twaelf in de breedte, en was verdeeld in twee Meijeryën en zeven Baljuwschappen⁽¹⁾.

De Meijery van Namen, oorspronkelyk bepaeld tot de hoofdstad des graefschaps en haren omvang eene myl in de ronde⁽²⁾, strekte zich naderhand uit over meer dan veertig bygelegen dorpen⁽³⁾, die met der tyd nagenoeg zoo veel heerlykheden werden, door de graven uitgeleend aen hunne edellieden. De tweede Meijery was die van Feix⁽⁴⁾, noordwaert loopende tot aen de grenzen van Waelsch Brabant, en regtsgebied hebbende over een twintigtal dorpen⁽⁵⁾. De zeven Baljuwschap-

(1) Zie, over de Baljuws en over den oorsprong diens naems, ons vierde Deel, bl. 435, aenteek. 3.

(2) Die myl werd gerekend van eenen pael of Puyroen, die eeuwen lang gestaen heeft op de dusgenaemde place St Rémy of Sinte Remigius-markt.

(3) Zy worden alle opgenoemd en beschreven by Galliot, III, bl. 333, vlgg.

(4) Feix of Feizet is een oud dorp niet ver van Namen, heden Frizet genoemd, zegt Galliot.

(5) Zie die beschreven by Galliot, IV, bl. 116, vlgg.

[p. 17]

pen waren: 1^o dat van Wasseige⁽¹⁾, hetwelk langsheen den linken Maes-oever zich uitbreidde tot aen het Haspengauwsche, en ruim veertig dorpen besloeg⁽²⁾; 2^o dat van Samson⁽³⁾, strekkende, aen den regten kant der Maes, tot tegen Condrost, en boven de dertig zoo groote als kleine dorpen in zich besluitende⁽⁴⁾; 3^o dat van Bouvignes⁽⁵⁾, de dusgenaemde stad en Walcourt⁽⁶⁾ begrypende, en gaende, tusschen Maes en Sambre, over omstreeks zeventig gemeenten⁽⁷⁾; 4^o het Baljuwschap van Montaigle⁽⁸⁾ dat, in dezelfde landstreek zich uitstrekte benoorden het vorige, maer slechts een tiental vlekken inhield⁽⁹⁾; 5^o dat van Fleurus⁽¹⁰⁾,

(1) Een dorp, heden in 't Luiksche, bewesten Avennes.

(2) Zie Galliot, III, bl. 360, vlgg.

(3) Naem van een oud burgslot, dat zich verhief op den regten oever der Maes, een paer mylen beneden Namen.

(4) Zie Galliot, IV, bl. 2, vlgg.

(5) Op den linken boord der Maes, tegenover Dinant.

(6) In 't Noord-Westen van Philippe-Ville.

(7) Zie Galliot, IV, bl. 23, vlgg.

(8) Naem van een zeer oud kasteel in 't Westen van Bouvignes. Zie Galliot, III, bl. 302.

(9) Zie Galliot, IV, bl. 63, vlgg.

(10) Eene stad thans in Henegau, tusschen Charleroi en Gembloux.

[p. 18]

gaende, aen den linken kant der Sambre, over meer dan dertig dorpen tot aen de palen van Henegau⁽¹⁾; 6^o dat van Vieuville⁽²⁾, hetwelk Charleroi bevatte destyds een gering dorpje, en, met eene dozyn andere, tot aen Waelsch Brabant reikte⁽³⁾; 7^o eindelyk het Baljuwschap of de Proostdy van Poilvache⁽⁴⁾, welke over de Maes zich uitbreidde, zuidoostwaert tot tegen het Luxemburgsche, en eene menigte van dorpen besloeg⁽⁵⁾.

Deze onderdeeling van het Naemsche graefschap, en diens regelmatig bestier door Meijers of Baljuwen, klimmen voorzeker niet op tot de tyden van Berengarius: neen, zy zyn eerst later ingevoerd door zyne opvolgers, sedert dat die, in den waren zin van het woord, erfelyk waren geworden in hun grafelyk leen, en als souvereine vorsten hadden beginnen te regeeren.

(1) Zie Galliot, IV, bl. 74, vlgg.

(2) Heden een dorp van Henegau, vroeger een oud kasteel, benoorden Gosselies. Zie Galliot, III, bl. 308.

(3) Zie Galliot, IV, bl. 109, vlgg.

(4) Naem van een oud kasteel op den regten Maesoever, benoorden Dinant. Zie Galliot, III, bl. 303.

(5) Zie Galliot, IV, bl. 137.

[p. 19]

Het jaer van Berengarius dood is niet gekend: men weet alleen dat hy na 932 gestorven is⁽¹⁾, en houdt hem voor den vader van Robrecht I⁽²⁾, die als graef van Lomme voorkomt in eenen giftbrief van 946⁽³⁾, waerby hy een zyner villae, met name Melin, afstaet aen de onlangs gestichte abtdy van Waulsor op de Maes⁽⁴⁾. Daer wordt later van hem nog melding gemaekt in de kronyk van Flodoardus, als samenspannende met andere Lothryksche leenmannen tegen den Aertsbisschop Bruno⁽⁵⁾, en zittende, in 960, achter de muren van zyn Naemsch

(1) In 932 staet hy als getuigen over het diploom van keizer Hendrik den Vogelaer, hiervoren vermeld. Maer later spreekt de Geschiedenis van hem niet meer.

(2) Men heeft daer geen ander bewys van, dan dat in het leven van den H. Gerardus gezegd wordt: Ea tempestate comes Berengarius Namucensi castro praesidebat, cujus stirpis posteritas ibidem hactenus perstat. Zie Mabillon, Acta SS. Ord. S. Bened. V, bl. 253.

(3) De oorkonde staet by Miraeus, III, bl. 293.

(4) In 't Latyn abbatia Walciodorensis, bezuiden Dinant. Zy werd dat zelfde jaer, of waerschynlyker korten tyd te voren, gesticht en begiftigd door zekeren Eilbertus, heer van Florennes. Het diploom staet by Miraeus, I, bl. 259. Zie ook Galliot, IV, bl. 185, vlgg.

(5) Zie ons derde Deel, bl. 557-62.

[p. 20]

burgslot, om de strengheid des vromen hertogs te ontwyken⁽¹⁾. Sedert hoort men van Robrecht niet meer spreken: men kent noch het jaer zyner dood, noch den naem zyner gemalin en kinderen⁽²⁾. Niet te min wordt hy algemeen gehouden voor den vader van Adelbert I, die omstreeks 980 hem moet opgevolgd zyn, en met wien dan ook eerst de rei der erfelyke graven van Namen in volle zekerheid aenvang neemt.

Dit is echter nog niet te zeggen dat de Geschiedenis ons meer byzonderheden over dezen vorst heeft nagelaten: neen, het eenigste 'tgeen wy van hem aengeteekend vinden is, dat hy in den echt trad met Ermengardis dochter van Karel van Frankryk, die op 't einde der tiende eeuw hertog was van Neder-Lotharingen⁽³⁾, en wiens andere

(1) Zie het Chronicon Flodoardi, ad ann. 960, in de verzameling van Pertz, tom. III, of in die van Bouquet, tom. VIII.

(2) De graef spreekt van zyne vrouw en kinderen in den giftbrief van 946 aen de abtdy van Vaussor.

(3) Zie ons derde Deel, bl. 568, vlgg. alsmede bl. 574. - Galliot, I, bl. 69, wil dat Adelberts vader dit huwelyk bewerkte door zyne getrouwheid aen hertog Karel, en zulks is zeer waerschynlyk.

[p. 21]

dochter, omtrent den zelfden tyd trouwde met den graef van Leuven⁽¹⁾.

Deze hooge echtverbindtenis met eene vorstin van Karolinger afkomst zal buiten twyfel het aenzien des Naemschen graefs merkelyk doen ryzen, en voorzeker diens grondgebied niet weinig vermeerderd hebben; want Ermengardis kan hem toch niet zonder bruidschat zyn gegeven geworden⁽²⁾. Het schynt inderdaed dat zy een deel van dusgenaemd Ardennen-Woud meê ten huwelyk bragt⁽³⁾, alsmede Thinnes in Haspengau⁽⁴⁾, en

(1) Zie ons vyfde Deel, bl. 13, en de aent. 2 aldaer.

(2) Zoo min als haer zuster Gerberga aen Lambert van Leuven. Zie ons vyfde Deel, bl. 16, en de aenteek. 1.

(3) Galliot, I, bl. 69, wil dat het deel des graefschaps, hetwelk men noemde l'Ardennoise, gelegen aen den regten kant der Maes, beoosten Fumai, door het huwelyk van Ermengardis aen Namen kwam: en alhoewel hy daer geene bewyzen van geeft, is de zaek in haer zelve hoogst waerschynlyk; want tot het oude graefschap van Lomme behoorde vroeger die landstreek niet, en moet derhalve van elders aen de graven van Namen gekomen zyn.

(4) Thinnes en Hesbaie, naby Hannut. Zie Galliot, I, bl. 69. Het gemeend dorp behoorde tot het Baljuwschap van Wasseige. Zie Galliot, III, bl. 374.

[p. 22]

vermoedelyk nog andere bezittingen in dat zelfde land⁽¹⁾, het zy nu als leengoed of, wat veel aennemelyker is, als allodiael eigendom. Men ontmoet, in 't vervolg, graef Adelbert nog te Brogne, alwaer hy anno 992 met keizer Otto III zich bevond, en aen het geestelyk sticht zyne byzondere bescherming toezegt⁽²⁾; doch later verdwynt hy uit de Geschiedenis. Sommigen zeggen dat hy ten jare 998 omkwam in eenen kryg tusschen den bisschop van Luik en Lambert van Leuven, des graven zwager⁽³⁾; maer volgens anderen zou hy in of omstreeks het jaer 1000 overleden zyn, latende van zyne gemalin twee zonen na, Robrecht en Adelbert, naest vier dochters⁽⁴⁾.

(1) Alles wat de graven van Namen bezaten in dusgenaemd Haspengau, dat zoo oud is als Lommer-gau, zal hun door het zelfde huwelyk toegekomen zyn. Men mag het daer althans voor houden.

(2) Zie de oorkonde by Miraeus, II, bl. 807.

(3) Zie Galliot, I, bl. 72. - De gemeende kryg wordt te regt door Des Roches en anderen in twyfel getrokken. Zie 's mans Verhandeling in de oude Mémoires de l'Académie, II, bl. 608, vlgg.

(4) Die vier dochters worden opgenoemd by De Marne, bl. 88, alsmede by Galliot, I, bl. 92.

[p. 23]

De oudste, Robrecht II, nog minderjarig, volgde dan zyn' vader op, onder de voogdy van Ermengardis, wier eenige broeder Otto sedert 991 of 92⁽¹⁾ den troon van Neder-Lotharingen beklommen had, maer in 1005 te Maestricht kinderloos te sterven kwam, latende derhalve zyn hertogdom zonder geregten erfgenaem. De graef van Namen was nog te jong om met eenige kans van goede uitkomst naer de openstaende weerdigheid te dingen, die daerenboven voor een mannelyk leen beschouwd moest worden, zoodat hy er van zyn moeders wege geene aenspraek op maken kon. Zulks was mede het geval voor graef Lambert van Leuven; doch deze, gelyk wy vroeger verhaeld hebben⁽²⁾, roerde hemel en aerde om in het bezit van het hertogdom te geraken, en werd ja door zyn Naemschen neef krachtdadiglyk ondersteund⁽³⁾. Vergeefsche poo-

(1) Zie ons derde Deel, bl. 573. Zie mede bl. 572, aenteek. 3.

(2) Zie ons vyfde Deel, bl. 16, vlgg.

(3) Zie over den veldslag van Hoegaerden (1013), waer de graef van Namen deel aen nam, ons vyfde Deel, bl. 19-22. Zie mede het Chronicon Balderici, uitgegeven door Le Glay, bl. 251. De Naemsche vorst heet daer Rotbodus, in stede van Robertus.

[p. 24]

gingen. Het hertogdom bleef in de handen van Godevaert den Wyze, aen wien het door den keizer uitgeleend was⁽¹⁾ en, gelyk het dikwyls gaet, de twee voornaemste mededingers schoten er ten laetste nog hun leven by in: de graef van Leuven sneuvelde in 1015 te Florennes, waer, volgens het gemeenste gevoelen, ook Robrecht II zyn eind vond⁽²⁾, zonder kinderen na te laten⁽³⁾. Zyn

(1) Zie ons derde Deel, bl. 574.

(2) De Marne, bl. 93, betwist dit, voor reden bybrengende dat de gelyktydige Baldericus er geen woord van rept, daer hy anders zoo wydloopig spreekt van Robrechts deelneming aen den slag van Hoegaerden. Daerentegen beweert Gramaye, in zyne Hist. Namur-censis, bl. 15, dat oude Luiksche Annalen het uitdrukkelyk melden, en dit gevoelen wordt door de meeste geschiedschryvers bygestemd, vooral omdat na het jaer 1015 van Robrecht nergens meer spraek is. Zie Galliot, I, bl. 80.

(3) De Marne meent dat Robrecht II niet getrouwd was. Gramaye daerentegen en, na hem, Galliot geven hem tot echtgenoot des graven dochter van Brugeron. 't Is waer, gelyk Paquot zegt in zyne aenteekk. op De Marne, bl. 95, dat het graefschap van Brugeron in dien tyd aen Luik toebehoorde (Zie ons vyfde Deel, bl. 22); maer dat doet niet veel af. Intusschen, de zaek is en blyft onzeker.

[p. 25]

broeder Adelbert II erfde dan het graefschap van Namen. Deze nieuwe vorst zich onttrekkende aen de opstokingen van het huis van Leuven, en beter luisterende naer den wyzen raed zyner moeder Ermengardis, stelde een slot aen 't geworstel voor het hertogdom van Neder-Lotharingen, door een huwelyk met Ragelindis, dochter van Godelo den Groote⁽¹⁾ den eigen broeder des regeerenden hertogs ⁽²⁾, wien hy sedert, namelyk in 1023 opvolgde ⁽³⁾. Hiermede was niet alleen de peis gemaekt met Namen, maer des graven echtgenoot bragt hem daerenboven uitgebreide erflanden meê, gelegen aen de kanten van Bouillon⁽⁴⁾, waerdoor eenigermate vergoed werd wat zyne voorzaten, by

(1) Zie de reden diens bynaems in ons derde Deel, bl. 582, aenteek. 1.

(2) Zie hunne afkomst by De Vaddere, Traité de l'origine des ducs de Brabant, enz. uitgave van Paquot, bl. 298.

(3) Zie ons derde Deel, bl. 579.

(4) Het burgslot van Bouillon, met vele omliggende landeryen, hoorde toe aen het hoogadelyk huis van Ardennen, waer Godelo van afstamde, en dat sedert lang door de duitsche keizers byzonder begunstigd werd. Zie ons derde Deel, bl. 574-75.

[p. 26]

de mildheid der keizers ten aenzien der Luiksche kerk, verloren hadden.

Adelbert aldus in vrede levende, had den tyd om zich met de welvaert zyner onderdanen bezig te houden, en zyne eigen magt te ontwikkelen. Ook ziet men hem aldra werkzaem aen de vergrooting van Namen, hetwelk tot dan toe nog den naem van stad niet verdiende, als besloten liggende in den hoek waer Sambre en Maes samen vloeijen, aen den voet van het grafelyk burgslot, waer het, mag men zeggen, slechts een aenhangsel van was. Adelbert zette zyne verblyfplaets uit⁽¹⁾, over de eerstgenoemde der beide rivieren, tot achter de toenmalige kapel van Sint Albaen⁽²⁾, van waer hy eenen stevigen muer aenlegde, die boogswyze voortliep tot voorby den mond der Sambre,

(1) Volgens Galliot, I, bl. 70, zou de oudste vergrooting van Namen aen Adelbert I toe te schryven, en door den tweeden graef van dien naem voortgezet zyn. De Marne, in tegendeel, houdt het daervoor (bl. 96) dat de stad het begin harer uitbreiding te danken heeft aen den tweeden Adelbert, en dat gevoelen is verre weg het waerschynlykste.

(2) Saint-Aubin, heden de bisschoppelyke of hoofdkerk van Namen.

[p. 27]

en den eersten omkring van Namen uitmaekte⁽¹⁾. De pas genoemde bidplaets, klein, oud en vervallen, werd, nu dat zy binnen de stedelyke vesten begrepen was, kort daerna afgebroken, en vervangen door eene vry prachtige kerk⁽²⁾, die de graef op eigen kosten liet bouwen. Vervolgens stichtte hy daer een collegie van twaelf kanoniken, behoorlyk gegoed, en hetwelk sedert nog zeer begunstigd werd door paus Stephanus IX⁽³⁾, een zoon van hertog Godelo den Groote, en derhalve graef Adelberts zwager⁽⁴⁾.

Het ging dan, ziet men, te Namen even als

(1) Zie Galliot, I, bl. 84, vlgg. Behalve de sporen die er te Namen nog van te zien zyn, kan men zich een denkbeeld vormen van den ouden omtrek der stad, op de kaert van Guicciardyns werk, door Kiliaen vertaeld, uitgave van 1612, bl. 374.

(2) Deze nieuwe kerk van Sint Albaen heeft, met de veranderingen welke er by verloop van tyd aen gedaen werden, blyven bestaen tot in het midden der achttiende eeuw. Zie Galliot, III, bl. 189.

(3) Stephanus IX beklom den pauselyken Stoel in 1057, doch stierf het jaer daerna. Deze kerkvoogd was vroeger de eerste deken geweest van Sint Albaens Kapittel te Namen.

(4) Zie De Marne, bl. 97, en Galliot, I, bl. 85.

[p. 28]

elders: zoo haest de eerste erfgraven rust hadden, gebruikten zy die om hunne verblyfplaets uit te breiden, te versterken, en voor het toenemend getal der inwoonders veilig te maken, terwyl zy meteen bezorgd waren voor het godsdienstig belang der onderdanen, door het stichten of vergrooten der kerken, zonder welke er eeen vooruitgang mogelyk was. Het schynt zelfs dat Adelbert II zich tevens bevlytigde om de openbare orde te handhaven, het regt te doen gelden en de ruwheid der zeden van zynen tyd te bestryden door nieuwe wetten aen die van Namen te geven⁽¹⁾, doch waervan niets geboekt noch tot ons overgekomen is.

Hoe 't zy, des graven yver werd aldra gestuit door krygsbeslommeringen, want de vrede in de middeleeuwen was nimmer duerzaem.

Rodolf III, sedert 993 koning van Burgondië, geene kinderen hebbende, en voorziende dat na zyne dood het ryk een twistappel worden zou tus-

(1) Gramaye spreekt daer van in zyne Antiqq. Namurci, bl. 46, doch slechts met een paer woorden. De Marne, bl. 97, handelt er wydloopiger over, maer weet er niets bepaelds van, en 't geen hy zegt is nog onnauwkeurig.

[p. 29]

schen onderscheidene vorsten, had in tyds zyn' zwager, keizer Koenraet II⁽¹⁾, tot erfgenaem genoemd, en was kort daerna gestorven, in het jaer 1032. De keizer nam dan bezit van het Burgondisch ryk; maer dit werd hem aldra betwist door eenen neef des verstorvenen konings, graef Odo van Champagne⁽²⁾ die, gebruik makende van Koenraets afwezigheid⁽³⁾, Burgondië overviel en er grootendeels meester van werd: doch later verloor hy 't weêr. Alsdan keerde de wrevelige vorst zyne magt tegen het aengrenzend Lorreynen, en overstelpte, in 1037, het land van Toul⁽⁴⁾, waer hy ysselyk huis hield. Maer toen rukte hertog Godelo⁽⁵⁾ krygsvolk byeen, en trok met zyn oudsten zoon, met zyn' zwager van Namen, met bisschop

(1) Koenraet was getrouwd met Rodolfs zuster Gisela.

(2) Deze Odo was de zoon eener andere zuster van Rodolf.

(3) De Keizer was gaen kryg voeren in Hongaryë.

(4) Op de Moezel, een der oudste steden van Opper-Lotharingen of Lorreynen.

(5) Godelo was in 1034 met het hertogdom van Lorreynen beleend geworden, zoo dat alsdan het gansch voormalig Lotharingen onder zyn gebied stond. Zie ons derde Deel, bl. 581.

[p. 30]

Reginard van Luik⁽¹⁾ en vele andere Lothryksche vasallen den woesten Odo tegen, dien hy ontmoette aen de kanten van Bar, en hem slag leverde den 15^den November van gemeld jaer⁽²⁾. De Lotharingers haelden er de victorie, vooral door den heldenmoed van graef Adelbert, maer ongelukkiglyk, deze vorst liet er het leven, met vele andere leenmannen van dit land⁽³⁾.

(1) Het feit wordt omstandig verhaeld door twee Luiksche schryvers der twaelfde eeuw, Rupertus en Reinerus, beide moniken van Sint Laurentius by Luik, in hunne Hist. Monasterii Sti Laurentii Leodiensis. Dit werk heeft groot gezag, en is opgenomen door Martène en Durand in hunne Amplissima Collectio, IV, col. 1032-1198.

(2) Zie ons vyfde Deel, bl. 27 en 28.

(3) Zie hier de eigen woorden van Reinerus. Albertus comes Namucensis, qui cum episcopo erat, dum prae nimio zelo hostem conterendi in consertissimos hostes incursat, undè undè telis obruitur; sed dum cedere censet esse pudori, cum multo hostium detrimento non inultus perimitur. Crevit in adversis virtus: nam episcopus cum duce cernentes comitem interiisse, jam totis habenis in hostem irruunt, Odonem cum omnibus suis nobilioribus interimunt, ceteros ubi ubi palantes confodiunt. Zie col. 1059. Men ziet, die getuigenis is onwraekbaer. Zy wordt nog bevestigd door Gilles d'Orval, een ander Luiksch schryver van niet minder gezag, maer eene eeuw jonger, die, in zyne byvoegsels op Anselmus, by Chapeauv. I, bl. 276, uitdrukkelyk zegt: Primis pugnae congressibus hinc et inde plurimi concidere, inter quos etiam Albertus comes Namurcensis, dum perrumpere consertas hostium turmas conatur.
Zou men niet zeggen dat, na zulke getuigenissen, er geen twyfel meer kan blyven? En nogtans wordt er hevig getwist over het jaer van Adelberts dood. Bertholet, in zyne Histoire de Luxembourg, III, bl. 155, stelt 1064, doch zonder daer eenig bewys voor te geven. Maer Galliot, I, bl. 88, houdt staen dat Adelbert II gestorven is in 1067, en beroept zich, 1^o op Gramaye, die zegt (bl. 16) dat de graef sneuvelde in een gevecht waer hy deel aen nam naby het ardeensch dorp Revogne, beoosten Givet, en wel ten jare 1066 of 67; 2^o op een diploom van 1066, waer de graef als getuige voorkomt; en 3^o op een oud perkamenten handschrift behoorende tot Sint Albaens Archief, waer Adelbert in vermeld wordt als hebbende de kerk en het kapittel gesticht in 1047, en na de dood zyner moeder nog nieuwe giften gedaen aen de kanoniken, naest andere byzonderheden met 's graven vroegtydige dood onbestaenbaer.
Deze bewyzen brengt Galliot by, doch zy zyn zwak. Voor eerst het gezegde van Gramaye heeft geenen anderen grond dan de marginale aenteekening op eenen Codex van Orval, medegedeeld door Chapeauville, II, bl. 6; maer behalve dat die aenteekening zonder gezag is, en spreekt van een gevecht hetwelk niemand kent, verwyst zy dit nog, niet tot 1067, maer tot 1048. Daeruit is dus niets op te maken. - Wat het diploom van 1066 betreft, door Galliot opgenomen in zyn vyfde Deel, bl. 304, daer kan de vermelde graef van Namen zeer wel Adelbert III zyn, want hy heet er enkelyk Comes Adalbertus de Namuco. - En eindelyk het stuk uit Sint Albaens archief (by Galliot, V, bl. 299, vlgg. ook te vinden by Miraeus, IV, bl. 501) is van ongekende afkomst, van onzekeren ouderdom, en behelst daerenboven valsche daedzaken, als Bertholet reeds heeft opgemerkt, III, bl. 155, aenteek. e. Het verdient derhalve weinig geloof, en kan, even zoo min als de twee overige oorkonden, opwegen tegen de stellige getuigenissen van Reinerus en van Gilles d'Orval, door De Marne misselyk genoeg met Anselmus verward.
Wy houden ons dan aen het jaer 1037, als zynde dat der dood van Adelbert II, alhoewel er eene andere moeijelykheid overblyft, te weten de buitengewoon lange regeering van Adelbert III, die voor 't minst 68 jaren zyn' vader overleefd moet hebben.

[p. 31]

Des vorsten oudste zoon, Adelbert III, volgde hem op in het graefschap van Namen, terwyl diens

[p. 32]

jongere broeder Hendrik graef werd van Durbuy in Ardennen⁽¹⁾, het zy dat dit domein nog een

(1) Durbuy en La Roche waren twee aen elkander palende graefschappen of liever heerlykheden in Ardennen. Men heeft haren oorsprong te zoeken in twee burgsloten, beide zich verheffende op den regten boord der Ourte, en waer, naer gewoonte, eene vry uitgebreide landstreek van afhing.

[p. 33]

erfstuk was van zyne moeder of, hetgeen waerschynlyker is, dat Hendrik naderhand trouwde met de dochter van een vorigen eigenaer⁽¹⁾.

Beider grootmoeder Ermengardis leefde nog⁽²⁾ en zorgde voor de weezen die, door hare voorzigtigheid, zoo wel als uit hoofde hunner nauwe verwantschap met het hertogelyk huis van Lotharingen, de jongelingsjaren ongestoord doorbragten. In 't jaer 1044 verloren zy echter hunne voogdes⁽³⁾, maer toen, schynt het, was Adelbert reeds genoegzaem in ouderdom gevorderd, om zyn graefschap met wysheid te bestieren. Hy gaf daer weldra bly-

(1) Daer houdt Ernst het voor in zyne korte verhandeling des Comtes de Durbuy et de La Roche, bl. 9.

(2) Van hunne moeder Ragelindis is geene spraek meer. Misschien was zy reeds overleden voor haren gemael.

(3) De Marne stelt de dood van Ermengardis op dat jaer, en de schryvers der Art de vérifier les dates houden het met hem.

[p. 34]

ken van by de hevige worsteling welke, na de dood van zyn' grootvader hertog Godelo⁽¹⁾, oprees tusschen diens oudsten zoon Godevaert III, en keizer Hendrik den Zwarte⁽²⁾. De graef van Namen bleef steeds getrouw aen het hoofd des ryks, en diende hem meer dan eens met de wapenen tegen zynen wederspannigen oom⁽³⁾, en diens voorstanders de graven van Vlaenderen, van Henegau en Holland⁽⁴⁾. Ook nadat, in 1049, hertog Godevaert zich ten ondere had gegeven⁽⁵⁾, zette de keizer, immer bygestaen door zyn Naemschen leenman, den kryg voort tegen Boudewyn van Vlaenderen⁽⁶⁾, maer zag daer het einde niet van; want hy stierf in 1056, en het

(1) Godelo stierf dat zelfde jaer 1044. Zie ons derde Deel, bl. 582, en de aenteek. 3.

(2) Op Koenraet II gevolgd in 1039. Zie pas gemeld derde Deel, bl. 583, aenteek. 2.

(3) Zie De Marne, bl. 104.

(4) Wy hebben de voornaemste gebeurtenissen van dien twist beschreven in ons derde Deel, bl. 582, vlgg. Zie mede ons vierde Deel, bl. 72, vlgg. en voor hetgeen Henegau aengaet, ons zesde Deel, bl. 40, vlgg.

(5) Zie ons vierde Deel, bl. 76, en ons zesde, bl. 41.

(6) Zie dien kryg omstandig verhaeld in ons vierde Deel, bl. 83, vlgg.

[p. 35]

was slechts het jaer daerna dat de vrede getroffen werd tusschen den moedigen graef en's keizers opvolger Hendrik IV, een kind van zeven jaer, te jong derhalve om hier in Lotharingen de wapens te voeren⁽¹⁾.

Voortaan kon dan weêr graef Adelbert zynen yver besteden aen de Naemsche belangen, gelyk men onderstellen mag dat hy gedaen heeft⁽²⁾, want kort daer na raekte hy met den bisschop van Luik in eenen twist, die ten bewys strekt van 's vorsten zorg voor zyne en zyner onderdanen onafhankelykheid. Bisschop Theoduinus greep, naer

(1) Zie ons vierde Deel, bl. 90.

(2) De middeleeuwsche geschiedenis van Namen is arm aen oorkonden. Dat graefschap heeft niet, als Vlaenderen, Brabant en Henegau, byzondere Annalisten voortgebragt, die de voornaemste gebeurtenissen geboekt en aen het nageslacht overgeleverd hebben. Bykans alles moet hier het zy uit diplomen of Cartularia, het zy uit Luiksche en andere vreemde kronyken opgezameld of afgeleid worden. Van daer dat men zoo weinig weet rakende de inwendige zaken van Namen, de regeering der graven of hunne instellingen. Van daer mede dat men in zoo groote onzekerheid verkeert omtrent hunne chronologische opvolging.

[p. 36]

't schynt, verder dan zyn regt meêbragt ten opzigte van Sint Albaens kerk⁽¹⁾, weshalve Adelbert zich tegen die eischen verzette, zoo ernstig zelfs, dat zyn geestelyke nabuer weigerde de nieuw herbouwde Collegiael in te wyden, en dat de regeerende Paus⁽²⁾ er moest tusschen komen, uitspraek doende ten voordeele van den graef. Dit geschil zal dan ook haest bygelegd zyn geworden, dewyl Adelbert in 1066 tegenwoordig was by de inzegening

(1) Het is niet mogelyk te zeggen waerin die eischen bestonden. Men weet wel uit het keizerlyk diploom van 1006 (by Miraeus, III, bl. 11) dat de kerk van Namen naest vele andere door de Otto's aen Luik gegeven was; maer het is niet eens zeker dat de kerk van Sint Albaen daer gemeend wordt, eerder dan die van Sint Pieters in castro, die ongetwyfeld ouder was. Misschien wilde de Luiksche bisschop vroeger verworven regten uitstrekken tot de nieuwe kerk van Sint Albaen, waer graef Adelbert II een kapittel gesticht had, met byzonder regtsgebied zelfs over de supposten der Collegiael en het volk dat op haren grond woonde. Zie Galliot, III, bl. 186. Maer dat alles is en blyft raedselachtig.

(2) Gregorius VII, zegt De Marne, bl. 109; maer dat komt niet uit, want deze groote paus beklom eerst den heiligen Stoel in 1073.

[p. 37]

der kerk van Hooi door den zelfden Luikschen bisschop⁽¹⁾.

Ettelyke jaren later brak er een andere twist uit, waer de graef van Namen bezwaerlyk buiten kon blyven, te weten de kryg dien vrouw Richildis van Henegau aenving tegen Vlaenderen, en welken wy in ons vierde Deel omstandig verhaeld hebben⁽²⁾. Adelbert ondersteunde, gezamentlyk met bisschop Theoduinus, de strydzuchtige vorstin, en stond sedert als getuige over het berucht verdrag van Fosses, waerdoor Richildis, in 1071, haer graefschap leenroerig maekte van de Luiksche kerk⁽³⁾. Dit alles geschiedde nogtans zonder voor- of nadeel ten aenzien van Namen, hebbende de graef enkel meêgedaen als bondgenoot des kerkvoogds, met ter-zyde-stelling van alle eigen belang.

Maer zoo was het niet meer toen, in 1076, de hertog van Neder-Lotharingen, Godevaert byge-

(1) Zie de Marne, bl. 108-109. Zie mede Aegidius van Orval, by Chapeauville, II, bl. 4, van boven, of Fisen, I, bl. 193.

(2) Zie daer, bl. 120-141. - Zie mede ons zesde Deel, bl. 60, vlgg.

(3) Zie ons vierde Deel, bl. 135, vlgg.

[p. 38]

naemd de Bultenaer, kinderloos te sterven kwam⁽¹⁾, nadat hy zyn' neef den wereldberoemden Godevaert van Bouillon⁽²⁾ tot vollen erfgenaem zyner allodiale goederen had aengesteld. Onder deze behoorde dan ook het burgslot zelf van Bouillon, waer Godevaert, onmiddelyk na de dood zyns ooms, bezit ging van nemen. Maer des Bultenaers weduwe, de insgelyks zeer vermaerde Mathilde van Toscanen, die nimmer met haren gemael in nauwe vriendschap geleefd had, kwam aldra op tegen diens schikkingen van uitersten wil, bewerende dat zy zelve regt had tot het ridderlyk slot en het afhangend grondgebied, weshalve de verstorven hertog dat niet had kunnen vermaken⁽³⁾. Zy eischte het dan terug; doch in de onmogelykheid zynde om van uit Italië dien eisch kracht by te

(1) Zie ons derde Deel, bl. 590.

(2) Godevaert van Bouillon, was by de dood zyns ooms, slechts vyftien jaer oud, geboren zynde in 1061.

(3) Mathilde had, dat eigen jaer 1076, van haer vader het markgraefschap van Toscanen geërfd, en stamde door hare moeder af van de hertogen van Opper-Lotharingen uit het huis van Ardennen. Zy kan dus werkelyk zekere regten hebben gehad op het domein van Bouillon. Zie De Marne, bl. 113 in de aenteek.

[p. 39]

zetten, zocht zy hier te lande steun en hulp, inzonderheid by den graef van Namen, welke daer te gereeder het oor naer leende omdat hy zelf, het zy van wege zyne moeder Ragelindis of, als anderen willen⁽¹⁾, van zyne gemalin Ida van Saxen⁽²⁾, meende aenspraek te mogen maken op een deel van des Bultenaers nalatenschap, ja bepaeldelyk op het slot van Bouillon⁽³⁾. Men wil zelfs dat Mathilde, om Adelbert op te wekken, hem al hare

(1) Van dat gevoelen is Albericus in zyn Chronicon, ad ann. 1076, opgenomen in het tweede Deel der Accessiones historicae van Leibnitz. Zie daer, bl. 120. Hiermede stemt overeen een andere schryver derzelfde twaelfde eeuw, Laurentius Leodiensis, in zyne Hist. Episcop. Virdunensium, opgenomen door D'Achery in het tweede Deel van zyn Spicilegium. Zie daer, bl. 244.

(2) Deze Ida, met wie Adelbert het huwelyk had aengegaen in 1066 volgens de schryvers der Art de vérif. les dates, was de dochter van hertog Bernart van Saxen, en weduwe zonder kinderen van Frederik van Luxemburg, vroeger hertog van Neder-Lotharingen. Zie ons derde Deel, bl. 586.

(3) Deze onderscheidene aenspraken op het domein van Bouillon toonen wel dat dit van allodialen aert was; want om een leen dat, by openvalling, tot den heer terugkeerde, kon aldus niet getwist worden.

[p. 40]

regten zou afgestaen hebben, het zy nu uit enkelen onwil tegen Godevaert, het zy uit byzondere genegenheid voor den Naemschen vorst, met wien zy insgelyks vermaegschapt was⁽¹⁾.

Hoe 't zy, de neef des verstorven hertogs, alhoewel hy toen slechts markies van Antwerpen was⁽²⁾, moest juist voor Adelbert niet omstaen. Maer hy had twee andere en sterker vyanden in den aertsbisschop van Rheims, die het hoog-domein⁽³⁾ van Bouillon bezat, en in bisschop Diederik van Verdun, welke met wylen hertog Godevaert lang gehaspeld had over de regten zyner kerk⁽⁴⁾, en uit

(1) Zie De Marne, bl. 114.

(2) Godevaert werd hertog van Neder-Lotharingen eerst in 1089. Zie ons derde Deel, bl. 592. Het is alleen uit hoofde van zyn Lothrykschen titel, dat by ook hertog van Bouillon genoemd wordt, even als de vorsten uit het huis van Leuven en van Limburg zich hertogen van Brabant of van Limburg getiteld hebben; want geen dezer beide landen zyn zoo min als Bouillon ooit tot hertogdommen verheven geworden.

(3) Versta zekere heerlyke of opperheerlyke regten, aen de bisschoppen waerschynlyk in vroegere tyden vergund door de keizers. Waerin die eigentlyk bestonden is ons niet gebleken.

(4) Het dusgenaemde graefschap van Verdun, bestaende uit de stad en haren omtrek, hoorde al vroeg toe aen het huis van Ardennen. Maer in 977 werd het door zekeren graef Frederik aen de bisschoppen van Verdun geschonken, tegen den dank van zyne nabestaenden, die sedert immer werkten om dat graefschap weêr te krygen, zonder zich te willen vergenoegen met den titel van burggraef of vice-comes, dien de bisschop hun vergund had.

[p. 41]

dien hoofde des hertogs neef zeer ongenegen was.

Mathilde, de groote weldoenster van den heiligen Stoel, had paus Gregorius verzocht te schryven aen den aertsbisschop van Rheims, ten einde deze den jongen Godevaert uitslote van al de bezittingen welke van zyne kerk afhingen⁽¹⁾ en, voor zoo veel hy kon, den graef van Namen in diens plaets stelde: vermaning, waer de kerkvoogd met de meeste bereidwilligheid aen beantwoordde⁽²⁾, ter-

(1) Gregorius VII was bevreesd dat Godevaert met keizer Hendrik IV zou geheuld hebben; en het vervolg heeft maer al te klaer getoond dat die vrees zeer wel gegrond was. Hierover uit te weiden zou buiten het bestek onzer Geschiedenis gaen. Zie ons vyfde Deel, bl. 44, vlg.

(2) Het antwoord van den aertsbisschop is te vinden in de Acta Conciliorum, enz. van Harduinus, VI, col. 1569. Het staet ook in de Collectie van Labbe, X, col. 362.

[p. 42]

wyl, van zynen kant, de bisschop van Verdun het openstaend burggraefschap aen den Naemschen vorst verleende⁽¹⁾.

Adelbert mogt dus rekenen op al de hulp van Diederik: ook trok hy moedig ten kryg, en ging met zynen adel en met dien zyns voorstanders, in 1077 of 78⁽²⁾ het slot van Bouillon belegeren, hopende daer eerlang met geweld te zullen meester van worden. Hy bedroog zich. De burg, naest de Semoy⁽³⁾ op eene steile rots gebouwd, was bykans ongenaekbaer en van zelf versterkt door omliggende bergen⁽⁴⁾; doch vooral werd het door den jongen Godevaert, en die er met hem binnen waren, zoo heldhaftig verdedigd, dat Adelbert het eindelyk op moest geven en naer huis keeren, niet

(1) Zie het Chron. Alberici, ad ann. 1078, by Leibnitz, bl. 122.

(2) Wy vinden het jaer nergens bepaeldelyk aengeduid; maer volgens alle de schryvers was Godevaert, de eenen zeggen 16, de anderen 17 jaer oud. Het beleg moet derhalve plaets hebben gehad in 1077 of 78.

(3) Ardeensche rivier, die tusschen Mezières en Revin in de Maes uitloopt.

(4) Zie de oude beschryving van het kasteel by Chapeauville, II, bl. 578-79.

[p. 43]

zonder veel manschap verloren te hebben⁽¹⁾.

Alsdan moest Diederik het misgelden. Godevaert de handen ruim hebbende, viel met al zyne magt in het land van Verdun, en haelde daer zyn hart op door verregaende verwoestingen, gelyk het destyds de gewoonte was. Hy deed meer: hy versterkte Stenay⁽²⁾, en voorzag het van eene goede bezetting, die voortging met Diederiks onderzaten deerlyk te teisteren, tot dat de graef van Namen en diens bondgenoot nieuwen moed geschept hebbende, derwaert trokken aen het hoofd hunner ridderschap, om andermael de krygskans te wagen, het zy tegen de vesting zelf, het zy in het open veld. Trouwens tot een gevecht naby de stad schynt het gekomen te zyn, doch zonder afdoenden uitslag. Misschien zou de onderneming tegen Stenay gunstiger afgeloopen zyn, hadden de belegeraers er den noodigen tyd kunnen toe gebruiken; maer zy ver-

(1) Zie Laur. Leod. in het Spicilegium, II, bl. 244.

(2) Fransche stad, in het land van Bar, op den regten Maesoever, zeven mylen beneden Verdun. Zy hoorde toe, even als het bygelegen Mouzon aen Godevaert van Bouillon; maer dat alles werd hem betwist door de gravin Mathilde.

[p. 44]

namen al haest dat Godevaerts broeders Eustachius en Boudewyn hem ter hulp kwamen met groot gezelschap, dusdanig dat zy nog eens geraden vonden het beleg op te breken, en onverrigter zake af te trekken⁽¹⁾.

Daer bleef dus niet over dan met den edelen jongeling zien vrede te maken, en zulks kostte voor graef Adelbert geene andere moeite, dan dat hy afzage van zyne aenspraek op Godevaerts erfenis. Daertoe schynt hy dan ook gebragt te zyn geworden door bisschop Hendrik van Luik⁽²⁾, die van

(1) Zie De Marne, bl. 115-116. Zie mede het feit verhaeld door Laurentius Leod. in het Spicilegium, loc. cit. alwaer gezegd wordt dat zulks voorviel in het veertigste jaer van Diederiks verheffing tot het bisdom van Verdun. Hieruit maekt Bouquet op dat het beleg van Stenay plaets had in 1087. Zie het dertiende Deel dier groote verzameling, bl. 628, aenteek. c. Daertegen pleit Ernst, in zyne Histoire du Limbourg, II, bl. 10; volgens hem kan het beleg van Stenay niet gesteld worden na 1081, en zeker is het dat zulks veel beter strookt met het vervolg der Geschiedenis.

(2) Namelyk Hendrik van Verdun, een nabestaende van Godevaert, wiens voogd hy vroeger geweest was, volgens de getuigenis van Albericus, ad ann. 1076, by Leibnitz, bl. 120.

[p. 45]

eerst af poogingen had aengewend om de vyandlykheden te beletten en de twistende vorsten te verzoenen⁽¹⁾. Op zyn aendringen kwamen deze te gader in de abtdy van Sint Hubertus, alwaer men onderstelt dat Adelbert zyne regten op Bouillon verzaekte, gelyk het dan ook waerschynlyk is dat, door de zelfde bemiddeling, het krakeel met den bisschop van Verdun werd bygelegd⁽²⁾.

Deze Luiksche kerkvoogd draegt te regt in de Geschiedenis den bynaem van Hendrik den Vreed-

(1) Zoo had deze kerkvoogd, toen graef Adelbert het burgslot van Mierwart (Zie ons zesde Deel, bl. 257) meende te versterken, om van daer Bouillon te ontrusten, dat opzet verydeld, met zelf het kasteel af te koopen van vrouw Richildis van Henegau. Zie het Cantatorium Sti Huberti, onder eenen anderen titel opgenomen in het vierde Deel der Amplissima Collectio, aldaer, col. 957, of liever in Reiffenbergs Monuments pour servir à l'hist. des prov. de Namur, VII, bl. 287. Zie mede het 1^ste Deel dier zelfde verzameling, bl. 720.

(2) Van dat alles heeft men geene volle zekerheid, zoo min als van het jaer der dubbele verzoening. Men kan het enkel afleiden uit sommige gezegden van het Cantatorium, by Reiffenberg, VII, bl. 284, en van Laurentius Leod. by d'Achery, pag. cit. 244. Zie mede Fisen, I, bl. 205.

[p. 46]

zame. Hy verwierf dien inzonderheid door eene instelling van groot belang voor den openbaren vrede, doch waervan de eerste eer aen graef Adelbert van Namen schynt toe te komen⁽¹⁾.

De moord van hertog Godevaert den Bultenaer was hoogst noodlottig geweest voor Neder-Lotharingen. Zyne standvastige strengheid had, mag men zeggen, eenige orde in het land gesticht en de kwaeddoeners van allen rang schrik aengejaegd⁽²⁾; maer na zyne dood raekte alles weêr in de war: de veeten ontvlamden, de twisten braken op nieuw uit tusschen de edellieden, de byzondere krygen herleefden, en de onderdanen het voorbeeld der Grooten navolgende, verliepen tot allerlei misdryven en gewelddadigheden⁽³⁾.

Om in dat verregaend kwaed te voorzien en pa-

(1) Zie het Magnum Chronicon Belgicum opgenomen door Pistorius in het derde Deel zyner Rerum german. Script. bl. 136 der uitgave van 1726.

(2) Zie ons derde Deel, bl. 588.

(3) Zie, over de maetschappelyke wanorde in de elfde en twaelfde eeuw, ons vierde Deel, bl. 114, vlgg. Zie mede de getuigenis van Gilles d'Orval, by Chapeauville, II, bl. 37.

[p. 47]

len te stellen aen den moedwil, beriep de bisschop van Luik, op het vertoog van graef Adelbert, de vorsten van Neder-Lotharingen, over wier landen zyn geestelyk regtsgebied zich uitstrekte, tot eene plegtige vergadering⁽¹⁾. Daer verschenen, behalve Godevaert van Bouillon en Adelbert van Namen met zyn' broeder Hendrik van Durbuy, de graven van Leuven, van Limburg, van Luxemburg en van Loon, die van Gulik, van Vianen, van Salm, van Montaigu, van Moha, van La Roche⁽²⁾ en nog

(1) De plaets der vergadering is niet gekend, en over het jaer dat zy gehouden werd loopen de schryvers zeer uiteen. Aegid. van Orval, by Chap. II, bl. 38, stelt den 27 Maert 1071, wat zeker eene drukfeil is, dewyl Hendrik van Verdun eerst vier jaer later tot het bisdom kwam. Anderen geven zonder eenigen grond 1079 of 1080 op, doch verre de meesten 1088, wat mede valsch is, dewyl onderscheidene vorsten die de vergadering bywoonden, vóór 1088 gestorven waren. Ernst, II, bl. 9, vlgg. heeft klaerlyk genoeg getoond dat het feit moet t' huis gewezen worden in den vasten van 1082, en zulks stemt overeen met de opgave van Aegidius volgens den ouden styl, mits men, in stede van 1071, 81 leze.

(2) Men houdt gewoonlyk dezen graef van La Roche voor Adelberts broeder, tevens graef van Durbuy. Maer na Adelberts dood, komt diens tweede zoon voor als graef van La Roche, zonder dat hy dit domein kon geërfd hebben van zyn' oom, die zelf eenen zoon achterliet. Het waerschynlykste is dan dat, in 1082, het graefschap van La Roche aen een anderen heer toebehoorde, en dat het kort daerna, op welke wyze dan ook, in het huis van Namen is overgegaen. Zie de verhandeling van Ernst, des Comtes de Durbuy et de La Roche, bl. 13 vlgg.

[p. 48]

anderen⁽¹⁾, die allen gelykelyk besloten den dusgenaemden Godsvrede⁽²⁾ te hernieuwen⁽³⁾, verbiedende alle wapendragt gedurende den Advent en den Vasten, alsmede in iedere week van Woensdag avond tot Maendag morgen⁽⁴⁾, ten ware

(1) Zy worden niet allen opgenoemd door Aegidius, by Chap. II, bl. 38; maer Fisen, I, bl. 206, voegt er anderen by, en het is waerschynlyk dat er nog meer waren.

(2) Zie wat men daerdoor verstond, in ons vierde Deel, bl. 116, vlgg.

(3) Ingesteld hebben zy den Godsvrede niet, doch waerschynlyk was hy, door den rampspoed der tyden, in ongebruik gevallen en algemeen verzuimd.

(4) Aegid. by Chap. loc. cit. vermeldt nog andere uitzonderingen van dagen en tyden. Wy verkorten, als hebbende dit reeds breedvoeriger opgegeven in ons vierde Deel, ter beroepen plaetse.

[p. 49]

iemand naer het buitenland reisde of van daer wederkeerde, op straf van verbanning uit het bisdom. Zy deden meer. Om het nakomen dier heilzame verordeningen zoo veel mogelyk te verzekeren, stelden de vorsten te Luik zelf eene nieuwe regtbank in⁽¹⁾ die, onder het voorzitterschap des bisschops, bygestaen van den Groot-Meyer der stad en van eenige leenmannen der kerk, alle weken, telkens des Zaterdags, kennis zou nemen en uitspraek doen over de gevallen van roof, brand, manslag, verminking of verwonding, afkap van boomen, verwoesting van veldvruchten en andere schendingen des openbaren vreden; zullende de vrygeborene die schuldig gevonden wordt, zyn goed verliezen en uitgebannen worden, de onvrye zyne regter hand met al zyne have verbeuren: zoo

(1) Onder den naem van Vredegeregt, in 't Fransch Tribunal de la Paix. Over deze instelling, welke eeuwen lang te Luik bestaen heeft, vindt men veel geboekt door De Villenfagne, in zyne Mélanges historiques et littéraires (Luik, 1810), bl. 116-161, en van daer grootendeels overgenomen in zyne Recherches, enz. I, bl. 363, vlgg. Zie mede Polain, Hist. de Liége, I, bl. 201, vlgg.

[p. 50]

nogtans dat de aengeklaegde zich zal kunnen verschoonen door twaelf medezweerders⁽¹⁾, of, des verkiezende, zyne onschuld bewyzen door het Godsgeregt⁽²⁾, versta den tweestryd⁽³⁾. Voor deze nieuwe regtbank zouden de leden der Luiksche geestelykheid, uit hoofde harer byzondere privilegiën, niet mogen gedagvaerd worden, noch ook de vergaderde vorsten zelf; maer hunne leenmannen en onderdanen, binnen de palen van het bisdom woonachtig, zouden zich in geval van vredebreuk daer te verantwoorden hebben.

Aldus werd de zaek in 1082 geregeld, en alle de tegenwoordige vorsten gaven er hunne toestemming aen, een enkele uitgezonderd, de graef van La Roche, die niet over te halen was om zyne onderzaten door een vreemden regter te laten vonnissen, alhoewel hy anders de hernieuwde vredewet volkomen goedkeurde. Des mans styfhoofdigheid, geschapen om alles te verhinderen, en de heilzame

(1) Zie wat men daerdoor te verstaen hebbe, in ons derde Deel, bl. 273, aenteek. 2.

(2) Zie byzonderheden over het Godsgeregt, aldaer, bl. 274, vlgg.

(3) Zie Aegid. by Chap. II, bl. 38, en Fisen, bl. 206.

[p. 51]

gevolgen waer men op rekende, door zyn kwaed voorbeeld te verydelen, mishaegde derwyze aen de overige leden der vergadering, dat deze eerlang besloten den wreveligen graef met geweld te doen buigen. Dit beproefden zy werkelyk en overvielen hem met de wapens, in zulker voege dat hy het spel verloor op het open veld. Maer toen betrok hy zyn burgslot, en hield het daer zoo halsstarrig vol, dat de bondgenooten op den duer het beleg moesten laten steken, ja en gedoogen dat 's graven onderdanen van het Luiksche vredegeregt zouden ontslagen blyven⁽¹⁾.

De Lezer ziet hoe gebrekkelyk de toestand der maetschappy in die tyden was, en wat moeite het gekost heeft om in de leenroerige Staten van westelyk Europa de openbare veiligheid te stichten, zonder welke er welvaert noch voortgang mogelyk is. De kruistogten, welke op het einde der elfde eeuw aenvang namen, hebben meer bygebragt om de byzondere twisten der edelen, en de algemeene wanorde die daer het gevolg van was, te doen ophouden, dan al de vredewetten der vorsten of der Kerk.

(1) Zie Fisen, loc. cit. en De Marne, bl. 119.

[p. 52]

In 1096, nadat hy het domein van Bouillon, waer zoo veel krakeel om geweest was, aen den Luikschen kerkvoogd voor eene zekere som gelds had afgestaen, vertrok Godevaert naer het Oosten om het heilig Graf op de ongeloovigen te veroveren. Vele Naemsche heeren namen deel aen dien eersten kruistogt onder het geleide van 's graven jongsten zoon⁽¹⁾; maer de vader zelf bleef t'huis, wederhouden door zyn hoogen ouderdom en door de lichaems kwalen waer die veelal meê gepaerd gaet. Deze maekten hem tevens het bestier der landen moeijelyk, weshalve hy omstreeks 1100 de zorg der regeering aen zyn oudsten zoon Godevaert overliet⁽²⁾, en eenige jaren daerna het graefschap zelf. Men kent den sterfdag van Adelbert III, of zelfs het jaer zyner dood met geene zekerheid. Het

(1) Deze jongste zoon wordt gemeenlyk Adelbert genoemd, naer den vader, en met dien naem komt hy voor in een charter van 1101, by Miraeus, I, bl. 368. Maer in een voorwerk van het Chron. Balduini, uitgegeven door Le Roy, heet hy Albricus. Zie daer, bl. 3.

(2) De Marne leidt dit af uit een diploom van 1101, in hetwelk Godevaerts gemalin zich zelve gravin van Namen heet. Zie bl. 120.

[p. 53]

is echter waerschynlyk dat hy in 1105 of 1106 overleed⁽¹⁾, dry zonen⁽²⁾ nalatende, zyn' opvolger, Hendrik, die graef van La Roche was of werd⁽³⁾, en Frederik die den geestelyken staet omhelsd had. Behalve hen liet de afgestorven nog twee dochters na, Adelheid, die huwde aen graef Otto van Chini⁽⁴⁾, en Ida, getrouwd met Godevaert I hertog van Brabant⁽⁵⁾.

(1) Galliot, I, bl. 99, stelt de dood van Adelbert III in het jaer 1100, Gramaye in 1102; anderen geven nog andere datums. Maer De Marne, bl. 120, beroept een charter van 1103, en nog een van 1105 (by Miraeus, IV, bl. 510), in welke beide Adelbert voorkomt als getuige. Hy besluit daeruit te regt dat des graven dood niet vroeger gesteld kan worden dan in laetstgenoemd jaer; en daermeê houden het ook de schryvers der Art de vérif. les dates.

(2) De jongste, die naer 't Oosten verreisd was, schynt vóór den vader overleden te zyn.

(3) Zie hiervoren, bl. 47, aenteek. 2.

(4) Zie De Marne, bl. 122.

(5) Zie ons vyfde Deel, bl. 41.