Vaderlandsche historie. Deel 5

[p. 538]

Veertiende hoofdstuk.

brabant onder wencelyn en joanna. - kryg met vlaenderen. - brabant veroverd en herwonnen. - mechelen en antwerpen afgestaen. - onlusten te leuven. - veldslag van basweiler. - wencelyns dood.

1356-1383.

Volgorde der keizers.

Karel IV, van Luxemburg,	† 1378.
Wenceslaus van Bohemen.

Hertog Jan III, met zyne oudste dochter tot eenige erfgenaem aen te stellen, had zeker niets anders voor oogen gehad dan het geluk des lands en den roem van zyn stamhuis. Jammer maer, de negentienjarige Wencelyn⁽¹⁾ was de man niet om dat geluk te bewerken of dien roem staende te houden: ook gaet er met hem voor Brabant een tydyak van rampspoed en oneer open, waervan de eerste oorzaek in zyne onvoorzigtigheid te zoeken is.

(1) Wencelyn was geboren in 1337. Zie Ernst, V, bl. 148, aenteek. 2.

[p. 539]

Joanna en haer gemael deden hunne plegtige intrede te Leuven, de oude hoofdstad van Brabant, den 3 January 1356, en ontvingen van de burgery, welke hen met de luidruchtigste vreugd inhaelde, een geschenk van welkomst, bestaende in zes stukken karmozyn-rood laken, zes ossen, en zes wagens wyn⁽¹⁾. De stedelyke overheid deed hun den eed van getrouwigheid, nadat zy zelven gezworen hadden de voorregten en wetten des lands te zullen handhaven, eene belofte welke, van dien tyd af tot op het einde der laetste eeuw, de hertogen van Brabant telkens by hunne bezitneming vernieuwd hebben. Tot dan toe, en zoo lang de mannelyke oiren uit het huis van Leuven hun' vader opgevolgd hadden, vindt men niet dat er van zulke belofte spraek geweest zy: de oudste zoon was de natuerlyke erfgenaem en de geregte heer der landen, zonder dat adel, geestelykheid of volk daerin toe te stemmen of voorwaerden te bedingen had. Maer in 1356, toen voor de eerste mael een vreem-

(1) Het aenbieden van geschenken aen de vorsten, en zelfs aen vreemdelingen van hoogen rang, die eene stad bezochten, was een algemeen gebruik in de middeleeuwen.

[p. 540]

deling de heerschappy kwam voeren, eischten de onderdanen, alvorens hem voor hunnen wettigen vorst te erkennen, dat hy de regten, privilegiën en vryheden, vroeger door de hertogen uit louter gunst of dankbaerheid toegestaen, plegtiglyk bezwoer en bevestigde. Het verdrag, aldus aengegaen tusschen den landheer en het volk, heeft sedert altyd den naem gedragen van Blyde-Inkomst⁽¹⁾, en was hoofdzakelyk gegrond op het Charter van Cortenberg⁽²⁾, welks voornaemste schikkingen het bekrachtigde, telkens met byvoeging van nieuwe verordeningen volgens den eisch der tyden en der omstandigheden⁽³⁾.

(1) In 't Latyn Laetus Introïtus, in 't Fransch Joycuse-Entrée, omdat de vorsten dat verdrag sloten ter gelegenheid van hunne blyde inkomst of bezitneming des hertogdoms, wordende aldus de naem der gelegenheid metonymisch gegeven aen de zaek zelve.

(2) Zie hiervoren, bl. 446.

(3) De Blyde-Inkomst van Joanna en Wencelyn bestaet uit 33 artikels, en wordt gevonden in de Placcaerten van Brab. I, bl. 128, alsmede in den Luyster van Brab. I, bl. 127. Die van Philip den Goede telt 73 artikels; die van Karel den Vyfde heeft er 83, enz. De Blyde-Inkomsten, de Landcharters, privilegie-brieven en andere handvesten werden bewaerd eerst te Leuven, vervolgens te Nyvel of te Antwerpen, en later op het kasteel van Vilvoorden, in eene kist of dusgenaemde kom, gesloten met dry sleutels, waervan de eene in 's hertogs handen bleef, de tweede toevertrouwd werd aen de stedelyke overheid van Leuven, en de derde aen die van Brussel. Zie Butkens, bl. 468, en Gachard, Doc. inéd. III, bl. 178.

[p. 541]

Nadat Joanna en Wencelyn te Leuven gehuldigd waren, bezochten zy vervolgens de andere groote steden van Brabant, waer de gewoonte meêbragt dat de vorsten ingehaeld wierden. Doch zy moesten aldra hunne omwandeling staken, om te antwoorden aen den graef van Vlaenderen die, niet te vrede met den lyftogt door wylen Jan III aen zyne gemalin toegezegd, haer kindsgedeelte vroeg in de vaderlyke erfenis, en al vooreerst Mechelen wedereischte, dat door zyn' eigen vader wel verkocht doch nimmer betaeld was geweest, terwyl hy, op zyne beurt, het afgestaen had, niet aen hertog Jan, maer aen diens oudsten zoon, welke nu ook al dood was, zoo wel als de jongste: weshalve de heerlykheid van regtswege aen haren vroegeren bezitter terugkeerde, en door Jan III niet had kun-

[p. 542]

nen vermaekt worden, als hem nooit geheel toebehoord hebbende⁽¹⁾.

Men ziet, de aenspraek des vlaemschen graefs, ten minste op een deel der heerlykheid van Mechelen, had wel eenigen grond⁽²⁾; maer hy vroeg zoo veel, en sprak zoo stout, dat hertog Wencelyn al zyne eischen van der hand wees, waerschynlyk zelfs met harde woorden; want kort daerna ontving hy eenen knorrigen brief van Lodewyk van Male, behelzende dat deze voornemens was zyn regt met de wapens te vervolgen⁽³⁾. De brief, uit

(1) Zie onze Geschiedenis van Mechelen, bl. 194.

(2) Sommige schryvers beweren, zonder grond nogtans, dat de graef van Vlaenderen zich feitelyk meester maekte van Mechelen, daer met geestdrift ontvangen werd, en vervolgens de stad bezet hield. De heer kan. De Smet heeft zulks al te ligtveerdig aengenomen in zyn Mémoire sur les guerres de Brab. enz. voorkomende in het XXIX^ste Deel der Mém. de l'Acad. bl. 19. - Zie onze Geschied. van Mechelen, bl. 194, aenteek. 1.

(3) Opmerkelyk is dat graef Lodewyk aen zyn' zwager geenen anderen titel geeft dan dien van hertog van Luxemburg. - Zie de oorkonde in de Bylagen tot onze Geschied. van Mechelen, bl. 530.

[p. 543]

Brugge geschreven, voerde het datum van 15 Juny, en reeds op Sint Jans avond kwam de wrevelige vorst met krygsmagt tot over de Brabantsche grenzen tusschen Aelst en Assche, alwaer hertog Wencelyn in aller yl hem tegen trok aen het hoofd der zynen: toen eenige baronnen van wederzyde beproefden om den twist te vereffenen, zonder bloed te vergieten⁽¹⁾. Trouwens zy bragten het zoo verre, dat Wencelyn door opene brieven van den 28 Juny, verklaerde vier scheidsmannen te zullen noemen⁽²⁾ om, met een gelyk getal zaekgelastigden van zyn zwagers wege, te Halle in Henegau byeen te ko-

(1) Van dit alles heeft Butkens niets geboekt. Wy volgen hoofdzakelyk de kronyk van den nauwkeurigen Cornelis Zantvliet, monik in de abtdy van Sint-Jacobs te Luik, die kort na de gebeurtenissen heeft geschreven, en wiens werk grootendeels opgenomen is in het vyfde Deel der Amplissima Collectio van Martène en Durand. Naest Zantvliet raedplegen wy de kronyk van den gelyktydigen luikschen kanonik Lewold van Northof, uitgegeven door H. Meiboom, in het eerste Deel zyner Rerum germanicarum Scriptores, alsook de Brabantsche Yeesten, met de belangryke oorkonden door Willems daer bygevoegd.

(2) Zie onze Geschied. van Mechelen, bl. 203.

[p. 544]

men, en daer gezamentlyk te beslissen wat aen Lodewyk uit de erfenis van wylen hertog Jan al of niet toekwam, belovende hy vooraf zich te zullen houden aen hunne uitspraek⁽¹⁾. Om nog meer blyk te geven van zyne opregtheid, stemde hy ook den zelfden dag toe, dat zyne gevolmagtigden, indien deze het billyk vonden, de stad van Mechelen in vollen eigendom toewezen aen de gravin van Vlaenderen⁽²⁾, behoudens nogtans de regten welke de hertogen van Brabant daer van ouds bezeten hadden⁽³⁾. Van den anderen kant gaf graef Lodewyk, by brieven gedagteekend uit het slot van Male den 6 July, volmagt aen vier vlaemsche ridders, om in zynen naem het geschil uit te wyzen⁽⁴⁾: zoodat men zich in de beide landen aen eene ware verzoening en aen het behoud van den zoeten vrede verwachten mogt.

Die verwachting werd te leur gesteld. Wat de scheidsmannen te Halle beslist hadden, mogt zoo

(1) Zie de oorkonde aldaer, in de Bylagen, bl. 531.

(2) De oorkonde aldaer, bl. 533.

(3) Zie overigens onze Geschied. van Mech. bl. 203, aenteek. 5.

(4) Zie de oorkonde in onze Bylagen, bl. 534.

[p. 545]

wys en zoo billyk zyn als 't wilde, het werd in Brabant uitgescholden voor het werk van landverraders. De Brusselaers inzonderheid waren vuer en vlam tegen de edellieden die Mechelen aen den Vlaming afgestaen hadden en, wetende of niet wetende dat de hertog zelf daer vooraf had in toegestemd, voerden zy hunnen wrok uit tegen de vredemakers, de hand leggende op alwie zy krygen konden, en ze in de gevangenis werpende⁽¹⁾.

Dit woest gedrag, vervoegd by andere gewelddadigheden, welke de Brabanders in hunnen overmoed op vlaemschen bodem pleegden⁽²⁾, ontstak de wraekzucht van graef Lodewyk die, meenende dat Joanna en Wencelyn hunne onderdanen heimelyk toejuichten, op nieuw zyne ridderschap en steden ten kryg riep, en omstreeks half Augusty

(1) Zie de getuigenis van Zantvliet, in onze Geschied. bl. 204, aenteek. 3. Of breedvoeriger by Willems, Brab. Yeesten, II, bl. 417, in de aenteek.

(2) Het schynt dat zy de vlaemsche grenzen afliepen, en daer roof en brand stichtten. Zie het kort verhael van den gelyktydigen Zeger Van der Beke, in de Bylagen van Willems op de Brab. Yeesten, II, bl. 417.

[p. 546]

een tweeden inval deed in Brabant⁽¹⁾, den zelfden weg volgende langs waer hy den eersten keer gekomen was, namelyk van Aelst of Dendermonde uit op Assche, om van daer regelregt naer Brussel te rukken, en het land in zyn hart aen te tasten.

Was zulks eene verrassing? Men kan het daer eenigerwyze voor houden, ja, namelyk in den zin dat de graef van Vlaenderen zoo haest niet verwacht werd; doch dewyl de Brabanders zelf den vrede gebroken hadden, diende hun hertog te voorzien dat het daer niet by blyven zou, en moest zich derhalve in gereedheid houden om den Vlaming het hoofd te bieden, gelyk Jan III en diens voorzaten in dergelyke omstandigheden zouden gedaen hebben, altyd bezorgd voor de eer van hun land. Maer Wencelyn dacht zoo ver niet: hy hield voor 't oogenblik zich op te Maestricht, bezig, naer 't schynt, met de Limburgers te wapenen, doch tevens zynen tyd verspillende in vermaken en feestpartyen met jonge lieden van zynen ouder-

(1) Met honderd duizend man, zegt een vlaemsch schryver, by De Smet, Corpus Chronicorum Flandriae, I, bl. 229; doch dit getal is zeker niet weinig overdreven.

[p. 547]

dom⁽¹⁾. Geen wonder derhalve dat hy door zyn' zwager verrast werd, die, onderrigt van 's hertogs afwezigheid, de kans des te gunstiger vond om spoedig door te werken.

Zoodra de Brusselaers de beweging aen de vlaemsche zyde gewaer werden, sloegen zy raed over hetgeen hun te doen stond. Die van Leuven hadden zich geen twee mael laten oproepen, en waren al afgekomen. Een van 's hertogs vrienden, Geert van Gulik graef van Berg⁽²⁾, stond insgelyks gereed met eenige duitsche krygsbenden die hy had meêgebragt; doch zulks was op verre na niet genoeg om tegen de magt van Vlaenderen op te trekken. Zy die 't meeste verstand van den oorlog hadden, dachten dat men voor het oogenblik niets beters doen kon dan den vyand in den draei te houden, ten einde aen die van Antwerpen en van 's Hertogenbosch, welke reeds verwittigd waren, den tyd te geven van naer Brussel te komen; in

(1) Zie Butkens, bl. 469, alsmede onze Geschied. van Mech. bl. 206, aent. 1. En De Dynter, III, bl. 25.

(2) Deze Geeraert was de oudste zoon van Willem, eersten hertog van Gulik. Hy was in 't huwelyk verbonden met de erfdochter van Berg.

[p. 548]

alle geval dat men naer Wencelyn en de Limburgers wachten moest, opdat ten minste de Brabanders hunnen vorst aen 't hoofd des legers zouden zien. Zulks was zeker wel de wysste raed dien men volgen kon; maer de graef van Berg, een jong mensch, moedig genoeg, doch terzelver tyd ook zeer laetdunkend, vond dat het eene eeuwige schande voor de Brusselaers wezen zou, indien zy het hart niet hadden van, zonder andere hulp, den vyand te gemoet te gaen⁽¹⁾. Dergelyke woorden kon de menigte met geen koel bloed aenhooren: ook werd er nu verder niet meer geraedslaegd; neen, men besloot eenstemmiglyk aenstonds naer buiten te trekken en de naderende Vlamingen onbeschroomd aen te randen.

Den 17 Oost 1356⁽²⁾ trok het Brabantsch leger de Anderlechtste poort uit, en ontmoette weldra den vyand in het plein van Scheut⁽³⁾, alwaer hy zyne tenten had opgeslagen. Oogenblikkelyk was

(1) Zie Butkens, bl. 469-70.

(2) Zie dat datum bewezen in onze Geschied. van Mechelen, bl. 207, aenteek. 2.

(3) Tusschen Anderlecht en Molenbeek, zeggen de schryvers der Hist. de Bruxelles, I, bl. 116.

[p. 549]

men handgemeen. De graef van Berg vocht met de zynen aen den linker vleugel, en gaf daer de Vlamingen de handen meer dan vol, want zy bezweken schier onder de slagen der Brabanders. Deze gedroegen zich even kloekmoedig op den anderen vleugel, zoo wel als in 't midden; en waren zy man tegen man, of zelfs ja een tegen twee geweest, zy zouden 't er zonder den minsten twyfel doorgehaeld hebben. Maer het verschil tusschen de beide legers was te groot, zoodat de Brabanders op den duer het spel verliezen moesten. Inderdaed, na een geruimen tyd vechtens was, van hunnen kant, de manschap dusdanig gesmolten, dat zy zonder het te merken aen 't deinzen geraekten, en daerdoor zelf den drift hunner tegenstanders vermeerderden. In 't eind viel ongelukkiglyk de standaert van Brabant, die door den heer van Assche gedragen werd⁽¹⁾, en met hem de moed der Brusselaers⁽²⁾. Deze namen dan de vlugt; maer tevens drongen de Vlamingen vooruit, en volgden ja de anderen

(1) Zie hiervoren, bl. 418, alsmede het gezegde op bl. 76 en 77.

(2) Zie onze Geschiedenis van Mechelen, bl. 208, aenteek. 2.

[p. 550]

zoo kort op de hielen, dat zy in wanorde te samen met de vlugtelingen te Brussel aenkwamen, en, zonder verdere pooging de stad veroverden⁽¹⁾. Hadden zy een weinig overleg gebruikt, niemand der ingezetenen ware uit de voeten geraekt; maer het ging alles zoo wild en zoo ongeregeld, dat de hertogin nog gelegenheid vond om, met heel haer gevolg, zich van kant te maken, en naer Maestricht by haren gemael de wyk te nemen⁽²⁾.

Graef Lodewyk, vergezeld van edellieden, deed aenstonds na de viktorie zyne intrede in 's lands tweede hoofdstad, en nam bezit van het paleis. Voor het Schepenen-huis werd de standaert van Vlaenderen geplant, en 's graven wimpels op al de torens opgestoken. Den volgenden dag, na dat hy nieuwe schepenen aengesteld en Zeger van den Heetvelde tot Amman van Brussel genoemd had⁽³⁾, trok de overwinnaer voort naer Tervueren, vervolgens naer Leuven, alwaer hy de stadspoorten

(1) Zie de Brab. Yeesten, II, bl. 48.

(2) Zie Butkens, bl. 470, alsmede de Histoire de Bruxelles, I, bl. 118.

(3) Zie het bewys by Willems, Brab. Yeesten, II, bl. 522.

[p. 551]

open vond, zoo wel als te Thienen, te Nyvel, te Zout-Leeuw en in andere plaetsen. Overal werd hy als hertog van Brabant erkend, en ontving in die hoedanigheid de hulde der stedelyke overheheden⁽¹⁾. Ware het met eene tooverroede te doen geweest, het kon niet haestiger toegaen; want op den tyd van twee, dry dagen was geheel het land als herschapen, en op eenen vlaemschen voet ingerigt⁽²⁾.

Meteen werden niet slechts 's lands edellieden, maer tevens al de andere heeren en baronnen die eenig domein van Brabant te leen hielden, van 's graven wege by brieven opgeroepen om zonder uitstel hem hulde en manschap te komen doen⁽³⁾.

(1) Willems, in zyn' Codex diplomat. bl. 497, vlgg. geeft de akten van onderwerping eener menigte brabantsche steden aen den graef van Vlaenderen.

(2) Zie Butkens, bl. 470.

(3) Zie hier den brief, dien Lodewyk schryven deed aen graef Geert van Berg:
‘Grave van Berghe. Wij Lodewijc, grave van Vlaenderen ende hertoghe van Brabant, begheren aen u ende versouken dat ghij ons comt manscap doen ende hulde van dies dat ghi houdende zijt van onsen hertoochscepe van Brabant, alsoo ghi sculdech zijt te doene; ende wat ghi hierof doen wilt, dat laet ons weten bi uwen lettren, bi deisen bode, want wijt gherne cort wisten.’
Het stuk staet by Willems, bl. 513.

[p. 552]

Velen gehoorzaemden⁽¹⁾ en, zich voegende naer de omstandigheden, sloegen den eed, dien zy aen Joanna en Wencelyn gezworen hadden, in den wind. Doch anderen hielden zich by hunnen pligt, latende aen den overwinnaer vrymoedig weten dat zy met hem geen zaken hadden, maer aen hunnen wettigen leenheer wilden getrouw zyn en blyven⁽²⁾.

(1) Zie de lyst dier weêrhanen by Willems, bl. 508 en 509.

(2) Zie hier, onder anderen, den brief dien graef Geert van Berg, in zyne half Hoog-half Nederduitsche tael, aen Lodewyk tot antwoord zond:
‘Heer greve van Vlaenderen. Wilt wissen (weten) dat wir (wy) onsen heere den hertoghe van Brabant also bewant ind verbinden zijn (dusdanig verwant en verbonden zyn), dat wir eme (hem) helpen willen intgein (tegen) uch (u); want wir hem liever hane (hebben) dan uch, ind willen ur (uw) viant sijn, ind willen unse eere der mit (daermede) bewart hayn (bewaerd hebben). Ghescreven, enz. De greve van den Berghe ind Ravensberghe.’
De oorkonde staet by Willems, bl. 511.

[p. 553]

Den 20^sten Augusty deed graef Lodewyk zyne plegtige intrede te Mechelen, alwaer de burgers, tot dus verre aen Joanna en Wencelyn niet verbonden, zelfs door hen reeds halveling afgestaen, niet aerzelden den Vlaming voor hunnen wettigen heer te erkennen, en hem feestelyk inhaelden⁽¹⁾. Van zynen kant bevestigde hy al de voorregten en vryheden der stad⁽²⁾, en koos zyn verblyf binnen hare muren, om van daer bevelen te geven, benoemingen te doen van nieuwe ambtenaren, privilegiën uit te vaerdigen voor de steden welke zich aen zyn gezag onderwierpen⁽³⁾: met een woord om in het veroverde hertogdom alles te verordenen en te regelen, even eens of zyne heerschappy er voor altyd verzekerd was.

Hy zat daer nog, toen den 19 September de geduchte veldslag van Poitiers voorviel, alwaer niet alleen de Franschen deerlyk de nederlaeg kregen, maer hun koning zelf, Jan II, gevangen werd genomen. Deze gebeurtenis riep graef Lodewyk naer

(1) Zie onze Geschiedenis, bl. 215, vlgg.

(2) Zie de oorkonde in onze Bylagen, bl. 535.

(3) Zie daer eene reeks van by Willems, bl. 498, vlgg. - Zie mede onze Geschied. van Mechelen, bl. 215.

[p. 554]

Parys, werwaerts hy in den loop van October moet vertrokken zyn⁽¹⁾, latende te Mechelen eene sterke bezetting.

Middelerwyl was hertog Wencelyn te Tricht nog altyd bezig met de Overmaeslanders tot den kryg te bereiden, voornemens zynde aen het hoofd van een nieuw leger in Brabant te vallen, en te beproeven om het uit de handen zyns zwagers te krygen. Met hem vervoegden zich de graven van Loon, van Megen, en van Catzenellebogen, de heeren van Valkenberg, van Hoorn, van Rochefort, van Brederode en meer anderen⁽²⁾, die samen al vry wat volks op de been bragten. Doch van den anderen kant vond ook de vorst der Vlamingen magtige voorstanders in bisschop Engelbert van Luik, in graef Willem van Namen en in diens broeders de heeren van Beaufort en van Peteghem, welke met een leger in 't veld kwamen, en al haest eene hertogelyke bende versloegen omstreeks Landen⁽³⁾. Maer nu gebeurt er iets, dat geen mensch

(1) Zie onze Geschiedenis van Mechelen, bl. 218, aenteek. 1.

(2) Zie Butkens, bl. 470.

(3) Zie dat feit omstandig verhaeld door Zantvliet, in de Amplissima Collectio, V, col. 263.

[p. 555]

in de wereld had kunnen voorzien, en dat op eens de zaken tot een volkomen ommekeer bragt.

Everbart T' Serclaes, een brabantsch edelman uit de Geslachten van Brussel⁽¹⁾, ziende het getalm des hertogs, en kunnende de schande van zyn vaderland niet langer verduren, besloot een waegstuk aen te gaen, dat, indien 't gelukte, de eer van Brabant herstellen, en, viel het mis uit, hem toch tot eeuwigen roem verstrekken zou. Gebruik makende van graef Lodewyks afwezigheid, en wetende hoe onachtzaem de Vlamingen Brussel bewaerden, dorst hy beproeven om, met behulp van eenige anderen, de stad te verrassen, en er zich meester van te maken. Het ding werd in stilte overlegd; een vyftigtal kloeke borsten spanden samen met T' Serclaes; eenige Patriciërs van binnen werden verwittigd, en in den nacht van den 24 October voerde men 't opzet uit. De aenvallers naderen stilzwygend de stad, en komen tot aen de plaets die toen den naem voerde van Warmoes-broek⁽²⁾;

(1) Zie, over Everhart T' Serclaes, een opstel van den baron de Saint-Génois, in den Messager des sciences et des arts van 1835, bl. 258, vlgg.

(2) Thans de dusgenaemde Place des Martyrs en hare omstreek. De stad eindigde in dien tyd aen den huidigen Fossé-aux-Loups. Zie het plan van Brussel by Henne en Wauters, I, bl. 162.

[p. 556]

daer regten zy hunne ladders, beklimmen de vesten, en vallen te gelyk in de straet, welke daervan den naem behouden heeft van storm-straet. Die van binnen, welke in het geheim waren, stonden gereed op den hun aengewezen post. Nu verliezen zy geenen tyd, maer begeven zich al schreeuwende en het volk uit roepende, naer de markt, en vallen in het Schepenen-huis⁽¹⁾, alwaer T' Serclaes den standaert van Vlaenderen afrukt en onder zyn voeten trapt, om hem te vervangen door de brabantsche banier. Vervolgens loopen zy de stad rond, onder 't uitgalmen van de krygsleus Brabant aen den hertog, en op weinige stonden is heel de bevolking in rep en roer.

De Vlamingen wisten, in 't begin niet of het droom of waerheid was, zoodanig had men hen verrast; doch wanneer zy de burgery uit de huizen zagen komen, en de wapens hoorden kletteren, begrepen zy haest dat er voor hen geene redding

(1) Heden het Broodhuis genaemd, op de Groote-Markt.

[p. 557]

bleef dan in de vlugt. Sommigen ontkwamen het door de poorten; anderen sprongen of rolden de vesten af; maer die den tyd of den moed niet hadden van zich weg te pakken, vielen onder de slagen van het driftig volk⁽¹⁾.

Brussel was verlost, en weldra werden het de andere steden. Leuven joeg zyne vlaemsche bezetting uit⁽²⁾; elders volgde men dat voorbeeld na, zoodat op weinige dagen geheel het land zich vrygevochten en aen het gebied van graef Lodewyk onttrokken had. Welhaest kwam hertog Wencelyn met zyne gemalin van Maestricht, begeleid van eenige duitsche heeren. Zy werden plegtiglyk te Brussel ingehaeld, en lieten niet na den edelmoedigen T' Serclaes volgens verdiensten te loonen.

Ongelukkiglyk, de oorlog ging voort, en werd ja met veel woede gevoerd, voornamelyk in de omstreek van Mechelen, waer de Brabanders en hun vorst nu byzonder tegen verbitterd waren, omdat de Mechelaers alleen den graef van Vlaenderen ge-

(1) Zie het feit breedvoerig verhaeld in de Brab. Yeesten, II, bl. 54-58, of in het pas gemelde opstel van den heer de Saint-Génois.

(2) Zie Butkens, bl. 471.

[p. 558]

trouw bleven, en er opentlyk voor uitkwamen. Geheel de winter en een deel van het volgend jaer 1357 werden doorgebragt in wederzydsch moorden en vernielen, tot onberekenbare schade der landzaten, die geen eind aen hunne rampen voorzagen. Daer was zelfs nu nog minder hoop dan ooit van tot akkoord te geraken, sedert dat Wencelyn en Joanna, nog te Maestricht zynde, een Concordaet gemaekt hadden met keizer Karel IV⁽¹⁾, waerby hare twee zusters Margreet en Maria van alle erfregt op Brabant uitgesloten werden, en vastgesteld dat, indien de hertog en zyne gemalin zonder kinderen kwamen te sterven (hetgeen zy van toen af reeds begonnen te vreezen), Brabant en Limburg, met al de heerlykheden, leenen en domeinen die er van afhingen, zouden overgaen tot den naesten erfgenaem des hertogdoms van Luxemburg. Dit verdrag, te Maestricht getroffen, werd den 20 February 1357 in de voornaemste steden van Brabant afgekondigd, en algemeen, mag men zeggen, door de

(1) Keizer Karel IV van Luxemburg was naer Maestricht gekomen, kort na dat hy te Metz de vermaerde Gouden-Bulle had uitgevaerdigd, waer hiervoren van gesproken is, bl. 238.

[p. 559]

overheidspersoonen bygestemd⁽¹⁾: wonder genoeg nogtans; want alwie eenig vooruitzigt had, kon ligtelyk beseffen dat zulke schikkingen, in geval van kinderloos afsterven der regeerende vorsten, de deur moesten openen tot bloedige krakeelen, dewyl men vooraf zeker mogt zyn dat de echtgenooten van Joanna's zusters, inzonderheid de magtige graef van Vlaenderen hemel en aerde roeren zou, om het bezit van zoo ryk eene erfenis aen zyne kinderen niet te laten ontsnappen. Intusschen gaet het vast dat de stedelyke overheden dit zonderling concordaet goedkeurden en bevestigden, waeruit men opmaken kan hoe zeer de Brabanders zoo wel als hunne vorsten op Vlaenderen gebeten waren.

Het bleek overigens wel dat de verbittering van wederzyde even groot was. Meer dan eens kwam het tot een treffen in het open veld, alwaer beide partyen veel bloed verkwistten; doch over 't algemeen verloor men aen de brabantsche zyde het meeste volks. Had de hertog den kryg naer Vlaenderen kunnen overvoeren, en zyn' tegenstrever in

(1) Zie de oorkonden by Willems, bl. 524, 533. Zie mede Butkens, bl. 471, 72, en Ernst, V, bl. 109, vlg.

[p. 560]

diens eigen land gaen bevechten, het ware misschien voor hem gunstiger afgeloopen; maer daer had hy geen hart genoeg voor: hy achtte zyne pligt vervuld met de aenvallen van zyn' zwager zoo goed mogelyk af te weren. Het gevolg was dat Brabant deerlyk te lyden had. Weinige dagen gingen voorby of daer werd een kasteel verwoest, of een dorp neêrgeblaekt, waerdoor eindelyk de vasallen des hertogs aen 't klagen vielen en het spel moede werden. Men riep om vrede; en Wencelyn, die geen verstand had van kryg voeren, snakte nog vuriger dan zyne onderzaten naer den vrede, alhoewel hy dien veel moeijelyker had gemaekt door zyn concordaet met den keizer. Evenwel had hy reeds in Meert een byzonder akkoord getroffen met graef Willem van Henegau, wien hy de stad en het land van Heusden in Noord-Brabant had afgestaen, op voorwaerde dat de Henegauwer zyn best dede om het geschil met Vlaenderen by te leggen⁽¹⁾. Wil-

(1) Zie Butkens, bl. 473, en Ernst, V, bl. 112. De oorkonde staet by van Mieris, Groot Charterboek der graven van Holland, II, bl. 867-68. - Zie mede een Vidimus daeromtrent by Willems, Brab. Yeesten, II, bl. 535.

[p. 561]

lem nam de zaek op zich; doch om geen verloren werk te doen, wenschte hy dat men hem volmagt gave om alles naer zyn goeddunken te schikken, hetwelk dan ook ingewilligd werd, niet alleen van Wencelyn en vrouw Joanna, maer tevens van de baronnen en de hoofdsteden van Brabant: zoo zeer was men begerig om een eind aen den twist gesteld te zien⁽¹⁾.

Hieruit kan men reeds afleiden dat Brabant zich moest bereiden om toe te geven; en daer de Henegauwsche vorst in zyn hart meer genegen was voor Vlaenderen dan voor Brabant⁽²⁾, kon het niet missen of Wencelyn zou er met gescheurde kleederen van afkomen. Zoo geschiedde 't ook. De vrede werd gesloten te Ath, den 4 Juny 1357, en wel op de volgende voorwaerden:

1^o Alle krygsgevangenen zullen van beide kanten zonder losgeld vry gelaten worden.

(1) Zie Butkens, loc. cit. - De oorkonde, gedagteekend van den 1 Juny 1357, staet in den Codex van Willems, bl. 542, en by De Dynter, III, bl. 32.

(2) Hy had reeds van in 't begin van Mei allerlei beloften gedaen aen den graef van Vlaenderen, gelyk men zien kan uit de oorkonden by Willems, bl. 536, 538, 539 en 541.

[p. 562]

2^o De twee vorsten, alsmede hunne vasallen en onderdanen zullen hersteld worden in het bezit der goederen, welke zy gedurende den oorlog verloren hebben.

3^o Daer onderscheidene steden, baronnen, en ridders van Brabant hulde en trouw aen graef Lodewyk gezworen hebben, zullen de steden van Brussel, Leuven, Nyvel en Thienen verpligt zyn den graef, zoo lang hy leeft, jaerlyks zes weken te dienen tegen wien het ook zy, uitgezonderd den hertog, zyne vrouw, en beider landen. Iedere stad zal, op de eerste vermaning, onder hare eigen banier 25 gewapende mannen uitzenden, met twee baronnen en vier ridders, alles ten koste van Brabant. Op deze voorwaerde worden zy van hunnen eed ontslagen.

4^o Daer ook de graef, met toestemming en op het verzoek der voorzeide steden, baronnen en ridders, den titel van hertog van Brabant heeft aengenomen, zal hy dien behouden zyn leven gedurende.

5^o Mechelen, en de heerlykheid van dien naem, door 's graven vader aen Brabant verkocht, doch nimmer betaeld, zal aen graef Lodewyk blyven tot

[p. 563]

vergoeding van de kosten des oorlogs, en aen zyne opvolgers erfelyk overgaen⁽¹⁾.

6^o De stad van Antwerpen, en de dorpen die er onder behooren, zullen aen de gravin van Vlaenderen afgestaen worden, op titel van bruidschat of huwelyksgoed⁽²⁾, dusdanig dat de graef en zyne gemalin de stad en hare toebehoorten zullen te leen

(1) Aldus hield dan het dobberen van Mechelen op, en de heerlykheid werd voor goed vereenigd aen Vlaenderen. Deze vereeniging was, in 1357, zoo strydig als ooit met de Mechelsche belangen, en zou in 't vervolg, even als vroeger, gelegenheid hebben gegeven aen allerlei ramspoeden: ware niet, eenige jaren later, het Vlaemsch-Burgondisch huis in bezit gekomen van Brabant zelf, en hadde niet, nog later, Philip de Goede dit hertogdom aen Vlaenderen en zyne overige Staten vereenigd. Maer daerdoor zelf had Mechelen voortaen niets meer te vreezen.

(2) Joanna en Wencelyn hadden, in 1356, aen hunne zuster Maria, hertogin van Gelder, de vryheid van Turnhout, met acht bygelegen dorpen en onderscheidene renten, voor haer aendeel in de vaderlyke erfenis afgestaen. Zie Butkens, bl. 447, en de oorkonde by Willems, bl. 483-85. - Op de volgende bladzyde staet de verklaring van Reinout en Maria, dat zy daermede te vrede zyn. De oorkonde draegt het datum van 26 July 1356.

[p. 564]

houden van Brabant, aldaer regt oefenen en de inkomsten trekken tot het beloop van 10,000 florenzer gulden 's jaers⁽¹⁾: zoo nogtans dat de Antwerpenaers al hunne vryheden en privilegiën behouden zullen⁽²⁾, en de titel van markgraef des heiligen Ryks aen den hertog van Brabant blyven zal.

De overige bepalingen zyn van minder gewigt⁽³⁾.

Zoo schandelyken vrede had Brabant nimmer gemaekt⁽⁴⁾; doch nu moest men er zich meê ge-

(1) Bragten de vorstelyke cynzen, tollen en geregtigheden daer zoo veel niet op, zoo moest er van elders bygedaen worden tot volmaking der som.

(2) Mits zy binnen de dry weken eed van getrouwigheid doen aen de gravin en haren echtgenoot, zegt het Charter. Zie mede De Dynter, III, bl. 38.

(3) Zie Butkens, bl. 473, vlgg. De oorkonde zelf staet by Willems, bl. 543, vlgg.

(4) Butkens mag wel zeggen dat de henegauwsche graef breede riemen sneed uit eens andermans leêr; maer, voegt er de schryver by, hy betaelde ze duer, want kort daerna werd hy zot, en kwam nooit meer tot zyne zinnen. Zantvliet ook beschouwt die dolheid voor eene straf, omdat hy zoo slecht gehandeld had in de zaken van Brabant: propter sententiam arbitralem injustam, quam inter ducem Brabantiae et Flandriae comitem protulerat. Zie 's mans Chronicon in de Amplissima Collectio, V, col. 373.

[p. 565]

troosten. Het was nog beter oor adel en onderdanen eenige opofferingen te doen, dan gevaer te loopen van alles te verliezen onder een zoo onbekwamen vorst als Wencelyn was.

Deze onbekwaemheid scheen uit, niet alleen in oorlogszaken, maer tevens in het bestier des lands, waer Wencelyn orde noch eendragt wist te handhaven. De oude vete der burgeryen tegen de adelyke familiën, onder de vorige regeringen niet gesmoord maer bedwongen, ontvlamde thans op nieuw, en bedreigde de steden met verregaende onlusten. Te Brussel hielden, in 1360, de ambachtslieden, inzonderheid de slagters en de wollewevers, geheime vergaderingen, waer middelen in beraemd werden om een deel der stedelyke ambten aen de Patriciërs te onttrekken. Het geheim uitgelekt zynde, ontzagen zy zich niet opentlyk geweld te gebruiken, maer verloren het spel tegen de edellieden, die het volk van vier kanten te gelyk op het lyf vielen, en eene menigte offers maekten, waerna er nog velen streng gestraft of verbannen werden⁽¹⁾.

(1) Zie de Brab. Yeesten, II, bl. 166-71, en De Dynter, III, bl. 51, vlgg.

[p. 566]

Veel erger ging het te Leuven, dat toen ter tyd in zyn vollen luister was. De bloeijende lakenhandel had de bevolking dusdanig doen aengroeijen, dat men in 1358 de stad had moeten uitbreiden en nieuwe muren en poorten maken. Jammer maer, die welvaert zelf der werkende klassen prikkelde hare eerzucht, en gaf voedsel aen haren haet tegen de hooge burgery, welke daer, even als te Brussel en elders, alleen aen 't bestier was: daer ontbrak slechts een dryver, een roervink, een stokebrand om de hoofden in 't vuer te zetten en alles het onderste boven te keeren. Waer de gemoederen in zulke stemming zyn, verschynt welhaest de man dien men zeggen zou voor de omstandigheid geschapen te wezen: te Gent was het een Jan Yoens⁽¹⁾, te Luik een Henri de Dinant⁽²⁾, te Leuven Pieter Coutereel.

Pieter Coutereel bekleedde in zyne geboortestad de plaets van Meijer⁽³⁾, waeruit volgt dat hy zelf

(1) Zie ons vierde Deel, bl. 651.

(2) Zie over dien volksdryver der dertiende eeuw, Fisen, II, bl. 3, en Polain, Hist. de Liége, I, bl. 339.

(3) Wat de Amman te Brussel, de Schoutet te Mechelen, de Baljuw te Gent was, dat was de Meijer te Leuven, namelyk des landheers stedehouder, belast met de handhaving der openbare orde, der wetten, en der vorstelyke regten, voorzitter en maner of regtsvorderaer by de schepenbank, enz. Zie boven, bl. 282, aenteek. 3. Zie mede Piot, Hist. de Louvain, bl. 127.

[p. 567]

van adelyke afkomst was⁽¹⁾. Des niet te min helde hy steeds naer den kant des volks, party nemende voor de ontevredenen, en die onderhoudende in hunnen wrevel tegen de patriciërs, met welke hy, zonder dat men wete waerom, in gedurige vyandschap leefde, en ze dwarsboomde waer hy kon. Het gebeurde dan, in 1360, dat een buitenpoorter, valschelyk aengeklaegd wegens diefstal, door den Meijer in hechtenis genomen, en vervolgens voor de stedelyke regtbank gesteld werd. De schepenen, 's mans onschuld erkennende, spraken hem vry; maer Coutereel weigerde zyn' gevangen los te laten, miskennende aldus het oordeel der bevoegde regters welke, op hunne beurt, uit geest van wederwraek, zich aen 's meijers gezag onttrokken, en zeiden dat hy hun voortaen niets meer te gebieden had. Hierop vertrok Coutereel naer Tervueren om

(1) De Meijer werd altyd gekozen uit de Geslachten of de klas der Patriciërs.

[p. 568]

by Wenceslaus zyne klagten te uiten, alsof de leuvensche wethouders niet alleen de kwaeddoeners begunstigden, maer tevens de heerschappy van den landvorst gehoond hadden in den persoon van diens stedehouder. Reinout van Schoonvorst⁽¹⁾, een van 's hertogs raedslieden by dit gesprek tegenwoordig, vond, even als Coutereel, dat er aen de geslachten van Leuven eene les diende gegeven te worden, indien men wilde beletten, dat zy in de stad alleen meester speelden en 't vorstelyk gezag met voeten trapten. Aldus stookten beide den hertog op die, in de plaets van hunnen valschen yver te toomen en, als hoofd van den Staet alle inwendige stoornis door wyze maetregelen voor te komen, hoegenaemd geen antwoord gaf, en kort daerna vertrok naer Luxemburg, als of hy aen Coutereel volle vryheid wilde laten van te doen wat hem behaegde⁽²⁾.

(1) Deze Schoonvorst was, volgens Divaeus, Annal. Op. Lov. bl. 22, een vreemd edelman, doch ryk begoed in Brabant, en een gezworen vyand van de leuvensche Patriciërs. Zie over zyne afkomst, Butkens, II, bl. 250.

(2) Zie alles in 't breede verhaeld door den schryver der Brab. Yeesten, II, bl. 154-160. Zie mede Divaeus, loc. cit. Desroches. Epit. II, bl. 225, 26, en eindelyk De Dynter, III, bl. 48.

[p. 569]

De Meijer verstond het aldus⁽¹⁾: ook was hy zoo haest te Leuven niet weêrgekeerd, of hy ruide het gepeupel op, met zulk gevolg dat, den 21 July, het stedelyk raedhuis, waer niet alleen de overheden maer bykans al de edelen vergaderd waren, door eene ontelbare menigte gewapenderhand omsingeld, ja men mag zeggen ingenomen werd; want het gemeen stoof er binnen, verscheurde of verbrandde de privilegie-brieven der Geslachten, en legde de hand op meer dan honderd vyftig patri-

(1) En misschien verstond hy niet kwalyk; want hertog Wencelyn was sterk gebeten op den leuvenschen adel, die zich in 1356 slecht gedragen had, zoo wel als die van Brussel. Den 6 October van dat jaer had vrouw Joanna uit 's Hertogenbosch eenen brief aen Leuven geschreven, om de stad tot getrouwheid aen te manen; en den 16 der zelfde maend zonden de wethouders, verraderlyk genoeg, een afschrift van Joanna 's brief aen de gravin van Vlaenderen, welke zy nogmaels erkenden voor wettige vrouw van Brabant, met nieuwe betuigingen van gehechtheid en trouw. Zie de oorkonden van dat alles in Willems Codex diplom. bl. 516, 519 en 520.

[p. 570]

ciërs⁽¹⁾, welke zy gevankelyk naer de burgt leidde, en daer in hechtenis zette. Den volgenden dag stelde Coutereel andere wethouders aen, en bestierde nu de stad naer zynen zin.

Dit alles was echter al te ongeregeld om duer te hebben. De hertogin Joanna, in de afwezigheid van haren gemael, spaerde geene moeite om de gemoederen der Leuvenaers te koelen en de gevangenen los te krygen; doch men luisterde niet naer haer, zoo min als naer den raed van wyze ridders, die zich met de zaek inlieten: weshalve de edelen, ziende dat er anders toch geen doen aen was, met Coutereel zelf akkoord maekten, en ten laetste in vryheid gesteld werden, mits rantsoen te betalen⁽²⁾ en te beloven dat zy de stad zouden ruimen, gelyk zy werkelyk deden⁽³⁾.

(1) Divaeus geeft de namen der aenzienlyksten op, in zyne Annales Op. Lov. bl. 23.

(2) Daer waren er, volgens den schryver der Brab. Yeesten, die tot duizend gouden Peters voor losgeld moesten geven, wat heden 6,000 gulden wisselgeld zou uitmaken.

(3) Zie de Brab. Yeesten, bl. 160-66, alsmede bl. 172. Zie ook Divaeus, Rerum Brab. bl. 173-74, en Butkens, bl. 480.

[p. 571]

Aldus sleepte het tot in den nazomer van 1361, wanneer eindelyk hertog Wencelyn, op het dringend verzoek der leuvensche uitwykelingen, en op raed van onderscheidene groote heeren, in de maend October naer Ter-Bank⁽¹⁾ kwam, aen het hoofd van gewapende magt, om de goede orde in 's lands hoofdstad te herstellen. Doch de burgers waren wys genoeg om niet den minsten wederstand te doen: in tegendeel, zy zonden gezanten tot den hertog, verklarende bereid te wezen zich te onderwerpen aen alles wat hy goed zou vinden voor te schryven, en hem verzoekende de bestaende geschillen in der minne te willen slechten. Hierdoor ontwapenden zy den landheer die, verre van hen te straffen, enkel vorderde dat de gemeente vergiffenis vroeg van hetgeen zy misdaen mogt hebben⁽²⁾, en overigens den 19 October een charter

(1) Zie boven, bl. 209, aenteek. 3.

(2) Het charter luidt: ‘In den iersten, dat die goede liede van Lovene ghemeinlec ute gaen selen jeghen haren gherechten Here vorscreven, met processien, bloet in haerre cleeden (versta, in hun hemd) ende bloets hoefts, onghewapend; ende selen bidden haren ghenadighen Here up hare knien oetmoet ende ghenade, ende dat hi hen vergeve bi sine ghenaden al dat si jeghen hem mesdaen moghen hebben tot op den dach van heden.’

[p. 572]

uitvaerdigde, waerby hy, onder anderen, bepaelde dat er voortaen te Leuven vier schepenen uit de Geslachten en dry uit de gemeente zouden gekozen worden, mitsgaders twee-en-twintig gezworenen of raedslieden, voor de helft patriciërs en voor de andere helft gemeene burgers. In beide klassen moest men dan ook een Commoengemeester nemen, welke twee, - te samen met de schepenen, de gezworenen en de dekens der ambachten, - alle andere ambten zouden vergeven half aen de edelen, half aen die der gemeente⁽¹⁾ of, gelyk men zegde, der natiën⁽²⁾.

Men ziet dus dat het leuvensch volk, by zynen opstand tegen den adel, meer gewonnen dan ver-

(1) De oorkonde staet by Willems, bl. 576-80. - Het was ten gevolge der leuvensche onlusten van 1360 dat de charters en handvesten, welke tot dan toe daer ter stede waren bewaerd geweest, overgevoerd werden naer Nyvel. Willems heeft daeromtrent belangryke stukken meêgedeeld in zyn' Codex diplom. op de Brab. Yeesten, bl. 584-90.

(2) Zie boven, bl. 428, aenteek. 1.

[p. 573]

loren had; want nu kreeg het voet in het stedelyk bestier en een deel in de eerambten, waer het te voren altyd van uitgesloten was geweest. Maer 't zy dat het van zynen invloed een verkeerd gebruik maekte; 't zy dat de patriciërs te hooveerdig waren om, gezamentlyk met lieden van lageren stand, de posten te bedienen; 't zy dat Coutereel⁽¹⁾ voortging met kwaed vuer te stoken onder het wuft gemeen: zeker is het dat de openbare rust weldra op nieuw gestoord werd, tot zoo verre zelfs dat nagenoeg al de leden der geslachten, die het jaer te voren weêrgekomen waren, andermael de stad verlieten⁽²⁾, deels om de volkswoede te ontgaen, deels

(1) De hertog had Coutereel zyn meijerschap afgenomen, waerschynlyk om de Patriciërs te believen; maer hy noemde hem tevens schepen, gevende daerdoor genoegzaem te kennen dat 's mans gedrag hem niet mishaegde. Zulks bleek nog klaerder, toen Wencelyn en Joanna, by brieven van den 4 Sept. 1362, aen den zelfden volksdryver de heerlykheid van Asten in Noord-Brabant schonken, om den menechfuldighen goeden ende getrouwen dienst die hy hun dicke ghedaen heeft, gelyk de oorkonde spreekt by Willems, bl. 592.

(2) Zie Divaeus, Annales Lov. bl. 23.

[p. 574]

om den landheer te verpligten van strenger maetregelen te nemen, waertoe hy ook door anderen ernstig aengemaend werd.

De hertog beproefde om de orde te Leuven te herstellen met eenige leden van zynen raed derwaerts te zenden; maer uit hunnen mond verstaen hebbende dat zy niets gewonnen hadden, trok hy er eindelyk zelf naer toe, vergezeld van den jongen hertog van Gulik⁽¹⁾ en van eene sterke ruiterbende. Deze kregen er nogtans geen werk; want even als den eersten keer, haestten zich de oproerigen om door hunne vrywillige onderwerping des hertogs gramschap af te keeren⁽²⁾; en Wencelyn, altyd even zwak, even inschikkelyk voor Coutereel, liet zich wederom tot genade overhalen, enkel eischende dat de vrede van 1361 op nieuw aenveerd wierde door de goede lieden, zoo wel der geslachten als der gemeente, met belofte van dien

(1) Het graefschap van Gulik was, in 1357, verheven geworden tot een hertogdom door keizer Karel IV van Luxemburg.

(2) De akt van onderwerping, behelzende meer dan tachtig namen, en gedagteekend van den 6 Febr. 1363, staet by Willems, bl. 594.

[p. 575]

voortaen niet meer te breken⁽¹⁾. Ten einde echter op deze belofte beter staet te kunnen maken, vroeg de vorst twaelf pandslieden van den stedelyken adel, en vyftig van de natiën, om tot waerborg te dienen van de getrouwheid hunner medeburgers⁽²⁾.

(1) Zie de oorkonde by Willems, bl. 595, 97, alwaer hy vervolgens ook den akt van onderwerping aen 's hertogs uitspraek mededeelt.

(2) Men leest in de stadsrekeningen van 1362 (1363):
‘Item van wine, van broede, van mede ende van spise die men ter Vueren vuerde, doen dambachten daer waren, en men de ghisele daer leverde (4 in Merte), 150, lib. 7 st.
Item van den ghisels, doen sij yrstwerf ter Vueren lagen, de cost die sy daer daden eer sy te Genepie voeren^(*), dats te wetene int Gulden-Hoet her Hendrik van den Borchoven, Jan van Raetshoven, Henric de Vroede, Geert Eveloeghe, Peter de Witte; ende oec in de Wage van horen perde, 250 lib. 8 st. Item noch van coste die de waelgheboren liede daden in de Wage, 348 lib.
Item noch van coste die 38 goede lieden daden van der gemeynten, die daer te ghisele lagen, 1018 lib.
Item dat Vrancke vander Calsteren en Peter de Witte verteerden, die voer inne quamen ter Vueren, eer de ghisele genomen waren (18 in Merte), 5 mottoenen.’

(*) Versta het kasteel van Genappe, dat sedert aengewezen werd tot verblyf der gyzelaers. Deze moesten, indien de hertog het wilde, van maend tot maend veranderd worden.

[p. 576]

Daerentegen gebood hy dat, in 't vervolg, de stadsrentmeesters tweemael 's jaers rekening zouden doen voor den landheer of diens plaetsvervanger, willende aldus een eind stellen aen de klagten der ingezetenen wegens het bestier der gemeentekas⁽¹⁾.

(1) Het slecht bestier der stedelyke finantiën was een der voornaemste redenen geweest van den opstand der gemeente tegen de Patriciërs. Doch, gelyk het gaet, door den vrede van 1363 werd de schatkist nog meer geplonderd; want de stad moest, om hem te bekomen, meer dan 50,000 mottoenen aftellen zoo aen den hertog, als aen diens raedslieden en medehelpers. Zie Des Roches, Epit. II, bl. 228, en Divaeus, Rerum Brabant. bl. 178. Zyne opgaven komen nagenoeg overeen met die der stadsrekeningen, welke byvoegen dat de 13 mottoenen gerekend werden voor 12 oude schilden; maer daeruit kan men nog niet afleiden wat de mottoenen in dien tyd weerd waren. Men mag echter voor zeker aennemen dat hier spraek is van gouden stukken, en derhalve geloof geven aen Ghesquière die wil dat zy, vergeleken met onze hedendaegsche munt, eene weerde hadden van ten minste twaelf francs. Zie 's mans Mémoire, enz. bl. 124-28.

[p. 577]

Zoo waren dan, in 1363, de leuvensche onlusten gestild⁽¹⁾, ten minste voor eenen oogenblik; maer het stond geschreven dat onder Wencelyns regering het land rust noch vrede hebben zou. Hy werd, in 1366, door keizer Karel aengesteld tot vikaris des ryks in den Elsasz en de Rhynstreken⁽²⁾, vooral tot handhaving van den Landvrede, versta van de veiligheid der openbare wegen, welke door zekere vreemde baenstroopers⁽³⁾, gekend onder den naem

(1) Pieter Coutereel vergezelde zelf de pandslieden tot Tervueren; doch kort daerna moet hy 's hertogs gunst verloren hebben, want hy ruimde zyne geboortestad, en koos zyn verblyf te Asten. Daer hield hy zich echter nog niet stil, maer smeedde, met andere uitwykelingen van verschillende steden, nieuwe aenslagen tegen den leuvenschen adel. In 1364 werd hy, met meer dan veertig makkers of medepligtigen, door een plegtig vonnis van hertog Wencelyn uit het land van Brabant verbannen, op verbeurte van lyf en goed. De oorkonde staet by Willems, bl. 606. Later kreeg Coutereel vergiffenis, en kwam ongestoord zynen levensloop te Leuven eindigen. Zie Divaeus, Annal. bl. 25.

(2) Zie Divaeus, Rerum Brab. bl. 180. Zie mede Ernst, V, bl. 125, aenteek. 2.

(3) Zy gingen voor vreemdelingen door; maer het blykt uit al de schryvers van den tyd dat vele inlandsche edellieden hun de hand leenden, hulp en schuilplaets gaven, en mede een deel in den roof hadden. Zie Ernst, V, bl. 130, aenteek. 2.

[p. 578]

van Linfars⁽¹⁾, toen ter tyd gedurig ontrust werden, tot groot nadeel van den koophandel. Wencelyn kweet zich met yver van den hem opgedragen last⁽²⁾, maer kon dien alleen niet vervullen: weshalve hy, in 1369, een verbond aenging⁽³⁾ met de voornaemste vorsten van tusschen Maes en Rhyn, om samen te werken tot uitroeijing van het kwaed, en gemeene regters aen te stellen, die over alle inbreuken op den Landvrede zouden te oordeelen hebben⁽⁴⁾. Onder de bondgenooten telde men, naest

(1) Het woord is van onzekeren oorsprong. Zie Froissart, uitgave van Buchon, II, bl. 654. In de Brab. Yeesten heeten zy ruters. Zie daer, II, bl. 186, alsmede het Chron. Ducum Brab. uitgegeven door Matthaeus, bl. 96, en diens aenteekening op bl. 536 van het eerste Deel zyner Analecta.

(2) Zie Butkens, bl. 486.

(3) Zulk verbond had reeds bestaen in den tyd van hertog Jan III, en was in 1364 nog vernieuwd geworden. In 1369 traden er ongeveer zestig vorsten en heeren in het bondgenootschap. Zie Ernst, V, bl. 124-25.

(4) Zie het bewys by Butkens, in zyne Preuves, bl. 198.

[p. 579]

vele anderen, hertog Willem van Gulik; maer deze, verre van zyne magt te gebruiken tot bereiking van het voorgestelde doel, heulde opentlyk met de straetroovers, die van hem peerden kregen en in zyne sloten vryen intrek hadden⁽¹⁾, zoodanig dat reeds vele brabantsche kooplieden, van Keulen, Trier en elders over Gulikerland naer huis komende, daer uitgeschud, mishandeld of zelfs omgebragt waren geweest.

Hertog Wencelyn, als hoofd van het bondgenootschap, liet ernstige klagten hooren by Willem van Gulik, en vroeg hem rekening van zyn gedrag; maer geen voldoend antwoord krygende⁽²⁾, verklaerde hy hem den oorlog in den zomer van 1371. Maestricht was de wapenplaets. Daer verzamelde onze vorst een leger van ruim 8,000 man, aen wier spits hy den 20 Augusty optrok door het land van Valkenberg en dat van Rolduc, tot aen Baesweiler op Gulikschen bodem⁽³⁾. Te dier stede kwam het

(1) Zie Froissart, loc. cit.

(2) De beide vorsten, Wencelyn en Willem van Gulik, waren toen in geschil ten opzigte van Valkenberg, dat de eerste onlangs gekocht had. Zie Butkens, bl. 485 en 489, alsmede hiervoren, bl. 396, aenteek. 4.

(3) Baesweiler ligt tusschen Rolduc en de stad Gulik.

[p. 580]

den 22^sten tot een treffen. De Brabanders waren sterk en moedig genoeg om de victorie te behalen; maer het zy ongeluk, het zy gebrek aen overleg van 's hertogs wege⁽¹⁾, zy kregen er deerlyk de nederlaeg. Behalve het voetvolk, waervan er wederzyds met duizenden dood bleven, sneuvelden daer van onzen kant ongeveer vier honderd ridders of edellieden, terwyl er twee honderd zeventig met hertog Wencelyn zelf werden krygsgevangen gemaekt, en door den overwinnaer aen zyne medehelpers uitgedeeld, om er volgens staet en rang losgeld van te trekken. Wy spreken hier niet van wagens, krygstuig of andere bagaedje: dat alles viel in 's vyands handen.

Vrouw Joanna was ontroostbaer, toen zy des her-

(1) Volgens Froissart zou men de eerste schuld der nederlaeg aen Wencelyns onvoorzigtigheid mogen toewyten, die nog zynen helm op 't hoofd niet had, wanneer de vyand den aenval begon. Het gevecht wordt overigens zeer verschillig beschreven in de gelyktydige kronyken. Zie Butkens, bl. 489, de Brab. Yeesten, II, bl. 196-216, en Ernst, V, bl. 133, vlgg. Nyhoff, in zyne Gedenkwaardigheden van Gelderland, II, bl. cxij, vlgg. heeft beproefd de onderscheidene verhalen overeen te brengen.

[p. 581]

togs ramp vernam, die reeds in het slot van Nideggen⁽¹⁾ zyn lot betreurde. Aenstonds deed zy moeite om hem los te krygen; maer het rantsoen dat Willem van Gulik eischte was niet op te brengen. Zy wendde zich dan tot den keizer, die werkelyk de zaek zyns broeders yverig ter herte nemende⁽²⁾, eerst met goede woorden en gunstige voorslagen⁽³⁾, vervolgens met bedreiging, en ten laetste met gewapende magt den wreveligen hertog dwong om niet alleen Wencelyn, maer tevens al de andere gevangenen op vrye voeten te stellen, zonder losgeld te vragen van die tot dus verre nog geen betaeld hadden⁽⁴⁾.

Aldus zag, omstreeks Sint Jan 1372, hertog Wencelyn zyne gemalin en zyne onderdanen weder, na eene afwezigheid van tien maenden. Aldra beriep hy den adel en de steden van Brabant te Cor-

(1) Naem van een stedeken op de Roer in Gulikerland, een paer mylen bezuiden Duren.

(2) Zie 's keizers belofte daeromtrent, in den Codex van Willems, bl. 623. Zie ook De Dynter, III, bl. 62.

(3) Zie waer die in bestonden by Butkens, bl. 491.

(4) Zie Butkens, bl. 492; de Brab. Yeesten, bl. 222, vlg. en Ernst, bl. 138-39. Zie mede De Dynter, III, bl. 66-71.

[p. 582]

tenberg, en vroeg buitengewoone hulpgelden, tot betaling van 's lands schulden, welke door den laetsten kryg grootelyks vermeerderd waren⁽¹⁾. Om een gunstig antwoord voor te bereiden, gaf de vorst, met vrouw Joanna, eene plegtige Confirmatie⁽²⁾ van het Charter van Cortenberg⁽³⁾ en van

(1) Die schulden kwamen gedeeltelyk voort uit de rantsoenen door vreemde heeren aen den hertog van Gulik of diens bondgenooten betaeld, en welke Wencelyn, volgens de gewoonte van den tyd, moest vergoeden. Zoo telde hy, onder anderen, aen den graef van Namen, wiens oudste zoon Willem te Baesweiler krygsgevangen was gemaekt, de somme van 37,400 mottoenen, door hem uitgegeven voor Willems losgeld. Het bewys staet by Ernst, bl. 139, aenteek. 2. Deze schryver spreekt daer nog van 16,000 oude schilden betaeld aen den bisschop van Luik, voor beloofde hulp tot verlossing van den gevangen hertog. En waerschynlyk zullen Wencelyns bondgenooten, welke hem te Baesweiler hadden bygestaen, hunne hulp ook niet gratis verleend hebben.

(2) Het diploom van den 17 Sept. 1372 staet in den Luyster van Brab. I, bl. 147, alsmede in de Plakkaerten van Brabant, I, bl. 134; maer veel nauwkeuriger, volgens den origineelen tekst door ons afgeschreven, in den Middelaer, III, bl. 8, vlgg.

(3) Zie hiervoren, bl. 446, vlgg.

[p. 583]

het Waelsche Charter⁽¹⁾, wier schikkingen gedurende de laetste jaren veel afbreuk geleden hadden⁽²⁾. Van haren kant stemden de steden toe in eene hulp van 900,000 Vilvoordsche mottoenen⁽³⁾, waer de kloosters voor een gedeelte zouden inkomen⁽⁴⁾. Maer ziet, deze vrywillige opoffering, die tevens den rykdom der Brabantsche steden en de edelmoedigheid der burgeryen te kennen geeft, werd de oorzaek van eenen hevigen twist tusschen den hertog en zyne onderdanen. Wencelyn wilde de toegezeide hulpgelden door zyne rentmeesters doen heffen, terwyl de steden er op aendrongen

(1) Zie boven, bl. 461 en 62.

(2) Terwyl Wencelyn gevangen zat, waren de steden van Brabant, ten getalle van vier en veertig, door afgeveerdigden te Brussel vergaderd geweest, en hadden daer, den 18 Febr. 1372, een verbond gesloten om de beide Charters beter te doen onderhouden, en 's lands vryheden te waerborgen. De oorkonde staet in den Luyster van Brabant, I, bl. 144.

(3) Volgens Ghesquière maekte dit eene somme van ver boven de zeven miljoenen hedendaegsche francs. Zie zyn Mémoire, bl. 135.

(4) Volgens het Anon. Chron. van Matthaeus, bl. 100, moesten de geestelyke huizen daer het derde van opbrengen; volgens Dynter, bl. 79, het negenste.

[p. 584]

om zelf de ontvangers aen te stellen, en het goed gebruik der penningen te bewaken, gelyk zy, in even dezelfde omstandigheden, onder Jan III nog gedaen hadden⁽¹⁾.

Zulk een eisch, hoe redelyk en hoe gegrond ook in zich zelve, mishaegde den hertog⁽²⁾ dermate, dat hy, tegen 't einde van 1373, met zyne echtgenoot Brussel verliet en de burgt van Genappe betrok, voornemens zynde de wapens aen te wenden om de steden te doen zwichten⁽³⁾. Te goeder ure trad bisschop Jan van Luik tusschen beide, en bewerkte eenen zoen, die den 30 April van het volgend jaer te Braine l'Alleud⁽⁴⁾ getroffen werd. Volgens de uitspraek der scheidsmannen moesten de steden vergiffenis vragen van hare stoutigheid⁽⁵⁾,

(1) Zie hiervoren, bl. 459.

(2) Hy was tevens misnoegd over het verbond dat de steden aengegaen hadden ten tyde zyner gevangenschap.

(3) Hy had reeds krygsmagt te Genappe verzameld, en de omstreek van Nyvel doen afloopen. Zie de Brab. Yeesten, bl. 227-29, en Ernst, V, bl. 140-41.

(4) Brabantsch stedeken, benoorden Genappe.

(5) Alsmede haer verbond van het vorige jaer inleveren, zullende 's hertogs raedslieden onderzoeken of zyne heerlykheid nergens in verkort was, en, zoo ja, dat doorschrappen.

[p. 585]

maer zouden, gezamentlyk met den raed van Cortenberg, rentmeesters aenstellen voor de ontvangst en de uitgave der beloofde hulpgelden⁽¹⁾, waervan slechts het negende ten laste der kloosters blyven zou⁽²⁾. Deze zouden nog, binnen de dry jaren,

(1) Daerby werd bepaeld dat de hertog, van zynen kant, een of twee persoonen zou mogen noemen, om het oog over de betalingen te houden. Hy belastte daermeê de heeren van Glimes en van Ranst; de raed van Cortenberg noemde twee ridders; de steden van Brussel en Leuven ieder twee Patriciërs; eindelyk Thienen en 's Hertogenbosch elk eenen deftigen burger. Zie Luyster van Brab. I, bl. 171.

(2) Namelyk 100,000 mottoenen. De overige 800,000 moesten opgebragt worden door de steden en het platte land. Maer de kloosters, welke noch in deze vergadering, noch in de vorige waren geroepen geweest, wilden zich onttrekken aen eenen last, dien zy van regtswege niet dragen moesten en dien hun niemand, de hertog zoo min als de steden, zonder hunne toestemming opladen kon. Gedwongen wordende om te betalen, beriepen zy zich op het oordeel van Paus Gregorius XI, die de geestelyke stichten van alle aendeel in de schatting ontsloeg, en zelfs, dewyl zyn vonnis in Brabant niet geëerbiedigd werd, het interdict wierp over het land, tot dat eindelyk de zaek vereffend werd door een Concordaet te Luik gesloten in 1377, waer de geleerde Heylen de oorkonde heeft van meêgedeeld in zyne bekroonde verhandeling van 1783. Zie daer, bl. 69-78.
In het vervolg, wanneer de vorsten in nood waren en hulpgelden wilden vragen, hebben zy de oversten der abtdyen tot 's lands vergaderingen gedagvaerd, alwaer die oversten met der tyd den geestelyken staet vertegenwoordigd, en sedert als het eerste lid der Staten van Brabant zitting en stemregt behouden hebben. Zie dat alles nader ontwikkeld in de gemelde verhandeling van Heylen, alsmede in eene tweede Memorie van den zelfden schryver, uitgegeven door den eerw. heer De Ram in het XV^de Deel der Mémoires couronnés de l'Académie de Bruxelles. Zie mede hiervoren, bl. 462, aenteek. 2.

[p. 586]

eenen nieuwen onderstand geven van vyftien duizend, en de steden van vyf en twintig duizend mottoenen, waermede allen zouden volstaen⁽¹⁾ en des hertogs vriendschap hun verzekerd wezen⁽²⁾. Dit akkoord werd vervolgens door Wencelyn en Joanna

(1) Versta dat de steden noch de kloosters voor de overblyvende schulden van den landheer niets meer zouden op te brengen hebben.

(2) De oorkonde staet in den Luyster van Brab. I, bl. 166.

[p. 587]

goedgekeurd en bekrachtigd⁽¹⁾, en zoo werd het weêr vrede in Brabant.

Vrede, ja, maer slechts voor een oogenblik, en eerder in schyn dan in der daed⁽²⁾. De hertog, fel gebeten op de natiën van Leuven die, schynt het, de onwilligsten geweest waren in het stuk der hulpgelden, had den 23 April 1373 zyn diploom van het jaer 61⁽³⁾ wederroepen, en de zeven schepenplaetsen aen de Patriciërs weêrgegeven, willende dat voortaen ook al de gezworenen, op twee na, gelyk mede zes van de acht gilde-dekens uit de Geslachten gekozen wierden⁽⁴⁾. Zulks was olie in

(1) Zie de oorkonde in den Luyster van Brab. I, bl. 171, en vergelyk Butkens, bl. 494, 95, alsmede de Brab. Yeesten, bl. 230, vlgg.

(2) Hertog Wencelyn, voorziende dat hy met Brussel en Leuven nog spel zou hebben, en erkennende dat Genappe te verre afgelegen was, deed in 1375 het kasteel van Vilvoorden aenleggen, ten einde eene wykplaets te hebben, en des noods eene wapenplaets om de burgeryen der beide steden in den toom te houden. Dat kasteel is in 1776 afgebroken geworden en vervangen door het huidige tuchthuis. Zie Gramaye, in zyn Bruxella, bl. 26, of Butkens, bl. 498.

(3) Zie boven, bl. 572.

(4) Zie Divaeus, Annal. bl. 26, en Butkens, bl. 492. De oorkonde, in 't Latyn vertaeld, staet by Miraeus, II, bl. 1024. Het origineel berust op het stadsarchief van Leuven.

[p. 588]

't vuer gegoten, en het jaer ging niet om zonder moeijelykheden⁽¹⁾; maer de onlusten borsten vooral uit in 1378, terwyl Wencelyn met zyn keizerlyken broeder zich in Frankryk ophield⁽²⁾. De ontevredenen, die sedert lang geheime vergaderingen hielden, en slechts naer eene gelegenheid wachtten om alles weêr het onderste boven te keeren, staken in de maend Augusty de oproervaen uit. Naer het voorbeeld der Gentenaers, juist in dat oogenblik ook aen 't woelen, kozen zy den witten kaproen⁽³⁾ tot een teeken van herkenning: en weldra zeker van genoegzamen aenhang, overvielen

(1) Zie daer byzonderheden over by Divaeus, Annal. Op. Lov. loc. cit.

(2) Op het einde des vorigen jaers was keizer Karel onzen hertog te Brussel komen bezoeken, en vertrok met hem naer Parys in de eerste dagen van 1378. Zie de Hist. de Brux. I, bl. 137. Dat zelfde jaer, kort na zyn vertrek uit Frankryk, stierf de keizer, den 29 November.

(3) Zie ons vierde Deel, bl. 652, en de aenteek. 2 aldaer.

[p. 589]

zy het stedelyk raedhuis, al de Patriciërs welke daer vergaderd waren gevangen nemende⁽¹⁾. Zoo was het in 1360 ook begonnen. Dit mael, even als toen, zochten de meeste edellieden schuilplaets buiten de stad, tot dat de hertog van zyne reis zou weêrgekeerd zyn. Deze toefde in der daed niet lang om naer huis te komen, en met gewapende magt op Leuven te trekken; doch altyd onstandvastig in zyne besluiten, en naer 't gereedste middel zoekende om het kwaed, niet in zyne oorzaek, maer in zyne uitwerksels te bevechten, trok hy zyn diploom van 1373 weêr in, en herstelde nagenoeg het Reglement van 1361, waerdoor de ambachten op nieuw deel kregen in de stedelyke regering⁽²⁾, en de burgery zich met Wencelyn verzoende, mits betaling eener boet van zes duizend vyf en zeventig gouden Peeters⁽³⁾.

(1) Zie Divaeus, Annal. bl. 28.

(2) Zie Divaeus, Annal. bl. 28, en Butkens, bladzyde 499-500. Het diploom van den 14 Sept. 1378 staet vertaeld by Miraeus, II, bl. 1026. Het origineel is te Leuven. Dat nieuw Reglement van 1378 is sedert dien tyd in voege gebleven, tot op het einde der verledene eeuw.

(3) De gouden Peeter van dien tyd had eene weerde van ongeveer 12 francs. Zie Ghesquière, bl. 148-49. Te regt verwyt men aen hertog Wencelyn van op de leuvensche onlusten gespeculeerd te hebben, om er baet uit te trekken. Ook zegt de schryver der Brab. Yeesten, II, bl. 175, dat hy meer geld van Leuven maekte, dan indien hy de stad met ap- en dependentie verkocht had.

[p. 590]

Het spreekt van zelf dat zoo wel deze vrede als des hertogs laetste verordeningen aen den adel mishaegde: ook ontstond er welhaest eene nieuwe tegenwerking van den kant der Geslachten, en by gevolg nieuwe worsteling van den kant des volks. Het feitelyk gevangen nemen sommiger ambachtslieden door den heer van Wesemale⁽¹⁾ bragt eene groote verbittering voort, en gaf gelegenheid tot herhaelde klagten by den hertog, zoo dat geheel de zomer van 1379 in gewoel verliep en louter onheil voorspelde. Maer wat het kwaed ten top deed ryzen was de moord eens leuvenschen burgers, Wouter van Leyden, welken de Natiën, in haer belang, naer Brussel afgeveerdigd hadden, en die daer, in de maend December, des avonds naer huis keerende,

(1) Dit gebeurde in February 1379. Zie Divaeus, Annal. bl. 29.

[p. 591]

op de straet verraderlyk werd omgebragt. De volksroep beschuldigde twee edele ridders, Jan van den Calstere en Willem van Wilre (welke ook te Brussel waren), maer verdacht tevens al de Patriciërs der stad van deelneming aen het misdryf: en niet meer ademende dan haet en wederwraek, hielden nu de Natiën goede wacht aen de poorten, op de markt, om het raedhuis, terwyl zy door een gezantschap de hertogin verzochten om, zonder uitstel, de moordenaers en hunne medepligtigen te straffen, indien zy niet wilde dat de menigte zich zelve regt deed.

Joanna's gemael was nogeens in Frankryk, waerdoor de zaek eenige dagen sleepte, want de vrouw gaf enkel goede woorden, niet wetende wat aen te vangen. Dit talmen onderhield, ja vermeerderde de volkswoede, die eerlang uitspatte. Namelyk den 22 December verzamelden de witte-kaproenen op de markt, en omringden eensklaps het huis, alwaer juist in dat oogenblik vele Patriciërs vergaderd waren⁽¹⁾. Een deel der oproerigen drongen

(1) Divaeus, in zyne Res Lov. bl. 3, beweert dat het toenmalig gemeentehuis stond op de groote, thans genoemd de oude markt; maer uit de stadsrekeningen blykt dat de edelen vergaderd waren in het eigentlyk gezegde Broodhuis, gestaen op de kleine of Sint-Pieters markt, en hetwelk, in de volgende eeuw, vervangen is geworden door het prachtig Raedhuis dat men er heden nog bewondert.

[p. 592]

er in, en maekten zich meester van de raedslieden, terwyl de menigte, die buiten stond, met razend geschreeuw eischte dat men de edelen, een voor een, gelyk zy by name zouden opgeroepen worden, door het venster wierpe. Zoo geschiedde het, barbaersch genoeg voorwaer: zestien leden der Geslachten werden aldus naer beneden gestort, en daer door 't gepeupel op pieken en hellebaerden ontvangen, om vervolgens afgemaekt, verscheurd of vertrappeld te worden⁽¹⁾. Gelukkig nog dat vele andere edellieden dien dag uit voorzigtigheid t' huis gebleven waren, want zy werden ook wel ontrust, ja in hechtenis gesteld, doch niet meer vermoord, nu het volk uitgewoed en zyn' wrevel geboet had.

In de eerste dagen van 1380 was de hertog te

(1) Zie Divaeus, Annal. bl. 30, en de Brab. Yeesten, II, bl. 246, vlgg.

[p. 593]

Brussel, onderrigt van alles, aenstonds gereedschap makende en bevelen gevende om de muitzieke stad gewapenderhand te gaen kastyden; doch immer zich zelven gelyk, verspilde hy den tyd met ydel beraedslagen, met het aenhooren der gezantschappen uit andere steden, die voor de Leuvenaers kwamen ten beste spreken, met het overleggen van ballingschappen, van boeten en bedevaerten: en liet middelerwyl de wanorde te Leuven heerschen tot op het einde van 1382. Dan eerst verscheen hy met krygsmagt te Ter Bank om de stad te onderwerpen, maer werkte nog zoo traegzaem voort, dat de bisschop van Luik tyd vond om er tusschen te komen en eene Capitulatie voor te stellen, welke den 25 January 1383 wederzyds aengenomen werd. Het volk zou vergiffenis vragen, grooten en kleinen zouden alle vete afleggen, de belhamels des oproers, ten getalle van negentien⁽¹⁾, zouden voor jaer en dag uit Brabant gebannen zyn⁽²⁾, en de

(1) Zy worden allen opgenoemd in de Capitulatie.

(2) Dat verbannen uit de steden of de landen was een der plagen van de middeleeuwen; want de ballingen van de eene streek maekten de andere onveilig, veelal niet levende dan van roovery. Zoo liepen de negentien van Leuven, samengespannen met andere roervinken die vrywillig de stad verlaten hadden, de grenzen van Brabant, van Vlaenderen en Henegau af, en pleegden zoo veel baldadigheid, dat ten laetste de boeren genoodzaekt waren ze in de bosschen, of waer zy ze vonden, dood te slaen.

[p. 594]

stad aen den hertog elf duizend mottoenen betalen, tot afkoop van eenen anderen last⁽¹⁾ haer vroeger opgelegd⁽²⁾.

Zoo kwam het dan eindelyk te Leuven tot eenen peis, die dit mael beter onderhouden werd: niet dat er de gemoederen van edelen of onedelen door verzoend werden; maer omdat de stad, uit hoofde zelf der langdurige onlusten, veel van hare bevolking, van haren koophandel, van hare welvaert verloren had, en die sedert niet meer zag herle-

(1) Namelyk in een akkoord, dry maenden vroeger aen de burgery voorgesteld doch van harentwege afgeslagen, had de hertog besproken dat zy hem, door de muren en vesten der stad heen, eenen weg zou openen tot aen de burgt, opdat hy daer ten allen tyde vryelyk in- en uit zou kunnen. Deze last wordt hier afgekocht door eene somme gelds.

(2) Dit Concordaet, in 't Latyn vertolkt, staet by Miraeus, II, bl. 1247, vlgg. De origineele oorkonde berust op het stedelyk archief te Leuven.

[p. 595]

ven: noodwendig gevolg van burgertwisten, waer meer dan eene onzer belgische steden haren ondergang of verval aen te wyten heeft, en waervoor men, heden zoowel als in de middeleeuwen, zich moet hoeden.

Hertog Wencelyn overleefde niet lang de bevrediging zyner hoofdstad; want hy stierf den 7 December van hetzelfde jaer 1383, zonder kinderen na te laten, en werd begraven in de abtdykerk van Orval⁽¹⁾.

(1) Zie Butkens, bl. 504, en De Dynter, III, bl. 105, vlgg.

(*) Versta het kasteel van Genappe, dat sedert aengewezen werd tot verblyf der gyzelaers. Deze moesten, indien de hertog het wilde, van maend tot maend veranderd worden.