Vaderlandsche historie. Deel 5

[p. 280]

Achtste hoofdstuk.

brabant onder jan i. - zyne krygshaftigheid en ridderlyke aert. - verwekt nayver. - het hertogdom van limburg valt open. - regten van graef adolf van berg. - verkocht aen hertog jan. - voorbereidsels tot den limburgschen oorlog. - des hertogs heerlykheid te maestricht geregeld met den bisschop van luik. - yver van adel en volk in brabant. - medewerking der abtdyen.

1273-1283.

Volgorde der keizers.

Rodolf van Habsburg.

Hertog Jan I had thans nagenoeg die jaren bereikt, in welke de kracht der jeugd zich paert aen de wysheid des verstands door eene vorstelyke opvoeding vroeg ontwikkeld. Ook duerde het niet lang of Brabants roem weêrgalmde wyd en zyd in het buitenland, zoo wel als in de naburige Staten van België; want nergens was er een ongelyk te wreken, nergens het regt te handhaven, nergens

[p. 281]

de eer der voorvaders te steunen, of Jan verscheen er aen het hoofd zyner ridderschap, terwyl de onderdanen, begunstigd door eene wyze regering, zich zonder achterdocht mogten toeleggen op koophandel, nyverheid en kunsten⁽¹⁾.

In 1274 stierf Hendrik de Vette, koning van Navarre, latende tot erfgenaem van zynen troon eene dryjarige dochter met name Joanna, wier moeder veel moeite had om de Grooten des lands by hunnen pligt te houden. Onze hertog en zyn broeder Godevaert, als bloedverwanten van het kind⁽²⁾, gingen het helpen, en gedroegen zich zoo deftig dat beide, by hunne wederkomst, te Parys tot de ridderlyke weerdigheid verheven werden⁽³⁾

(1) Onder de regering van Jan I was Brabant bloeijend. Brussel werd te nauw voor zyne inwoonders en breidde zich uit; Leuven maekte nieuwe markten, en zond zyne lakens naer vreemde landen; elders legden de burgeryen groote kerken aen, bouwden prachtige raedhuizen, of besloten hunne steden met vaste muren, ontzaggelyke torens en stevige poorten.

(2) De jonge Joanna was de klein-dochter van Mathilde van Brabant, en van graef Robrecht van Artois, des heiligen Lodewyks eigen broeder.

(3) Zie de Kronyk van Jan van Heelu, bl. 34 en Butkens, bl. 289.

[p. 282]

door koning Philip den Stoute van Frankryk⁽¹⁾.

Nauwelyks was Jan I uit den vreemde weêrgekeerd, of hy kreeg klagten dat de heer van Heusden⁽²⁾ overlast aengedaen had aen de burgers van 's Hertogenbosch, weshalve de Drossaert van Brabant⁽³⁾ er tusschen gekomen was om den heer op zyn plaets te stellen. Maer de wrevelige leenman had eene hollandsche bezetting in zyn slot genomen, en scheerde den gek met 's hertogs stedehouder, dusdanig dat Jan er zelf zich moest meê bemoeijen. Aldra trok hy daer met zyne wapens

(1) Zoon en opvolger van Lodewyk IX, en derhalve hertog Jans zwager.

(2) De heerlykheid van Heusden, een stedeken aen de Maes, bewesten 's Hertogenbosch, was toen ter tyd een leen van Kleef en, naer 't schynt, een achterleen van Brabant. Zie Wagenaar, III, bl. 289, en Bilderdijk, Geschiedenis des Vaderlands, XIII, bl. 170. - Zie mede Butkens, II, bl. 23 en 151.

(3) Wat de Schoutet in de steden, dat was de Drossaert op het land, des hertogs plaetsvervanger, belast met de handhaving der openbare orde, der wetten, en der vorstelyke regten, voorzitter en maner by de schepenbanken, enz. Zie Kluit, Staatsregering, IV, bl. 135. Du Cange vertaelt het woord door Praefectus provinciae.

[p. 283]

heen; doch dit mael wachtte de heer van Heusden het niet af: neen, hy zocht vrienden op om de zaek in der minne te vereffenen, gelyk het dan ook werkelyk gebeurde⁽¹⁾. Dewyl echter de hertog nu zoo verre was met zyne krygsbenden, leidde hy die de Maes langs naer het land van Kessele⁽²⁾, welks graef het insgelyks by den leenheer verbruid had. Ook daer was de vrees hem voorgegaen, en vond Jan volkomen onderwerping, zonder genoodzaekt te zyn het zweerd uit de scheede te trekken. Hy bespaerde dan zyne magt voor het land van Limburg, alwaer sommige heeren, vooral aen de kanten van 's Hertogen-Rade⁽³⁾, duitsche kooplieden naer Brabant komende uitgeschud hadden, iets dat Jan hun betaeld wilde zetten, en hunne begeerlyk-

(1) Zie Butkens, bl. 289.

(2) Het graefschap van Kessele, gelegen tusschen dat van Cuik en dat van Hoorn, op den linken boord der Maes, was een leen van Brabant. Zie Butkens, II, bl. 326.

(3) Rode-le-duc of Rolduc, hetwelk sedert 1155 aen Brabant toebehoorde (Zie boven, bl. 93, aenteek. 3.); maer dat de hertogen van Limburg in 1276 van Brabant te leen genomen hadden. Zie boven, bl. 118-119, en Butkens, II, bl. 307.

[p. 284]

heid kortwieken. Te Maestricht voer hy het water over, en trok regt naer het kasteel van Ringelbergh⁽¹⁾, door een dier edele baenstroopers bewoond, dat hy belegerde, innam en op den grond haelde, tot les voor de anderen. Te dier gelegenheid kwamen daer, omtrent de Roer in Gulikerland, de keulsche kerkvoogd Zegefried van Westerburg, hertog Walraven van Limburg, graef Diederik van Kleef en meer andere heeren uit de buert den brabantschen vorst begroeten, om tevens met hem verbonden te sluiten tot handhaving der openbare veiligheid tusschen Maes en Rhyn⁽²⁾.

Men ziet dus dat hertog Jan, hoe jong nog, zyne vorstelyke pligten goed verstond, en dat hy aen de edellieden die de hunne vergaten of schonden, ze met zynen degen wist indachtig te maken.

Hy had dat zelfde jaer nog eene heiliger pligt te vervullen, en bleef daer even min aen te kort.

(1) Zoo heet het slot by Butkens, I, bl. 289. - Ernst IV, bl. 341, noemt het Rinberg of Rimburg, en zegt dat het niet ver van Rolduc stond.

(2) Zie Butkens, loc. cit. - Zie mede Van Heelu, bl. 45, en onderscheidene oorkonden in den Codex diplom. aldaer, bl. 404 en 405.

[p. 285]

Jans zuster, Maria van Brabant, was in 1274 de tweede gemalin geworden van den franschen koning Philip den Stoute⁽¹⁾. Gedurende twee jaren waren beide echtgenooten hoogst gelukkig met elkander, toen in 1276, ter gelegenheid van het vroegtydig wegsterven des oudsten voorkinds⁽²⁾, hun heil op eens gestoord werd door de snoodheid van 's konings vertrouwden Kamerling, een zekeren Pieter de Labroce, die de dood van den erfprins aen Maria dorst toewyten, als had zy den jongen Lodewyk vergif doen zwelgen, om met der tyd hare eigen kinderen op den troon te zien komen. De booswicht had het zelf gedaen, uit haet tegen de koningin die hem kende en verfoeide. Hy zocht haer aldus van kant te krygen, en daer Philip door geene andere oogen zag dan die zyns gunstelings, bragt deze het zoo ver, dat de onnoozele vrouw voor pligtig gehouden en in den kerker gesmeten werd.

(1) Philips eerste gemalin, Isabelle van Arragon, was in 1271 overleden.

(2) Isabelle van Arragon had vier zonen nagelaten: Lodewyk, Philip, Robrecht en Karel, welke laetste de stamvader werd van het huis van Valois, later op den troon gekomen.

[p. 286]

Hertog Jan had zoo haest die ontzettende tyding niet vernomen, of hy springt te peerd, en gaet met een aental brabantsche ridders naer Parys, tot den koning, hem oorlof vragende om met den beschuldiger van zyne zuster, of met wien het ook zyn mogt die de aentyging staende hield, in het strydperk te mogen treden, en by middel der wapenproef de waerheid te doen blyken⁽¹⁾. De vorst, die Maria's deugd en godsvrucht kende, wist vooraf dat zy onschuldig was, en twyfelde derhalve niet of het tweegevecht moest tegen haren vyand uitvallen⁽²⁾; maer noch Labroce, noch iemand anders, had het hart om met den broederlyken kampioen het waegstuk aen te gaen, zoodat hertog Jan, na verloop van den tyd binnen welken

(1) Zie wat wy van de Wapenproef of het Tweegevecht gezeid hebben in ons derde Deel, bl. 278, vlgg.

(2) Des hertogs zekerheid steunde op de bygeloovige meening, in dien tyd nog algemeen aengekleefd, dat het Opperwezen de onschuld niet kon laten bezwyken en den pligtige triomferen. Uit dien hoofde gaf men zoo wel aen de wapen- als aen de vuer- en waterproef den naem van Godsregt of Godsoordeel. Zie daer meer van in ons derde Deel, ter beroepen plaets.

[p. 287]

het strydpand had moeten aengenomen zyn⁽¹⁾, zich op nieuw tot den koning wendde om regt te eischen. Zulks werd hem beloofd van Philips wege; maer het was de goddelyke Voorzienigheid zelf, die toeliet dat men kort daerna Labroce pligtig vond aen hoogverraed tegen zynen meester, voor welke misdaed hy eerlang te Montfaucon⁽²⁾ opgeknoopt werd, boetende meteen zyn snood bestaen tegen Maria van Brabant⁽³⁾.

Geheel de fransche edeldom was blyde dat de

(1) Die zich beriep op het tweegevecht, wierp, in de tegenwoordigheid des konings of des regters, iets dat hem toebehoorde op den grond, soms zynen kaproen of hoofddeksel, veelal eene handschoen. Die dat pand opraepte, nam het gevecht aen. Van daer het fransche spreekwoord jeter le gant en relever le gant. - Of wel het pand bleef in de handen des regters gedurende een bepaelden tyd, binnen welken de stryd door de tegenparty moest aenveerd worden. Zie daer meer van by Du Cange, op de woorden duellum, gagium en vadium.

(2) Naem van het groote Galgeveld te Parys.

(3) Zie Butkens, bl. 289-90, alsmede de Kronyk van Jan van Heelu, bl. 54. - Alles wat tot dit feit behoort, is geboekt door den heer E. Van Even, in zyn Marie de Brabant, Leuven, 1853, in 8^o.

[p. 288]

onschuld der koningin aldus uitschitterde, en prees het ridderlyk gedrag van hertog Jan, die zyn leven gewaegd had om de deugd zyner zuster voor te staen. Maer Frankryk niet alleen, neen, Duitschland en Engeland, zoo wel als de belgische vorstendommen weêrgalmden van 's hertogs dapperheid; want overal waer gevaer te trotsen, waer roem te behalen, waer moed te toonen was, zag men hem aen de spits des brabantschen adels. Zoo had hy, met zyn' broeder Godevaert, in 1275 en 76 onderscheidene steekspelen⁽¹⁾ bygewoond in verschillende gewesten, doch vooral in Engeland⁽²⁾, alwaer Jan de algemeene bewondering in zulke hooge maet had opgewekt, dat koning Eduard I van toen af zyne dochter Margareet aen een' der zonen van den brabantschen vorst bestemde⁽³⁾.

(1) De steek- of ridderspelen, in 't Fransch tournois, waren toen ter tyd het geliefkoosd tydverdryf der vorsten en edellieden. Zie daer veel over in een artikel van Reiffenberg, geplaetst in de Revue de Bruxelles, aflevering van Augusty 1838.

(2) Zie Van Heelu, bl. 35 en 39.

(3) Het huwelyk werd eerst gesloten in 1293; maer van in 1279 begonnen daeromtrent de onderhandelingen, als blykt uit de oorkonden gegeven door Rymer in zyne Federa et Acta publica, I, P. II, bl. 165, vlgg.

[p. 289]

Het kon echter moeijelyk geschieden of Jans vroegtydige beroemdheid moest ook hier en daer nayver verwekken. Zulks was inderdaed het geval by vele vorsten van tusschen Maes en Rhyn, voornamelyk by den graef van Gelder, by dien van Luxemburg, by den heer van Valkenberg⁽¹⁾ en andere afstammelingen uit het huis van Limburg⁽²⁾ die, alhoewel nauw verwant met dat van Brabant, of juist daerom misschien, niet goed verdragen konden dat hertog Jan hen allen voorby streefde, en zyn naem alleen in den mond was van groot en klein. Die yverzucht kon men inzonderheid bespeuren by de wapen- of ridderspelen, waer her-

(1) Valkenberg, in 't Fransch Fauquemont, is een stedeken, gelegen een paer mylen beoosten Maestricht, en dat zynen naem gaf aen eene heerlykheid van vry grooten omvang, in de dertiende eeuw. Zie Butkens, II, bl. 321, en Ernst, V, bl. 233, vlgg.

(2) Walraven II, heer van Valkenberg en van Montjoie, zoo wel als Hendrik IV, graef van Luxemburg, waren afstammelingen van den grootvader des toenmaligen hertogs van Limburg.

[p. 290]

tog Jan met zynen adel verscheen naest de vorsten en baronnen van over Maes. Deze hadden het altyd gemunt op de brabantsche heeren en dier hoofd, hen bestrydende met buitengewoone hardnekkigheid, en zelfs bedrog gebruikende om ze te treffen of uit den zadel te stooten. Zulks had laetst nog gebleken in een tornooi gehouden tusschen Halen en Hercke⁽¹⁾, alsmede in een ander te Siegberge⁽²⁾ gegeven, en waer de duitsche ridders de kwaedwilligheid wel merkten, maer des te meer achting opvatten voor hertog Jan en de zynen, die daerom niet te min zeeghaftig naer huis keerden⁽³⁾. Intusschen had zulk hatelyk gedrag eene heimelyke vete in de gemoederen der Brabanders doen ontstaen, en het was te voorzien dat die vroeg of laet tot opentlyke vyandschap uit zou spatten, ja misschien by eene voorkomende gelegenheid aenleiding geven tot een bloedigen kryg.

(1) Twee steden gelegen op den huidigen steenweg van Diest naer Hasselt, ter plaetse waer Brabant en Loon scheidden. Zie hiervoren, bl. 8.

(2) Eene stad op den Rhyn, niet verre van Bonn.

(3) Zie dat in 't breede verhaeld by Van Heelu, bl. 48-53.

[p. 291]

Zoo viel het werkelyk uit.

In 1280⁽¹⁾ stierf de laetste hertog van Limburg Walraven IV. Zyne nalatenschap verwekte, tusschen hertog Jan en diens benyders van over Maes, eenen twist, waer, na onderscheidene jaren vechtens en worstelens, de vereeniging van Limburg aen Brabant de eindelyke uitslag van was⁽²⁾. Het

(1) Of 1279. Het juiste tydstip van Walravens dood is niet gekend; maer hy moet gestorven zyn tusschen den 14 October 1279 en den 11 Mei 1280. Zie Ernst, IV, bl. 354, vlgg.

(2) Het graefschap, later hertogdom van Limburg (zie boven, bl. 93, aent. 2), genaemd naer zyne hoofdstad Limburg, die oorspronkelyk niet was dan een slot, omstreeks het midden der elfde eeuw gebouwd op den linken kant der Vesdre (zie boven, bl. 129, aenteek. 2), breidde zich zuidwaert uit tot tegen Verviers, alwaer het paelde aen het markiezaet van Franchimont. Van daer bereikte het de Maes, en volgde haren oever van Herstal tot ongeveer dry mylen benoorden Maestricht. Daer keerde het oostwaert, langs Sittart naer Baesweiler in Gulikerland, raekte aen het grondgebied van Aken en aen dat der abtdy van Cornelis-Munster, en kwam zoo weder, tot tusschen Eupen en Malmedy, naer de grenzen van Franchimont. Onderscheidene heerlykheden, binnen en buiten hun land gelegen, werden bezeten door of te leen gehouden van de hertogen, als daer waren Valkenberg, Rolduc, Withem, Montjoie, Reifferscheid en Wassenberg, alsmede gedeeltelyk Daelhem, waer vroeger van gesproken is, en het meer verwyderde graefschap van Arlon. Zie Butkens, II, bl. 303, vlgg.

[p. 292]

is nogtans niet dat Walraven zonder erven overleed: neen, hy liet eene eenige dochter na, met name Ermengardis, die, sedert lang⁽¹⁾ door den echt vereend aen Reinout I graef van Gelder, haren vader opvolgde in al diens leenen en alloden, zonder dat iemand daer tegen opkwam: waeruit men afleiden mag dat het Limburgsche hertogdom toen ter tyd een vrouwelyk leen was geworden, althans dat het daervoor gehouden werd, anders ware het zeker aen Ermengardis door hare mannelyke bloedverwanten betwist geweest. De Roomsch-Koning zelf, Rodolf van Habsburg, moet het aldus ingezien hebben; want by brieven, uit Worms gedagteekend den 18 Juny 1282⁽²⁾, gaf hy aen de

(1) Sedert zeven jaer, voor 't minst, zegt Ernst bl. 375.

(2) Volgens het regt van dien tyd moesten de open vallende leenen door den erfgenaem verheven worden ten laetste een jaer en dag na het afsterven des vorigen leenmans. Ernst besluit daeruit dat Ermengardis, het zy om haren ziekelyken toestand, het zy om eenige andere reden, van 's leenheers wege zal verlof gehad hebben om het volbrengen harer pligt zoo langen tyd uit te stellen. Zie hem, bl. 381, vlgg.

[p. 293]

vorstin het plegtig verlei⁽¹⁾ van het gemeend hertogdom, alsmede van alles wat op haer vervallen was door haers vaders dood⁽²⁾. In deze koninklyke verleibrieven werd tevens besproken dat, byaldien Ermengardis vóór haren gemael te sterven kwam, deze, zyn leven gedurende, het vruchtgebruik behouden moest van alles wat aen zyne vrouw had toebehoord⁽³⁾, volgens dat beide echt-

(1) Ermengardis ging zelf niet naer Worms, om hulde en manschap aen den Roomsch-Koning te doen en haer leen te verheffen; maer vaerdigde den heer van Valkenberg daervoor af, die in haren naem den eed van getrouwigheid deed, en met de verleibrieven terug kwam. Zy moet derhalve eene tweede dispensatie van keizer Rodolf bekomen hebben; want volgens de gebruiken des ryks moest de erfgenaem van het leen in persoon voor den leenheer verschynen. Zie Ernst, bl. 382.

(2) De verleibrieven staen by Ernst, VI, bl. 305, alsmede by Willems, in zyn Codex diplom. op Jan Van Heelu, bl. 408, en by Bondam, bl. 676.

(3) Het diploom zegt: Si tamen praefatam ducissam praemori contigerit, praefatus comes Gelriae maritus suus debet eundem ducatum, cum omnibus suis pertinentiis, ad vitae suae tempora libere possidere.

[p. 294]

genooten vroeger in hun huwelyksverdrag waren overeengekomen⁽¹⁾.

Wat hier voorzien was, gebeurde het jaer daerna: Ermengardis stierf kinderloos omstreeks half July 1283⁽²⁾, en Reinout van Gelder ging voort met het hertogdom te bestieren, steunende op het regt van vruchtgebruik dat hem vóór zyn huwelyk beloofd, en sedert door het hoofd des ryks gewaerborgd was. Het duerde echter niet lang

(1) Zie Ernst, IV, bl. 387.

(2) Men is altyd in het onzekere geweest omtrent den sterfdag van Ermengardis. Vele schryvers beweren dat zy overleed vóór den 18 Juny 1282, derhalve vóór dat de koninklyke verleibrieven geteekend waren, weshalve de graef van Gelder, om zyn regt te staven, zich niet beroepen kon op het diploom, hetwelk nog niet bestond toen hy zyne gemalin verloor. Maer Ernst bewyst uit onderscheidene oorkonden dat de hertogin niet kan gestorven zyn dan omtrent half July van het volgend jaer, aen welk datum wy ons houden, als gesteld zynde door een' man, wiens gezag, in alles wat de geschiedenis van Limburg betreft, tegen dat van alle anderen moet overwegen. Zie hem, bl. 387, vlgg.

[p. 295]

of graef Adolf van Berg⁽¹⁾, de naeste bloedverwant der afgestorvene⁽²⁾, betwistte hem dat regt en eischte dat Reinout hem zyn erfdeel afstonde, iets waer deze natuerlyker wyze geene ooren naer had.

[illustraties noot 2]

[einde illustraties noot 2]

(1) Zie over het graefschap van Berg, hiervoren, bl. 219, aenteek. 2.

(2) Ermengardis van Limburg en Adolf van Berg waren gebroeders kinderen. Zie hier hunne afstamming.
geslachtlyst der laetste hertogen van limburg.

[p. 296]

De vraeg is hier wie van beide, de eischer of de wygeraer, op vasten grond stond. Indien Ermengardis kinderen had nagelaten, zoo ware de zaek niet twyfelachtig geweest: Reinout van Gelder zou, krachtens zyne huwelyksvoorwaerde en het koninklyk verlei, in het vruchtgebruik zyn gebleven van de erfenis zyner gemalin. Maer dewyl deze zonder eigene oiren gestorven was, kwamen de zydelingsche erfgenamen in hun regt: en indien de collaterale opvolging in Limburg plaets had, gelyk al de schryvers van den tyd het schynen te erkennen, zoo kon, billyker wyze, het hoofd des ryks de nabestaenden der overledene daer niet bui-

[p. 297]

ten sluiten⁽¹⁾. Dit gesteld, had, onder alle de zydelingsche erfgenamen, graef Adolf van Berg ongetwyfeld de eerste aenspraek, als volle neef der afgestorvene Ermengardis⁽²⁾: ook aerzelde hy niet, voor zoo veel de omstandigheden toelieten, de hand op hare nalatenschap te leggen, en zond gezanten tot hertog Jan I, om hem hulde te doen voor alles wat in het Limburgsche sedert 1191⁽³⁾ leenroerig was van Brabant⁽⁴⁾. Meteen aenzocht hy de heeren en vorsten zyner maegschap⁽⁵⁾ om

(1) Zie Ernst, bl. 398, vlgg.

(2) De gelyktydige annalisten erkennen eenpariglyk het erfregt van Adolf. Zie Jan van Heelu, bl. 58, in de aenteekeningen van Willems.

(3) Zie boven, bl. 119, en de aenteek. 1.

(4) Zie Adolfs brieven, gedagteekend van den 3 Augusty 1283, by Willems, bl. 414. - Zie mede Ernst, bl. 403.

(5) Men kent vele heeren en vorsten van dien tyd, welke, in man- of vrouwelyke lyn, uit het huis van Limburg stamden, en dus met Adolf van Berg vermaegschapt waren. De voornaemsten zyn Hendrik en Walraven van Luxemburg; de heer van Valkenberg en Montjoie; Dirk, heer van Heinsberg en zyn broeder heer Jan van Lewenberg; Graef Waleram van Gulik, diens broeders Geert en Otto, alsmede hun oom, de heer van Bergheim, zynde de zes laetstgenoemden door hunne moeders aen Limburg verwant. Zie de hiervorenstaende geslachtlyst, en Ernst, IV, bl. 406, aenteek. 1.

[p. 298]

hem te helpen ten einde zyn erfdeel uit de handen van den Gelderschman te halen, en er zelf in bezit van te komen. Maer die verwanten gaven hem voor antwoord dat hy op hen niet rekenen mogt, ten ware hy toestemde hun ieder een deel der Limburgsche erfenis af te staen⁽¹⁾. Zy gingen zelfs verder en konkelden onder elkander, om vast te stellen wie van hen, zoo niet voor het oogenblik, althans na de dood van Reinout, de meeste aenspraek op Limburg hebben kon, met ter zyde stelling van Adolfs regten, die zy niet schenen te kennen of er geen rekenschap te willen van houden⁽²⁾.

De graef van Berg zag dus klaer genoeg dat hy van zyne nabestaenden niets te verwachten had dan tegenwerking en baetzucht. Wat kon hy doen? Het was hem volstrekt onmogelyk, niet slechts met Reinout van Gelder, maer tevens met zoo veel an-

(1) Zie Van Heelu, bl. 58, en Ernst, bl. 407.

(2) De oorkonde, gedagteekend van den 8 September 1283, staet by Willems, bl. 415. - Zie mede Ernst, bl. 405-407.

[p. 299]

dere magtige vorsten te kampen, om wat hem toekwam te doen afstaen. Vol van wrevel wegens het hem gegeven antwoord, wendde hy het eensklaps op eenen anderen boeg; en daer hy zelf zonder kinderen was, besloot hy, met toestemming van zyne broeders, al de regten welke hy op Limburg had aen den hertog van Brabant over te zetten, vooraf zeker wezende dat als Jan I er zyne zaek van maekte, hy de Limburgsche heeren, hoe velen dan ook, wel zou doen zwichten.

Dit voornemen werd eerlang uitgevoerd, en Adolfs aenbod door den hertog aenveerd. Namelyk by brieven van 13 September 1283 droeg de graef van Berg zyn hertogdom van Limburg met al de sloten, sterkten, en andere daer toe behoorende eigendommen en geregtigheden, by wyze van gift met levende lyf gedaen, over aen den brabantschen vorst, op voorwaerde dat diens oudste zoon Godevaert in huwelyk treden zou met Margareet, Adolfs nicht⁽¹⁾, zullende de afgestane domeinen

(1) Deze Margareet was de dochter van Adolfs broeder Hendrik, heer van Windeck, in hedendaegsch Keur-Hessen.

[p. 300]

haer tot bruidschat verstrekken⁽¹⁾. Nog denzelfden dag gaf hy kennis van deze overdragt aen al de vasallen van Limburg, hun uitdrukkelyk bevelende voortaen den hertog van Brabant voor hunnen leenheer te erkennen, en hem zonder tegenspraek of uitstel de hulde en de manschap te doen, welke zy aen den geregten erfgenaem van Limburg verschuldigd waren⁽²⁾.

De voorwaerde door Adolf gesteld, en waermeê deze het limburgsch erfdeel in zyne familie wilde houden, kon niet vervuld worden, uit hoofde van het vroegtydig wegsterven der beide verloofden⁽³⁾. Des niet te min bleef de graef van Berg by zyn vorig besluit, behalve dat hy thans van de gift eene verkooping maekte, en hem, naer 't schynt, twee-

(1) De oorkonde dezer overgaef berustte eertyds op het kasteel van Vilvoorden, als blykt uit Bondam, bl. 687, in de aenteekeningen. Zy is thans verloren, maer men kent er den inhoud van uit andere nog bestaende stukken.

(2) De oorkonde staet in den Codex diplom. van Willems, bl. 416.

(3) Hertog Jans oudste zoon stierf kort na deze schikking, en Margareet van Berg insgelyks, zegt Butkens, bl. 298.

[p. 301]

en-dertig duizend marken zilvers⁽¹⁾, voor den afstand zyner erfregten door hertog Jan betaeld werden⁽²⁾. Dit was derhalve eene afgedane zaek: de graef, opdat er niets aen ontbrake, gaf kennis aen keizer Rodolf van zyne overdragt op Jan I, en verzocht het hoofd des ryks dat hy aen den brabantschen vorst het plegtig verlei zou gelieven te geven van alles wat in het Limburgsche leenroerig was van zyne kroon⁽³⁾.

(1) Naer de opgave van Ernst, volgens gelyktydige schryvers. Zie by hem, bl. 412, vlg.

(2) Butkens, in zyne Preuves, bl. 115 en 116, brengt onderscheidene quittantiën by, samen beloopende 6,025 pond, 10 st. Leuvensch geld, en 4,381 marken zilvers. Maer, als Ernst aenmerkt, op dien voet zou de hertog van Brabant kwalyk de klokzeelen der Limburgsche kerken betaeld hebben. De waerheid is dat Adolf van Berg van jaer tot jaer geld ontvangen heeft, en niet geheel voldaen is geweest dan in 1288, wanneer hy den 13 Mei eindelyke quittantie geeft, volgens de echte oorkonde door Willems medegedeeld in zyn Codex diplom. bl. 457.

(3) De oorkonde staet by Miraeus, I, bl. 211, alwaer zy het valsch datum voert van 1282, even als by Butkens, Preuves, bl. 114. - Bondam, die het stuk ook geeft, bl. 665, verwyst het op het jaer 1284, en pleit daer yverig voor in zyne aenteekeningen. Zie hem mede op bl. 687. Ernst, van zynen kant (bl. 409, aenteek. 1.) meent dat het stuk tot 1284 of 85 moet t'huis gewezen worden, terwyl Willems, in zyn Codex diplom. bl. 453, het datum van 29 Mei 1287 stelt, volgens een cartularium der hertogen van Brabant, en onderscheidene Inventarissen der brabantsche Charters. Het jaer blyft derhalve onzeker.

[p. 302]

Intusschen, de keizer mogt het verlei geven zoo wel bezegeld als hy kon⁽¹⁾; daermede was Jan I niet in bezit gesteld van het afgestane hertogdom: neen, hy moest voorzien dat er kracht van wapenen zou toe noodig wezen, en ja dat het groote moeite kosten zou om het domein uit Reinouts handen te krygen, die niet alleen zelf een magtig vorst was, maer tevens in de belang hebbende heeren uit het huis van Limburg sterke bondgenooten stond te vinden. Van zynen kant behoorde dus ook de hertog vrienden te zoeken en medehelpers zien by te werven.

De eerste waer zyn oog op vallen moest, was de bisschop van Luik, wiens grondgebied aen Lim-

(1) Of Rodolf van Habsburg dat gedaen heeft, blykt niet, maer Ernst houdt het voor waerschynlyk. Zie hem bl. 410.

[p. 303]

burg paelde, en die derhalve den hertog byzonder veel goed kon doen, al ware het enkel geweest om het brabantsch krygsvolk gemakkelyk over de Maes te brengen. Te goeder ure werd de luiksche Stoel toen bezeten door Jan van Vlaenderen, den eigen broeder van 's hertogs gemalin⁽¹⁾. Ook kwam het reeds den 20 October tot een verdrag tusschen de beide vorsten, waerby de kerkvoogd op zich nam zyn' zwager by te staen tegen al diens vyanden, met uitzondering alleen van den keizer en den graef van Vlaenderen, des bisschops vader⁽²⁾. Dit zoo wenschelyk verbond gaf aenleiding tot het minzaem beslechten van een oud krakeel, dat tusschen Luik en Brabant bestond ten aenzien der stad Maestricht, al waer sedert 1204 de hertog en zyne voorzaten heerlyke regten bezaten⁽³⁾, terwyl,

(1) Bisschop Jan IV, in 1282 van den Stoel van Metz overgevoerd tot dien van Luik, was de zoon van graef Wyt van Vlaenderen. Zie hiervoren, bl. 275. Zie mede ons vierde Deel, bl. 452-53.

(2) Ernst, bl. 422, aenteek. 1, geeft extracten van het stuk dat te Brussel in het ryksarchief bewaerd wordt, maer, by myne weet, nog nergens gedrukt is.

(3) Zie hiervoren, bl. 163, en de aenteek. 2.

[p. 304]

van hunnen kant, de luiksche bisschoppen daer insgelyks heer wilden zyn⁽¹⁾, zich beroepende op vroegere vergunningen der duitsche keizers⁽²⁾.

(1) De bisschoppelyke Stoel van Luik, eerst gevestigd te Tongeren omstreeks het midden der vierde eeuw, werd, na de verwoesting dier stad, overgevoerd naer Maestricht, en eindelyk, in het begin der achtste eeuw, naer Luik. Zie de Acta SS. Belgii, I, bl. 246, vlgg. en bl. 346, vlgg. - Uit dien hoofde maekten de luiksche kerkvoogden van ouds her aenspraek op zekere regten te Maestricht.

(2) In 908 had Lodewyk III, bygenaemd het Kind, koning van Duitschland en Lotharingen, aen bisschop Stephanus, van Karolinger afkomst, munt- en tolregten vergund, welke altyd tot de regalia behoorden. Zie de oorkonde by Miraeus, I, bl. 35. Deze gunst was in 985 bevestigd en uitgebreid geworden door keizer Otto III. Zie het diploom by Miraeus, I, bl. 54. Maer sedert dat Maestricht grooter en aenzienlyker geworden was, hadden de keizers de vroeger afgestane regten weêr tot zich getrokken, ten minste op een deel der stad. Zoo ziet men in een diploom door keizer Lotharis van Saksen te Aken uitgeveerdigd anno 1132, en gedrukt by Miraeus, I, bl. 95, dat alleen de parochianen van O.-L.-V. te Maestricht onder den bisschop stonden, terwyl die van Sint Servatius tot het koninklyk regtsgebied behoorden. Hieruit is het op te maken hoe, in 1204, keizer Philip van Zwaben Maestricht aen hertog Hendrik I van Brabant heeft kunnen te leen geven met al zyne geregtigheden zoo buiten als binnen de stad, alsmede de kerk van Sint Servaes in haer geheel, en gelyk zy aen des keizers vader en voorzaten toebehoord hadden, als hy in eigen woorden zegt. Zie dit alles verder uiteen gezet in eene verhandeling van Louvrex, door Ernst by uittreksels medegedeeld op het einde van zyn derde Deel.

[p. 305]

Beider vorderingen steunden dus op dezelfde gronden; maer het kon niet missen of daer moesten gedurig twisten opryzen tusschen de twee regt hebbenden⁽¹⁾, en het was juist om daer een eind aen te stellen dat de bisschop en de hertog in 1283 een akkoord zochten te treffen. Zy noemden dan ieder twee scheidsmannen⁽²⁾, welke aldra te Maestricht

(1) Wy hebben daer een staeltje van gezien, hiervoren, bl. 169-70. By later tyd, namelyk in 1267, had bisschop Hendrik van Gelder het te Maestricht nog erger gemaekt, toen hy de stad met geweld innam, het wapenschild van Brabant neêrwierp, en den stormtoren dien de hertogen aen den overkant der Maesbrug gebouwd hadden af deed breken, bewerende dat hy alleen heer en meester was te Tricht. Het feit wordt verhaeld by Butkens, bl. 283, alsmede door Hocsemius by Chapeauville, II, bl. 296.

(2) Hendrik van Leuven, heer van Herstal, en Wouter Berthout van Mechelen werden aengesteld door hertog Jan. De bisschop, van zynen kant, noemde twee kanoniken van Sint Lambrechts kapittel, Pieter, proost van Bethune, en Willem van Rotselaer. De oorkonde staet by Butkens, bl. 117.

[p. 306]

zelf vergaderden, alwaer zy, na ryp onderzoek, in February 1284⁽¹⁾ het volgend vergelyk uitbragten, en de wederzydsche regten bepaelden. 1^o Indien er voortaen nog kryg ontstond tusschen Luik en Brabant, zouden de Trichtenaers onzydig blyven, zonder dat de hertog of de bisschop hen te wapen mogt roepen⁽²⁾. 2^o Het bovenwater der Maes zou den bisschop toebehooren tot het midden der brug⁽³⁾, doch van daer naer beneden zou de hertog eigenaer der rivier zyn. 3^o Des bisschops heerlykheid zou zich uitstrekken over de parochie van O.-L.-V.⁽⁴⁾, en die des hertogs over Sint Ser-

(1) Of, volgens den ouden styl, 1283.

(2) Dit besprek bleef geldend; doch men voegde er sedert by dat, wanneer de hertog of de bisschop met andere vorsten in twist geraekten, de Trichtenaers dien hunner heeren volgen zouden, die hen eerst had opgeroepen. Zie Fisen, II, bl. 34.

(3) De Maesbrug te Tricht, tot dan toe uit hout getimmerd, was in 1280 eene steenen brug geworden. Zie Hocsem by Chapeauville, II, bl. 313.

(4) De parochie van Onze-Lieve-Vrouw, in wier kerk by vroeger tyd de bisschoppelyke zetel gestaen had, strekte zich uit over het oudste gedeelte der stad. Het akkoord van 1284 voegt daer de parochie by van Sint Pieters, in de voorstad gelegen, tusschen Jecker en Maes.

[p. 307]

vaes⁽¹⁾. 4^o De beide heeren zouden over hunne respectieve onderdanen hoog en laeg Gerigt heb-

(1) Deze bepaling volstond niet lang, dewyl, door het verhuizen van de eene parochie naer de andere, de inwoonders zich aen de gehoorzaemheid van hunnen geregten heer onttrekken konden. Om die moeijelykheid te weren, nam men sedert de geboorte tot regel, en men stelde dat de kinderen eener luiksche moeder Luiksch, en die eener brabantsche moeder Brabantsch zouden wezen, gelyk het eeuwen lang in de Costumen van Maestricht onderhouden is geworden. - Wat de vreemdelingen aengaet, die van buiten naer binnen kwamen, deze bleven onderdanen van den bisschop indien zy uit luiksch grondgebied vertrokken waren; maer werden onder den hertog gesteld, wanneer zy van ergens elders kwamen. - By nadere overeenkomst, tusschen bisschop Huig van Châlons en hertog Jan II in 1297 getroffen, kreeg de kerkvoogd geestelyk regtsgebied over geheel de stad, en des hertogs wereldlyk regtsgebied werd uitgestrekt tot de voorstad Wyck, aen den overkant der Maes gelegen. Van dan af mogt de hertog van Brabant zich beschouwen als wereldlyke overheer van Maestricht, in welke hoedanigheid hy daer, even als in zyne andere steden, het regt had van, by zyne plegtige intrede en bezitneming, genade te doen aen de stedelyke ballingen, welke met den vorst binnen trokken, zich vast houdende aen den steert van zyn peerd, of, wanneer de hoop te groot was, aen eene koord die er aen vast was gemaekt. Zie Butkens, bl. 347, en Fisen, II, bl. 34. Zie mede Hocsem, by Chapeauville, II, bl. 328, en onze Geschiedenis van Mechelen, bl. 239.

[p. 308]

ben⁽¹⁾, stellende elk hun' Schoutet⁽²⁾ en hunne

(1) In 't middeleeuwsch Latyn alta en bassa justitia. Door het eerste verstond men het regt van de groote hals- of lyfstraffen te plegen, als hangen, râbraken, zieden en branden, voor welke, volgens het akkoord van 1284, de bisschop en de hertog hunne byzondere strafplaets zouden hebben. Maer het lagere gerigt, waer het afslaen van oor, voet, vuist of ander lidmaet onder gerekend werd, mogten zy beide uitvoeren op den gemeenen stadsblok, met het regt van, des noods, den misdadige door al de straten zonder onderscheid op de horde te sleepen, naer de plaets waer hy moest geregt worden.

(2) De Schoutet (een woord van onzekeren oorsprong, doch eensluidend schynende met schuld-eischer. Zie Grimm's Alterthüm. bl. 611 en 755) verving de plaets des landheers, vooral in regtszaken, gelyk elders de Amman of de Baljuw. Zie ons vierde Deel, bl. 435, aenteek. 3.

[p. 309]

Schepenen aen⁽¹⁾. 5^o Het regt zou gepleegd worden op eene en dezelfde bank, des Woensdags door de bisschoppelyke, des Vrydags door de hertogelyke Schepenen. 6^o Voorts zou iedere heer de hem toekomende boeten en breuken innen, maer gemeene accynzen stellen en er beide de opbrengst van deelen. 7^o Zy zouden de stadspoorten en sleutels, de muren en vesten, de grachten en hoefstallen⁽²⁾, den stok⁽³⁾ en den kerker, alsmede de

(1) Het getal van beider Schepenen wordt in het akkoord van 1284 niet uitgedrukt, waerschynlyk omdat het door 't gebruik reeds bepaeld was. Sedert vindt men in de Costumen van Maestricht twee Hoofdschouten en twee Burgemeesters, acht Gezworenen of Raedslieden, veertien Schepenen, twee Rent- of dusgenaemde Paymeesters, twee Pensionarissen en twee Secretarissen van den Lagen Geregte, allen voor de eene helft van luiksche, voor de andere van brabantsche geboorte, tevens burgers van de stad, en ten minste twee jaer buikvast, gelyk het hiet, te Maestricht gewoond hebbende.

(2) Versta de hokken of plaetsen waer men de peerden besloeg, en welke in dien tyd bannael waren, even als de graenmolens en wynpersen. Zie daeromtrent ons vierde Deel, bl. 429, en de aenteek. 4.

(3) Namelyk den pael of de kaek waer de misdadigen aen vastgebonden, gegeesseld of gebrandmerkt werden.

[p. 310]

openbare wegen en het stedelyk raedhuis in 't gemeen bezitten. 8^o Eindelyk de beide heeren zouden te Maestricht munt slaen, niet in 't byzonder, maer met denzelfden luikschen stempel, en er de profyten van deelen⁽¹⁾.

Zie daer de hoofdzakelyke punten van het akkoord⁽²⁾, dat Jan I, in 1284, met zyn luikschen naemgenoot aenging, om hunne heerlykheid te Maestricht buiten kyf te stellen⁽³⁾. De kerkvoogd

(1) De vorsten, in de middeleeuwen, sloegen geen geld voor eigen rekening, maer verpagtten hun regt aen muntmeesters, die wisten hoeveel zy per stuk betalen moesten.

(2) Dit akkoord was te Maestricht gekend onder den naem van de Oude Kaert of charter. Men vindt er eene vertaling van, aldaer ter stede gedrukt, in het dusgenaemd Recueil der Recessen, anno 1680. De heer Polain heeft er den oorspronkelyken waelschen tekst van gegeven in zyn werkje de la Souveraineté indivise de la ville de Maestricht. - Liége, 1831, bl. 29-36. - Zie mede Butkens, bl. 299-300.

(3) Inderdaed de twee Jannen bleven te Maestricht in goed verstand; maer beider opvolgers krakeelden gelyk hunne voorgangers gedaen hadden, en dat bragt de aert dier dubbele heerlykheid meê.

[p. 311]

mogt genoegen hebben met de inschikkelykheid van zyn' zwager; maer deze vond tevens in den bisschop een magtigen bondgenoot, wiens hulp hem voor het oogenblik veel meer weerd was dan hetgeen hy te Maestricht afstond.

Hertog Jan had kort te voren een anderen vriend en medehelper bygewonnen, namelyk graef Floris V van Holland, zich verbindende, door brieven van 10 October 1283⁽¹⁾ om zyn noordschen nabuer by te staen tegen al diens vyanden, zoo als waerschynlyk de Hollander van zynen kant wederkeerig zal beloofd hebben, te meer daer de hertog tevens afzag van alle hulde of manschap, welke Floris en zyne voorzaten sedert 1203⁽²⁾ aen Brabant schuldig waren⁽³⁾. Hoe 't zy, onze hertog vond zelfs een' voorstander in Geert van Luxem-

(1) De oorkonde staet by Mieris, Groot Charterboek, enz. I, bl. 434.

(2) Zie hiervoren, bl. 159 en 160.

(3) De oorkonde staet by Butkens, bl. 113 zyner Preuves, maer met een valsch datum. By Mieris, bl. 433, is zy, even als de vorige, gedagteekend van den 10 October 1283, gelyk mede by Matthaeus, Veteris Aevi Analecta, III, bl. 54.

[p. 312]

burg, heer van Durbui⁽¹⁾ die, alhoewel nauw verwant aen het huis van Limburg⁽²⁾, hulde en manschap deed aen Brabant wegens een geldleen van dry honderd pond, waervoor Jan hem de heerlykheid van Mielen⁽³⁾ afstond, met uitgebreide regten⁽⁴⁾.

Aldus nam de brabantsche vorst in tyds zyne maetregelen om des noods met eere in het worstelperk te kunnen treden. Hy was zelfs bedacht om zich de hulp te verzekeren van onderscheidene fransche baronnen, met welke hy of vermaegschapt was, of, door zyn eersten echt in vriende-

(1) Zie de geslachtlyst meêgedeeld bl. 296.

(2) Deze heer van Durbui was tevens door zyne gemalin vermaegschapt aen hertog Jan. Zie Butkens, bl. 301.

(3) In 't Fransch Melain, in 't zuid-westen van Geldenaken.

(4) De leensbetrekkingen werden aengegaen den 20 October 1283; de afstand der heerlykheid had plaets het jaer daerna. De bewyzen staen by Butkens, bl. 117 der Preuves.
Weinig daerna kocht hertog Jan al de regten welke Geert van Luxemburg had of hebben kon op de Limburgsche erfenis. Zie de bewyzen by Butkens, bl. 118.

[p. 313]

lyke betrekkingen stond⁽¹⁾. Maer het was vooral van zynen eigen adel en onderdanen dat hy alles verwachten mogt. Want niet slechts de leenmannen (die pligtshalve hunnen heer moesten ter zyde staen met hunne onderzaten, groot of klein in getal, volgens den aert en de uitgebreidheid van het leen dat zy van hem verhieven) maekten zich gereed tot den verschuldigden wapendienst; maer de burgeryen van haren kant, zy die ja gehouden waren den landvorst te volgen om diens erfgrond en heerlykheid te verdedigen tegen zyne vyanden, doch niet om buiten de grenzen van het hertogdom hem den kryg te helpen voeren⁽²⁾: zy ook zeiden hem vrywilliglyk haren dienst toe op eigen kosten⁽³⁾, en beloofden daerenboven, uit

(1) Zie Des Roches, II, bl. 165. - Ernst, bl. 434, noemt de graven van Burgondië, van Angoulême, van Soisson, van Sint-Pol, van Vendôme; de heeren van Châtillon, van Montmorenci, van Craon, enz.

(2) Zie boven, bl. 200, en de aenteek. 2. - Zie mede ons vierde Deel, bl. 432, en de aenteek. 1.

(3) Om te erkennen dat de steden daer niet toe verpligt waren, en dat hare vrywillige hulp aen den hertog of zyne nakomelingen geen regt zou geven voor het vervolg, schonk Jan haer, den 16 January 1284, dusgenaemde brieven van non-prejudicie, waervan de inhoud is medegedeeld door Willems, in zyne Inleiding op Van Heelu, bl. l. Het blykt overigens uit deze Kronyk dat Leuven, Brussel, Antwerpen, Nyvel en Thienen, ieder een bende voetvolk onder hunne stedelyke banier in het veld bragten, waerschynlyk boogschutters en pykeniers, wordende de zwaer gewapende ruitery zoo goed als uitsluitelyk opgeleverd door de leenmannen. Zie Willems, bl. lij.

[p. 314]

enkele verkleefdheid en vaderlandsliefde⁽¹⁾, hem den twintigsten penning⁽²⁾ van al hunne goederen te zullen schenken, om den last des oorlogs voor den hertog te verligten⁽³⁾.

Zoo groot en zoo algemeen was de yver van het brabantsche volk om de eer van hertog Jan voor te staen, en zyn regt op de limburgsche erfenis te handhaven.

De geestelyke gestichten, de abtdyen van Bra-

(1) De gevallen, in welke de stedelingen hulpgelden aen hunnen vorst schuldig waren, zyn boven vermeld, bl. 200 en 201.

(2) Dat is vyf per cent.

(3) Ook gaf sedert de hertog brieven van non-prejudicie ter gelegenheid van deze vrywillige onderstandgelden. Zy staen by Butkens, in zyne Preuves, bl. 130. Zie ook dien schryver, op bl. 329 van zyn werk.

[p. 315]

bant bleven evenmin te kort aen hare burgerlyke pligten, maer bragten in tegendeel mildelyk by om de kosten des oorlogs te bestryden. En om maer alleen te spreken van de Norbertyner-Abtdy van Park by Leuven⁽¹⁾, waerover wy echte bescheiden onder het oog hebben, deze schonk, tusschen 1280 en 1288, aen hertog Jan voor hulpgelden en levensbehoeften, dertien honderd en zestig pond leuvensche munt⁽²⁾, het brood van acht en veertig mudden graen, acht ossen, vyf zwynen, twintig schapen, en honderd zeventig kazen tot onderhoud van het brabantsch leger⁽³⁾.

(1) Zie boven, bl. 61, en de aenteek. 2.

(2) Wat, op het einde der dertiende eeuw, de waerde was van het leuvensch pond, is moeijelyk om zeggen; maer als men bedenkt dat Park in 1284 anderhalf bunder weiland kocht voor tien pond, ziet men wel dat de onderstandgelden door de abtdy opgebragt, tot eene aenzienlyke som moeten geloopen hebben.

(3) Zie hier wat wy uit de echte en gelyktydige rekenboeken van Park, ons voorgelegd door den eerw. Prior der abtdy, letterlyk hebben vertaeld.
Anno 1280, dynsdags na Sinte Matthys, hebben wy gegeven aen den Heer Hertog honderd pond Leuvensch, te Thienen geteld door de handen van onzen Proost, broeder Godefridus, voor de reis welke de hertog deed naer den koning van Duitschland.
Anno 1283, des Zondags na Beloken Paschen, hebben wy door de handen van onzen Proost, broeder Wilhelmus, gegeven ten behoeve des hertogs honderd en twintig pond Leuvensch, te Brussel geteld aen mevrouw Ida van Zelleke.
Dat zelfde jaer (volgens den ouden styl) Vrydags voor Lichtmis, hebben wy aen den hertog gegeven zestig pond Leuvensch, ter gelegenheid van den Limburgschen oorlog, die betaeld zyn door onzen Proost aen heer Everaert, wisselaer te Brussel.
Dat zelfde, jaer, Zaterdags na Sinte Gertrudis, hebben wy gegeven aen den hertog zestig pond Leuvensch, voor hulpgelden ter voorzeide gelegenheid, en betaeld by den bovengemelden wisselaer.
Anno 1284, hebben wy aen den hertog gegeven tien pond Leuvensch, voor anderhalf bunder weiland by Stockele, welk geld overgemaekt is, des Zondags voor O.H. Hemelvaert, aen Jan Van Huldenberg, des hertogs ontvanger.
Dat zelfde jaer, daegs voor Sint Jan, hebben wy gegeven aen den hertog dry honderd dertig pond, die te Thienen betaeld zyn door de handen van onzen Proost, broeder Wilhelmus, aen Vranken, 's hertogs rentmeester, ter gelegenheid van den kryg dien hy voerde voor het hertogdom van Limburg.
Anno 1283, omstreeks Sinte Michiel, heeft de hertog gehad het brood van twaelf mudden graens, item vier ossen, vyf verkens en vyftig kazen voor het krygsvolk.
Item omtrent Kersmis naestvolgende, heeft dezelfde hertog gehad het brood van acht mudden graens, en vyftien kazen, toen hy met zyn leger lag by Thienen.
Item Donderdags na Quasimodo van het jaer 1284, heeft de hertog gehad het brood van acht mudden graens, te 's Hertogenbosch, alwaer hy was met veel brabantsch krygsvolk.
Dat zelfde jaer, Woensdags na Sint Jan, heeft de hertog, trekkende met zyn leger over de Maes, het brood gehad van twaelf mudden, vier ossen, twintig schapen en vyftig kazen.
Anno 1286, Woensdags voor H. Kruis-Verheffing, hebben wy aen den hertog gegeven honderd vyf-en-vyftig pond, waervan wy geteld hebben, naby Brussel, op bevel van heer Wouter Volkaerts, aen Jan den breidelmaker honderd pond; aen Berthold den zadelmaker vyftig pond, en aen Adam den kleersnyder van Vueren vyf pond.
Anno 1287, Dynsdags na de Verspreiding der Apostelen, hebben wy aen den hertog gegeven honderd veertig pond, geteld te Thienen by de Lombarden.
Anno 1288, in Mei, Woensdags voor Pinksteren, hebben wy aen den hertog gegeven twee honderd zeventig pond Leuvensch, door de handen van broeder Wilhelmus onzen Proost betaeld, by de Lombarden van Thienen, aen den Kapellaen des graven van Berg^(*). En Vrydags daerna hebben wy met den hertog over de Maes gezonden, twee wagens brood van acht mudden rogge, en twintig kazen.
Dat zelfde jaer, in Juny, hebben wy aen den hertog gegeven zeventig pond voor onderstand geld. Enz.

(*) Zie hiervoren, bl. 301, aenteek. 2, en de oorkonde door Willems gegeven in zyn Codex diplom. bl. 457.

[p. 316]

Zulke groote opofferingen deed Park aen het gemeenebest, en men mag zeker zyn dat de andere

[p. 317]

abtdyen van het hertogdom geene mindere blyken van vaderlandsliefde gegeven hebben, alhoewel er

[p. 318]

de oorkonden niet van bestaen of tot dus verre aen het licht niet gekomen zyn. Geen wonder derhalve dat, in dezelfde jaren, hertog Jan I, by vroegere gunsten en privilegiën aen Park geschonken, nog nieuwe weldaden voegde, bevestigende aen de abtdy al hare goederen en regten; gevende haer vry vervoer over alle wegen en bruggen, in en uit alle steden en dorpen, mitsgaders het vrygeweide op alle domeingronden; haer ontslaende van alle karweijen, krygslasten en schattingen; nemende het sticht en alles wat er aen toebehoort onder zyne byzondere bescherming, en gebiedende aen al zyne Ammans, Baljuws, Schouten, Drossaerts en stedelyke overheden, de abtdy en hare eigendommen tegen alle verongelyking te vrywaren en

[p. 319]

te verdedigen zoo krachtdadiglyk, zoo yverig en zoo getrouw als des vorsten genade hun lief was⁽¹⁾.

(1) De dry merkweerdige oorkonden van 1283, 84 en 86, staen vereenigd by Miraeus, II, bl. 871. - Zie nog een ander charter van 1290, in de Brab. Yeesten, I, bl. 672.

(*) Zie hiervoren, bl. 301, aenteek. 2, en de oorkonde door Willems gegeven in zyn Codex diplom. bl. 457.