Vaderlandsche historie. Deel 5

[p. 1]

Vaderlandsche Historie.
Vyfde deel.
Geschiedenis van Brabant.

[p. 3]

Geschiedenis van Brabant.
Eerste hoofdstuk.

het oude brabant. - zyne grenzen en aengroei. - opkomst van het huis van leuven. - opvolging der graven tot aen godevaert, eersten hertog van lothryk.

994-1106.

Volgorde der keizers.

Huis van Saksen.

Otto III^(1), volgt zyn' vader op in 983,	† 1002.
Hendrik II, de Heilige,	† 1024.

Huis van Franconie.

Koenraet II, de Saliër,	† 1039.
Hendrik III, de Zwarte,	† 1056.
Hendrik IV,	† 1106.
Hendrik V.

De oudste oorkonde waer de naem van Bra-

(1) Zie Otto 's voorgangers uit hetzelfde huis van Saksen, in ons derde Deel, bl. 535.

[p. 4]

bant⁽¹⁾ in voorkomt, is een brief van den heiligen Livinus⁽²⁾, die omtrent het midden der zevende eeuw het geloof in dat land predikte, en er de martelkroon verwierf⁽³⁾. Het Brabant van dien tyd

(1) Over den oorsprong en de beteeken is van dat woord is veel geschreven, doch niets dat melding verdient. De uitgang bant, die aen vele namen van landstreken gemeen is, als Teisterbant, Oosterbant, Burbant, zegt zoo veel als het jongere ban, by Kiliaen jurisdictio of regtsgebied, dat is, geheel het land of de landen waer de koninklyke regter gezag over voert. Vglk. ons vierde Deel, bl. 429 en de aenteekeningen. Zie mede Bilderdijk, Geschiedenis des Vaderlands, I, bl. 342. Het eerste lid der samenstelling Bra, in de latynsche oorkonden brac, brach, komt misschien van braken, breken, dat is, ontginnen, by Kiliaen agrum proscindere, arare. Brabant zou dan beteekenen opgebroken of reeds bebouwde landstreek, onderscheiden van andere die nog heide of moerassen zyn, of uit enkel bosschen bestaen. Zie Graff, Althochdeutscher Sprachschatz, III, col. 268. Dat het oude Brabant by uitstek vruchtbaer was, blykt uit het leven van den H. Livinus, in de Acta SS. Belgii, III, bl. 106, num. 19.

(2) Livinus schreef dien aen zyn' tydgenoot Florbertus, abt van Sint Baefs te Gent.

(3) Zie de Vaddere, Origine des ducs et du duché de Brabant, uitgave van Paquot, bl. 41. - De oorkonde staet in de Acta SS. Belgii, II, bl. 493, en III, bl. 114.

[p. 5]

strekte merkelyk verder dan dat van lateren dag; want het ging tot aen Doornik toe, waer het de Schelde tot grens had; het volgde dien stroom door Audenaerde en Gent⁽¹⁾, alsmede voorby Dendermonde tot aen den Rupel, terwyl het van den anderen kant raekte aen Bergen in Henegau, wordende daer bepaeld door de rivier genaemd de Haine⁽²⁾.

Zoodan Haine, Schelde en Rupel maekten de grenslyn van oud Brabant uit aen den zuid-, den west- en den noordkant. Aen de oostzyde was het de Dyl⁽³⁾, waerdoor Brabant gescheiden werd van

(1) Zelfs alles wat te Doornik, te Audenaerde en te Gent op den regten oever der Schelde gelegen is, behoorde tot Brabant, en was onder het bisdom van Kameryk. Zie de Bulletins de l'Acad. de Bruxelles, XVI, 1^re Partie, bl. 259.

(2) Deze rivier, waer Henegau zynen naem van heeft, loopt tegen Bergen, en ontlast zich beneden Condé in de Schelde.

(3) Desroches (Epit. Hist. Belg. I, bl. 190) meent dat het oude Brabant oorspronkelyk paelde aen den Dender, doch zulks heeft weinig grond; want reeds in een charter van 779 (by Miraeus, Opera Diplom. I, bl. 496) wordt Vilvoorden in Brabant t'huis gewezen. Henschenius (in de Acta SS. Belgii. I, bl. 289, num. 91) houdt de Senne, die door Brussel loopt, voor oostelyke grenslyn, wat even min aennemelyk is, dewyl in eene oorkonde van 877 (by Miraeus, I, bl. 502) onderscheidene plaetsen, aen den overkant dier rivier gelegen, aengeduid worden als tot Brabant te behooren, en dewyl Leuven zelf by Sigebertus Gemblacensis, ad ann. 1012 (in de collectie van Pistorius, I, bl. 827-28) geboekt staet als liggende op de uiterste grenzen van Brabant.

[p. 6]

Haspengau, tot welk laetstgenoemde landschap Leuven gedeeltelyk behoorde⁽¹⁾.

Ruim een derde van dat oude grondgebied werd er met der tyd van afgescheiden⁽²⁾, en sedert bezeten door de graven van Vlaenderen⁽³⁾ en van Henegau. Allengskens verloor het afgezonderd deel zynen vorigen naem, zoodanig dat, in 't vervolg der

(1) Zie Wastelain, Description de la Gaule Belgique (uitgave van Paquot), bl. 193, en Desroches, in zyn Mémoire couronné van 1770, bl. 38. Zie mede Butkens, Trophées de Brabant, I, bl. 11.

(2) Toen, omtrent het midden der tiende eeuw, keizer Otto de Groote het graefschap van Gent oprigtte, hetwelk grootendeels uit Brabantschen bodem samengesteld werd. Zie ons vierde Deel, bl. 35-36, alsmede ons derde, bl. 574, aenteek. 3.

(3) Te weten sinds 1057. Zie ons vierde Deel, bl. 91. Hoe het zuidelyk deel van het oude Brabant aen de graven van Henegau gekomen zy, zal gezegd worden in de geschiedenis dier landstreek.

[p. 7]

eeuwen Brabant, zuid-, west- en noordwaert niet verder meer strekte dan hedendaegs, namelyk tot aen Halle⁽¹⁾, Nyvel en Seneffe⁽²⁾, alsmede tot aen de landen van Aelst, van Dendermonde en van Bornhem⁽³⁾. In tegendeel breidde 't zich, naer de oostzyde, merkelyk uit over het voormalige Haspengau⁽⁴⁾, over 't dusgenaemde Mansuarië⁽⁵⁾ en Taxandrië⁽⁶⁾,

(1) Halle zelf, thans Brabantsch, behoorde vroeger tot Henegau.

(2) Seueffe, twee mylen bezuiden Nyvel, thans in Henegau, was eertyds Brabantsch.

(3) Zie ons vierde Deel, bl. 97 alsmede de aenteekeningen 1 en 2.

(4) Het graefschap van Brugeron (in de charters Brunengerunz) dat er deel van maekte, en waer Thienen de hoofdplaets van was, kwam aen Brabant in het begin der twaelfde eeuw. Aegidius van Orval, by Chapeauville, II, bl. 441, beschryft dat graefschap zoo nauwkeurig alsof hy het zelf gesticht, had; maer de namen die hy opgeeft zyn heden gedeeltelyk onbekend, zoodat men er niet zeer veel uit verstaen kan. Zie nogtans hoe Butkens die vertolkt heeft, bl. 13.

(5) Dat land, reeds vermeld in een charter van 746 (by Miraeus, I, bl. 493), behelsde Schaffen, Meerhout, Averbode met den omliggenden bodem, en waerschynlyk ook Zichem of Sichene. Zie Butkens, I, bl. 14, en Wastelain, bl. 215.

(6) Dit oude en groote land strekte zich oost- en noordwaert uit tot aen de Maes, westwaert tot aen de Schelde, en zuidwaert tot aen de Nethe, dusdanig dat Lier op de uiterste palen lag tusschen Taxandrië en het land van Ryën. Zie Henschenius in de Acta SS. Belgii, I, bl. 291. Oorspronkelyk echter schynt het zuidwaert door Dyl en Demer begrensd te zyn geweest. Zie de kaert in het pas gemelde werk, bl. 286. Zie mede Butkens, bl. 12, en Wastelain, bl. 214.

[p. 8]

gaende tot boven Gembloux⁽¹⁾, Perwez⁽²⁾, Hannut⁽³⁾, Landen⁽⁴⁾, Zout-Leeuw⁽⁵⁾, Halen⁽⁶⁾ en Diest, en verre het grootste deel der huidige Kempen⁽⁷⁾ be-

(1) Gembloux, met Walhain, Courtil, Villers, Tilly, Sombreffe, enz. maekten deel van den pagus Darnuensis of Arnauer-gau (dus genaemd van de rivier Arnua in 't Fransen l'Orneau), zynde een erfgoed van het huis van Henegau. Zie Butkens, bl. 13, en Wastelain, bl. 212.

(2) Op de rivier de Geete, in 't noordoosten van Gembloux.

(3) Beoosten Geldenaken of Jodoigne.

(4) In 't zuidoosten van Thienen.

(5) In 't noordoosten dier stad.

(6) In 't zuidoosten van Diest.

(7) Sedert de twaelfde eeuw is de naem van Taxandria overgegaen in dien van Kempen, Campinia, van het latynsche campus, dat is veld, by zinspeling op de uitgebreide vlakte welke het gemeend land vertoont. Zie den schryver der Miracula S. Trudonis, in de Acta SS. Belgii, V, bl. 55, 56.

[p. 9]

slaende, tot aen Grave⁽¹⁾, 's Hertogenbosch, Willemstad⁽²⁾ en Bergen-op-Zoom⁽³⁾. Deze landstreken, door de Brabantsche vorsten geërfd of aengewonnen, werden, met of zonder verlies van hare vorige benamingen of met aenneming van andere, tot Brabant gerekend, als wy in het vervolg zullen zien.

Reeds van in de zevende eeuw bezaten de voorouders van Karel den Groote, zoo wel in het oude Brabant⁽⁴⁾ als in Haspengau⁽⁵⁾ en in Taxandrië⁽⁶⁾

(1) Op den linken oever der Maes, beoosten 's Hertogenbosch.

(2) In 't noordwesten van Breda.

(3) Op de Ooster-Schelde.

(4) Nyvel hoorde toe aen den eersten Pipinus. Zie de Acta SS. Belgii, II, bl. 446. Vilvoorden waerschynlyk ook. Zie De Vaddere, bl. 91.

(5) Zie ons tweede Deel, bl. 381, aenteek. 3. Zie mede Bollandus in de Acta SS. Belgii, II, bl. 338-40.

(6) Geertruidenberg, tegen den Biesbosch, behoorde tot de erfenis van Pipinus dochter Gertrudis, als keizer Otto getuigt in eene oorkonde van 966, by Miraeus, I, bl. 654. Zie mede de Acta SS. Belgii, II, bl. 340.

[p. 10]

aenzienlyke erflanden, nog vermeerderd door al het kroongoed, sedert dat Karels vader den zetel des ryks beklommen had⁽¹⁾. Dit kroongoed verstierf naderhand op de koningen van Lotharingen, welke daer van beschikten het zy om leenen uit te geven aen hunne vasallen, het zy om er hunne kinderen meê te begiftigen, in welk geval men onderstellen mag dat deze het niet te leen, maer in vollen eigendom ontvingen, en voortaen als alloden bezeten hebben. Aldus vinden wy, in de tiende eeuw, Raginer Lankhals, naer alle waerschynlykheid van karolinger afkomst⁽²⁾, niet alleen voorzien van het graefschap van Henegau, maer tevens verrykt met uitgebreide erfgoederen buiten zyn grafelyk grondgebied⁽³⁾. En toen, by later tyd, de scepter van Lothryk aen de duitsche keizers was overgegaen⁽⁴⁾, zien wy Hendrik den Vogelaer, zyne eigen dochter Gerberga aen Gislebert, Raginers zoon, ten huwelyk gevende⁽⁵⁾, haer eenen bruid-

(1) Zie ons derde Deel, bl. 3, vlgg.

(2) Zie ons derde Deel, bl. 532, aenteek. 3. - Zie mede Butkens, bl. 33.

(3) Zie dezelfde aenteekening.

(4) Namelyk in 925. - Zie ons derde Deel, bl. 545.

(5) Zie daer, bl. 546.

[p. 11]

schat maken uit Brussel⁽¹⁾ en zyne omstreken, met een deel van Soniën-Bosch en andere landeryen tusschen Maes en Dyl⁽²⁾. Dezelfde Gerberga, na de dood van haren woelzieken gemael in 939, hertrouwde met den franschen koning Lodewyk van Over-Zee⁽³⁾, wiens jongere zoon Karel⁽⁴⁾, in 977, door keizer Otto II beleend werd met het hertogdom van Neder-Lotharingen⁽⁵⁾, en zyn gewoon verblyf hield te Brussel, op den erfgrond zelf zyner moeder⁽⁶⁾.

De hertogelyke weerdigheid, eerst in het huis van Henegau zoo goed als gevestigd⁽⁷⁾, was den vorsten van dat huis, uit hoofde van ontrouw en

(1) Het bestaen van Brussel schynt op te klimmen tot de zevende of de achtste eeuw. Zie Henne en Wauters, Histoire de Bruxelles, I, bl. 8.

(2) Zie ons derde Deel, ter aengehaelde bladzyde 546, in de aenteek. 3.

(3) Zie daer, bl. 550.

(4) Karels broeder volgde den vader op den troon van Frankryk.

(5) Zie ons derde Deel, bl. 568.

(6) Zie daer, bl. 570, alsmede Henne en Wauters, Hist. de Brux. I, bl. 12-14.

(7) Zie ons derde Deel, bl. 532 en volgende.

[p. 12]

wederspannigheid, ontnomen geworden⁽¹⁾. Zelfs Raginer III, Lankhals kleinzoon, verloor sedert, om dezelfde reden, zyn graefschap, dat aen eenen anderen leenman gegeven werd⁽²⁾. Naderhand echter kregen zyne kinderen hunne goederen weêr: de oudste, Raginer IV, kwam in bezit van Henegau⁽³⁾, terwyl de jongste, Lambert genaemd, de erflanden van zyn stamhuis, in het Haspengauwsche en elders⁽⁴⁾ gelegen, voor zyn aendeel ontving.

Het is deze Lambert, bygenaemd Met-den-Baerd⁽⁵⁾, dien wy erkennen voor den eersten graef van Leuven⁽⁶⁾. Naer alle waerschynlykheid had

(1) Zie dat verhaeld in ons derde Deel, bl. 536 en vlgg.

(2) Zie aldaer, bl. 561.

(3) Hoe, en wanneer, zal in het zesde Deel van dit werk verhaeld worden.

(4) Namelyk in Mansuarië en Arnauer-gau.

(5) In 't Fransch Lambert-le-Barbu.

(6) Butkens en velen met hem spreken van een vroegeren Lambertus die, omstreeks het midden der tiende eeuw, graef van Leuven zou geweest zyn. Petrus à Thymo heeft zelfs nog een tweeden Lambertus, voorganger van den onzen, gevonden. Maer die personaedjen worden met regt verworpen door Ernst in zyn Mémoire sur les comtes de Louvain (Luik, 1837), waer de schryver op goede gronden vaststelt dat Lambert met den Baerd voor eersten graef van Leuven dient gehouden te worden. Van dat gevoelen is ook de heer kanonik De Ram in zyne Recherches sur l'hist. des comtes de Louvain, gedrukt in het XXVI^ste Deel der Mémoires de l'Académie.

[p. 13]

deze vorst zyn geluk te danken aen hertog Karel, met wrien hy in betrekking van bloedverwantschap stond⁽¹⁾: evenwel gaet het vast dat de Lothryksche onderkoning hem zyne dochter Gerberga ten huwelyk gaf⁽²⁾, en velen zyn van gevoelen dat die hooge verbindtenis hem tevens den titel van graef deed erlangen⁽³⁾, welken hy en zyne naza-

(1) Zie boven, bl. 10, aenteek. 2, alsmede den heer De Ram, Recherches, bl. 13.

(2) Wanneer dit huwelyk aengegaen werd, is onzeker. Sigebertus en Willem van Nangis stellen het op het jaer 977; doch daer is geen mogelykheid voor, als Ernst bewyst, bl. 14. Misschien werd Karels dochter van dien tyd af aen Lambert verloofd; maer de echt kan slechts gesloten zyn geweest in of omstreeks 994. Zie De Ram, Recherches, bl. 12.

(3) De kronyk van Sint-Truijen zegt het uitdrukkelyk, by Willems, Brabantsche Yeesten, I, bl. 276, in de aenteek. Zie mede Reiffenberg, Hist. du Hainaut, I, bl. 123.

[p. 14]

ten sedert dien tyd werkelyk gevoerd hebben⁽¹⁾.

Karel verloor het leven in zyne worsteling met Hugo Capet om de kroon van Frankryk⁽²⁾. Zyn

(1) Doch waerom droeg Lambert juist den titel van graef van Leuven? Niet omdat Leuven tot een graefschap verheven werd, zoo min als tot een hertogdom, alhoewel Lamberts nakomelingen dikwerf aengeduid worden onder den naem van dux Lovaniensis; maer alleen omdat hy zyne woonst vestigde in de burgt welke, eene eeuw vroeger, daer ter plaetse op eenen berg of hoogte gesticht was tot middel van verwering tegen de Noordmannen (zie ons derde Deel, bl. 512). De waerheid is dat de stad van Leuven haren oorsprong en opkomst te danken heeft aen het verblyf der brabantsche vorsten, die daer, in de laegte, nog hoeven of villa's hadden voor hun onderhoud, waranden tot bewaring van het wild, visscheryen, wyngaerden, enz. Het bestaen, en het bezorgen van dat alles onderstelt reeds de tegenwoordigheid van een aental vrye of onvrye lieden in grafelyken dienst, by welke zich dan ook aldra andere landzaten kwamen vervoegen, en daer huizen timmerden of huizen huerden, waer zy kans hadden van hun brood te zullen winnen. Aldus groeide met der tyd de bevolking aen, en de plaets werd van lieverlede eene stad, die eerst omtrent het midden der twaelfde eeuw, waerschynlyk in 1161, versterkt, dat is met muren en torens voorzien werd. Zie Divaeus, Annal. oppidi Lov. bl. 6.

(2) Zie ons derde Deel, bl. 571, en de aenteek. 3.

[p. 15]

eenige zoon, de jonge Otto, volgde hem op in het hertogdom van Neder-Lotharingen, maer overleed op zyne beurt na eene korte regering⁽¹⁾, zonder kinderen na te laten. Hy was de laetste afstammeling uit het doorluchtig huis der Karolingers, dat in België zynen oorsprong genomen had en daer insgelyks uitstierf: zoo nogtans dat het, door de vrouwelyke lyn, in Brabant even als in Vlaenderen⁽²⁾ voortgezet werd, en zich aldus tot op den dag van heden in ons land vereeuwigd heeft⁽³⁾.

De dood van Otto zal ongetwyfeld het erfdeel zyner zuster Gerberga niet weinig vermeerderd hebben, welke alreeds haren gemael uitgebreide eigen-

(1) Namelyk in 1005. - Zie ons derde Deel, bl. 573.

(2) Insgelyks in het grafelyk huis van Namen; maer dat heeft niet lang geduerd.

(3) Onze huidige vorsten, de hertog van Brabant en de graef van Vlaenderen, stammen, door hunne belgische voorouders, lynregt af van Karel den Groote. Namelyk uit de huizen van Vlaenderen en Brabant ontsproot, in de veertiende eeuw, dat van Burgondië, en, door zyne verbindtenis met dit laetste, knoopt zich het huis van Oostenryk (waer onze prinsen van hun moeders kant uit voortkomen) aen het doorluchtigste geslacht van heel de wereld.

[p. 16]

dommen in het oude Brabant had meêgebragt⁽¹⁾. Doch zulks was Lambert niet genoeg: hy wilde tevens zyn' zwager opvolgen in de hertogelyke weerdigheid, en raekte deswege met keizer Hendrik II in grooten twist. De graef had ongelyk; want behalve dat het Lothryksche hertogdom geenszins voor een erfelyk leen kon gehouden worden, was het even zoo min een vrouwelyk leen, dat van Otto op diens zuster en door haer op Lambert verstierf, gelyk hy staen hield. Al de leenen waren van ouds en oorspronkelyk zwaerd- of manneleenen, als kunnende slechts de mannen de verschuldigde krygspligten vervullen: de konkel- of spilleleenen⁽²⁾ zyn by verloop van tyd, eerder door 't gebruik dan van regtswege, ingevoerd, wanneer de koningen geen magt meer hadden om de ontaerding van het leenstelstel tegen te houden⁽³⁾; maer in 1005 was

(1) Men mag gerust aennemen dat het grootste deel van hetgeen tusschen Dender en Dyl ligt door Gerberga aen het huis van Leuven gekomen is. - Zie Ernst, Mémoire, bl. 15, en De Vaddere, bl. 268, vlgg.

(2) De konkel is wat de Franschen quenouille, de spil, wat zy fuseau heeten.

(3) Zie Bilderdijk, Geschiedenis, I, bl. 309, vlgg.

[p. 17]

zulks nog het geval niet. Daerenboven had de keizer andere redenen om Lambert van de hertogelyke weerdigheid, toen ter tyd nog een waer onderkoningschap⁽¹⁾, uit te sluiten. De graef behoorde tot het woelig stamhuis van Henegau, waer de leenheeren des lands reeds zoo veel spel meê gehad hadden, en hy zelf was bezield men den wargeest zyner ouderen, zoodat Hendrik op zyne getrouwheid weinig staet kon maken. Hoe 't zy, het hertogdom werd gegeven aen Godevaert van Eename, bygenaemd den Wyze⁽²⁾, maer des te heviger betwist dat Lambert bykans al de Lothryksche Grooten op zyne hand had, gereed om hem te ondersteunen. Zelfs de graef van Vlaenderen, Boudewyn IV, alhoewel geen regtstreeksch belang in de zaek hebbende, hielp zyn Leuvenschen aenverwant, en nam deel aen den kryg tegen den keizer, als wy elders verhaeld hebben⁽³⁾.

De eerste vyandlykheden werden gevoerd op de grenzen van het oude Brabant, aen de Schelde,

(1) Zie ons derde Deel, bl. 536.

(2) Zie daer, bl. 574.

(3) Zie ons vierde Deel, bl. 60 en volgende.

[p. 18]

waer de hertog, van Lothryk zyn gewoon verblyf hield⁽¹⁾; doch keizer Hendrik had de wysheid van daer haestig een eind aen te stellen, met den vorst der Vlamingen, die hem 't meeste kwaed kon doen, wat toe te geven, zoodat hy niet alleen vrede maekte met Boudewyn, maer zelfs zyne vriendschap won⁽²⁾, en derhalve de handen ruimer kreeg om zyn gezag in Lothryk tegen 's lands adel staende te houden. Zulks bleef echter altyd moeijelyk; want de keizers hadden tevens hun volle werk in Duitschland en in Italië, waer insgelyks de groote vasallen gedurig het juk der gehoorzaemheid afwierpen, ja meer dan eens hunnen leenheer naer de kroon staken.

Dat Lambert en zyn broeder de volgende jaren niet stilzittend lieten voorbygaen, kan men gissen, ofschoon de geschiedenis daerover zwygt. Evenwel in 1012 kwam hertog Godevaert van Eename, met krygsvolk dat hem uit Duitschland gezonden was⁽³⁾, de burgt van Leuven belegeren, waer-

(1) Zie ons derde Deel, bl. 574, aenteek. 3.

(2) Zie ons vierde Deel, bl. 63, 64.

(3) Sigebertus, ad ann. 1012, zegt het uitdrukkelyk. Men make daeruit op hoe weinig bystand de hertog in Lothryk zelf vinden moest.

[p. 19]

schynlyk de eenigste sterkte welke de graef bezat, en waervan het verlies hem dus groot nadeel zou gedaen, misschien zelfs hem genoodzaekt hebben het hoofd in den schoot te leggen; want die toen ter tyd de kasteelen veroverde mogt rekenen dat hy meester van het land was. Maer Lambert verweerde zich zoo dapper, dat de hertog er vruchteloos tyd en manschap aen te kost lei, en eindelyk zyne onderneming moest laten steken⁽¹⁾.

Deze gelukkige uitkomst gaf dan ook nieuwen moed aen onzen graef. Aldra keerde hy zyne zegevierende wapens tegen bisschop Balderik van Luik⁽²⁾, dien hy te vergeefs beproefd had over te halen⁽³⁾, zoekende nu slechts eene gelegenheid

(1) Zie Butkens, bl. 71, 72.

(2) Deze Balderik, die in 1008 den beroemden Notgerus opvolgde, stamde uit het grafelyk huis van Loon, en was vermaegschapt met onzen Lambert, zonder dat men regt wete hoe. Zie de Bulletins de l'Académie, XVII, 2^e P. bl. 354, vlgg. - en Butkens, bl. 72. Zie mede Mantelius, Historia Lossensis, bl. 38.

(3) Zie het Chronicon Balderici, uitgave van Le Glay, bl. 251.

[p. 20]

om hem zyne trouw aen den keizer betaeld te zetten⁽¹⁾. De kerkvoogd was bezig een slot te bouwen naby Hoegaerden, bezuiden Thienen⁽²⁾, welligt met voordacht om Lambert tegen te houden indien hy aen dien kant den Luikschen bodem wilde overvallen; maer de graef liet weten dat hy geene versterkingen zoo digt aen zyn grondgebied dulden kon: en ziende dal Balderik voortging, trok hy ylings naer Hoegaerden met eene talryke bende, die er alles verwoestte, zoo wel de omliggende landstreek als de aengelegde burgt. 't Is waer, daer bleef het niet by. De bisschop, verbitterd door zulk een gewelddadige handelwys, deed den Leuvenaer in den ban, middelerwyl dat hy zyne leenmannen opriep om met de wapens zyn regt te handhaven. In het najaer van 1013 verscheen hy, aen 't hoofd van een leger, tusschen Hoegaerden en Thienen, waer

(1) De duitsche keizers hadden, door al de middeleeuwen heen, geen trouwere leenmannen in geheel Lotharingen dan de bisschoppen van Luik.

(2) Namelyk de bisschop bezat op den grond van Hoegaerden eene allodiale villa, welke hy versterken wilde. Zie Aegidius van Orval by Chapeauville, I, bl. 226, en het Chron. Balderici, loc. cit.

[p. 21]

Lambert reeds post genomen had, den vyand afwachtende met zoo veel moed alsof de victorie hem toegezeid was. Nogtans scheen zy hem den rug te keeren, waanneer, den 26 September, beide heiren de krygskans waegden. Des graven voorstanders, min sterk misschien, of geen volle betrouwen hebbende in de zaek huns meesters, konden het tegen den drift der luiksche ridderschap niet uithouden. Op den eersten schok raekten zy in de war, en begonnen weldra te deinzen: ja, had de graef van Namen hun niet ter hulp gesprongen, zy waren deerlyk verslagen geworden. Maer Robrecht van Namen⁽¹⁾, die als leenman van Luik onder des bisschops standaert vocht, den nood ziende der Leuvenaers, en kunnende over zyn hart niet krygen dat een vorst, die hem zoo nauw aenverwant was, eene schandelyke neêrlaeg ontvinge, viel met zyn volk om - terwyl de Luikenaers reeds aen 't buit maken waren - en herstelde aldus den stryd, met zulk gevolg dat de laetsten, bedremmeld door een onverwachten aenval, op hunne beurt het on-

(1) Deze Robrecht was de eigen zoon van Ermengardis, Lamberts zwagerin. - Zie, over Ermengardis, ons derde Deel, bl. 573, alsmede de volgende bladzyde.

[p. 22]

derspit dolven, ja en leelyk gehavend werden; want zy lieten dry honderd man in 't veld, behalve de gevangenen die de overwinnaers meê naer huis leidden, om er losgeld van te trekken⁽¹⁾.

Bisschop Balderik, een braef en gemoedelyk mensch, kon zich het verlies van zoo veel edele ridders en onderzaten niet getroosten. Hy haekte naer vrede, en sloot dien welhaest met zyn leuvenschen nabuer, verpandende aen dezen het graefschap van Brugeron⁽²⁾ voor eene som van twaefhonderd marken zilvers⁽³⁾, welke Lambert aenstonds aftelde, bly genoeg dat hy op zulke gunstige voorwaerden de grenzen van zyn gebied aen de oostzyde merkelyk verschuiven mogt.

(1) Zie Aegidius van Orval, by Chapeauville, I, bl. 227, 28. Zie mede Butkens, bl. 72.

(2) Het graefschap van Brugeron was in 984, door den toenmaligen eigenaer, aen de kerk van Luik opgedragen, en nog dat zelfde jaer door keizer Otto III bevestigd geworden. De oorkonden staen by Miraeus, II, bl. 807, en by Chapeauville, I, bl. 211. Zie mede Fisen, Historia Ecclesiae Leodiensis, I, bl. 152.

(3) Butkens (bl. 73) meent dat Lambert het graefschap te leen ontving; maer 't is waerschynlyk, en met het vervolg der geschiedenis beter overeenkomend, dat het slechts eene verpanding was.

[p. 23]

Het twisten en kryg voeren zat den graef van Leuven in 't bloed. Het jaer daerna, 1015, moest hertog Godevaert met gewapende magt Henegau aenranden, waer de jonge Raginer V⁽¹⁾ naer zyns vaders voorbeeld de oproervaen had uitgestoken. Het land kreeg veel te lyden, want zonder branden en stroopen meende men in dien tyd dat het niet gaen kon; doch terwyl de hertog aen den zuidkant woedde, rukte Raginer al zyne vrienden byeen, en aen hun hoofd den graef van Leuven, die met zoo veel manschap als hem volgen wilde zyn' neef ter hulp snelde. Aldus verkloekt gingen zy beide den hertog opzoeken. Deze was uit voorzigtigheid de Sambre⁽²⁾ overgetrokken, geen volk genoeg hebbende om er twee gelyk te bestryden; maer oom en neef spoedden hem achterna, zoodanig dat Godevaert, zou hy niet schynen voor den vyand te vlugten, genoodzaekt werd om te keeren en slag te leveren⁽³⁾. Daer kwam het toe, den 12^den September, naby Florennes⁽⁴⁾. Hadden de twee graven

(1) Hy was in 1013 zyn' vader opgevolgd.

(2) Rivier die te Namen in de Maes valt.

(3) Zie Butkens, bl. 73.

(4) Benoorden het huidige Philippeville, tusschen Sambre en Maes. Zie Le Glay's aenteekeningen op het Chronicon Balderici, bl. 514.

[p. 24]

verstand gebruikt, aen magt ontbrak het hun niet om er zich met eere uit te trekken; maer vol van verwaendheid, meenden zy dat de zege hun niet ontsnappen kon, en vochten zonder orde. Het is te zeggen dat zy de neêrlaeg kregen; want Godevaert, die een krygskundig man was, liet het vyandig leger nog meer uiteen loopen, tot dat hy de kans klaer had om er door te slaen, en het dan links en regts te overrompelen. Hy behaelde de victorie, latende, 't is waer, veel volk op het slagveld; maer het getal der dooden was aen den anderen kant merkelyk grooter, en onder hen lag de graef van Leuven⁽¹⁾.

Zoo stierf Lambert-met-den-Baerd. Hy werd begraven in de kloosterkerk van Nyvel⁽²⁾, waer de

(1) Zie Butkens, bl. 73 en het Chronicon Balderici, bl. 255. Zie mede Sigebert. Gembl. ad ann. 1015, by Pistorius, I, bl. 828.

(2) Het klooster van Nyvel werd gesticht, in de zevende eeuw, door de gelukzalige Itta, Pipinus van Landen's gemalin. Ryk begiftigd door de vorsten uit het Karolinger stamhuis, en later door de duitsche keizers, werd de abtdy de zetel van eenen kleinen staet of heerlykheid. De abtdis was Vrouw van Nyvel en oefende regt, zoo wel in de stad als op het grondgebied dat aen hare kerk toebehoorde. De graven van Leuven, sedert hertogen van Brabant, waren erfelyke Voogden der abtdy, hoedanigheid waer zy met der tyd gebruik van maekten om hun gezag te Nyvel uit te breiden. Zie, over de Voogdyen en haer verloop, ons derde Deel, bl. 243-47. - Graef Lambert moet die voogdy verworven hebben vóór de dood van zyn' schoonbroeder hertog Otto van Lotharingen; want in een charter van 1003 is hy reeds aengeduid als voogd van Nyvel. Zie de oorkonde by Miraeus, I, bl. 348. Zie mede De Ram, Recherches, enz. bl. 6.

[p. 25]

voogdy hem van toebehoorde, even als die der abtdy van Gembloux⁽¹⁾. Daer bleven van hem twee kin-

(1) De geschiedenis van Nyvel is nagenoeg die van Gembloux. De abtdy van dezen naem werd gesticht, omtrent het midden der tiende eeuw, door den H. Guibertus, van hoogadelyke, misschien van koninklyke afkomst, en aldra verrykt met bezittingen en voorregten. Zoo gaf reeds, in 948, keizer Otto I aen den abt het regt van munt te slaen, van de villa of den grond zyns kloosters te versterken, van er marktdagen in te stellen, enz. Zie de oorkonde by Miraeus, I, bl. 139, en vglk. Sigeb. Gembl. ad ann. 948. - Aldus werd, met der tyd, Gembloux eene stad, waer de abt heer van was, zelfs den titel van graef voerende. - Dat Lambert met den Baerd voogd van Gembloux werd, en deze hoedanigheid aen zyne nakomelingen erfelyk overliet, gaet vast; maer het blykt niet wanneer hem die voogdy is verleend geworden. Het keizerlyk diploom dat Lambert tot voogd noemt, door Miraeus (I, bl. 41 ) opgegeven als uitgevaerdigd in 948, draegt voor 't minst een valsch datum. Zie Ernst, Mémoire, bl. 2, vlgg. en De Ram, Recherches, bl. 9, vlgg.

[p. 26]

deren, Hendrik en Lambert-Balderik, en vermoedelyk nog een derde, Raginer genaemd, maer die in de geschiedenis geen spoor heeft nagelaten⁽¹⁾. Hendrik volgde dan den vader op in zyn graafschap, in zyne voogdyën en ook, mag men zeggen, in zynen krygslust; want hy zette, met Raginer van Henegau, den oorlog voort tegen hertog Godevaert, die last genoeg had om zyn gezag in Lothryk staende te houden, dewyl de keizer, gedurig verwikkeld in andere moeijelykheden, hem de noodige ondersteuning niet geven kon. Gelukkiglyk was 's graven meeder Gerberga eene vredelievende vorstin, welke geene zorg spaerde om een eind te krygen aen de onlusten. Geholpen door de bisschoppen van Kameryk, van Utrecht en van Verdun, bragt zy 't zoo ver dat er ten laetste een zoen getroffen werd tusschen den keizer en de wrevelige

(1) Zie De Ram, Recherches, bl. 28.

[p. 27]

graven⁽¹⁾, waerdoor beider onderzaten dan ook eens rust genoten⁽²⁾.

Van dien tyd af schynt Hendrik met het hoofd des ryks in vriendschap geleefd te hebben; want lange jaren daerna, namelyk in 1037, ziet men hem de wapens voeren met hertog Godelo⁽³⁾ tegen graef Odo van Champagne die, heb- en heerschzuchtig als al de leenmannen zyner eeuw, meester wilde worden van Opper-Lotharingen, en daer al vry wat vorderingen gemaekt had⁽⁴⁾. Te Bar⁽⁵⁾,

(1) Raginer trouwde des hertogs nicht, als wy in de geschiedenis van Henegau verhalen zullen.

(2) Het Chron. Balderici is het eenigste dat van deze verzoening gewag maekt, by Le Glay, bl. 255-56. Men weet echter niet wanneer zy plaets had; doch men mag onderstellen dat het vóór 1018 gebeurde, dewyl dit jaer hertog Godevaert de wapens voerde tegen den graef van Holland. Zie ons derde Deel, bl. 576-79.

(3) Deze had in 1023 zyn' broeder Godevaert in het hertogdom van Lothryk opgevolgd. Zie ons derde Deel, bl. 579.

(4) Godelo was, sedert 1034, hertog van Opper-zoo wel als van Neder-Lotharingen. Zie ons derde Deel, bl. 581-82. Zie mede Sigeb. Gembl. ad ann. 1036, by Pistorius, I, bl. 832.

(5) Bar, toen een graefschap, hoorde toe aen Godelo's nicht, dochter van Frederik II, die graef van Bar en hertog van Lorreynen geweest was. Zie ons derde Deel, loc. cit. en ons vierde, bl. 464, aenteek. 1.

[p. 28]

waervan 't kasteel reeds in Odo's handen was, liep het spel af. Daer werd op het einde van November een bloedige slag geleverd die niet alleen den trotschen graef het leven kostte, maer tevens zyne aenhangers dwong om in aller yl het veroverde land te ruimen⁽¹⁾. Naer de gewoonte van den tyd deelden de overwinnaers onder hen de gevangenen. Onze Hendrik kwam naer huis met zekeren Herman, van edelen geslachte, dien hy te Leuven in hechtenis hield tot dat hy rantsoen betaeld zou hebben. Doch 't zy dat de vreemdeling 's graven eischen overdreven vond, of dat hem de middelen ontbraken om zyne vryheid te koopen, hy vroeg die aen 't verraed; want hebbende eene gunstige gelegenheid waergenomen om in 's vorsten slaepkamer binnen te sluipen, vermoordde hy hem in zyn bed, en wist zich vervolgens van kant te maken, waeruit men vermoeden mag dat hy medepligtigen had onder Hendriks eigen huisgenoten.

(1) Zie Sigeb. Gembl. ad ann. 1037, en Butkens, bl. 77, 78.

[p. 29]

Twee schryvers der twaelfde eeuw⁽¹⁾ verhalen dat dit schelmstuk gepleegd werd in 1038. Anderen, van lateren dag, verschuiven Hendriks dood tot 1044 of zelfs tot 1048⁽²⁾: de zaek blyft twyfelachtig; maer by gebreke van afdoende bescheiden, houden wy ons aen de oudste getuigenissen.

De vermoorde graef liet eenen zoon na, met name Otto, die hem opvolgde; doch slechts voor een' oogenblik, want hy stierf, naer 't schynt, nog het zelfde jaer, en werd vervangen door zynen oom Lambert-Balderik⁽³⁾. De regering van dezen laetste duerde langer en was gelukkiger. Het oude geschil over de hertogelyke weerdigheid van Lothryk, bygelegd in Henegau, bleef mede vergeten in Brabant, door het huwelyk van onzen graef met Oda, dochter van hertog Godelo, zoodat het land onder

(1) Sigebertus Gemblacensis en Albericus Trium-Fontium. Zie de getuigenis van dezen laetste by Butkens, in zyne Preuves, bl. 24.

(2) Petrus a Thymo stelt 1044, en Dynterus, 1048. Zie De Ram, Recherches, bl. 30.

(3) Zie het Chron. van Sigebertus en dat van Albericus, locis cit. Butkens haelt nog de getuigenis aen van Jacques de Guise. Zie zyne Preuves, bl. 6, 7.

[p. 30]

Lambert-Balderik vrede had, en de inwoonders er zich konden op toeleggen om hunne eigen zaken voort te zetten, iets waer zy door den graef yverig In geholpen werden. Brussel⁽¹⁾, waer hy by voorkeur zich ophield⁽²⁾, kreeg muren, en eene nieuwe kerk, toegewyd aen den heiligen Michaël⁽³⁾. Naer deze kerk deed de graef, ten jare 1047, het gebeente der H. Gudula⁽⁴⁾, dat tot dan toe gerust had

(1) Hoe gering toen ter tyd Brussel was, kan men zien in de Histoire de Brux. van Henne en Wauters, I, Plan 1, achter den titel, en Plan 2 (naest bl. 162) waer de oudste omkring nog aengeduid is. Sinter Goedele stond op den uithoek, Coudenberg ook; Kapellekerk was buiten de stad, de Bystand en Kathelyne raekten aen de vesten, en de Wolfsgracht (Fossé-aux-Loups) maekte daer deel van.

(2) Hy bewoonde er de Oude Burgt, ter plaetse waer heden de kerk der Ryke-Klaren staet. Zie Hist. de Brux. bl. 11, en ons derde Deel, bl. 570. Het is misschien uit dien hoofde dat Lambert-Balderik, in sommige oorkonden, graef van Brussel genoemd wordt.

(3) Deze kerk werd gesticht op eene hoogte genaemd Sint Michiels burg of berg, gelyk het heet by De Klerk, Brabantsche Yeesten, I, bl. 287.

(4) De heilige Gudula, uit het geslacht der Pipynen, leefde in de tweede helft der zevende eeuw, en stierf in 712. Hare overblyfsels, eerst bewaerd te Moortsel, by Aelst, werden later door hertog Karel van Lothryk vervoerd naer Sint-Gorix kerk te Brussel. Zie de Acta SS. Belgii, V, bl. 667, vlgg.

[p. 31]

in Sint-Gorix kapel⁽¹⁾, plegtiglyk overvoeren⁽²⁾, en stichtte daer meteen een kapittel van twaelf kanoniken⁽³⁾. Dezelfde gunst bewees hy aen Sint-Pieters kerk te Leuven, die hy begiftigde met zeven prebenden⁽⁴⁾, sedert vermeerderd door zyne opvolgers⁽⁵⁾.

(1) Zie ons derde Deel, bl. 570.

(2) De oorkonde staet by Butkens, Preuves, bl. 24.

(3) De oorkonde aldaer, bl. 25, en by Miraeus, I, bl. 57. Zie, over de echtheid van dat stuk, de Acta SS. Belgii, V, bl. 680, sqq.

(4) Men geeft dien naem aen de vaste inkomst, waer een kanonik regt toe heeft.

(5) De Klerk, loc. cit. houdt denzelfden graef voor den stichter der beide kapittels van Brussel en Leuven. Van dat gevoelen is ook Miraeus, I, bl. 57, not. 1, en Desroches, Mém. de l'Acad. II, bl. 628. Daerentegen wordt in een Diploom, door Godevaert II hertog van Brabant gegeven in 1140 (by Miraeus, I, bl. 388), de instelling van zeven prebenden te Leuven toegeschreven aen Lambert met den Baerd, waerom Butkens, bl. 74, dezen graef erkent voor den stichter van Sint-Pieters kerk en haer kapittel. Maer het heeft meer schyn van waerheid dat in gemeld diploom de eene Lambert voor den anderen staet, en dat Lambert-Balderik de twee kerken gebouwd en begiftigd heeft. Sint Pieters van Leuven brandde af in de twaelfde eeuw, en sedert nog eens of meermaels. De huidige kerk werd begonnen in de tweede helft der veertiende eeuw.

[p. 32]

Men ziet derhalve dat, ook in Brabant, onder Lambert-Balderik het maetschappelyk en burgerlyk leven voortgang maekte; doch deze vorderingen werden verhinderd, gestremd, door de krygen waer de graef sedert deel aen nam, en welke het overige van zynen levensloop vervulden. Na de dood van hertog Godelo, in 1044, raekte alles op nieuw in de war, omdat zyn heerschzuchtige zoon de beide Lotharingen wilde bestieren, terwyl keizer Hendrik de Zwarte hem slechts Neder-Lotharingen vergund had. De onlusten die daer het gevolg van waren hebben wy vroeger verhaeld⁽¹⁾, zonder dat wy hier kunnen byvoegen tot hoe verre de graef van Leuven zich daerin verwikkelde. De geschiedenis spreekt van hem noch van zyn land⁽²⁾, een teeken dat daer,

(1) Zie ons derde Deel, bl. 582, vlgg., en ons vierde Deel, bl. 72, vlgg.

(2) De gelyktydige Hermannus Contractus is de eenigste die, op het jaer 1051, verhaelt dat de keizer moeite had om Lambert by zyne pligt te houden. Maer het blykt geenszins dat de schryver daer het oog had op den graef van Leuven, dewyl er nog andere leenmannen waren die den naem van Lambert droegen. Hermans getuigenis staet by Pistorius, I, bl. 292.

[p. 33]

gedurende al die jaren van oorlog en krakeel weinig of niets verrigt werd, en dat de graef, als leenman van het ryk, wat anders te doen had dan kerken te stichten of voor het heil zyner onderdanen werkzaem te zyn. In 1058 vinden wy hem met den bisschop van Utrecht en andere keizerlyke vasallen aen 't vechten tegen graef Floris van Holland; doch tot zyne groote schade, want de bondgenooten verloren het spel aen de kanten van Dordrecht, en Lambert, in 's vyands handen gevallen zynde, had twee duizend marken zilvers uit te keeren, eer hy naer huis mogt gaen⁽¹⁾. 't Is waer, de geleden hoon werd dry jaer later gewroken. In 1061 trok er een nieuw leger naer Holland om den graef aen te randen. Deze had meer tyd gehad dan de eerste mael om zich in gereedheid te stellen: ook haelde hy

(1) Zie de Kronyk van Joannes à Leidis, Lib. XI, cap. 6, by Sweertius, Rerum Belg. Annal. Chronici et Historici, bl. 128. - Ze mede Wagenaar, Vaderlandsche Historie, II, bl, 167, vlgg.

[p. 34]

nog eens de overhand in het open veld, maer schoot er niet te min zyn leven by in, hebbende zich door den vyand laten verrassen, toen hy meende dat de zaek beslist was: waerdoor de overwinning van den kant der Hollanders veranderde in eene nederlaeg⁽¹⁾.

In 1062 of 63 stierf Lambert-Balderik⁽²⁾, latende van zyne vrouw twee zonen, Hendrik en Raginer⁽³⁾, de eerste van welke hem in het graefschap opvolgde, doch weinig schynt verrigt te hebben; want ter nauwernood vindt men zynen naem ergens vermeld⁽⁴⁾, ten zy in eenige gunstbrieven van te wei-

(1) Butkens, bl. 82, doet graef Lambert ook aen dezen veldslag deel nemen, doch zulks blykt niet. Joannes à Leidis meldt er geen woord van; echter is het zeer waerschynlyk dat de graef van Leuven er niet vreemd aen bleef, als Meyer eenigzins getuigt in zyne Annales Flandriae, ad ann. 1061.

(2) Daer is geen zekerheid over het jaer zyner dood. Zyn naem komt nog voor in eene oorkonde van 1062, by Butkens, Preuves, bl. 27; maer later wordt er van Lambert-Balderik nergens meer gesproken.

(3) Deze is alleen gekend door een charter van 1073 (by Butkens, pag. cit.), waer hy met zyn' broeder deel aen nam. Sedert verdwynt Raginer uit de Geschiedenis.

(4) Volgens Meyer, ad ann. 1072, hielp hy de gravin Richildis van Henegau in haren twist met Robrecht den Vries; maer haelde daer weinig eer van. Zie ons vierde Deel, bl. 139, vlgg.

[p. 35]

nig belang om er ons meê op te houden⁽¹⁾. Zyne gemalin is even min bekend: men weet alleen dat zy Adelheid hiet, en hoogst waerschynlyk uit een edel huis van Thuringen afstamde⁽²⁾. Het is derhalve geen wonder dat de Geschiedenis insgelyks stilzwygt over het jaer van 's graven dood, welke echter moet gesteld worden omstreeks 1076⁽³⁾.

Hendriks kinderen zyn beter gekend, en vermaerder in onze Historie. Zy waren ten getalle van vier: Hendrik, Godevaert en Albero, en eene dochter genaemd Ida, die in huwelyk trad⁽⁴⁾ met Boudewyn II graef van Henegau⁽⁵⁾, terwyl de jongste der dry zonen den geestelyken staet omhelsde, zynde eerst kanonik geworden van Sint Stephanus

(1) Zie twee oorkonden by Butkens, Preuves, bl. 27.

(2) Zie De Ram, Recherches, enz. bl. 44, vlgg.

(3) Zie De Ram, Recherches, bl. 43.

(4) Te weten in 1084. Zie Sigebertus op dat jaer.

(5) Boudewyn II, bygenaemd van Jeruzalem, was de jongste zoon van vrouw Richildis uit haren tweeden echt met Boudewyn VI, graef van Vlaenderen. Zie ons vierde Deel, bl. 120.

[p. 36]

kerk te Metz, en later bisschop van Luik⁽¹⁾, hooge waerdigheid welke hy nog verhief door zyne uitstekende deugd. Zyn oudste broeder volgde den vader op in het graefschap van Leuven en Brussel, onder den naem van Hendrik III, die insgelyks een deugdzaem en vredelievend vorst moet geweest zyn; want men vindt van hem niets aengeteekend dan werken van godsvrucht en van weldadigheid. Zoo hielp hy, in 1082, den toenmaligen bisschop van Luik, Hendrik van Verdun⁽²⁾, om de openbare wanorde te bevechten en den Lothrykschen adel, gedurig in twist onder elkander, tot zachtere zeden te brengen, door het uitvaerdigen van wyze wetten, en de inrigting van een Vredegeregt, waer ieder beleedigde zyne klagten mogt aen doen en herstel vragen, in stede van zyn eigen wreker te wezen en de onnoozele landzaten te plagen met dagelyksche verwoestingen⁽³⁾.

(1) Albero werd verheven tot den bisschoppelyken Stoel van Luik in 1123, en bekleedde dien tot het jaer 1128. Zie zyn leven in Butler, Vie des Saints, enz. uitgave van Brussel, I, bl. 15, of by Chapeauville, II, bl. 66.

(2) Zie Aegidius van Orval, by Chapeauville, II, bl. 37-39, of Fisen, I, bl. 205, 206.

(3) Zie wat wy van de byzondere twisten en krygen der edellieden verhaeld hebben in ons vierde Deel, bl. 114, vlgg. Van het vredegeregt te Luik ingesteld, zal meer gezeid worden in de geschiedenis van Namen.

[p. 37]

In 1086 leende graef Hendrik de hand aen een ander werk van godsdienstzin. Bisschop Geeraert van Kameryk kwam de kerk wyden, welke zes edele ridders onlangs te Afflighem gebouwd hadden, om boetveerdigheid te doen over hun zondig leven⁽¹⁾. Te dier gelegenheid schonk hy aen deze vrome kloosterlingen twintig hoeven lands⁽²⁾ van zyne Alloden⁽³⁾ te Assche⁽⁴⁾, voegende nog daerby eene kapel te Neêr-Waver op de Dyl⁽⁵⁾, met al de tol-

(1) Zie ons vierde Deel, bl. 144, aenteek. 2. Zie mede de Historia Afflegemensis, in het Spicilegium van D'Achery, II, bl. 770.

(2) Het Latyn zegt Mansus. Wy hebben dat woord verklaerd in ons derde Deel, bl. 84-85. Hoe veel gronds iedere mansus hier uitmaekte, kan niet bepaeld worden; maer toch moet het eene aenzienlyke gift geweest zyn.

(3) Versta goederen welke hy ńiet te leen, maer in vollen eigendom bezat, als verklaerd is in ons tweede Deel, bl. 319. - Uit deze enkele gift kan men besluiten hoe ryk de graven van Leuven, van Karolinger afkomst, in Brabant waren.

(4) Tusschen Brussel en Aelst.

(5) Vier mylen bezuiden Leuven.

[p. 38]

len, de marktplaets⁽¹⁾, de wyngaerden, bandmolens⁽²⁾ en hofsteden⁽³⁾ welke hem daer toebehoorden, mitsgaders de tienden der hoofdkerk⁽⁴⁾ en het regt om daer eenen Priester aen te stellen⁽⁵⁾, zoodat Hendrik voor den waren stichter en begiftiger der beroemde abtdy van Afflighem moet gehouden worden. Niet te vrede met, deze eerste weldaed, bewees hy aen het zelfde klooster eene andere, in 1094. Namelyk hy verrykte het met al de goederen welke hy in de landstreek van Genappe⁽⁶⁾ te leen hield van Ida, gravin van Beunen of Boulogne⁽⁷⁾ en hertog Godevaert van Bouillon's

(1) Het latyn zegt maceria. Zie daer Du Cange over, op het woord macera, IV, col. 301.

(2) Zie ons vierde Deel, bl. 429 en de aenteek. 4.

(3) Het Latyn zegt curtes. Zie ons derde Deel, bl. 84.

(4) Versta de kerk van hetzelfde Neêr-Waver, alwaer de heeren van Afflighem, tot op het einde der laetste eeuw, eenen Prior gehad hebben. Zie Miraeus, III, bl. 407.

(5) De oorkonde staet by Miraeus, I, bl. 73. - In dien giftbrief neemt Hendrik den titel van graef van Brabant, wat tot dus verre niet een zyner voorzaten gedaen had.

(6) Beoosten Nyvel.

(7) Ida was de eigen zuster van Godevaert den Bulte- naer, hertog van Neder-Lotharingen, en de gemalin van Eustachhis II, graef van Boulogne. Zie ons derde Deel. bl. 590, aenteek. 2. - Butkens, bl. 89, noemt Ida Vrouw van Genappe, wat misschien te veel gezeid is; maer dat het gemeende land deel maekte van hare allodiale bezittingen, blykt uit de oorkonde.

[p. 39]

moeder, welke niet alleen die vergunning bevestigde, maer van haren kant, en in den naem haers doorluchtigen zoons, nog nieuwe gunsten by deed⁽¹⁾.

Deze yver voor den dienst van God stelde geen beletsel aen 's graven dapperheid: in tegendeel, hy was vermaerd onder zyne tydgenooten als een ridderlyk man, zeer ervaren in de krygskunst; maer ongelukkiglyk, de wapenoefeningen van dien tyd, welke zoo menige vorst met den dood bezuerde, kostte hem mede het leven. In 1095 een steekspel bywoonende, dat door den kastelein van Doornik gehouden werd, toonde hy zich al te onversaegd of te onvoorzigtig; want by de eerste ontmoeting werd hy van zyn' tegenstrever uit den zadel gestooten en

(1) De oorkonde staet by Miraeus, I, bl. 77. Zie mede Butkens, bl. 89, op wiens getuigenis wy hier gedeeltelyk afgaen.

[p. 40]

dusdanig gewond, dat hy er na een paer dagen lydens van stierf⁽¹⁾.

Hendrik III was getrouwd geweest met Geertruid, dochter van Robrecht den Vries⁽²⁾; doch dewyl hy van haer geene kinderen achterliet, ging het erfgraefschap, met de voogdyen daeraen verbonden, over op zyn' broeder Godevaert, bygenaemd met den Baerd, die het huis van Leuven een nieuwen luister moest byzetten, en de grondlegger worden van Brabants grootheid⁽³⁾.

Godevaert had nauwelyks bezit genomen van zyn erfdeel, of hy raekte in moeijelykheid met den bisschop van Luik ten opzigte van het graefschap Brugeron⁽⁴⁾, dat de kerkvoogd wedereischte, mits uitkeering van hetgeen de graef van Leuven daer in den tyd voor betaeld had⁽⁵⁾. Godevaert, van zy-

(1) Zie Butkens, bl. 90, en de kronyk van Sigebertus, ad ann. 1095, by Pistorius, I, bl. 849.

(2) Hendriks weduwe hertrouwde sedert met hertog Diederik van Elsaten. Zie ons vierde Deel, bl. 160.

(3) Zie Butkens, loc. cit.

(4) Zie boven, bl. 7, aenteek. 4, en bl. 22, aent. 3.

(5) Zoo, ten minste, legt Butkens het uit; maer de luiksche geschiedschryvers geven geen reden van het geschil.

[p. 41]

nen kant, hield aen dat eigendom; maer dewyl hy niets begeerde dan 't geen regt en billyk was, stelde hy voor de zaek door scheidsmannen te laten uitwyzen. Dit ging door. Van wederzyde werden er zes deftige lieden gekozen, welke, na ryp onderzoek, een besluit namen geheel ten voordeele van den bisschop. Zonder aerzelen deed dan ook de Leuvensche vorst afstand van den betwisten grond, en deze werd kort daerop door den kerkvoogd te leen gegeven aen graef Albert van Namen⁽¹⁾. Zulke uitslag mishaegde Godevaert des te minder, daer hy juist getrouwd was met Alberts jongste dochter Ida, zoodat het leen toch eenigzins in de maegschap bleef. Misschien zelfs werd er daeromtrent tusschen vader en schoonzoon een vergelyk getroffen; want toen eenige jaren daerna Albert III te sterven kwam, keerde het graefschap van Brugeron weder aen Brabant, en is daer sedert niet meer van afgescheiden geworden⁽²⁾.

(1) Zie Aegidius van Orval by Chapeauville, II, bl. 45, en Fisen, I, bl. 210.

(2) Zie Butkens, bl. 96. Het blyft onzeker of, sedert, de hertogen van Brabant Brugeron te leen hielden van Luik, dan of zy 't met der tyd in vollen eigendom bezeten hebben: dit laetste is echter het waerschynlykste. Hoegaerden nogtans was, in den loop der eeuwen, steeds een eigendom der luiksche kerk, welke in Brabant nog een paer andere kleine bezittingen had, gelyk men op de oude kaerten zien kan.

[p. 42]

Terwyl dit klein geschil hier te lande in der minne beslist werd, was de hertog van Lothryk, de beroemde Godevaert van Bouillon, aen het hoofd der eerste kruisvaerders, bezig met kryg te voeren in het Oosten⁽¹⁾. Daer verwierf hy al den lof die een' christen vorst om deugd en dapperheid kan gegeven worden. Hy beklom er zelfs in 1099 den pas gestichten troon van Jerusalem, maer bezat dien, als men wee geen volle jaer: want den 18 July 1100 verhuisde hy naer het ryk der Hemelen, om daer eene eeuwigdurende kroon te dragen. Hy liet geene kinderen na⁽²⁾; zyne broeders Eustachius en Boudewyn waren hem gevolgd; de laetste dier twee verving den krygsheld op den koninklyken zetel, ter-

(1) Zie ons derde Deel, bl. 592, 93. - De voornaemste gebeurtenissen van den eersten kruistocht hebben wy kortelyk verhaeld in het vierde Deel, bl. 163, vlgg.

(2) Volgens het gemeen gevoelen was Godevaert van Bouillon zelfs nooit getrouwd geweest, ofschoon sommigen dat tegenspreken.

[p. 43]

wyl de oudste insgelyks in Azië vertoefde, zoodat het hertogdom van Neder-Lotharingen open stond, zonder dat eenige vorst met den afgestorven van naby genoeg verwant was, om op zyne erfenis gegronde aenspraek te kunnen maken⁽¹⁾.

By deze omstandigheden trad er een inlandsch leenman op, om die hooge weerdigheid van den keizer te erlangen, namelyk graef Hendrik van Limburg, een afstammeling uit het huis van Ardennen, dat sedert een eeuw het hertogdom bezeten had⁽²⁾ en waer Godevaert van Bouillon insgelyks uit gesproten was. Het schynt zelfs dat deze, vóór zyn vertrek ter kruisvaert, het bestier van Lothryk aen Hendrik toevertrouwd had, als zynde een degelyk ridder en van zyne maegschap⁽³⁾. Wat men ook daeromtrent te gelooven hebbe, zeker is het

(1) Godevaerts oudste broeder Eustachius, in zyne hoedanigheid van graef van Boulogne, was leenman of achterleenman des konings van Frankryk, en kon dus van regtswege, al ware hy hier in het land geweest, naer het hertogdom van Neder-Lotharingen niet dingen.

(2) Zie ons derde Deel, bl. 574, en de aenteek. 4 aldaer.

(3) Zie Ernst, Hist. de Limbourg, II, bl. 52 en 187.

[p. 44]

dat de Limburgsche graef omstreeks Kersmis van het jaer 1101, te Mainz waer de keizer een' ryksdag hield, plegtiglyk beleend werd met het hertogdom van Neder-Lotharingen, onder de toejuichingen van al de aenwezige Grooten⁽¹⁾.

Zoo was dan nog eens de hertogszetel van Lothryk vervuld, en het grafelyk huis van Leuven bleef van die weerdigheid uitgesloten, ofschoon het met dat van Ardennen verbonden was geworden door de gemalin van Lambert-Balderik. 't Is waer, langs den vrouwenkant kon geen erfregt gelden op dat zwaerdleen: ook ziet men nergens dat graef Godevaert zich zou verzet hebben tegen de verheffing van den Limburger; maer deze ontmoette weldra elders tegenstand, van waer hy dien niet verwachtte.

Keizer Hendrik IV, een doorslechte kerel, die sedert bykans veertig jaren Duitschland en Italië in rep en roer hield, door zyne twisten met de Saksers, met den heiligen Stoel, met de vorsten des ryks, met zyne eigen kinderen (overigens niet veel

(1) Zie Sigebertus Gembl. ad ann. 1101, en andere getuigenissen by Ernst, bl. 184.

[p. 45]

beter dan hun vader), had eindelyk de neêrlaeg gekregen, en zat ten uiterste in de pers. Zyn jongste zoon⁽¹⁾, ook een Hendrik, had hem in 1105 met de hulp der Beijeren gevangen genomen, de kroon doen afstaen, en te Bingen⁽²⁾ in eenen toren gesloten. Maer de keizer, ontsnapt zynde, vlugtte over den Rhyn naer Keulen, vervolgens naer Luik, of hy misschien in Neder-Lotharingen nog eenige trouwe vasallen vinden mogt, die eene hand wilden uitsteken om zynen val tegen te houden. Des keizers hoop werd niet verydeld. Bisschop Otbertus, niet indachtig dan zyne pligten van leenman, ontving den vlugteling met alle teekens van eerbied, en gaf hem schuilplaets in zyne welversterkte stad, tot dat anderen tyd hadden om by te snellen. Onder dezen was de hertog van Lothryk een der yverigsten: met de graven van Luxemburg, van Namen en van Gulik⁽³⁾ nam hy de wapens op ten voordeele

(1) De oudste, Koenraet, dien wy vroeger reeds in het hertogdom van Lothryk hebben zien woelen (derde Deel, bl. 591, 92), had sedert zyn' vader in Italië onderkropen, maer was in 1101 door de dood weggerukt.

(2) Op den Rhyn, eenige mylen aen dezen kant van Mainz.

(3) Zie Ernst, II, bl. 209.

[p. 46]

van het hoofd des ryks, en versloeg zelfs diens ontaerden zoon, die te Visé⁽¹⁾ met krygsmagt aengekomen was om Luik te gaen belegeren. Doch terwyl de jonge Hendrik gereedschap maekte tot een nieuwen aenval, stierf de vader in de bisschoppelyke stad, den 7 Augusty 1106, en stelde door zyne dood een eind aen zulk eene ergerlyke worsteling⁽²⁾.

De hertog van Lothryk had niet gedaen dan zyne pligt gekweten, en verdiende eerder loon dan bestraffing van den nieuwen keizer, indien deze een regtschapen man geweest ware. Doch, verre van den Limburger zyne onverbreekbare trouw ten goede te duiden, verklaerde Hendrik V hem schuldig aen eedbreuk, vervallen van zyn hertogdom, ja van al zyne leenen en alloden in het ryk gelegen, welke zonder meêdoogen aengeslagen werden⁽³⁾. Meteen gaf de keizer het openvallend hertogdom, te samen met het markiezaet van Antwerpen, aen Godevaert graef van Leuven: zoodat in 1106 dit

(1) Visé, benoorden Luik, had toen ter tyd eene brug over de Maes.

(2) Zie Ernst, bl. 221.

(3) Zie Ernst, bl. 216, en de aenteek. 2 aldaer.

[p. 47]

vorstelyk huis eindelyk in bezit kwam van eene weerdigheid, waer het sedert eene eeuw altyd naer gestaenhad⁽¹⁾.

(1) Zie Sigebert. Gembl. ad ann. 1106, by Pistorius, I, bl. 858.