Vaderlandsche historie. Deel 3

[p. 466]

Tiende hoofdstuk.

de invallen der noordmannen. vervolg. - lothryk wankt tusschen duitschland en frankryk. - het wordt een hertogdom.

879-912.

Volgorde der gelyktydige keizers.

Karel de Dikke, gekroond in 881,	† 888.
Interregnum.
Berengarius van Friuli maekt zich koning in 888.
Guido van Spoleto, gekr. in 891,	† 894.
Lambert van Spoleto, medekeizer in 892,	† 898.
Arnulf van Karinthië, gekr. in 896,	† 899.
Berengarius doet nieuwe poogingen.
Lodewyk de Blinde, gekr. in 901, raekt de kroon kwyt in 902.
Berengarius komt boven.

Het was meer dan tyd dat Lothryk onder een hoofd kwam waer het hulp van verwachten mogt tegen de woede der Noordmannen. Deze hadden zich tot dus verre over 't algemeen bepaeld by 't verwoesten der zeekusten en naestgelegen gauen; maer sedert eenigen tyd begonnen zy hier te doen

[p. 467]

wat zy reeds lang in 't westen van Frankryk deden, namelyk de rivieren opvaren, tot in het binnenland doordringen, en wyd en zyd moord en brand stichten. De dappere Boudewyn⁽¹⁾, graef van Vlaenderen, die hun de kracht van zynen yzeren arm zoo dikwyls had doen gevoelen, was dit zelfde jaer⁽²⁾ gestorven. De Noordmannen maekten zich die omstandigheid aenstonds ten nutte. Van in de maend July overstroomden zy het land der Morinen⁽³⁾ en verwoestten de stad van Teruanen⁽⁴⁾. Daer zy nergens wederstand vonden, verspreidden zy zich in de omstreken van Doornik, drongen vervolgens in Vlaenderen en Brabant, en na alles te vuer en te zweerd vernield te hebben, trokken zy in de maend November naer Gent om er den winter door te brengen⁽⁵⁾, zonder nogtans op te houden van menschen te slagten en buit te maken.

(1) Boudewyn bygenaemd de Yzeren.

(2) In 879, volgens de Annal. Vedastini, by Bouquet, VIII, bl. 80. Anderen stellen zyne dood in 878.

(3) Dien naem geven de kronyken der negende eeuw nog aen de omstreken van Duinkerken, Calais en Boulogne. Zie I^ste Deel, bl. 71.

(4) Toen ter tyd de hoofdstad van het land der Morinen. Daer is niet veel meer van over.

(5) Zie de Annal. Vedast. ad ann. 879, by Bouquet, VIII, bl. 80. - Zie mede den schryver de miraculis S. Bavonis, aldaer, bl. 39, aenteek. a.

[p. 468]

Het koude jaergetyde was nog niet voorby, of zy hernamen hun strooptogten, en overrompelden dit mael de stad Doornik zelf, die schrikkelyk te lyden had, zoo wel als al de kloosters op of naby de Schelde gelegen. Zulks gebeurde juist terwyl koning Lodewyk in February met een leger naer hier gekomen was, om met zyne nabestaenden van Frankryk nog eenige moeijelykheden over grondgebied die, schynt het, ernstig van aert waren⁽¹⁾, te beslissen. De Fransche vorsten hielden zich op in de abtdy van St-Quintinus⁽²⁾ aen de Somme, terwyl de Sakser legerde naby de Oise⁽³⁾. De onderhandelingen liepen vreedzaem af, zoodat de dry Karolingers vrienden bleven. Doch wanneer Lodewyk gereedschap maekte om naer Duitschland terug te keeren, vernam hy dat daer in de buert, na-

(1) De Annalisten zyn daeromtrent niet zeer duidelyk. Zie de Annal. Mett. ad ann. 879, by Bouquet, VIII, bl. 61.

(2) Saint-Quentin, beoosten Amiens.

(3) Rivier die in Ardennen-Woud ontspringt Zie II^de Deel, bl. 363, aenteek. 1.

[p. 469]

melyk tusschen Sambre en Maes, de Noordmannen eenen schielyken inval gedaen hadden, en er huis hielden naer gewoonte. Op staende voet trok hy er heen, en ontmoette ze aen de kanten van Thuin⁽¹⁾, weêrkeerende van eene plondery, dus met buit overladen. Daer viel hy hun onverhoeds op 't lyf met al zyne magt, en sloeg ze zoo geducht, dat verre het grootste getal sneuvelde⁽²⁾, en de overigen de vlugt moesten nemen. Jammer maer, des konings onechte zoon Hugo, die meê gekomen was, had zich al te roekeloos gedragen, en was niet alleen sterk gewond, maer in 's vyands handen gevallen, hetgeen de koning vernemende aenstonds het gevecht deed staken, om ten minste zyn kind levend weêr te krygen. Maer des anderdags hoorde hy dat de Barbaren den jongeling ter dood gebragt hadden. Dit viel den vader zoo hard, dat hem de moed ontbrak om zyne overwinning voort te zetten, en hy met het lyk van zyn' lieveling den weg naer Duitschland nam: weshalve de noordsche

(1) Bezuiden Charleroi. Zie Bouquets aenteek. c op bl. 61.

(2) De Annal. Fuld. ad ann. 880 spreken van meer dan 5,000 dooden. Zie by Bouquet, VIII, bl. 39.

[p. 470]

woestaerts er nog te goed koop van afkwamen, en in stede van uit het land gedreven te worden, gelyk het ware te wenschen geweest, daer nog op hun gemak bleven nestelen⁽¹⁾.

Daer waren nog andere redenen die den koning naer huis riepen. Voor eerst Germanië zelf had dit jaer niet weinig te lyden van eenen inval der Denen, die er ja eene bloedige overwinning behaelden⁽²⁾, en daerdoor meteen by de Bohemers, de Soraben en andere Slaven den lust deden ontstaen, niet slechts om zich vry te vechten, maer om Thuringen in te nemen⁽³⁾. Zulks gaf natuerlyker wyze beslommering genoeg aen koning Lodewyk. Maer daer kwam nog by dat zyn broeder Karloman van

(1) Zie de Annal. Bertin. en Vedast. ad ann. 880, by Bouquet, VIII, bl. 35 en 80. Anderen stellen dit gevecht in het jaer 879; maer hunne tydrekening loopt soms in de war, en Bouquet ook houdt het met de eersten.

(2) De Annal. Fuldenses geven de namen op van de voornaamste duitsche edellieden die er dood bleven. Zie by Bouquet, VIII, bl. 39 en 40.

(3) Zie de Annal. Fuld. loc. cit. De Slaven werden verslagen door Poppo, markgraef op de Sorabische grenzen.

[p. 471]

Beijeren den 22 Meert overleed⁽¹⁾, niet nalatende dan een onwettigen zoon met name Arnulf, wien de vader vroeger reeds het hertogdom van Karinthië had afgestaen. Op die tyding vertrok Lodewyk naer Regensburg om zyns broeders erfenis tot zich te trekken, gelyk het te voren reeds zoo goed als besproken, ja en door de Grooten des lands, mag men zeggen, toegestemd was. Nogtans liet hy aen Arnulf het hem vergunde Karinthië, waer deze meê te vrede mogt zyn⁽²⁾. Lodewyks jongere broeder, Karel de Dikke, erfde niet meê, ofschoon hy even zoo veel regt schynt gehad te hebben. Maer deze vorst was toen druk bezig in Italië, en deed zoo wel, dat hy tot koning erkend ja, en nog dat zelfde jaer door paus Jan keizer gekroond werd. Hy kon dus ligtelyk zyn deel in Beijeren ontberen, dewyl hem elders land en magt genoeg bykwam⁽³⁾.

(1) Hy was sedert het jaer te voren met lamheid geslagen, dusdanig dat hy geen hand meer roeren kon, zelfs niet meer spreken. Zulks was de reden dat hy in Italië niet doorgewerkt had om keizer te worden.

(2) Zie de Annal. Mettenses, ad ann. 880, by Bouquet, VIII. bl. 62.

(3) Zie de Annal. Bertin. ad ann. 880, in fine, by Bouquet, VIII, bl. 35. - Zie mede de Annal. Vedastini, ad ann. 881, by Bouquet, bl. 63 en de aenteek. a aldaer.

[p. 472]

Ondertusschen was dit alles zeer gunstig voor de Noordmannen, die geen moeite hadden om hunne verliezen te herstellen; want Scandinavië had volk in overvloed, en was in staet om voor éénen man die op 't veld bleef er honderd in de plaets te zenden. De dood verachtten zy, want, volgens hunne heidensche begrippen, stond voor ieder die in den oorlog omkwam de Walhalla⁽¹⁾ open, waer zy met hunnen krygsgod Odin voor altyd feest gingen houden, en garstenvocht drinken uit de bekkeneelen hunner vyanden.

Het bleek nog dat zelfde jaer hoe weinig eene nederlaeg (en die de eerste niet was) hunnen moedwil beteugelen kon. Na hun hert, gedurende den zomer, in Friesland te hebben opgehaeld, kozen zy hun winterkwartier in het paleis zelf van Nimwegen, dat groot was, even als al de paltsen waer de koningen hunnen woon namen en hof hielden.

(1) De Walhalla, volgens de oudnoordsche fabelleer, was het hemelsch verblyf der gesneuvelden, de wooning der helden aen gene zyde van het graf.

[p. 473]

Tot meerder zekerheid versterkten zy 't met stevige wallen en muren om, des noods, een beleg te kunnen uitstaen. Zy zagen dit wel genoeg in; want, alsof zy 't geraden hadden, alhaest verscheen koning Lodewyk met een talryk leger, en begon de Noordmannen aen te vallen; doch vruchteloos. De koude en het slecht weder lieten hem niet toe het beleg in den regel te doen: weshalve hy geraden vond den vyand in te sluiten en te verhongeren. Zulks was van beter gevolg. De Barbaren leden welhaest gebrek, en deden voorstellen om den vryen uittogt te verkrygen, belovende Lodewyks grondgebied aenstonds te zullen verlaten. Om er van af te zyn, en meteen om den guren winter te ontvlugten, die zyne soldaten hoogst nadeelig was, stemde de koning de voorwaerden toe. Hierop slechtten de belegerden de verschansingen die zy zelf opgeworpen hadden, en trokken uit; maer achter hen staken de schelmen het paleis in brand, zoodanig leefden zy in de verwoesting, zoo waer was 't dat zy niets dan puinhoopen wilden nalaten. In een omzien waren zy op hun schepen, en wie kon hen daer achtervolgen?⁽¹⁾

(1) Zie de Annal. Fuld. ad ann. 880, by Bouquet, bl. 40. - De Annales Mettenses spreken van dit beleg op het jaer 881, en zeggen er meer van dan die van Fulda; doch de volgorde der gebeurtenissen toont genoegzaem dat zy een jaer mis zyn.

[p. 474]

Het ryk van Lodewyk had niet alleen geleden. Van Gent uitgaende, waer eene andere bende geheel het jaer genesteld had⁽¹⁾, hadden zy de landen tusschen Schelde en Somme afgeloopen, Arras en zyn klooster⁽²⁾ verwoest, Kameryk geplonderd, dorpen en kerken in kolen gelegd, dat het wraek voor God riep⁽³⁾.

De beide koningen van Frankryk wisten wel wat er omging, maer zy waren verwikkeld in eenen twist met Boso, die in Burgondië meester speelde⁽⁴⁾, en, even als hun voorgangers, altyd in de weer tegen hunne heerschzuchtige bloedverwanten, lieten zy hun ryk door de vreemdelingen verderven, de steden uitmoorden, de have der onder-

(1) Dit blykt uit eene getuigenis van Asserus in de Hist. Brit. Saxon. et Anglo-Dan. van Th. Gale, I, bl. 168.

(2) De abtdy van Sint Vedastus.

(3) Zie de Annal. Vedastini, ad ann. 880, by Bouquet, VIII, bl. 81.

(4) Zie Boven bl. 453, aenteek. 2.

[p. 475]

danen rooven, die hunne handen ten hemel hieven, nergens troost noch bystand vindende⁽¹⁾. Zy zonden, 't is waer, troepen naer Vlaenderen met bevel van de Noordmannen in bedwang te houden⁽²⁾, maer in geene genoegzame hoeveelheid om iets ernstig uit te werken. De Barbaren maekten gerust een kamp te Kortryk, en overwinterden daer, tot groote schade der landzaten die er goed en bloed by inschoten⁽³⁾.

Het jaer 881 was niet minder noodlottig voor de Franksche volkeren. Omtrent Lichtmis hernamen de Noordmannen hunne strooptogten. Over Teruanen, dat reeds hunne woede beproefd had, trokken zy naer St-Riquier⁽⁴⁾ en St-Vallery⁽⁵⁾, die zy

(1) Is het te verwonderen dat men, eeuwen lang, in de Groote Litanie gezongen heeft: A furore Normannorum, libera nos, Domine?

(2) Zie de Annal. Bertin. ad ann. 880, by Bouquet, VIII, bl. 35.

(3) Zie de Annal. Vedastini, loc. cit.

(4) Vermaerde abtdy naest de stad Abbeville, die oorspronkelyk niets anders was dan eene Villa van den abt, in 't Fransch abbatis villa.

(5) Andere abtdy op de Somme, dry mylen beneden Abbeville.

[p. 476]

beide leeg plunderden, even als de overige kloosters van Picardië. Vervolgens liepen zy geheel het land af, en zelfs nog hooger op aen de kanten van Beauvais, alles vernielende waer zy aen konden⁽¹⁾. Dat duerde bykans den geheelen zomer. Doch dit mael kregen zy toch eens een duchtige les. Koning Lodewyk III had zyn' broeder Karloman alleen laten voortgaen in hunne worsteling tegen Boso, en was met een goed leger naer 't Noordwesten gekomen. In het Witmausche⁽²⁾, naby Saucourt⁽³⁾, onderschepte hy hen, in de maend Augusty, op het oogenblik dat zy met roof beladen naer hun schepen terugkeerden. Daer kwam het tot een treffen. De Noordmannen waren moede, en hadden zich op geenen aenval verwacht: ook konden zy 't tegen de Franschen niet vol houden, die er schrikkelyk onder kerfden, zoodanig dat zy er tusschen de acht

(1) Zie de Annal. Vedast. ad ann. 881. - Zie mede de uittreksels ex Chron. de Gestis Normann. ad eumd. ann. by Bouquet, VIII, bl. 94, en het Chron. Centulense, aldaer, bl. 275.

(2) Pagus Witmau of Vimacensis, in 't Fransch le Vimeu, een landstreek van Picardië.

(3) Een fransch dorp tusschen St Riquier en St Vallery.

[p. 477]

en negen duizend neêrvelden en de overigen op de vlugt dreven. Doch daermeê was 't niet uit. De overwinnaers, al te ligtveerdig en te zeer genegen om buit te maken, verspreidden zich links en regts, en gaven gelegenheid aen de vlugtelingen om weêr vereenigd den slag te hernemen. In dit tweede gevecht kregen het de Franschen te kwaed, zoo verre dat de behaelde victorie misschien in eene nederlaeg zou zyn veranderd geweest, ware niet de koning van zyn peerd gesprongen om de zynen nieuwen moed in 't hart te spreken en aen hun hoofd te stryden. Lodewyks dapperheid was groot; hy haelde de krygskans weêr over, ja met zulk gevolg dat er aen den kant des vyands zeer weinigen het leven hielden⁽¹⁾. Die ontsnapten zochten redding op hun schepen en weken naer Gent, om uit te rusten, en hun verlies door nieuwe manschap te herstellen⁽²⁾.

(1) Zie de Annal. Mettenses, ad ann. 882, by Bouquet, VIII, bl. 64; alsmede de Annal. Fuld. en Vedast. ad ann. 881, aldaer, bl. 40 en 82. - Deze overwinning van Lodewyk III, baerde groote vreugd in West-Frankryk. Zy werd bezongen in het vermaerd Epinikion door Mabillon gevonden en bekend gemaekt, doch eerst in 1845 te Gent nauwkeurig uitgegeven door wylen den heer F. Willems, in diens Elnonensia.

(2) Zie de Annal. Vedast. ad ann. 881, in fine. Dat wyken naer Gent, het herstellen hunner vaertuigen, het vernieuwen hunner krygsmagt in dat zelfde Gent, toont klaer dat deze stad, in de negende eeuw, nog onmiddelyke gemeenschap had met de Noord-zee, door de oude Schelde. Want hoe is het toch begrypelyk dat de Noordmannen, na eene beduidende nederlaeg, langs Antwerpen om, dertig mylen ver het land zouden ingevaren zyn, om te Gent schuilplaets te zoeken? Waerom bleven zy niet in Zeeland dat zy kenden, waerom niet in Antwerpen dat zoo aenzienlyk was als Gent, en veel digter by de deur? Wy verzenden nogmaels den lezer naer onze korte verhandeling over dat punt, voorkomende in de Bulletins de l'Acad. de Brux. XVI (1^re Partie), bl. 257, sqq.

[p. 478]

Zoo ontvingen dan eens de noordsche Barbaren hun lang verdienden loon; maer wat kon het helpen? Geen dry maenden verliepen sedert de nederlaeg die zy op de westkust van Frankryk beproefd hadden, of men zag eene nieuwe verbazende menigte te water en te land in Lothryk indringen. Een deel⁽¹⁾ voer de Maes op; anderen, zoo wel te voet als te peerd⁽²⁾, volgden de oevers. In November

(1) Vermoedelyk dezelfden die in den vorigen winter te Nimwegen gezeten hadden.

(2) Het schynt dat de Noordmannen voor de eerste mael in 881 ruitery meêbragten of hier te lande zelf uitrustten. Zie de fragmenten ex vita Alfredi, enz. by Bouquet, VIII, bl. 99.

[p. 479]

kwamen zy t'eener plaetse genaemd Hasloo⁽¹⁾, alwaer zy zich neêrsloegen, ja versterkten in een wel beschanst legerveld. Dit mael moesten 't de streken van tusschen Maes en Rhyn schrikkelyk misgelden. Onder twee voorname opleiders, Siegfried en Godfried, trokken zy op moord en brand uit tegen de steden, de kerken en de paltsen. Maestricht werd ingenomen, Luik en Tongeren⁽²⁾ neêrgeblaekt, een groot deel van Haspengau⁽³⁾ en Ripuarië⁽⁴⁾

(1) In het land van Valkenburg. Thans het dorp Elsloo, ongeveer dry mylen beneden Maestricht, aen den regten boord der Maes. Zie Ernst, Hist. du Limbourg, I, bl. 354.

(2) De Jaerboeken van Fulda spreken ook van Kameryk, doch zulks komt niet goed uit. Kameryk werd ja dat zelfde jaer andermael bezocht van de Noordmannen die in West-Frankryk vielen, en te Saucourt verslagen werden. Het zal dus eene bloote verwarring zyn van den eenen togt met den anderen.

(3) De Pagus Hasbanicus of Hasbaniensis strekte zich uit, aen dezen kant van de Maes, tot aen de Dyl en den Demer. Zie Wastelain, Description de la Gaule Belgique (uitgave in 8^o), bl. 192.

(4) Zoo noemde men toen en zelfs nog later het land wederzyds de Roer, van de Maes aen den eenen, tot den Rhyn aen den anderen kant. Zie Wastelain, bl. 134.

[p. 480]

plat geloopen en verwoest. Hoe de paleizen van Meersen, van Herstal, van Fouron⁽¹⁾ en elders gehavend werden, is ligt te raden. Vervolgens vielen de woestaerts op Keulen, op Bonn, op de kasteelen van Zulpich⁽²⁾, van Gulik⁽³⁾ van Neuss⁽⁴⁾, alles vernielende en verbrandende. Het paleis van Aken legden zy almede in asch; de kerk, door Karel den Groote met zoo veel kosten gebouwd, diende tot peerdenstal; de abtdyen van Inden⁽⁵⁾, van Malmedy⁽⁶⁾ van Stavelot⁽⁷⁾ werden verslonden door

(1) In een van de dry Fourons, tusschen Maestricht en Aken, hadden de koningen eene villa regia. Zie Wastelain, bl. 203, en Bouquet, VIII, bl. 31, aenteek. e.

(2) Zie II^de Deel, bl. 104, aenteek. 1.

(3) In 't Fransch Juliers, op de Roer.

(4) By Dusseldorp, maer aen dezen kant van den Rhyn.

(5) Monasterium Indense, door Lodewyk den Vrome, twee mylen van Aken, gesticht, maer sedert Cornelis-Munster genoemd.

(6) In 't Zuidoosten van Spa, eertyds onder het bisbom van Luik, thans aen Pruissen behoorende.

(7) In het Luiksche, twee mylen bezuiden Malmedy. De abt van Stavelot was eertyds ryksvorst, met een vry uitgebreid grondgebied, en van wien dat van Malmedy insgelyks afhing.

[p. 481]

het vuer, zonder te spreken van de duizende menschen die er hun dood by vonden. De kloosterlingen welke den tyd hadden van te vlugten, namen de wyk naer Maintz, de schatten hunner kerken zoo veel mogelyk was meêdragende, inzonderheid de overblyfsels hunner heilige stichters. Te Prum⁽¹⁾ hielden de verdelgers zich dry dagen op, om den buit in de omstreken gemaekt te verzamelen, waerna zy, by hunnen aftogt, de vuren in al de kamers en cellen lieten branden, zoodat gansch het gebouw op zyn beurt de prooi der vlammen werd⁽²⁾.

Maer was er dan niemand om die verregaende razerny te bevechten of palen te stellen? Eilaes! de landlieden van rondom Prum beproefden het, doch zy voeren er te erger om; want zy werden overmand, verslagen, geofferd aen den moordlust, neêrgebakt als slagtdieren. En koning Lodewyk dan? Die lag te sterven in Frankfort, alwaer hy den 20 January 882 kinderloos⁽³⁾ overleed. Hy

(1) Of Pruim. Zie boven, bl. 376, aenteek. 3.

(2) Zie de Annal. Fuld. en Mett. ad ann. 881, by Bouquet, VIII, bl. 40 en 63. Zie mede het Chron. Reginonis, by Pistorius, I, bl. 82.

(3) Hy had een enkelen zoon gehad, doch die was, in 880, nog kind zynde te Regensburg, al spelende, uit een venster gevallen en had den hals gebroken. Zie de Annal. Mett. ad ann. 882, by Bouquet, VIII, bl. 63.

[p. 482]

had, gedurende zyne ziekte, berigt ontvangen van de ysselyke rampen die op de Lothryksche onderdanen drukten, en, diep getroffen door hun lot, een leger herwaerts gezonden om de Barbaren te keer te gaen. Dit bevel werd nagekomen, ja; doch nauwelyks hadden de troepen huns konings dood vernomen, of zy liepen uiteen, in stede van den vyand te bevechten⁽¹⁾. Hierdoor werd deze noodwendig nog stouter. Hy zat de wederkeerende krygslieden op de hielen tot Coblentz, en trok vervolgens naer Trier. De stad werd overvallen op Witten-Donderdag, 5 april 882, geplonderd en geblaekt. Op Paeschdag namen de Barbaren hunnen weg naer Metz, doch zoo ver kwamen zy niet, tegen gehouden zynde aen de kanten van Remich⁽²⁾ op de Moezel, door de bisschoppen der twee voormelde steden, die met veel volk hun kloekmoedig

(1) Zie de Annal. Fuld. en het Chron. Hermanni Contracti, ad ann. 882, by Bouquet, VIII, bl. 42 en 246.

(2) In 't Zuidoosten van Luxemburg.

[p. 483]

het hoofd dorsten bieden. Daer werd gevochten, ernstig zelfs; maer ofschoon de Noordmannen de overhand hadden, zagen zy echter van hun voornemen af en keerden, met roof in overvloed, weder naer het veilige Hasloo⁽¹⁾.

De vertwyfeling der Lothryksche onderdanen was ten top gerezen. Zy bevonden zich zonder koning, zonder beschermer, zonder eenigen steun, en in de hachelykste omstandigheden; want niets kon voortaen den vyand beletten geheel het land te overmeesteren en uit te putten. In zulk dringenden nood namen de Grooten des ryks hunnen toevlugt tot koning Lodewyk III⁽²⁾, en gingen hem, te Compiègne waer hy 't Paeschfeest vierde, de kroon van Lotharingen opdragen, met verzoek van hulp te schaffen tegen de Noordmannen. Hun aenbod werd afgewezen. Lodewyk wilde het wettig erfdeel van

(1) Zie de Annal. Mett. ad ann. 882, by Bouquet, VIII, bl. 63, en de aenteek. d aldaer.

(2) De twee broeders Lodewyk en Karloman hadden huns vaders ryk gedeeld, zoodanig dat de eerste in 't Noorden, de andere in 't Zuiden van Frankryk koning was. Lodewyks grondgebied raekte dus aen Lotharingen, en hy kon gemakkelykst byspringen. Zie de Annal. Bertin. ad ann. 880, by Bouquet, VIII, bl. 35.

[p. 484]

Karel den Dikke⁽¹⁾, met wien hy in nauwe vriendschap stond, niet aenveerden. Hy kreeg daerenboven juist de tyding dat de noordsche zeeroovers op nieuw de westkusten van zyn eigen ryk bedreigden, en haestte zich naer de Loire om ze tegen te gaen. Nogtans beloofde hy hulp aen die van Lotharingen; maer ziet, hy werd ziek onder wege⁽²⁾, en stierf in eenen jeugdigen ouderdom, den 5 Augusty 882, zonder kinderen na te laten⁽³⁾.

Eenige Lothryksche Grooten hadden zoo lang niet gewacht om zich te wenden tot Lodewyks broeder Karloman, die nog altyd in Burgondië aen 't kryg voeren was tegen Boso, en baden hem insgelyks om zich aen hun hoofd te komen stellen, zullende zy hem voor hunnen vorst en koning erken-

(1) De jongste broeder des verstorven en konings van Lotharingen.

(2) Door zyn eigen roekeloosheid, volgens de Annal. Vedast. ad ann. 882, by Bouquet, bl. 82. Maer het Chronicon Centulense geeft 's konings dood op als een gevolg van den slag by Saucourt (zie boven, bl. 476), waer hy met te grooten drift vechtende, inwendig iets zou gebroken hebben. Zie by Bouquet, VIII, bl. 273.

(3) Zie de Annal. Bertin. ad ann. 882, by Bouquet, VIII, bl. 36.

[p. 485]

nen⁽¹⁾. Hier vonden zy beter gehoor: althans hun verzoek werd niet geweigerd; doch eer de zaek haer beslag kreeg, was er in Duitschland iets anders tot stand gebragt, waer meer scheen van te verwachten te zyn.

Namelyk Karel de Dikke had in Italië narigt gekregen van zyns broeders dood, wiens gansche erfenis van regts wege op hem verviel. Meteen ontving hy uit Germanië en uit deze landen⁽²⁾ onderscheidene gezantschappen, hem dringend aenmanende om bezit te komen nemen van de openstaende troonen, en het Franksche ryk te redden dat, zonder hoofd, de speelbal, ja de spot was zyner vyanden⁽³⁾. Karel liet zich gezeggen. Zonder tyd te verliezen trok hy over Tirol naer Beijeren

(1) Zie de Annal. Bertin. loc. cit.

(2) De Annal. Mett. ad ann. 882, spreken van diversae legationes Germaniae et Galliae. Door dit laetste verstaen zy zeker Lotharingen, welks inwoonders naer alle waerschynlykheid te gelyker tyd boden of gezanten zullen afgeveerdigd hebben zoo wel naer de twee fransche vorsten als naer keizer Karel, daer het hun om het even moest zyn wie hunne kroon droeg, als zy maer hulp konden bekomen.

(3) Zie de Annal. Mett. ad ann. cit.

[p. 486]

en verscheen welhaest te Worms, waer een groote ryksdag aengezeid was. Daer werd, onder anderen, besloten dat men een algemeenen veldtogt tegen de Noordmannen ondernemen zou, en Lotharingen verlossen van hunnen moedwil. Het spreekt van zelf dat de volkeren dit besluit met geestdrift bystemden. Ook zag men aldra een ontzaggelyk leger optreden bestaende uit Saksers, Alemannen, Beijeren, Thuringers, Friezen, Langobarden zelfs⁽¹⁾ en andere keizerlyke onderdanen⁽²⁾, allen even yverig, even brandend van verlangen om de gruweldaden der Noordmannen in hun eigen bloed te wreken.

De scharen trokken zonder groot gedruis naer den beneden-Rhyn. Hertog Arnulf van Karinthië beval de voorhoede. Een ander korps werd opgeleid door graef Hendrik, Poppo's broeder⁽³⁾. Beide

(1) De Langobarden waren met Karel uit Italië meêgekomen.

(2) Dat hier, in de Annal. Mettenses geen Belgen of Lothringers by genoemd worden, is geen wonder: de vyand was by hen, derhalve moesten zy het hulpleger in hun land afwachten.

(3) Zie boven, bl. 470, aenteek. 3.

[p. 487]

zetten omtrent Andernach over het water, last hebbende om de verstrooide benden der Noordmannen af te snyden, ten einde hen te beletten van op één punt zich te vereenigen. Zulks gelukte echter niet; want de vyand wist in tyds wat er gaende was, zoodat men al zyne magt te Hasloo vergaderd vond, toen het keizerlyk leger, langs een anderen weg herwaerts gekomen, hem in die sterkte ging opzoeken.

Godfried en Siegfried zaten daer achter hunne verschansingen, wel gewapend, omringd van koene manschap, en gereed om zich dapper te verweren. Maer Hasloo mogt zoo sterk zyn als 't wilde, en die van binnen leeuwen in menschen-gedaente, onmogelyk was het om 't vol te houden tegen een heir dat men nauwelyks optellen kon. Het beleg ving aen in het eerste van July. De vesting werd van rondom ingesloten, en gedurende twaelf dagen ging alles zoo voorspoedig, dat men reeds een deel van de buitenwerken of staketsels overhoop had geworpen, en weldra beginnen kon met de wallen te beuken. De hevige hitte was schier de eenigste hindernis die men beproefde. Doch nu brak er op eens, den 21 July, een allerysselykst onweêr uit,

[p. 488]

dat niet slechts de aerde deed daveren en geheel den omtrek als in 't vuer zette, maer vergezeld was met stortregen, eene bui van hagelsteenen vuisten dik, en een' dwarlwind die de daken afrukte en de boomen ontwortelde. De schrik verspreidde zich onder de belegeraers. Hunne tenten werden in den grond geslagen, de loopgraven stroomden vol en over, het krygstuig ging zwemmen, de manschap plonste in het water tot boven den riem, de peerden braken los en liepen 't veld in. Het stond er dus op dat uer akelig genoeg geschapen, en men kan beseffen dat Karel de Dikke weinig lust in zyn werk had, ja zelfs dat hy zyn hart voelde krimpen. Maer hy hoorde toch en zag dat het binnen de vesten zoo wel donderde als in zyn kamp, en dat de storm daer even zoo sterk woedde als buiten. Het bewys daerenboven kwam er aenstonds by; want een pand van de borstwering woei omver of spoelde weg, en maekte van zelf eene bres groot genoeg om gansch eene ruiterbende in te laten. By slot van rekening waren dus nog de beste kansen van 's keizers zyde, zoodat hy geen reden had om het eerder op te geven dan de vyand. 't Is waer, de warmte en 't bederf der lyken bragt ziekte voort in 't franksche leger

[p. 489]

zoo wel als by de Noordmannen. Doch laet zulks al een beweeggrond geweest zyn om de onderneming oogenblikkelyk te staken of hare uitvoering te wyzigen: het mogt Karel nimmer op het besluit doen komen om er met schade en schande van af te zien. Dat deed hy nogtans. Daer werd over en weêr van vrede gesproken. Aldra kwam Godfried de noordman met een vrygeleide in 's keizers kamp, niet, scheen het, om zich voorwaerden te laten stellen, maer om er zelf te bepalen. Inderdaed, hy eischte afstand van een grondgebied in Friesland⁽¹⁾, geld in overhoop voor zyn krygsmakkers, en voor zich zelven de hand van Gisela, dochter van wylen koning Lotharis en Waldrada⁽²⁾. Met dit beding zou

(1) In Kinnim zeggen de Annal. Fuld. waermede men het dusgezegde Kennemerland, dat is de zeekust van het huidige Noord-Holland, verstaen wil hebben.

(2) Deze Gisela had een' broeder met name Hugo (zie boven, bl. 444), die sedert jaren moeite deed, en zelfs met de Noordmannen samenspande, om zyns vaders ryk te verwerven. Hy raekte echter zyn doel niet; want in 885 stak men hem de oogen uit, en vertrok hy naer Prum, alwaer de kronykschryver Regino hem zelf het hair afschoor. Zie de Annal. Bertin. ad ann. 879, by Bouquet, VIII, bl. 34; de Annal. Mett. ad ann. 883, aldaer, bl. 64, en het Chron. Reginonis, ad ann. 885, by Pistorius, I, bl. 67-68.

[p. 490]

hy niet alleen Lothryk ruimen en er gedurende Karels leven geenen voet meer in zetten; maer zelfs christen worden.

Uit den mond van eenen overwinnaer zou men zulke voorwaerden mogen verwachten; maer hier werden zy gesteld van iemand wiens lot in 's keizers hand was; want deze had maer te willen om Hasloo meester te worden. Karel diende ze dus met verontweerdiging af te wyzen: maer neen, hy nam ze aen, stond zelf als gevader over Godfrieds doop, en telde meer dan twee duizend pond goud en zilver⁽¹⁾ aen de Noordmannen die, by hunnen aftogt, twee honderd schepen beladen met buit en gevangenen voorop naer hun land zonden⁽²⁾.

(1) Waer kwamen die schatten van daen? Van de kerken, de kloosters en de abtdyen, die al hunne kostbaerheden verstoken hadden, maer ze nu zelf uit den hoek moesten halen en aen de Noordmannen afleveren.

(2) De Annales Fuld. naer het afschrift van Pithaeus, verhalen het feit gelyk wy 't hier voorgedragen hebben. Zie by Bouquet, VIII, bl. 41-42. Maer in eene voortzetting dier zelfde jaerboeken, by Bouquet, bl. 43, komen er nog andere omstandigheden by, in 't nadeel van Karel den Dikke. Daer echter de opsteller toont dat hy een persoonlyke vyand des keizers was, kan men hem geen volkomen vertrouwen geven. Zie voorts de Annal. Vedast. by Bouquet, bl. 82, en Ernst, I, bl. 357-58.

[p. 491]

Zoo eindigde, tot oneer van vorst en onderzaten, een veldtogt waer men een geheel anderen uitval van verhoopt had. Lothryk, ja, werd voor een oogenblik ontslagen van zyn alverdelgende vyanden; maer deze voeren nog het zelfde jaer naer den mond der Schelde, en overvielen langs daer het ryk van Karloman, dat op zyne beurt weêr schroomelyk geteisterd werd⁽¹⁾. Zy sloegen zich neêr te Condé⁽²⁾, en bragten er den winter door, om nadien hunne strooptogten te hernemen, gelyk zy 't werkelyk deden, de landen tusschen Seine, Oise en Somme, gedurende heel den zomer van 883, ontvolkende en verwoestende. Karloman trok meermaels tegen hen in het strydperk, doch zonder veel uitslag; want gelukte het hem soms eenig voordeel te behalen, hy kon ze nimmer uit zyn ryk verdryven, noch beletten dal zy, in de eene streek gesla-

(1) Zie de Annal. Vedast. ad ann. 882, by Bouquet, VIII, bl. 82.

(2) Tusschen Doornik en Valencyn.

[p. 492]

gen zynde, in eene andere den geleden hoon gingen wreken en hunne schade verhalen op de ongelukkige inwoonders⁽¹⁾. In de steden welke op hunnen weg lagen, bleef geene straet of men zag er lyken zoo van priesters als leeken, van edelen en onedelen, van vrouwen zelfs en zuigelingen; want zy spaerden jong noch oud en plasten met wellust in het bloed van iederen christen⁽²⁾.

Daer bleef Karloman, in zyne onmagt tegen den vyand, niet over dan, als andere vorsten gedaen hadden, hem uit te koopen, en te beproeven om met geld een doel te bereiken waertoe hy met de wapens niet komen kon. Een ryksdag werd gehouden, anno 884, in het paleis van Compiègne. De Grooten, onder voorwendsel dat de koning nog jong was en te zwak om den last eens gedurigen krygs te dragen, namen het besluit van een bekeerden Deen, die daer aenwezig was, af te veerdigen tot de hoofden der Noordmannen, ten einde hen over te halen om, mits eene schatting welke men hun opbrengen zou, het land te verlaten. De gezant

(1) Zie de Annal. Vedast. ad ann. 882 en 83.

(2) Zie de Annal. Vedast. ad ann. 885.

[p. 493]

ging naer Amiens, waer de vreemdelingen legerden. Na vele onderhandelingen kwam men eindelyk tot akkoord: de fransche vorst zou twaelf duizend pond zilvers uitbetalen, en voor dien prys zouden de Noordmannen vertrekken, met stellige belofte van binnen de twaelf jaer niet weêr te komen⁽¹⁾. Daer was tyd noodig om zoo veel schatten byeen te brengen⁽²⁾: ook sloot men een bestand tot in den loop van October⁽³⁾. Middelerwyl zamelde men de kostelykheden der kerken op; men verkocht de lyfeigenen aen de kloosters en abtdyen toebehoorende⁽⁴⁾: met een woord, de geestelyke goederen dienden om het land vry te koopen, en nog had men moeite om tegen den gestelden tyd alles betaeld te krygen. Dit gelukte nogtans: weshalve men eindelyk de noordsche stroopers zag

(1) Zie het Chron. Reginonis, ad ann. 884, by Pistorius, I, bl. 84.

(2) En om 't zilver te keuren, want dit was er by besproken. Zie Regino, loc. cit.

(3) Van O.-L.-V. Lichtmis tot October, zeggen de Annal. Vedast. maer dat is wel wat lang. Misschien is de eene Lieve-Vrouwen dag voor den anderen opgegeven.

(4) Zie het Chron. de Gest. Norm. in Fr. ad ann. 885, by Bouquet, VIII, bl. 95.

[p. 494]

heen gaen. Eenigen trokken naer Boulogne, en zoo over zee naer huis; maer anderen bleven nestelen in Lotharingen en marcheerden naer Leuven⁽¹⁾, om daer hun winterkwartier te houden⁽²⁾.

(1) Zie de Annal. Mett. en Vedast. ad ann. 884, by Bouquet, VIII, bl. 63 en 83. - Het is hier de eerste mael dat de Annalisten van Leuven gewag maken. En om te toonen dat zy het huidige Leuven verstaen, voegen er de Annal. Fuld. by: prope fluvium Dila. Hoogstwaerschynlyk hadden de Noordmannen die plaets leeren kennen terwyl zy zich in hun kamp te Hasloo ophielden, en van daer wyd en zyd op rooftogten uitgingen. Dat zy tot aen de verste palen van Haspengau, en aldus tot Leuven toe doorgedrongen zyn, laet zich zeer goed begrypen. En zoo zullen zy dan ook de gunstige gelegenheid van Leuven opgemerkt hebben, namelyk de hoogte aen 't noordelyk uiteind der hedendaegsche stad, alwaer zy zonder veel moeite zich konden versterken, en bykans van rondom beschermd werden door de Dyl, die in de negende eeuw geen boorden kende, maer wild weg door de laegte stroomde met veel meer water dan nu. Daer boven dus, waer thans het zoogenoemde Castrum staet, hebben de Noordmannen een standpunt gekozen en het er jaren lang vol gehouden.

(2) Zulks was tegen hun belofte, aen Karel den Dikke gedaen, van uit Lothryk te blyven; maer op hun woord kon men niet rekenen.

[p. 495]

Zoo ver was 't gekomen, dat de kleinkinderen van Karel den Groote het erfdeel, hun door zyne dapperheid verworven, uit de handen hunner vyanden met geld moesten afkoopen.

Karloman, bly te moede wegens het vertrek der Noordmannen, liet zyn leger uiteen gaen⁽¹⁾, en begaf zich met eenige jonge lieden naer het woud van Baisieu⁽²⁾, om het vermaek der jagt te smaken. Het kostte zyn dood. Een everzwyn achtervolgende, was hy juist op 't punt van het zyn speer in de borst te stooten, wanneer een der jagtgezellen byspringende, in stede van het dier te treffen, den koning eene kwetsuer aen het heen toebragt, waer hy, acht dagen later, den 6 December, van stierf, in den ouderdom van nog geen achttien jaren⁽³⁾, en kinderloos als men bykans raden kan.

Wat nu gedaen? Het gerucht dier treurige tyding was nauwelyks de Noordmannen ter ooren geko-

(1) Hy had met gewapende magt de heengaende vreemdelingen van verre opgevolgd tot Boulogne toe.

(2) In 't land van Amiens. De koningen hadden er een paleis, waer het woud toe behoorde. Zie Wastelain, bl. 328.

(3) Zie de Annal. Vedast. ad ann. 884.

[p. 496]

men, of zy bereidden zich tot een nieuwen inval in Frankryk, op voorwendsel dat zy wel met Karloman vrede gemaekt hadden, maer met geen anderen. Wilde men het vorige verdrag doen gelden, zoo moest men hun andermael eene gelyke som gelds aftellen, of zy zouden ze komen halen. Dit was hun antwoord op de verwyten welke hun gedaen werden wegens het breken hunner beloften. De Grooten des ryks sloegen raed om de moeijelykheden te boven te komen. Zy konden een' broeder van Karloman op den troon zetten, Karel bygenaemd den Eenvoudige die, wel is waer, voor geen wettigen zoon van den Stamelaer kon beschouwd worden; doch daer zou men over gezien hebben, indien hy oud genoeg geweest ware om zwaerd en scepter te dragen. Maer wat kon men aenvangen met een kind van vyf jaer, op een oogenblik dat het ryk bedreigd werd met nieuwe rampen? Ieder verklaerde dat men een volwassen man en een magtigen vorst noodig had om land en landzaten te verdedigen, en men besloot de kroon op te dragen aen Karel den Dikke, die keizer, die koning van Germanië en Lotharingen was, en die nu nog geheel West-Frankryk onder zyn gebied krygende, zeker

[p. 497]

in staet wezen zou om redding te verschaffen. Dit ging door. Men zond tot Karel; deze aenveerdde de opdragt, kwam naer Gondreville⁽¹⁾, en ontving de hulde der Leuden⁽²⁾.

Karel de Dikke vereenigde aldus onder zynen scepter nagenoeg de gansche monarchy⁽³⁾ van zyn Grooten voorganger en naemgenoot. Maer de uitgebreidheid van grondgebied, het tal der kroonen kon hem geen hart onder den riem steken. Karels zwakheid lag in zynen persoon; wy zagen er vroeger een treffend bewys van, en het duerde niet lang of hy liet het nog klaerder blyken. In stede van zelf tegen de Noordmannen, die nog altyd te Leuven zaten⁽⁴⁾, op te trekken, ging hy zynen tyd versnoe-

(1) Zie boven, bl. 447, aenteek. 1.

(2) Zie de Annal. Mett. ad ann. 884, by Bouquet, VIII, bl. 65.

(3) Behalve, in West-Frankryk, het land der Armorikaensche Britten. Daer hadden, in 885, de koningen niets meer te zeggen, volgens de getuigenis van Asserus, by Bouquet, VIII, bl. 99. Zulks was echter ook reeds het geval in Aquitanië. Zie Fauriël, IV, bl. 433, vlgg.

(4) Dat hy hun geld gegeven heeft, gelyk zy eischten, melden de Annalisten niet. Zy zeggen slechts dat de Noordmannen naer Leuven wederkeerden. Zie de Annales Mett. ad ann. 884.

[p. 498]

pen in zyn geliefkoosd verblyf van Weiblingen in Zwaben⁽¹⁾, en zond eenige krygsmagt herwaerts, maer die er niet veel uitvoerde⁽²⁾.

Het spreekt van zelf dat Lothryk, vooral Haspengau, in den loop van 885, zware beproevingen door te staen hadden. Nogtans vonden dit mael de Noordmannen daer krachtigeren tegenstand dan te voren. Zy dolven er zelfs meermaels het onderspit, zoo wel als in Friesland, waer het volk, niet min woedend tegen zyne verdrukkers, iedere gelegenheid waernam om zich van den overlast te wreken⁽³⁾. Maer in Neustrië scheen het de brand- en moordstichters altyd even wel meê te gaen⁽⁴⁾. Het was misschien om die reden dat zy, tegen den winter, allen gelyk naer Frankryk trokken en Parys gingen belegeren. Het waren nu geen verstrooide

(1) Thans in 't Wurtembergsche.

(2) Zie de Annal. Mett. ad ann. 884.

(3) Zie de Annal. Fuld. ad ann. 885, by Bouquet, VIII, bl. 45, en 't Chron. Reginon. op het zelfde jaer, by Pistorius, I, bl. 86.

(4) Zie de Annal. Vedast. ad ann. 885, by Bouquet, VIII, bl. 84.

[p. 499]

benden meer, maer groote en wel toegeruste legers⁽¹⁾, die met koningen aen hun hoofd een waren veroveringskryg ondernamen, en de best versterkte steden, als Parys was⁽²⁾ dorsten aenranden. Het beleg duerde meer dan een jaer⁽³⁾. De inwoonders, opgewekt door hunnen weerdigen bisschop Gozlinus, verweerden zich met de meeste kloekmoedigheid; maer op den duer werd hun de zaek zoo moeijelyk, dat de kerkvoogd dringende brieven naer den keizer zond om hulp. Karel was niet haestig en de bisschop stierf van droefheid⁽⁴⁾. Geluk-

(1) De Annal. Mett. ad ann. 886 (by Bouquet, VIII, bl. 66) zeggen dat de Noordmannen meer dan dertig duizend sterk waren. Anderen spreken van veertig duizend. Zie Bouquet, bl. 36, aenteek. e.

(2) Parys bestond toen alleen uit hetgeen men heden nog la cité noemt, liggende op een eiland door de Seine gevormd. Twee bruggen, wederzyds versterkt door torens, stelden de stad in gemeenschap met den omtrek. Zie Bouquet, VIII, bl. 4, aenteek. a. Zie mede De Saint-Victor, Tableau de Paris, enz. (Uitg. van Leuven), I, bl. 70, 71.

(3) Het is omstandig beschreven door Abbo, monik van St-Germain-des-Prés te Parys, in een dichtwerk de Bellis Parisiacae urbis, enz. by Bouquet, VIII, bl. 4-26.

(4) Zie de Annal. Vedast. ad ann. 886.

[p. 500]

kiglyk hadden de belegerden een anderen beschermer in graef Odo⁽¹⁾, die heimelyk de stad verliet, om de Grooten des ryks en den vorst zelf aen te sporen tot krachtdadigen en spoedigen bystand, doch vervolgens weêr binnen geraekte tot steun en troost zyner medeburgers⁽²⁾. Eindelyk na acht maenden zwoegens en worstelens, hoorde men dat Karel naderde. Hy was reeds te Quierzy⁽³⁾ met krygsmagt; maer hy had het hert niet van verder te gaen, en zond graef Hendrik⁽⁴⁾ met een leger van

(1) Odo, graef van Parys, was de zoon van Rotbert-den-Dappere, graef van Anjou, die, na lang en moedig tegen de Noordmannen gestreden te hebben, in 866 op 't slagveld zyn dood had gevonden. Zie de Annal. Bertin. ad ann. 866, by Bouquet VII, bl. 94 en de aenteek. c aldaer. - Men meent dat deze Rotbert getrouwd was geweest met Adelheidis, dochter van Lodewyk den Vrome, maer daer is geen zekerheid van. Zie de Stamtafel der Karolingers, op het einde van dit Deel, 13^e ry. Zie mede het Chronicon Centulense, by Bouquet, VII, bl. 245, en de aenteek. a; en eindelyk het Chronicon S. Benigni, by Bouquet, VIII, bl. 240, en de aenteek. c.

(2) Zie de Annal. Vedast. ad ann. 886.

(3) Zie boven, bl. 24.

(4) Boven reeds vermeld, bl. 486. Hy was hertog of opleider der Austrasiërs, en een zeer uitstekend man. Zie de Annal. Vedast. loc. cit.

[p. 501]

Lotharingers om de stad te ontzetten. Die pooging mislukte echter, want de dappere veldheer viel in eene hinderlaeg en liet er 't leven⁽¹⁾. Nu was de keizer wel verpligt van zelf vooruit te treden, en trouwens hy had volk genoeg om de Noordmannen het hoofd te bieden, ja om ze te verslagen en Parys te redden, indien hy slechts moed wilde gebruiken; doch wat was het? Hy deed als vroeger: in stede van de Noordmannen te bevechten, kocht hy de stad uit hunne handen, en liet hun voor 't overig meester van zuidwaerts naer Burgondië te trekken, als zy hem aen dezen kant maer niet langer ontrustten⁽²⁾.

Dat ging te ver. Zulk een keizer en koning diende zyne vasallen tot schand, en was een ramp voor zyn onderdanen. Hy kon dus niet langer aen 't roer blyven: dit was de algemeene roep in Duitschland. Wat gebeurt er? De Grooten steken de hoofden byeen, scharen zich om hertog Arnulf van Ka-

(1) Zie de Annal. Mett. en Vedast. ad ann. 886, by Bouquet, VIII, bl. 66 en 85.

(2) Zie de Annal. Fuld., Mett. en Vedast. by Bouquet, VIII, bl. 46, 67 en 86.

[p. 502]

rinthië, 's keizers neef, gaen naer Tribur⁽¹⁾, waer zy op den ryksdag geroepen waren, zetten Karel van zyn weerdigheid af, en stellen Arnulf in de plaets, tot koning van Germanië⁽²⁾. Daer werd niet gesproken over de echtheid of onechtheid van Karlomans zoon: hy was een Karolinger, een reizig en welgeschapen man die vuer in de oogen en een hart in de borst had, bekwaem dus om 't zweerd te voeren zoo wel als den scepter, en daer kwam het op aen. Arnulfs verheffing had plaets tusschen den 8 en den 15 December 887⁽³⁾. Karel de Dikke, zyner eigene nietigheid bewust, deed geen moeite om hersteld te worden. Hy getroostte zich zyn lot en ging in eene zwavische villa⁽⁴⁾ het overige zyner dagen doorbrengen; maer hy had er niet lang aen te tellen, want hy stierf den 12 January⁽⁵⁾ van het

(1) Dry mylen boven Maintz, op den weg naer Darmstadt. De koningen hadden te Tribur eene Villá regia.

(2) Zie de Annal. Fuldenses Lambeciani en Freheriani, ad ann. 887, by Bouquet, VIII, bl. 47 en 51. Zie mede de Annal. Mett. en Vedast. aldaer, bl. 67 en 86.

(3) Zie hoe Ernst dat bewyst, I, bl. 360.

(4) Met naem Indinga. Zie het Chron. Hermanni Contr. ad ann. 888, by Bouquet, VIII, bl. 247.

(5) Zie de Annal. Fuld. by Bouquet, bl. 51 en de aenteek. a.

[p. 503]

volgend jaer, zonder wettige kinderen na te laten⁽¹⁾.

Na Karels dood, erkenden de Lotharingers Arnulf voor hunnen koning⁽²⁾; maer de Franschen, die in de afzetting van Tribur geen deel genomen hadden, wilden nu eenen eigen vorst. Wien zouden zy kiezen? De zoon van Lodewyk den Stamelaer scheen hun nog altyd te jong. Eenigen waren voor Guido, hertog van Spoleto⁽³⁾ en van Karolinger afkomst; maer anderen, inziende dat het land beter zou wezen met een nationael opperhoofd⁽⁴⁾, verklaerden zich voor graet Odo, die waerlyk om zyn groote hoedanigheden en bewezen diensten de kroon verdiende. De zaek ging door. Odo werd te

(1) Hy had slechts één onechten zoon, met name Bernhart, dien hy vroeger tot erfgenaem en opvolger meende te doen erkennen (Zie de Annal. Fuld. ad ann. 885, by Bouquet, bl. 45); doch daer kwam niets van, en later verdwynt Bernhart uit de Geschiedenis.

(2) Zie den Annalista Saxo, by Bouquet, VIII, bl. 67, aenteek. b.

(3) Zie op de Stamtafel hier achter, de tweede ry, en de Art de vérifier les dates, II, bl. 6.

(4) Zie wat Luitprandus Diaconus daer van zegt, by Bouquet, VIII, bl. 131.

[p. 504]

Compiègne, tot koning gezalfd, en weldra zelfs als dusdanig erkend door den duitschen Arnulf⁽¹⁾. In 't Zuiden echter wisten er anderen nut te trekken uit de eerste verwarring. Lodewyk, sedert bygenaemd de Blinde⁽²⁾, zoon van Boso, die in Provence geregeerd had en pas gestorven was⁽³⁾, hield daer de kroon op het hoofd⁽⁴⁾; terwyl Rudolf, zoon van Koenraet⁽⁵⁾, en insgelyks van koninklyken bloede, zich meester maekte van transjuraensch of noordelyk Burgondië⁽⁶⁾. Aen gene zyde der Alpen was er nog heviger twist. Daer klom Berengarius

(1) Zie de Annal. Fuld. en Vedast. ad ann. 888, by Bouquet, bl. 51 en 87.

(2) Omdat men hem, in 902, de oogen uit stak. Zie Bouquet, bl. 77, aenteek. d.

(3) Te weten den 11 January 887. Zie Bouquet, bl. 50. aenteek. a.

(4) Hy werd koning van Provence gekroond in 890. Zie Bouquet, bl. 51, aenteek. c.

(5) Zie de Stamtafel, 12^de ry, en de Art de vérifier les dates, I, bl. 558.

(6) Zie de Annal. Fuld. ad ann. 888, by Bouquet, bl. 51. Transjuraensch Burgondië begon aen deze zyde des Rhyns, en strekte zich uit tot aen den oorsprong der Isara in Piémont. Zie Bouquets aenteekening b.

[p. 505]

van Friuli⁽¹⁾ op den troon⁽²⁾, doch werd er afgebonsd door Guido van Spoleto die, na veel worstelens, boven geraekte en ten laetste, in 891, de keizerlyke kroon verwierf⁽³⁾.

Zoo, ziet men, werd in 't jaer 888 het erfdeel van Karel den Groote voor goed verbrokkeld. In stede van dry koningryken, door het verdrag van Verdun, in 843, daergesteld, waren er reeds zeven⁽⁴⁾, en in ieder van die vindt men een aental van voorname leenmannen, die niet alleen erfelyk zyn in hunne graefschappen of hertogdommen, maer zelfs

(1) Zie de Stamtafel, 15^de ry, en de Art de vérifier les dates, III, bl. 767 en 68.

(2) Zie de Annal. Mettenses, ad ann. 888, by Bouquet, bl. 68, aenteek. c.

(3) Zie de Annales Mettens. ad ann. cit. Zie mede de Ann. Vedastini, by Bouquet, bl. 87 en de aenteek. c.

(4) De dry oude waren Germanië, Lotharingen en Frankryk. De vier nieuwe Italië, cisjuraensch Burgondië of Provence, transjuraensch Burgondië, en Navarre. Dit laetste, bestaende uit de marken van Spanje, tusschen den Ebro en de Pyreneën, was in de handen van Fortunius, zoon van Garcias Ximenes, Zie Cantu, Hist. Univ. Liv. X, ch. 2, op 't einde, en Guizot, 24^c leçon. Zie mede Spruner, kaert 12.

[p. 506]

eene soort van onafhankelykheid genieten, en in magt den koning op zy kunnen treden⁽¹⁾.

Lothryk riep nog altyd om hulp tegen de Noordmannen. Jammer maer, Arnulf had de handen zoo vol met zyne oostelyke naburen, dat hy geen' tyd vond om hier blyken te geven van zynen goeden wil en van zyne dapperheid. In 891 zond hy een leger herwaerts, om de Barbaren te beletten over de Maes te gaen, gelyk zy 't van zin waren. De duitsche troepen marcheerden naer Tricht, om de brug te bezetten; doch middelerwyl hadden de Noordmannen hunnen weg door Luik genomen, zoodat zy reeds over de rivier, aen de kanten van Aken, aen 't plonderen waren, ja den toevoer, die naer 't leger ging, onderschepten. Arnulfs oversten zulks vernemende wisten niet wat doen, in de onzekerheid of de vyand het oog op Keulen of op Trier had, dan of hy misschien noordwaert afdeinzende naer zyn schepen terug zou keeren. Des anderdags moesten zy even-

(1) Guizot, in zyne 24^e les, noemt alzoo negen-en-twintig kleine staten op, alleen in West-Frankryk. En hy vergeet er nog Vlaenderen by te stellen dat, op het einde der negende eeuw, voor 't minst zoo vast op zyn eigen stond als een der anderen.

[p. 507]

wel eenig licht ontvangen hebben, want zy trokken met opgestoken banieren de Geul⁽¹⁾ over; wanneer zy eensklaps eene vyandlyke voorwagt zagen verschynen. Daer snelden de Duitschers gelykelyk naertoe, zonder orde, zonder bevel, en dreven dat handvol op de vlugt; doch weldra ontmoetten zy een grooteren hoop voetvolk die stand hield, zoo dat het thans op vechten aenkwam. Ja, doch met weinig geluk. Arnulfs krygslieden, al te ongeregeld te werk gaende, begonnen reeds te wyken, toen de noordsche ruitery op hare beurt byschoot, en het pleit kwam beslissen. De nederlaeg der Duitschers was volkomen: die loopen kon keerde de hielen; maer verre de meesten, inzonderheid vele edellieden, bleven op het slagveld dood. Deze ramp viel voor den 26 Juny 891⁽²⁾.

Zulks was de gewoone uitslag in die tyden, wanneer de koning zelf aen 't hoofd zyner scharen niet stond. Het zy gebrek aen krygstucht by de eenen, aen krygskunst by de anderen; het zy mangel aen

(1) Benoorden Maestricht. Zie boven, bl. 430, aenteek. 7.

(2) Zie de Annal. Mett. ad ann. 891.

[p. 508]

gezag van den kant der oversten: zelden ziet men de Franksche benden, als de vorst in persoon ze niet opleidt, de overwinning naer huis brengen.

Arnulf kreeg de treurige tyding, terwyl hy op de uiterste palen van Beijeren den moedwil der Slaven aen 't beteugelen was. Brandend van verlangen om de oneer zyner wapens te wreken, rukt hy haestig een nieuw leger byeen, en komt zelf met groote dagreizen naer den Rhyn gespoed, zet het water over, en gaet aen de Maes zyne tenten spannen. Daer verneemt hy aldra dat de vyand naer Leuven getrokken zynde zich had neêrgeslagen binnen zyne oude verschansingen. De koning, zonder tyd te spillen⁽¹⁾, brengt zyne scharen over den Maesstroom, en een paer dagen daerna staet hy in 't gezigt der Noordmannen. Deze toonden geen de minste verlegenheid. Zy waren talryk⁽²⁾, goed verschanst, en

(1) Hy had er geenen te veel, indien het waer is 't geen de Annal. Vedast. zeggen, dat de Noordmannen eerst in November te Leuven aengekomen waren.

(2) Des te meer dat zy, naer alle waerschynlykheid, uit onderscheidene streken te Leuven waren samengekomen om den winter door te brengen. Zie de Annal. Vedast. ad ann. 891.

[p. 509]

nog nooit in hun kamp overwonnen⁽¹⁾. Ook hielden zy den spot met de aendringende Franken, roepende hun van verre toe dat zy op de Geul maer te denken hadden, om vooraf te weten hoe zy hier varen zouden⁽²⁾.

En waerlyk, de zaek had veel bezwaer in. De vyand zat daer op de hoogte⁽³⁾, gedekt van eenen kant door de Dyl, van den anderen door moerassen, en zoo goed als ongenaekbaer, inzonderheid voor ruitery die juist de voornaemste magt van Arnulf uitmaekte. Men diende hem derhalve te voet aen te randen, gelyk de koning het werkelyk ried, zelf het voorbeeld gevende en van zyn peerd stygende. De anderen doen hem na. Zy grypen hun speren, hun zweerden, steken hun banieren in de lucht en, met eenen gil die op de bergen weêrstiet, storten zy het paelwerk omver en vallen op den vyand, niet als menschen maer als leeuwen, in hun razerny gevaer noch beletsel kennende. De Noord-

(1) Zulks getuigen de Annal. Fuldenses, by Bouquet, bl. 53.

(2) Zie het Chron. Reginon. by Pistorius, I, bl. 93.

(3) Zie onze aenteek. 1 op bl. 494 hiervoren, en Piot, Hist. de Louvain, bl. 12, 13.

[p. 510]

mannen verschrikten van zoo veel moed, want zy hadden daer niet op gerekend. De eersten verweerden zich met alle krachten; maer hun ryen stoven zoo bliksemsnel op den grond, en de Franken drongen zoo onversaegd in, dat zy er van verbysterd werden. Het had nog geen uer geduerd of zy deinsden, kunnende den schok der duitsche ridders die telkens toesprongen niet uitstaen. Ware het in 't open veld te doen geweest, de Noordmannen hadden gelykelyk de vlugt genomen: doch nu waerheen? Langs de hellingen zien weg te komen, was de dood in den muil tuimelen of in de poelen gaen versmooren. Over de Dyl redding zoeken kon ook niet zyn; want daer lagen geen bruggen op, en men had geenen tyd om iets te bereiden. Met dit alles konden zy het toch van boven niet vol houden, maer moesten achteruit wyken tot dat zy welhaest aen 't water kwamen. Daer zou misschien door te waden zyn geweest, had men de ondiepe plaetsen weten te treffen; doch onder het stael des vyands was er geen kiezen aen, en de Noordmannen konden niet dan in de rivier springen waer het viel, en trachten den overkant te bereiken. De meesten waren vermoedelyk zwemmers; doch zwemt eens

[p. 511]

wanneer gy met heele benden te gelyk hals over kop in een' stroom stort, en wel vocht te zwelgen vindt maer geen ruimte om armen of beenen te reppen! Zoo ging het den Noordmannen in de Dyl. Zy stropte en steeg uit haer bed van de ontelbare lyken die er in samenhoopten, dusdanig dat de laetst gekomen byna droogvoets zouden overgeraekt zyn, waren zy in 't strompelen niet neêrgehakt geworden, of aen gene zyde door de Franken teruggestooten en dood geslagen. Kortom de nederlaeg der Barbaren was schrikkelyk. Duizenden en tienduizenden sneuvelden ter plaetse, of liever geheel hun leger werd vernield, tot zoo verre dat er bykans geen overbleven om het geleden verlies t'huis te gaen boodschappen⁽¹⁾.

Volgens eene vry algemeene overlevering⁽²⁾ zou

(1) Zie de Annal. Mett. en het Chron. Sigeberti, ad ann. 891. De Annales Fuldenses Freheriani, by Bouquet, VIII, bl. 53, verhalen het feit wydloopigst, maer treden in byzonderheden die geen' schyn van waerheid hebben. Zoo zeggen zy dat er honderd duizend Noordmannen dood bleven, en dat Arnulf slechts één' man verloor.

(2) Gramaye, in zyn Lovanium, bl. 2, col. 2, geeft er eenig bewys van.

[p. 512]

koning Arnulf, na zyne zegeviering, bevel hebben gegeven om op de hoogte zelf waer de Noordmannen gelegerd hadden, eene burgt⁽¹⁾ te stichten, ten einde hen te beletten daer nog te komen nestelen, en tevens om op een zoo gunstige plaets een punt van versterking te hebben tegen hunne aenvallen. Zulks is dan ook zeer aennemelyk; want omtrent dien tyd gebruikte men elders dezelfde behoedmiddelen, gelyk wy in de geschiedenis van Vlaenderen zullen verhalen. Sedert werd de gemeende burgt het gewoone verblyf der graven van Leuven, wier onderzaten met der tyd huizen bouwden aen den voet van den berg, en alzoo de grondslagen legden van de namalige stad⁽²⁾.

Had koning Arnulf zich in Lothryk kunnen op-

(1) Arx of Castrum, welke laetste naem aen de leuvensche burgt nog heden gegeven wordt. Men heet ze ook Castrum Caesaris, waer het volk valschelyk heeft uit opgemaekt dat zy door den romeinschen veroveraer gebouwd is geworden, niet wetende dat het woord Caesar zoo veel zegt als ons Keizer, 't geen er van afkomt, en derhalve toepasselyk is op den eersten stichter Arnulf, die eenige jaren later keizer werd.

(2) Hier zal meer van gezegd worden in de geschiedenis van Brabant.

[p. 513]

houden, het land zou waerschynlyk voor altyd verlost zyn geweest van zyn wreede vyanden. Maer hy moest aldra terug naer Beijeren, zoo dat de vrucht van zyn roemryk wapenfeit gedeeltelyk verloren ging, en dat Lothryk sedert nog veel te lyden had van de Noordmannen, ofschoon minder dan te voren; want de zware slag, in 891 toegebragt, had, mag men zeggen, hun magt gebroken.

In 893 werd de koning naer Italië geroepen, waer keizer Guido met zyn zoon Lambert, dien hy mede op den troon had doen zitten⁽¹⁾, geducht den dwingeland speelde en paus Formosus grooten overlast aendeed. Het stond in Italië nog slimmer geschapen dan elders, sedert de verbrokkeling van het keizerryk en het uitsterven van het Karolinger stamhuis⁽²⁾: daer kwam geen eind aen de onlusten die er het gevolg van waren. Arnulf ging over en weêr, doch kon er niet vertoeven, omdat de staet van Duitschland en de gebeurtenissen die in Frank-

(1) Zie Bouquet, VIII, bl. 126, aenteek. d.

(2) De mannelyke linie brak af met de dood van Karel den Dikke. Nu bleven er niet meer dan bastaertzonen (Karel de Eenvoudige ter nauwernood uitgezonderd) en afstammelingen door de vrouwen.

[p. 514]

ryk voorvielen zyne tegenwoordigheid aen dezen kant der Alpen vorderden. In Frankryk was dat zelfde jaer Karel-de-Eenvoudige op den troon geklommen⁽¹⁾, tot groot leed van koning Odo, die alles wat trekken kon inspande om zynen mededinger ten onder te krygen. In die twisten was de duitsche vorst op zyne beurt verwikkeld; want Karel riep zyne hulp in als bloedverwant, en werd met der daed door hem ondersteund, maer zonder veel uitslag.

Arnulfs aendacht was nog op andere belangen gevestigd. Tot in 893 geene wettige kinderen hebbende, bestemde hy Zwendebold⁽²⁾, zyn onechten zoon⁽³⁾, tot opvolger in al de landen welke hem

(1) Zie de Annal. Vedast. ad ann. 893.

(2) De naem komt by de Annalisten onder veel verschillende gedaenten voor, doch steeds meer of minder zwemende naer Zwendebaldus, dat zoo veel zegt als gezwind en bout, in 't Latyn promptus et audax.

(3) De onwettige kinderen was een der kwalen van dien tyd, waer bykans al de vorsten meê behebt waren, en die natuerlyker wyze veel wanorde in de ryken verwekken moest, des te meer dat al de bastaerts aenspraek maekten op huns vaders erfenis, en ten dien einde vrienden zochten onder de Grooten, met merkelyke afbreuk der koninklyke heerschappy en regten.

[p. 515]

gehoorzaemden; doch dat zelfde jaer baerde de koningin Oda eenen knaep, Lodewyk, sedert bygenaemd het Kind. Thans werd de vader bedacht om Zwendebold te plaetsen op den troon van Lotharingen, en stelde zulks voor in eene vergadering te Worms gehouden in 894; maer de Grooten des ryks maekten moeijelykheid om daerin toe te stemmen, zoo dat er voor het oogenblik geen gevolg aen gegeven werd⁽¹⁾. Weldra echter veranderden de omstandigheden en meteen de gemoederen. In Italié, waer de wanorde dagelyks aengroeide, stierf keizer Guido van eene bloedspuwing⁽²⁾, en daer zyn zoon Lambert nog jong en slecht gezien was, doelde van toen af Arnulf op de keizerlyke weerdigheid, welke hem byna niet ontgaen kon, want de paus stelde op den duitschen vorst al zyne hoop. Met dit vooruitzigt bragt hy dan, op een volgenden ryksdag in 895 te Worms gehouden, het vroeger gedane voorstel wederom in beraed, en dit mael vond het beter gehoor. Zwendebout werd erkend tot koning

(1) Zie de Annales Mettenses, ad ann. 894, by Bouquet, VIII, bl. 74.

(2) In December 894, Zie de Annal. Fuld. en Mett. by Bouquet, bl. 55 en 74.

[p. 516]

van Lotharingen, ja gezalfd en gekroond in 's vaders tegenwoordigheid⁽¹⁾.

In zich zelve was zulks eene groote weldaed voor Lothryk dat, te midden der oneenigheden welke overal heerschten, aen meer dan een gevaer bloot gesteld, thans zyn' eigen koning kreeg die hier te lande verblyven zou, en dus, altyd aen het hoofd zyner Leuden, de aanvallen der Noordmannen zoo wel als die van andere vyanden zou kunnen afweren. Het scheen dus dat Zwendebouts regering een tydvak van voorspoed en openbare orde wezen moest, even wenschelyk voor den adel als voor het volk. Juist het tegendeel viel uit. Nauwelyks had de nieuwe vorst bezit genomen van zyn ryk, of hy raekte overhoop met al zyne leenmannen, en twist en wanorde vervulden Lotharingen. De schryvers der negende en tiende eeuw leggen den koning te last dat hy in alles eigendunkelyk voortging, dat by geen zyner Leuden ontzag, dat hy lust vond in den eenen voor, den anderen na, uit zyne leenen te

(1) Zie de Annal. Mett. de Annal. Vedast. en het Chron. Hermanni Contr. ad ann. 895, by Bouquet, VIII, bl. 74, 91 en 249.

[p. 517]

stooten, en zoo doende al de gemoederen tegen hem opruide. Deze getuigenis, als men ziet, is ongunstig genoeg; doch zy heeft veel schyn van enkel op vooringenomenheid of op valsch inzigt der zaken gegrond te zyn. De Grooten van Lothryk, zoo lang zonder meester, althans zonder eigen opperhoofd, hadden 't gehoorzamen ontleerd. Daerby mag men onderstellen dat zy de omstandigheden hadden te baet genomen om zich te vermeerderen, zich te verryken, met hunne bezittingen uit te breiden, met kroongoed⁽¹⁾ in te palmen of regten aen te matigen die hun niet toekwamen. Dit gebeurde elders onder de oogen zelf des konings: hoe zou het dan in Lotharingen niet erger nog zyn toegegaen, waer eene soort van regeringloosheid, gevolg der afwezigheid van het hoofd des Staets, de deur opende aen allerhande misbruiken en onbillykheden? Overigens, wat wy hier onderstellen zal blyken waerheid te zyn uit hetgene wy in het volgend hoofdstuk zullen verhalen. Wy besluiten derhalve dat de Annalisten koning Zwendebout al te streng ja onregtmatig beoordeeld hebben, met hem toe te wyten

(1) Zie het gezegde op bl. 278 van het II^de Deel.

[p. 518]

waer hy misschien geen schuld aen had, met hem alleen verantwoordelyk te maken voor onlusten waer de algemeene verwarring de eerste oorzaek van was: en onze meening wordt versterkt door den eerdienst dien het volk van den beneden-Rhyn aen Zwendebout eeuwen lang heeft bewezen⁽¹⁾.

Terwyl Arnulf, in 896, te Roomen was, alwaer hy omstreeks half April door de handen van paus Formosus keizer gekroond werd⁽²⁾, worstelde Zwendebout hier te lande tegen eenige graven die zich te Trier hadden meester gemaekt van het klooster ter Oeren⁽³⁾ en van Sint Pieters abtdy te Metz⁽⁴⁾. De koning, met gewapende magt daer-

(1) Zie de Acta SS. Augusti, III, bl. 183, of Butler (uitg. van Leuven of Brussel), op den 13 Augusty. Deze openbare vereering mag wel opwegen tegen de niet altyd onpartydige getuigenis der Annalisten, en de hedendaegsche geschiedschryvers die van Zwendebout geen kwaed genoeg weten te zeggen, kunnen van geen vermetelheid vry gesproken worden.

(2) Zie het Chron. Reginonis, ad ann. 896, by Pistorius, I, bl. 96, en Bouquet, VIII, bl. 59, aenteek. a.

(3) Monasterium horreënse, eene vrouwen-abtdy in de voorstad van Trier. Zie Wastelain, bl. 231.

(4) Mede een vrouwen-klooster. Zie Bouquet, VIII, bl. 75, aenteek. b.

[p. 519]

heen getrokken zynde, nam hun die beide bezittingen af, en beroofde hen tevens van andere goederen en eerambten, waer zy misschien even weinig regt op hadden. Doch het jaer daerna werd de zaek door den keizer bygelegd op den ryksdag van Worms⁽¹⁾. Dit was slechts een begin.

In 898 had hy te doen met den magtigen graef van Henegau, Raginer Lankhals⁽²⁾ die, naer alle waerschynlykheid, van Karolinger afkomst⁽³⁾, Zwendebouts heerschappy niet erkennen wilde, althans hem niet gehoorzamen. Hy zal dan vermoedelyk ook wel een van die geweest zyn welke, in 894, tegen het voorstel van Arnulf om aen den Lothrykschen adel eenen eigen koning te geven, geschortneusd hadden, liever eenen vreemden

(1) Zie de Annal. Fuld. en Mett. ad ann. 897, by Bouquet, bl. 58 en 75. Zie mede het Chron. Reginon. loc. cit.

(2) De Annalisten noemen hem hertog; maer in 898 was hy dat nog niet, ten zy men met Ernst aenneme dat van dien tyd af en zelfs nog vroeger Lotharingen bestierd werd door een of anderen graef, welke uit dien hoofde den titel van hertog voerde. Zie Ernst, Hist. de Limbourg, I, bl. 375, aenteek. 1.

(3) Zie beneden, bl. 532, aenteek. 3.

[p. 520]

vorst dienende, die minder in den weg stond⁽¹⁾. Hoe 't zy, Zwendebout had besloten meester te wezen. Ziende dan dat Raginer, dien hy eerst tot vriend, ja tot byzonderen raedsman gehad had, niet plooijen wilde, zette hy hem uit zyne weerdigheden en leenen, en beval hem het ryk te ruimen binnen de veertien dagen. Men ziet, Zwendebout handelde als vorst; maer de Henegauer, verre van zich te onderwerpen, nam de wapens op. Eenige andere misnoegde edellieden heulden met hem, en hunne manschap vereenigende trokken zy gezamentlyk, met vrouwen en kinderen en met al hunnen huisraed, naer het kasteel van Durfos⁽²⁾, alwaer zy zich

(1) Dat Raginer daer reden toe had, blykt uit een diploom van Karel den Eenvoudige die, in 919, aen den aertsbisschop van Trier kerkelyke goederen weêrgeeft, door Raginer met geweld afgenomen. Zie by Miraeus, I, bl. 255. Het ontweldigen van kerk- en kloostergoederen was alledaegsch werk voor de Grooten van dien tyd. Zie daer veel over by Hüllmann, Geschichte der Stände, bl. 125-29.

(2) Wastelain, bl. 168, meent Durfos te vinden in het huidige Dordrecht aen de Maes. Anderen zoeken het in Durbuy op de Ourthe. Beide meeningen hebben voor en tegen.

[p. 521]

versterkten. De koning, verontweerdigd over zulk een oproerig gedrag, riep zyn leger op en leidde het naer Durfos; maer hy vond zoo groote hindernissen in den moerassigen grond die 't kasteel omringde, dat hy genoodzaekt werd het beleg op te breken. Aldus verlost, en des te hardnekkiger in hun opzet, begaven zich de wederspannige Leuden tot Karel den Eenvoudige, om hem de kroon van Lotharingen op te dragen, met verzoek van daertoe de magt zyner wapenen te gebruiken, en met belofte van hem krachtdadiglyk te ondersteunen.

De fransche vorst, die juist ontslagen was van zyn' mededinger Odo⁽¹⁾, liet zich al te gemakkelyk overhalen om het naburig Lothryk aen zyn gebied te onderwerpen. Hy kwam zelfs met een aenzienlyk heir naer deze landstreken, doch bedacht zich waerschynlyk onder wege; want toen zyn leger op het punt was met dat van Zwendebout slaegs te worden, traden de beide vorsten in onderhandeling en troffen een akkoord, zoo wel dat Karel in vriendschap naer huis keerde⁽²⁾. Alsdan hernam

(1) Odo was den 1 January 898 overleden.

(2) Annal. Mett. ad ann. 898.

[p. 522]

koning Zwendebout het beleg van Durfos, aen hetwelk hy voor de tweede mael veel tyd en moeite verspilde, toen op het onverwacht zyn vader te sterven kwam, en door zyne dood een schielyken ommekeer in de zaken bragt. Arnulf overleed den 29 November 899⁽¹⁾. Zyn wettige zoon Lodewyk het Kind, volgde hem op in Germanië, zonder eenigen wederstand van den kant der Leuden. Doch nu ontviel tevens Zwendebout zyn sterkste steun en beschermer, weshalve de voornaemste vasallen van Lothryk, meer verbitterd dan ooit, de omstandigheid te baet namen en, zonder tyd te verliezen, naer Duitschland gingen om de heerschappy huns lands aen den jongen vorst over te leveren. Lodewyk was te weinig gevorderd in jaren om zelf een besluit te nemen; maer zyne voogden⁽²⁾ deden 't voor hem, en waren zoo zeer opgezet met het aenbod der Lothryksche edellieden, dat zy 't gereedelyk toestemden. Aldra vertrokken zy met deze laetsten naer het pa-

(1) Zie de Annal. Mett. ad ann. 899.

(2) Hatto, aertsbisschop van Maintz, en Otto hertog van Saksen, Lodewyks bloedverwant. Zie de Stamtafel, 16^de ry, en de Art de vérifier les dates, III, bl. 409. Otto's afkomst is echter twyfelachtig.

[p. 523]

leis van Diedenhoven, waer Lodewyk de hulde der vasallen ontving en koning van Lotharingen uitgeroepen werd⁽¹⁾.

Dat Zwendebout tegen zulk eenen afval en tegen de overweldiging van zyn ryk zich verzette, spreekt van zelf. Hy rukte inderdaed zoo veel krygsmagt byeen als hy kon, en marcheerde tegen zyn' broeder en diens aenhangers. Maer hy had te veel vyanden onder den adel om zynen val te ontwyken. By het eerste treffen kreeg hy de nederlaeg, en werd door dry inlandsche graven onder 't vechten zelf omgebragt. Hy stierf den 13 Augusty zonder kroost na te laten⁽²⁾.

Thans hadden de leenmannen weêr een kolfken naer hun hand, een' koning van zeven jaer, dien zy gemakkelyk, over 't hoofd konden zien. Daerby wisten zy vooraf dat Lodewyk, ook in ryperen ouderdom bezigheid genoeg zou vinden aen gene zyde des Rhyns, om hen hier naer welgevallen te laten meester spelen. Inderdaed, Duitschland was toen ter tyd niet minder verscheurd door inwendige

(1) Zie de Annal. Mett. ad ann. 900.

(2) Annal. Mett. ad ann. 900.

[p. 524]

twisten, die allen hunne oorzaek hadden in de heerschzucht en de begeerlykheid des hoogen adels. Daerenboven werden sedert eenigen tyd de oostelyke grenzen gedurig ontrust, aengerand, verwoest en overweldigd door een nieuwen vyand, waer thans de geschiedenis begint gewag van te maken, de Hongaren of, gelyk zy zich zelven noemden, de Madgyaren.

Dat onbeschaefde volk dat, in zyne omwandelingen, op wagens woonde en bykans niet dan te peerd kryg voerde, was van uit de Ouralsche bergstreken⁽¹⁾ allengskens naer 't Zuidwesten afgezakt en, in de tweede helft der negende eeuw, de Karpaten⁽²⁾ overgestegen, alwaer zy de landzaten onder 't dwangjuk bogen. Vervolgens verspreidden zy zich in de pleinen van Pannonië⁽³⁾, en hadden laetst keizer Arnulf geholpen om de Moraven den nek te kraken⁽⁴⁾; doch nu stonden zy aen de deur

(1) Het Uralsch of Ouralsch gebergte scheidt Europesch van Asiatisch Rusland.

(2) Zie II^de Deel, bl. 166, aenteek. 1.

(3) Naer hen sedert Hongaryë genaemd.

(4) Arnulf had met de Moraven veel spel gehad. Zie de getuigenis van Luitprandus, Historiae, lib. I, c. 5, by Bouquet, VIII, bl. 130.

[p. 525]

van het germaensche ryk, en 't was geen kind, als Lodewyk, dat hen zou beletten binnen te komen.

Trouwens, onmiddelyk na Arnulfs dood, meester geworden zynde van den Donau, vielen de Hongaren te gelyker tyd op Italië en op Beijeren. De schrik in dit laetste land was zoo groot, dat Lodewyks voogden den heirban⁽¹⁾ deden uitroepen, op straf van als landverrader te zullen gehangen worden, indien iemand er zich dorst aen onttrekken⁽²⁾. Zoo bragt men, ja, een talryk leger te been en trok den vyand tegen, doch met kwaden uitslag; omdat de Beijeren niet gewoon waren te vechten met wilden die, gelyk de oude Scythen van wie zy afstamden, by het eerste treffen de hielen keerden, en achter rug zoo veel volk met hun pylen doorboorden, dat de schynbare overwinnaers by slot van rekening de nederlaeg hadden⁽³⁾.

Dit gebeurde in 900 of 901⁽⁴⁾. Sedert waren de

(1) Zie boven, bl. 254, aenteek. 1.

(2) Zie Luitprandus, Historiae, II, c. 1, by Bouquet, bl. 134.

(3) Zie Luitprandus, loc. cit.

(4) Zie het Chron. Reginonis, ad ann. 901, by Pistorius, I, bl. 98. - Zie mede het Chron. Saxon. en de Annal. Mett. ad ann. 901, by Bouquet, bl. 223 en 76, en de aenteek. e aldaer.

[p. 526]

Beijeren meer op hunne hoede, en behaelden al soms eenig voordeel op een of anderen afgezonderden hoop. Maer in 907 met al hunne magt afgekomen zynde, wonnen de Hongaren eenen bloedigen veldslag en overstroomden geheel het land⁽¹⁾. Het jaer daerna drongen zy in Saksen, in Thuringen; wat later in Alemannië, overal roovende en moordende op zyn Noordmans⁽²⁾. In 910 bevocht hen Lodewyk zelf in Zwaben; maer werd gelykelyk verslagen⁽³⁾, en kort daerna, te weten in 911⁽⁴⁾ stierf de jonge vorst, waerschynlyk zonder ooit een tweede mael den voet in Lothryk gezet te hebben, doch niet zonder in krakeel geweest te zyn met den Lothrykschen adel⁽⁵⁾.

(1) Zie het Chron. Reginon. en het Chron. Saxon. ad cit. ann.

(2) Zie dezelfde kronyken op die jaren, alsmede het Chron. Hermanni Contr. en dat van Marianus Scotus, by Bouquet, VIII, bl. 250 en 271.

(3) Zie de aengehaelde schryvers.

(4) Tusschen den 16 July en den 10 November, als Ernst bewyst, Hist. de Limbourg, I, bl. 367, aenteek. 1.

(5) Zie Ernst, loc. cit.

[p. 527]

Lodewyk was de laetste mannelyke spruit van den Karolinger stam in Duitschland, alwaer, sedert zyn dood, het erfregt ophield en de kroon by kiezing toegewezen werd.

Hadden de Hongaren het niet ontdaen, de Duitschers zouden het koningschap laten varen, en de onderscheidene volksstammen zich vergenoegd hebben met een nationael opperhoofd, zonder de belangen van naburen of vrienden aen te trekken. Doch in 911 was de eerste noodwendigheid samenspanning van alle krachten tegen den gemeenen vyand, die anders geheel Germanië zou overstelpt hebben en zyn juk opgelegd als in Pannonië. De vrees dus deed eenen beschermer zoeken, en dien meende men te vinden in hertog Otto van Saksen die, onder de laetste regeringen, zoo ver had weten te reiken, dat hy voor een' der magtigsten mogt gehouden worden⁽¹⁾. Hem werd dus door de Grooten de kroon opgedragen; maer hy wees ze van der hand, zeggende dat hy te oud was⁽²⁾ en Koenraet

(1) Zie boven, bl. 522, aenteek. 2.

(2) Welke jaren hy had, weet men niet; maer zyn vader Ludolf was in 866 gestorven, en derhalve kon hy niet jong meer zyn. Zie de Annal. Xantenses, ad ann. 866, by Pertz, II, bl. 231.

[p. 528]

van Franken aenbevelende⁽¹⁾. Koenraet, wil men, was ook van Karolinger afkomst⁽²⁾, doch vooral ryk in Alloden⁽³⁾ en leengoederen⁽⁴⁾, in staet alzoo om den rykstaf te voeren: ook nam hy aen en werd koning.

Van regtswege had Karel de Eenvoudige op den troon van Duitschland moeten klimmen; maer hy

(1) Zie het Chron. Saxon. ad ann. 911, by Bouquet, bl. 224.

(2) Te weten van de vrouwelyke zyde. Zie de Stamtafel, 7^de ry, alwaer wyde opgaven van de Art de vérifier les dates, II, bl. 8, en III, bl. 316 gevolgd hebben; maer sommige dier genealogiën steunen op wankele gronden. De gelyktydige schryvers kenden zelf de voorouders hunner vorsten niet, gelyk men opmaken kan uit het gezegde van het Chron. Saxon. ad ann. 910. Zie mede het Chron. Herm. Contr. ad ann. 911, by Bouquet, bl. 250.

(3) Zie II^de Deel, bl. 319, en de aenteek. 1.

(4) Het oude dusgenaemde Frankenland (Franconie. Zie boven, bl. 455, aenteek. 3), deels allodiael, deels leenroerig, hoorde hem toe, met Wetterau (huidig Nassau, Waldeck, enz.) en Rhyn-Franken, sedert het Palatinaet genoemd.

[p. 529]

was te ver van huis en ging voor geen grooten krygsheld door. Hy had daerenboven juist de Noordmannen op den hals, wier hertog Rollo, om zich te wreken over eene onlangs geleden nederlaeg⁽¹⁾, zoo schrikkelyk woedde, dat er de koning raed noch daed meê wist⁽²⁾.

De ondervinding leerde dat er met de wapens geen einde te krygen was aen den oorlog met die Barbaren, welke zoo gemakkelyk hunne verliezen herstelden. Daer scheen maer één middel over te blyven om met hen rust te hebben, namelyk van te beproeven om hen tot het christendom over te halen, en hunne heerschzucht eenigermate toe te geven, nu vooral dat zy voor geen enkelen roof meer uitkwamen, maer tevens het oog hadden op vaste bezittingen⁽³⁾. De koning, door anderen ingeblazen,

(1) Zie het Chron. S. Benigni en het Chron. Andegavense, ad ann. 911, by Bouquet, VIII, bl. 241 en 252.

(2) Volgens Guill. Gemeticensis, by Bouquet, VIII, bl. 257, wou Rollo heel Frankryk uitmoorden, iets wat eenigzins zyn groote magt, doch inzonderheid zyn boozen aert verraedt.

(3) Zy zeggen het zelf by Guill. Gemet. l. II, c. 10, by Bouquet, bl. 255.

[p. 530]

besloot dan tot dat middel, en zond aertsbisschop Franco van Rouaen naer Rollo om hem voor te stellen dat, zoo hy het christendom wilde omhelzen, de koning hem eene dochter ten huwelyk geven en een aenzienlyk deel van Neustrië af zou staen, waer hy met de zynen deftig huis zou kunnen houden. Zulks klonk den Noordman vleijend in 't oor. Aldra ging hy de zaek zelf bespreken met Karel, maekte den peis, werd gedoopt⁽¹⁾, trouwde Gisela 's konings dochter, en kreeg dat deel van Frankryk te leen, 't welk sedert den naem heeft gedragen van Normandyë⁽²⁾.

Dit gebeurde in 911⁽³⁾.

Op dezen nieuwen voet kon men, ja, eindelyk eens op bestendigen vrede met de Noordmannen

(1) Hy nam, ter gelegenheid van zyn doopsel, den naem van Rotbert aen. Zie Hugo Floriacensis, by Bouquet, VIII, bl. 318.

(2) Zie Guill. Gemet. en Hugo Floriac. locis cit. - Men had hem eerst Vlaenderen aengeboden, doch de Noordman hield daer niet van, omdat er te veel moerassen in dat land waren. Guill. Gemet. loc. cit.

(3) Althans het eerste vergelyk; maer de zaek kreeg haer volle beslag in den loop des volgenden jaers.

[p. 531]

hopen, die werkelyk voor het grootste deel christenen werden en allengskens zachtere zeden aennamen⁽¹⁾. Doch zulk een akkoord kon de Duitschers niet begerig maken om Karel den Eenvoudige tot koning te hebben. Zy behoefden eenen vorst bekwaem om de Hongaren uit hun land te dryven, niet iemand die zich van den overlast ontmaekte ten koste van een of ander hertogdom. In tegendeel scheen Karels zwakheid een soort van aenbeveling by de Lothryksche Grooten, die wel een hoofd wilden, maer dat hun niet te veel in het licht stond. Onbekend met Koenraet van Franken en hem zeker niets verschuldigd, besloten zy, nog voor het einde des jaers, de kroon van Lotharingen op te dragen aen koning Karel, die ze niet alleen onverwyld en onbedongen aenveerdde, maer er zelfs zeer meê opgezet was⁽²⁾. Trouwens het ryk van Lotharis vergoedde hem ruim den afstand van Normandyë,

(1) Zie Flodoardi Hist. lib. IV, c. 13, by Bouquet, VIII, bl. 163.

(2) Karel moet nog het zelfde jaer ingehuldigd zyn geworden, als Ernst bewyst (bl. 368) door een diploom van hem uitgevaerdigd en gedagteekend van 1 January 912.

[p. 532]

en hy werd overal met open armen ontvangen⁽¹⁾.

Het schynt dat Raginer Lankhals, graef van Henegau, byzonder gewerkt had om het zoo ver te brengen⁽²⁾, hetgeen niet verwonderen moet, indien het waer is dat hy met Karel in nauwe bloedverwantschap stond⁽³⁾; maer deze verwachtte toch

(1) Als Richerus getuigt, door Pertz voor de eerste mael uitgegeven in het derde Deel zyner Monumenta. Zie daer, bl. 573.

(2) Zulks is het gemeen gevoelen, en komt met alles wat voorgaet zeer goed overeen. Zie Butkens, Trophées de Brabant, I, bl. 36.

(3) Dat Raginer van hooge afkomst was, blykt uit het Chronicon Saxon. ad ann. 916, by Bouquet, VIII, bl. 224, en uit eene andere getuigenis aldaer bygebragt in de aenteek. c. Richerus zegt het zelfde, I, c. 34 en 35, by Pertz, III, bl. 579. Butkens en anderen houden het daervoor dat hy de eigen zoon was van Gisalbertus of Gislebertus, die in 846 de dochter van keizer Lotharis schaekte (zie boven, bl. 431, aenteek. 2) en daer is waerlyk grond genoeg voor. Die zelfde Gislebertus heet by Nithardus graef van Mansuarië (zie Wastelain, bl. 215), en in eene oorkonde van 862 (by Miraeus, I, bl. 648) wordt hem het land van Darnau (zie Wastelain, bl. 212, en Butkens, I, bl. 13) toegekend, twee bezittingen welke men later in het huis van Henegau aentreft. Voorts wordt op sommige plaetsen der kronyken van Gislebertus gezegd wat alleen van Raginer waer kan zyn. En eindelyk Raginers zoon draegt juist den naem van Gislebertus, volgens de gewoonte van den tyd dat de oudste zoon naer zyn grootvader geheeten werd. Wy houden dan, met Butkens, graef Raginer voor den achterkleinzoon van Karel den Groote, en zoo verklaert zich van zelf zyne gehechtheid aen koning Karel den Eenvoudige, met wien hy dan ook vermaegschapt was, en die op zyne beurt een lid van zyn stamhuis begunstigde. Zie nog D^r. Leo, Niederländische Geschichten, I, bl. 29 in de aenteek. en bl. 120-21.

[p. 533]

zyn loon, en Karel vergold hem de bewezen diensten met hem tot hertog aen te stellen⁽¹⁾ over het gansche grondgebied dat aen de kroon van Frankryk aldus toegevoegd was geworden.

Lotharingen behield nog langen tyd de hoedanigheid van een byzonder koningryk, doch, daer

(1) Ubi etiam Heinricum regio genere inclitum, ac inde oriundum, ducem omnibus praeficit, zegt Richerus, I, c. 14, by Pertz, I, bl. 573. - Richerus had eerst Gislebertum geschreven, doch veranderde en vervalschte moedwillig zyn eigen werk, als by Pertz bewezen wordt. Daerby moet men toch in stede van Gislebertum Raginerum lezen, of de getuigenis is in tegenspraek met hetgeen verder, c. 34, gezegd wordt.

[p. 534]

het sedert 912 voortdurend bestierd werd door eenen hertog, heeft het van lieverlede zynen vorigen naem verloren, en dien van hertogdom in de geschiedenis aengenomen⁽¹⁾.

(1) Ernst, I, bl. 373, citeert diplomen van 1035 en van 1070, in welke de keizers van Duitschland nog den naem nemen van Lotharingiae rex. Zie daer de aenteek. 1.