Vaderlandsche historie. Deel 3

[p. 319]

Achtste hoofdstuk.

regering van lodewyk-den-vrome.

814-840.

Het was een groot geluk dat Karel, by al zyne veroveringen, den godsdienst ter hulp geroepen, en niet minder zorg besteed had om de volkeren tot het christendom over te halen, dan om ze aen zyn gezag te doen gehoorzamen. Anders zou misschien geheel zyn werk ten gronde zyn gegaen, en het heidendom op nieuw het Westen van Europa overstelpt hebben, met verwoesting van allen pas ontwaekten kunst- en lettervlyt, van alle staetsorde, van alle wetten, kortom van alle beschaefdheid. De onderworpen volksgemeenten, de Friezen, de Alemannen, de Beijeren, die sedert lang de hoogheid van den koning der Franken erkenden, zoo wel als de Saksers, de Langobarden en anderen, die slechts in de laetste tyden zich ten ondere hadden gegeven, behielden allen het geheugen hunner oude vryheid. Allen eerbiedigden nog hunne adelyke landzaten, afstammelingen van vroegere vorsten, die de hoop niet hadden neêrgelegd van eenmael nog aen het

[p. 320]

hoofd hunner natie op te treden, en haer eigen volksbestaen te herstellen. Deze hoop, by de Gasconjers en de Aquitaniërs steeds gekoesterd; by de Thuringers en de Britten door de wapens gedoofd, zoo dikwyls zy in samenzweringen of opstanden zich uiten dorst, herleefde weêr algemeen gedurende de laetste jaren van Karels verzwakte regering, en werd dagelyks opgewekter by de onlusten die onder Lodewyk den Vrome ontstonden en zyn leven verbitterden.

Alles wankte in het ryk. Het hof des keizers, vol van ergernis⁽¹⁾, bestierd door baetzuchtige ambtenaren; de graefschappen, in handen van onweerdige landvoogden, uitgeput door hunne begeerlykheid, verdrukt door hunnen moedwil; de provinciën, betwist onder's konings kinderen, uitgedeeld en weêr afgenomen; de vader, door zyne gemalin ingeblazen, door zyne zonen benyd, aengevochten, onderkropen, door zyn leenmannen verraden of misleid, altyd twyfelmoedig, besluiteloos en steeds bedrogen in zyne verwachting: zie daer eene korte

(1) Zie den Astronomus, Vita Lud. Pii, c. 21, by Bouquet, VI, bl. 97.

[p. 321]

maer ware schets der wanorde welke men onder Lodewyks regering zal zien heerschen. Hoe kon het dan missen of, te midden van zoo veel verwarring, moesten de voormalige volkshoofden, en de natiën die hun voortdurend aengekleefd waren, al meer en meer neigen naer afscheiding, naer volkomen of gedeeltelyke onafhankelykheid? Maer zelfs de Franksche Grooten, edel van geboorte en overoud van stam, konden geen getuigen zyn van de algemeene verzwakking, zonder bekoord te worden om ook een stuk van het oneindig grondgebied tot zich te trekken, en meester te zyn in de hun toevertrouwde landstreken.

Zoo, ziet men, bereidde zich, onder den vromen Lodewyk, de verscheuring van het ryk door Karel gesticht; en mogelyk, ja, zou het geheel zyn ten onder gegaen, overrompeld door woeste volkshorden, was niet het gemis aen eenheid van staetsgezag vergoed geweest door de eenheid van geloof en van godsdienstzin. Maer het herstelde Westryk had zyn' grond in het Christendom; daer schepte het zyn leven uit, daer vernieuwde het zyne krachten door, en, hoe zeer dan ook verdeeld en verbrokkeld, zag het zyne verstrooide leden zich scharen

[p. 322]

onder den gemeenen standaert van het Kruis, en optrekken tegen de oostersche, tegen de noordsche Barbaren die, nu eens overwinnaers, dan weêr geslagen, door hunne gedurige aenraking met de christenen, de voorvaderlyke ruwheid allengskens aflegden, de goddelyke waerheid erkenden, kinderen werden van de zelfde Kerk, en eindelyk voorvechters in stede van bestryders der christelyke beschaving.

Lodewyk was in het zes-en-dertigste jaer zyns ouderdoms, toen hy de teugels van het ryk in handen nam. Zoo haest hy de tyding van de dood zyns vaders ontvangen had, vertrok hy uit Aquitanië, en kwam over Orleans en Parys naer Herstal, van waer hy vervolgens zich begaf naer de hofstad Aken. Daer werd hy plegtiglyk ingehaeld en nogmaels keizer uitgeroepen. Het paleis krioelde van edellieden en Grooten die hunnen nieuwen vorst kwamen hulde doen⁽¹⁾. Niet alleen de ryksvasallen uit de naestliggende gewesten, maer de meest verwyderden zag men aen het hof verschynen⁽²⁾: ko-

(1) Astron. c. 21, 22.

(2) Zie Theganus, Vita Lud. Pii, c. 9, by Pertz, II, bl. 593.

[p. 323]

ning Bernhart van Italië kwam in persoon zynen eed van getrouwigheid vernieuwen⁽¹⁾; hertog Grimoald van Beneventum deed hetzelfde door gezanten, belovende daerenboven jaerlyks eene schatting van zeven duizend gouden solidi te zullen betalen⁽²⁾. Zelfs de afgevaerdigden des keizers van Constantinopelen, herwaerts gezonden om den vrede en de vriendschap met Karel te bevestigen, volbragten thans hunne boodschap by diens zoon, en keerden naer huis met ryke geschenken⁽³⁾. Onder zoo gelukkige voorteekens begon Lodewyk te regeeren.

Eerst vooral was de vorst bedacht om den uitersten wil zyns vaders stiptelyk na te komen, gevende aen zyne zusters wat haer bestemd was, een deel der nagelaten schatten bestedende tot lafenis van den overleden, maer verre weg het meeste uitdeelende aen de kerken, aen de armen, de weduwen en de weezen; want voor zich zelven wilde by niets dan eene zilveren tafel, kunstig gedreven, waervan

(1) Thegan. c. 12.

(2) Zie Thegan. c. 11, en vglk. de Annales Einhardi, ad ann. 814, by Pertz, I, bl. 201.

(3) Astron. c. 23. - Thegan. c. 9.

[p. 324]

hy echter nog den prys uitkeerde tot goede werken⁽¹⁾.

De misbruiken welke in het hof bestonden werden dadelyk afgeschaft. Adalhard en Wala, twee onechte afstammelingen van Karel Martel⁽²⁾, die in de laetste tyden van Lodewyks vader alles hadden te zeggen gehad, werden, met nog anderen, verwyderd⁽³⁾. Eene menigte van vrouwen, in het paleis haren opstal hebbende, en bekend om haren ontstichtenden levenswandel, werden er uitgezet; zelfs des keizers eigen zusters, insgelyks ondeugdzaem van gedrag, moesten de gegeven ergernis in het klooster gaen boeten⁽⁴⁾.

(1) Thegan. c. 8.

(2) Zie hier hunne afstamming:

Karel Martel.
Pipinus de Korte.		Bernhart (onechte zoon.)
	Adalhard. - Wala.

(3) Adalhard was abt van Corbeije. Hy werd in ballingschap gezonden naer het eiland Noirmoutier, naby de monding der Loire, doch later weêrgeroepen. Wala werd monik in de abtdy van Corbeije.

(4) Astron. c. 21 en 23.

[p. 325]

Omstreeks de maend van Augustus hield Lodewyk te Aken eenen ryksdag, om zyne vasallen en landvoogden eens goed hunne les voor te lezen⁽¹⁾. Doch hiermeê niet te vrede, vaerdigde hy Zendboden af naer al de deelen des ryks, om onderzoek te doen omtrent het bestier der graven, om de nalatigen tot hunnen pligt weêr te brengen, en het onregt dat zy gepleegd hadden of laten plegen zorgvuldiglyk te herstellen. De staet van zaken was deerlyk in de graefschappen. Bykans overal vond men de volkeren verdrukt, menige menschen beroofd van hun goed, anderen van hunne vryheid. De Zendboden hadden dus veel te verbeteren, en zy deden 't onbeschroomd, omdat de keizer hen met zyn gezag ondersteunde, doch niet zonder groot misnoegen te verwekken by degenen die oorzaek waren van het kwaed en daer hun voordeel in zochten. De aengeslagen eigendommen keerden terug aen hunne regtmatige bezitters; de arme lieden, door dwang en moedwil tot slaverny gebragt, verwierven hunne vorige vryheid, en strenge be-

(1) Zie de Annales Lambeciani en het Chron. Moissiac. ad ann. 814, by Bouquet, VI, bl. 170, 171.

[p. 326]

velen, door den keizer uitgevaerdigd, ja eigenhandig onderteekend, werden plegtiglyk afgekondigd, om de overheden klein en groot voortaen te beletten van hunne pligten te schenden⁽¹⁾.

Aquitanië, waer de keizer zyne jeugd doorgebragt en zich algemeen doen beminnen had, was thans zoo goed als zonder hoofd, iets wat ligtelyk tot onlusten kon aenleiding geven. Om daerin te voorzien zond hy zyn tweeden zoon Pipinus⁽²⁾ derwaerts om het land in zynen naem te bestieren, terwyl hy aen zyn oudsten zoon Lotharis het bevel gaf over Beijeren, van waer deze vorst de overrhynsche wingewesten in het oog kon houden⁽³⁾.

(1) Thegan. c. 13.

(2) De keizer had dry zonen van zyne gemalin Hildegardis: Lotharis, geboren in 795, - Pipinus, - en Lodewyk, later bygenaemd de Duitscher, geboren in 806. Deze laetste bleef by den vader, als nog te jong zynde om eenig gezag te voeren. Maer Pipinus moest insgelyks nog te jong geacht worden, indien hy, als sommigen willen, in 802 ter wereld kwam. Waerschynlyk was hy eenige jaren ouder, doch hoeveel weet men niet.

(3) Zie den Astron. c. 24, by Bouquet, VI, bl. 98, en de aenteek. a aldaer.

[p. 327]

Terwyl de keizer nog te Aken verbleef, kwam de Deensche koning Heriold⁽¹⁾, die door eene tegenparty van den troon gestooten en, na een bloedig gevecht waerby zyn broeder Reginfried het leven had ingeschoten, uit het land gevlugt was⁽²⁾, by den vorst der Franken om hulp smeeken. Lodewyk had misschien beter gedaen zich in de Deensche belangen niet te mengen, maer dat woeste volk aen zyn eigen twisten over te laten, die 't niet dan verzwakken konden. Hoe 't zy, hy wilde de vriendschap, tusschen zyn' vader en Heriold gesloten, niet breken, maer trok zich de zaek des smeekers aen, en ried hem schuilplaets te zoeken in Saksen, tot dat er tyd en gelegenheid ware om hem met de wapens te ondersteunen⁽³⁾.

Het was den keizer ernst; want zonder uit te stellen beval hy aen de Saksers en de Obotriten gereedschap te maken om tegen de Denen op te trekken. Dit bevel werd nagekomen. In den winter zelf beproefde men tot tweemael toe om de Elbe over te gaen, terwyl zy bevrozen was; maer telkens kwam

(1) Zie boven, bl. 511.

(2) Zie Bolhuis, bl. 42, 43.

(3) Astron. c. 24.

[p. 328]

een schielyke dooi het ys smelten, en dwong den kryg te verschuiven tot omstreeks half mei, wanneer al de saksische graven met talryke hulpbenden hunner naburen, en met zekeren Balderic, Lodewyks afgezant, den togt naer 't Noorden ondernamen⁽¹⁾. Omtrent dien zelfden tyd was de keizer, na te Aken het Paeschfeest gevierd te hebben, met krygsvolk naer Saksen gegaen, om te Paderbron een byzonderen landdag te houden⁽²⁾. Wat men op die vergadering verrigtte meldt de geschiedenis niet, doch men mag vermoeden dat de burgerlyke zoo wel als de geestelyke belangen des volks⁽³⁾ er zorgvuldig geregeld werden; want Lo-

(1) Zie de Annales Einhardi, ad ann. 815, by Pertz, I, bl. 202.

(2) En wel in het eerste van July, volgens een extract uit de Annal. Lambec. by Bouquet, V, bl. 170.

(3) De geestelyke belangen waren zonder twyfel de voornaemste, want van de bekeering der Saksers hing alles af. De abt van Corbeije kwam in persoon naer Paderbron verlof vragen om een klooster te stichten in het land zelf der Saksers, en aldus het geloof onder dat volk meer en meer te verspreiden. De keizer stemde zulks gereedelyk toe. Het klooster werd gebouwd op eene plaets genaemd Hethis, te midden van Sollingerwoud in het Brunswyksche, en het gevolg was dat het huis weldra te klein werd voor de menigte van moniken, zelfs uit de edelste familiën, welke er het geestelyk leven omhelsden. Zie de Hist. translationis S. Viti, c. 8, by Pertz, II, bl. 579, en de aenteek. 2. aldaer.

[p. 329]

dewyk was de Saksers ten zeerste genegen, en verzuimde niets om hunne gehechtheid te winnen. Daer had hy vroeger reeds klare blyken van gegeven, toen hy, kort na de dood zyns vaders, de Saksers en de Friezen in het door Karel afgenomen regt herstelde om van hunne erfenissen te mogen beschikken zonder de tusschenkomst der geestelykheid. Deze gunst waerdeerden beide volkeren zoo hoog, dat zy sedert den keizer steeds getrouw bleven⁽¹⁾.

Terwyl de landdag nog duerde, kwam het leger uit het Noorden terug naer Paderbron, en de oversten gaven rekenschap van hunne krygsbedryven. Zy waren de Eider ever geraekt, ja doorgedrongen tot Sinlendi⁽²⁾ en zelfs hooger op tot aen de

(1) Zie Astron. Vita Lud. Pii, c. 24, by Bouquet, VI, bl.98.

(2) Volgens Otherus lag Sinlendi in het oostelyk gedeelte van de Chersonesis Cimbrica, bezuiden Jutland. Zie Pertz, I, bl. 202, aenteek. 82.

[p. 330]

zee⁽¹⁾, alwaer zy dry dagen hadden gelegerd, den vyand afwachtende om slaegs te worden. Deze had al zyne magt byeen gerukt en lag met 200 schepen op een eiland dry mylen van de kust; maer een gevecht dorst hy niet wagen, dusdanig dat de keizerlyken zich hadden moeten te vrede houden met op hunnen weg alles te verwoesten, en onverrigter zake wederkeerden, zoo nogtans dat zy een veertigtal landzaten tot pandslieden meêbragten. Hiermede was Heriold weinig geholpen, en genoodzaekt in Saksen te blyven tot gunstiger tyden. Lodewyk, om zich voor de wederwraek der Denen te beveiligen, deed de noordelyke grenzen versterken en keerde vervolgens naer Aken⁽²⁾.

Paus Leo III stierf in Juny 816. Hy werd spoedig

(1) Einhardus zegt in littore Oceani.

(2) Aldus Theganus, c. 14; maer Einhardus, ad ann. 815, wil dat de Keizer naer Frankfort zou vertrokken zyn. Misschien is hy dat zelfde jaer nog naer Paderbron weêrgekeerd, en heeft hy ditmael aldaer een gezantschap van Denen ontvangen, die vrede kwamen voorstellen, als Theganus verhaelt. Dat echter die voorstellen van der hand gewezen zyn, blykt uit het versterken van 's ryks grenzen.

[p. 331]

opgevolgd door Stephanus IV, die nog hetzelfde jaer zich op reis stelde naer deze landen, om den keizer te onderhouden over de kerkelyke aengelegenheden⁽¹⁾. Lodewyk was zoo haest niet verwittigd of hy begaf zich naer Rheims, den nieuwen Paus te gemoet, en ontving hem met allen mogelyken eerbied. Te dezer gelegenheid werd hy door de eigen handen van het opperhoofd der Kerk gekroond⁽²⁾. Van zynen kant bevestigde hy alle giften aen de kerk van Roomen door zyne voorgangers gedaen⁽³⁾, en hield dagelyks gesprekken met Stephanus over de geestelyke belangen van het ryk, zoo wel als over die van den roomschen Stoel.

Uit deze heilzame onderhandelingen kwam voort dat, na het vertrek van Zyne Heiligheid, de keizer een groot getal bisschoppen, abten, graven en de voornaemste edellieden van gansch het ryk op eene algemeene vergadering beriep, ten einde samen te werken tot het welzyn der Kerk en het uitroeijen der misbruiken.

(1) Kort voor Leo's dood was de rust te Roomen gestoord, en nog niet volkomen hersteld.

(2) Astron. c. 26. - Thegan. c. 16, 17.

(3) Zie Ermoldus Nigellus, de Reb. gest. Lud. Pii, Lib. II, v. 391, sqq. by Bouquet, VI, bl. 33.

[p. 332]

Onder dat opzigt was er veel te doen. Menige kerkvoogden en priesters hadden den geest van hunnen staet verloren. In stede van voor God alleen te leven, van hunnen tyd te besteden aen het gebed en aen de zorg der zielen, zag men hen ter jagt varen met pyl en boog, met honden en valken; of zy zaten te peerd, geleersd en gespoord, den bandelier op den schouder en den degen aen de zyde, met de edelen wedyverend in allerhande krygsoefeningen⁽¹⁾. De moniken ook van beide geslachten hadden, in vele kloosters, hunne pligten vergeten, gaven ergernis, leefden in de weelde, verzaekten hunne beloften⁽²⁾. Tegen al dat kwaed werd middel geschaft op de vergadering te Aken gehouden in 816 en nogmaels in 817. Wyze verordeningen gingen uit tot regeling van het leven der kanoni-

(1) Astron. c. 19 en 28.

(2) De oorzaek van het kwaed lag grootendeels in het vergeven der bisdommen en abtdyen aen wereldsche Grooten, een misbruik, dat door Karel Martel ingevoerd was (zie II^de Deel, bl. 461, 62), en dat het verval van den geestelyken staet tot noodwendig gevolg moest hebben. Zie Du Cange op het woord Abbacomites, I, col. 20, 21.

[p. 333]

ken⁽¹⁾, tot bevordering der evangelische volmaektheid in de kloosters⁽²⁾, tot handhaving der kerkelyke tucht door de bisschoppen en hunne onderhoorigen⁽³⁾. Deze wetten werden plegtiglyk afgekondigd, verzonden naer de voornaemste kerkvoogden⁽⁴⁾, met bevel van ze overal te doen onderhouden⁽⁵⁾.

(1) Zie Astron. c. 28, by Bouquet, VI, bl. 100, en de aenteek. c aldaer. Zie ook Labbe, Conciliorum, IX, col. 399, sqq. - Men gaf toen ter tyd den naem van Canonici (onderscheiden van de kloosterlingen of Regulares) aen al de wereldlyke priesters en geestelyken, die in den vasten dienst eener kerk waren, zelfs buiten de steden. Zie Thomassinus, Vetus et nova Ecclesiae Disciplina, I, bl. 639. Priesters die by de Grooten dienst deden en van hen onderhouden werden, voerden dien naem niet. Ib.

(2) Zie het Capitulare van 817, by Pertz, III. (Legum, l), bl. 201.
In dezelfde vergadering werd bepaeld welke abtdyen voortaen tol giften en krygsdienst, welke andere enkel tot giften, en welke slechts tot gebeden verpligt waren. Zie aldaer, bl. 223.

(3) By Pertz, bl. 206.

(4) Zie de Encyclica ad archiepiscopos, by Pertz, bl. 219.

(5) De heilige Benedictus, abt van Aniane, kreeg last de kloosters te bezoeken en de hervormingswetten uit te voeren. Zie Astron. c. 28, by Bouquet, VI, en de uittreksels uit des heiligen leven, aldaer, bl. 274.

[p. 334]

Naest de kerkelyke belangen verzorgde Lodewyk ook die des volks. Met gemeenen overleg van de Grooten des ryks, stelde hy nieuwe capitula op tot wyziging, verbetering of aenvulling der Salische en andere wetten; hy gaf voorschriften over den regtshandel, maekte nadere bepalingen op het strafregt, vaerdigde bevelen uit omtrent het bestier der graefschappen⁽¹⁾: met een woord, het bleek allenzins dat de keizer zyne hooge pligten wel begreep en den vasten wil had om ze getrouwelyk te vervullen.

Ja, maer de last was te zwaer voor Lodewyks schouderen. Hy voorzag dat het hem onmogelyk wezen zou dien alleen te dragen, weshalve hy meende wel te doen met een deel der zorg aen zyne kinderen over te zetten, door de verdeeling des ryks. Daertoe besloot hy reeds in 817. Lotharis, die de oudste was, werd keizer gekroond om naest den vader denzelfden eertitel te voeren en hem in

(1) Zie by Pertz, bl. 195, 210, 214, 216, 225 en 227.

[p. 335]

de opperste waerdigheid op te volgen. De twee anderen, Pipinus en Lodewyk zouden koningen zyn. Het ryk van den eersten moest bestaen uit Aquitanië⁽¹⁾, Gasconje⁽²⁾ en de mark van Toulouse⁽³⁾, waerby nog vier graefschappen gevoegd werden: dat van Carcassonne in Septimanië⁽⁴⁾ en die van Nevers, Autun en Avallon in Burgondië. Het ryk van Lodewyk zou samengesteld zyn uit Beijeren, Carinthië⁽⁵⁾ en al de landen veroverd op de Bohemers, de Avaren en de Slaven, tegen Beijeren oostwaert aengrenzend⁽⁶⁾. Al het overige moest aen

(1) Versta al de landen gelegen tusschen de Loire en de Garonne.

(2) Zie II^de Deel, bl. 65 en 439 in de aenteek.

(3) Marca Tolosana zegt de oorkonde. Versta het land gelegen tusschen de Garonne en de Aude. Zie Bouquet, VI, bl. 405, aenteek. e.

(4) Zie II^de Deel, bl. 256, aenteek. 2.

(5) Heden een oostenryksch hertogdom tusschen Tirol, Stiermarken en Carniolen. De hoofdstad is Klagenfurt.

(6) Daerby werden gevoegd of aen den beijerschen koning afgestaen twee aenzienlyke villae: Lauterhofen, beoosten Nurenberg, en Ingolstadt op den Donau. Zie Pertz, bl. 198 en de aenteek.

[p. 336]

Lotharis komen en blyven, die niet alleen in aenzien en gezag verre Loven zyne broeders verheven werd⁽¹⁾, maer welks aendeel, in grondgebied en getal van onderzaten, ongelyk grooter was dan die van Pipinus en Lodewyk te samen⁽²⁾. Hier kwam nog by dat de twee jongste zonen in eene soort van afhankelykheid gesteld werden ten opzigte van hun ouderen broeder, wien zy jaerlyks een bezoek en geschenken moesten doen⁽³⁾, zonder wiens medeweten en toestemming zy wel vyandlyken aenval mogten afweren, maer geenen kryg ondernemen, noch vrede sluiten, noch kasteelen vervreemden,

(1) Men ziet dat Lodewyk de Vrome hier, voor de eerste mael, het regt van eerstgeboorte deed gelden, een regt dat later algemeen is geworden, en de ryken in hunne geheelheid heeft doen overgaen aen den oudsten zoon.

(2) Inderdaed het ryk van Lotharis, dat waerlyk het ryk der Franken heeten mogt, besloeg Italië, Austrië en Neustrië, Burgondië (buiten de dry graefschappen), Septimanië (behalve Carcassonne) en al de overrhynsche wingewesten die aen het beijersch koningryk niet toegevoegd waren.

(3) Een bezoek, namelyk om over de gemeene belangen met den oudste raed te slaen.

[p. 337]

noch huwelyken aengaen, noch zelfs gezanten van buiten ontvangen⁽¹⁾.

Deze en meer andere bepalingen⁽²⁾ toonen klaer dat het Lodewyk den Vrome inzonderheid te doen was om de eenheid van het ryk te handhaven⁽³⁾; doch de twee jongere broeders, even zoo heerschzuchtig als de oudste, vonden hun rekening niet by hetgene te Aken vastgesteld was. Voor het oogenblik ja, toonden zy zich te vrede en namen aen wat hun toegedeeld werd, maer met een inwendig besluit van er op weêr te komen, het zy na des vaders dood, het zy by gunstiger gelegenheid.

Koning Bernhart van Italië had zoo veel geduld niet. Hy was niet meêgeteld in de ryksverdee-

(1) Zie de Charta divisionis imperii, anni 817, by Pertz, bl. 198 of by Bouquet, VI, bl. 405.

(2) Zoo werd ook vastgesteld dat, byaldien de twee koningen, of een van hen, kinderen nalieten, deze het ryk huns vaders niet deelen zouden, maer dat één uit den hoop, door het volk gekozen, het bewind alleen zou voeren.

(3) Dit is overigens in het prooemium van het Charter zelf uitgedrukt, en 's keizers wensch was billyk, dewyl de eenheid tot dus verre de kracht en den luister des ryks had uitgemaekt.

[p. 338]

ling⁽¹⁾, en kwam keizer Lodewyk te sterven, hy mogt zeker zyn dat Lotharis hem de kroon op het hoofd niet zou laten. Zulks deed hem bedacht worden om zyn' eigen oom den voet te ligten en zelf vrymagtig in Italië te regeeren. Vele inlandsche grooten, die met den jongen koning zeer ingenomen waren, bliezen hem de ooren vol, en rieden hem aen van zich maer onafhankelyk te verklaren, de stellige verzekering gevende dat hy al het volk meê zou hebben. Bernhart liet zich misleiden. Hy rukte manschap byeen, en marcheerde naer de Alpen met het inzigt van de bergpassen te bezetten, alsof dat genoeg was om de Franken voor eeuwig uit Italië te sluiten.

Dwaze hoop! De keizer hoorende wat er gaende was, riep zyn leger op, dat met byzonderen geestdrift en buitengewoon sterk naer 't Zuiden trok, om den hoon zyn' meester aengedaen te wreken. Maer het had er niet veel moeite meê; want het zy dat de italiaensche vorst geenen staet kon maken op zyn krygsvolk, het zy dat hem zelf de moed ont-

(1) Waerschynlyk omdat hy een onwettig kind was. Zie Theganus, c. 22, en de Charta divisionis imperii, c. 15.

[p. 339]

viel wanneer hy zag met welke magt hy ging te doen hebben, hy gaf het op zonder vechten en kwam ongewapend het gebergte over om vergiffenis te vragen aen zyn' oom, dien hy te Châlons aentrof⁽¹⁾.

Vergiffenis zou hy vermoedelyk van den keizer wel gekregen hebben; doch de Leuden, misschien opgestookt door Lotharis die belang had om den gevangen van kant te helpen, wilden niet. Kortom Bernhart werd ter dood veroordeeld op een' ryksdag te Aken gehouden. De keizer, 't is waer, veranderde de straf in die van verblinding⁽²⁾, welke dan ook op onderscheidene medepligtigen⁽³⁾ uitgevoerd werd; maer de ongelukkige vorst stierf dry dagen daerna⁽⁴⁾. Zyne dood viel Lodewyk zoo

(1) Namelyk Châlons-sur-Saône. Zie den Astron. c. 29.

(2) Die barbaersche straf was toen niet ongemeen. Men hield een gloeijend yzer tegen de oogen des verwezenen, en deze verloor aenstonds zyn gezigt.

(3) Onder deze waren eenige bisschoppen. Zy hielden hun leven en hun gezigt, maer werden verbannen.

(4) Aldus Theganus, c. 22. De Astronomus (c. 30) wil dat Bernhart zichzelven omhals zou gebragt hebben; maer een andere schryver verhaelt dat de vorst zich met het zweerd verweerde tegen de uitvoerders der straf, en dat hy by die worsteling omkwam. Zie Bouquet, VI, bl. 178, aenteek. a.

[p. 340]

zwaer op het hart, dat hy ze nimmer vergeten kon; hy verweet zich de wreedheid aen zynen neef gepleegd, en deed ja boetveerdigheid omdat hy ze niet belet had⁽¹⁾.

Dit gebeurde in de lente van 818. Dat zelfde jaer raekten de Armorikaensche Britten in opstand. Dit nog bykans wild volk⁽²⁾ had steeds het voorbeeld der Saksers nagevolgd en, zoo veel zyne zwakheid toeliet, tegen de Franksche heerschappy geworsteld. Dit mael ging het verder. Een zekere Morvan⁽³⁾, van adelyk geslacht, dorst niet alleen de onderdanigheid opzeggen, maer deed zich koning uitroepen, en gaf aen Lodewyks afgezant die hem dien titel wilde doen neêrleggen, een antwoord zoo

(1) Thegan. c. 23.

(2) By Ermoldus Nigellus, lib. III, v. 43, sqq., wordt veel kwaed gezegd van de zeden der Britten in de negende eeuw; nogtans schynt de getuigenis niet overdreven. Zie Bouquet, bl. 39.

(3) Of Morman.

[p. 341]

stout alsof hy voor niemand ter wereld vreezen moest⁽¹⁾.

De keizer was dus verpligt er met de wapens tusschen te komen. Hy zelf leidde zyn leger op naer het land der Britten, alwaer Morvan toch het hert had om in het veld te verschynen en slag te leveren, ja met zulke hardnekkigheid, met zulke woede, dat hy aen het hoofd der zynen strydende door de hand van een zekeren Choslus⁽²⁾ ter neêr werd geveld en op de plaets dood bleef⁽³⁾. Daermeê was 't voor dezen keer weêr uit by de Britten. Zy onderwierpen zich, gaven al hunne sterkten over, met zoo veel gyzelaers en zoo veel goede beloften als Lodewyk wenschen kon⁽⁴⁾.

De keizerin Ermengardis had haren gemael op zynen krygstogt gevolgd, doch niet verder kunnen gaen dan tot Angers⁽⁵⁾, alwaer zy ziek was blyven

(1) Zie dat antwoord by Ermoldus Nigellus, lib. III, v. 211, sqq., by Bouquet, bl. 42.

(2) De Astronomus, c. 30, noemt hem regiorum equorum custos.

(3) Ermold. Nigell. verhaelt dit gevecht met al zyn omstandigheden, by Bouquet, VI, bl. 44, sqq.

(4) Zie Annales Einhardi, ad ann. 818.

(5) Angers ligt 18 mylen beoosten Nantes, van waer de keizer in het land der Britten gevallen was.

[p. 342]

liggen. Lodewyk dan, nadat hy zyne taek vervuld en de orde hersteld had, haestte zich om tot zyne vrouw terug te keeren; maer in tusschentyd had het kwaed dusdanig toegenomen, dat zy dry dagen na 's keizers wederkomst, op 3 October overleed⁽¹⁾. Lodewyk was ontroostbaer. Treurig en moedeloos trok hy naer Aken, gereed om zyne kroon neder te leggen en het overige zyner dagen in de eenzaemheid door te brengen⁽²⁾; maer zulks werd hem ontraden door de voornaemste Leuden, die daerby alle middelen inspanden om hem tot een tweede huwelyk over te halen. De keizer luisterde naer zyne vrienden, en het jaer daerna ging hy een nieuwen echt aen met Judith, de dochter van een beijerschen vryheer met name Welf, maer door hare moeder afstammende van een hoogadelyk geslacht uit Saksen⁽³⁾. Judith was jong, schoon als een beeld, doch tevens eerzuchtig en vol van listen, waerdoor zy aldra in het hof veel te zeggen kreeg. Hare invloed was verderfelyk. Geen hert hebbende

(1) Astron. c. 31. - Annal. Einh. ad ann. 818.

(2) Zie den Astron. c. 32.

(3) Thegan. c. 26.

[p. 343]

voor de kinderen van Ermengardis, zocht zy die van den vader te verwyderen, om alleen op zyn gemoed te heerschen, waeruit natuerlyker wyze by Lotharis en diens broeders een afkeer tegen hunne stiefmoeder ontsproot, en veel kwaed deed voorspellen.

In 821 trouwde Lotharis de dochter van Hugo graef van Tours⁽¹⁾. Het jaer daerna trad de tweede zoon, Pipinus, in den echt met de dochter van Theodebert⁽²⁾ graef van Madrie⁽³⁾. Beide deze graven waren mannen van groot vermogen, in staet om hunne schoonzonen krachtdadig te helpen, en derhalve om zoo veel te meer onlusten in

(1) Thegan. c. 28. - Astron. c. 34.

(2) Het schynt dat deze Theodebert afstamde van Hildebrand, broeder van Karel Martel (Zie II^de Deel, bl. 383) en dat hy de grootvader was van Robbert den Sterke, grootvader van Hugo Capet. Zie Bouquet, VI, bl. 104, aenteek. g, en Fauriel, IV, bl. 92, aenteek. 4. Zie ook de Stamtafel der Karolingers, op het einde van dit Deel.

(3) Astron. c. 35. - Het graefschap van Madrie, gelegen tusschen Evreux en Rouen, had zynen naem van de rivier la Maudre, die te Mantes, in 't noordwesten van Parys, in de Seine valt.

[p. 344]

het ryk te verwekken, als later maer al te klaer bleek. Na de huwelyks-plegtigheden vertrokken Lotharis en Pipinus, de eerste naer Italië⁽¹⁾, de tweede naer Aquitanië⁽²⁾, en Judith bleef alleen met haren gemael, wien zy het volgend jaer eenen zoon baerde, Karel⁽³⁾ genaemd naer zyn grootvader. Dat deze jongstgeboren 's keizers lieveling was, spreekt van zelf; maer hy kwam in eenen tyd toen de vader reeds over geheel zyne erfenis beschikt en alles aen de voorkinderen uitgedeeld had, dusdanig dat hy, om aen Judiths zoon iets te geven, het van de anderen af moest nemen, en zoo alweêr de ontevredenheid der oudsten vermeerderen.

Voor het oogenblik werd daer niet van gesproken. De keizer ging ryksdag houden te Com-

(1) Lotharis was koning van Italië, krachtens de verordeningen van 817 (c. 17), en nam er den titel van sedert de dood van Bernhart.

(2) Astron. c. 35. - Thegan. c. 29.

(3) Sedert bygenaemd de Kale. Hy werd geboren in het paleis van Frankfort, den 13 Juny 823. Zie Bouquet, VI, bl. 106, aenteek, a. Lotharis zelf hield zyn' broeder over den doop. Zie Nithardus, Hist. lib. II, c. 1, by Bouquet, VII, bl. 16, en den Astron. c. 60.

[p. 345]

piègne⁽¹⁾, alwaer de Deensche Heriold om nieuwen bystand kwam smeeken⁽²⁾. Heriold was in 819, met de hulp der Obotriten, in zyn vaderland gevallen en boven geraekt, althans in dezen zin dat hy met twee andere vorsten van zyn bloedverwantschap aen het bestier kwam⁽³⁾; maer even heerschzuchtig en nayverig als zy allen waren, duerde het goed verstand niet lang. In 822 werden nieuwe twisten door Lodewyk bygelegd op de vergadering van Frankfort, waer gezanten van beide partyen verschenen⁽⁴⁾; doch de verzoening die daer bewerkt was⁽⁵⁾ hield ook geenen stand, en nu kwam Heriold klagen dat men hem andermael den voet wilde ligten, ja uit het land verbannen, omdat hy in het oog der Denen er al te Franksgezind uitzag⁽⁶⁾. Zoo wist de Noordman belang te wekken in zyn voordeel. Volgens zynen wensch zond Lodewyk

(1) Zie boven, bl. 44, aenteek. 1.

(2) Zie Annal. Einhardi, ad ann. 823.

(3) Annal. Einhardi, ad ann. 819.

(4) Annal. Einhardi, ad ann. 822.

(5) Astron. c. 35, in fine.

(6) Annal. Einhardi, ad ann. 823. - Zie mede Bolhuis, bl. 54.

[p. 346]

twee graven naer het land der Denen, hen belastende de zaken van Heriold te regt te brengen, doch tevens om zich niet gansch den toestand dier noordelyke gewesten nauwkeurig bekend te maken. By hunne wederkomst deden zy den keizer omstandig verslag van hetgeen zy gehoord en gezien hadden. Met hen keerde ook Ebbo, de aertsbisschop van Rheims die, op Lodewyks raed en met volmagt van den Paus, naer de Deensche grenzen gegaen was. Daer had hy den vorigen zomer, geholpen door Wilderik bisschop van Bremen, een aenzienlyk getal landzaten gedoopt⁽¹⁾ tot groote vreugd van Lodewyk, die steeds bezorgd was om het christendom te verbreiden, zoo wel uit louteren godsdienstyver als tot meerder zekerheid van zyn ryk.

De twee, dry volgende jaren bleef alles nog in goeden schik. Heriolds mederegenten zochten zelfs den keizer op hunne hand te krygen, als blykt uit het gezantschap dat van hunnentwege, in 825, te Aken op den ryksdag nieuwe voorstellen van vrede

(1) Annal. Einhardi, ad ann. 823. - Vglk. de Annal. Xantenses, ad eumd. ann. by Pertz, II, bl. 225.

[p. 347]

kwam doen⁽¹⁾, en het jaer daerna te Ingelheim, op eene gelyke vergadering, aendrong tot het sluiten van een wederzydsch verbond⁽²⁾. Het schynt echter niet dat zulks veel uitbragt, vermoedelyk omdat de keizer in die vorsten geen trouw had, en alleen meende te mogen rekenen op de regtschapenheid van Heriold.

Daer was inderdaed grond voor; want nog dat zelfde jaer omhelsde Heriold het christendom. Met een aental schepen⁽³⁾ voer hy langs de kusten van Friesland⁽⁴⁾, en verder den Rhyn op, tot Ingelheim waer het hof was. Daer werd hy heerlyk ontvangen, en weldra met vrouw en kroost, benevens ruim vier honderd⁽⁵⁾ zyner volgelingen van beide geslachten, plegtiglyk gedoopt door Otgarius bisschop van Maintz⁽⁶⁾. De keizer zelf stond als gevader over

(1) Annal. Einhardi, ad ann. 825. - Astron. c. 39.

(2) Annal. Einh. ad ann. 826.

(3) Honderd, zegt Ermoldus Nigellus, lib. IV, v. 287, by Bouquet, VI, bl. 56.

(4) Zie II^de Deel, bl. 280, aenteek. 3.

(5) De Annales Xantenses geven dat getal. Zie by Pertz, II, bl. 225.

(6) Volgens de Acta SS. by Wagenaar aengehaeld, II, bl. 48. - Zie ook Bouquet, VI, bl. 58, aenteek. c.

[p. 348]

Heriold, de keizerin Judith over Heriolds vrouw, en Lotharis⁽¹⁾ over hunnen zoon⁽²⁾. By deze gelegenheid werden er feesten en jagtpartyen gehouden ter eere van den bekeerden vorst⁽³⁾, die met dit alles zoo zeer ingenomen was, dat hy uit erkentenis zyn ryk aen Lodewyk opdroeg en 't vervolgens van hem weêr te leen ontving⁽⁴⁾.

Zyn ryk, ja; maer dit had hy zoodanig in de hand niet, dat hy, nu vooral christen zynde, van diens verdere bezitting verzekerd ware⁽⁵⁾. De keizer zag

(1) Lodewyks oudste zoon.

(2) Aldus Ermold. Nigell. Lib. IV, v. 363. Wagenaar, II, bl. 47, spreekt van twee zonen, Godfried en Rudolf, alsmede van twee broeders Roruk en Hemming. Zie Acta SS. Febr. I, bl. 399.

(3) Ermold. Nigell. weidt over dat alles breedvoerig uit, lib. IV, v. 287-632.

(4) Ermold. Nigell. v. 601. Zie de aenteek. van Bouquet op die plaets, bl. 62.

(5) De sluwe Noordman wist wel dat die leenverheffing niet veel beduidde. Ook was, naer alle waerschynlykheid, geheel zyn gedrag maer veinzery; want sedert zwoer hy het christelyk geloof weêr af (Zie Bouquet, VI, bl. 63, aenteek. g.), en later verdacht geworden zynde van myneed en verraed, raekte hy zyn hoofd kwyt. Zie de Annal. Fuldenses, ad ann. 852, by Bouquet, VII, bl. 164. Wy voegen dit hier by, omdat wy in't vervolg Heriold uit het oog zullen verliezen.

[p. 349]

dat wel genoeg in, en vreesde dat zyn bekeerling voortaen nog meer tegenstand in zyn land zou vinden, weshalve hy hem een vry groot graefschap in Friesland⁽¹⁾ te leen gaf, opdat hy in ieder geval eene veilige schuilplaets hebben mogt⁽²⁾. Voor het oogenblik echter trok hy huiswaert, mede nemende wat er noodig was tot het verrigten van den goddelyken dienst⁽³⁾, en vergezeld van twee heilige

(1) De Astron. c. 40, en anderen heeten dat graefschap Rhiustri. Het was hoogst waerschynlyk gelegen naby de Weser, en dus digt by Heriolds ryk. Zie Vita S. Willehadi, c. 33, by Pertz, II, bl. 389 en de aenteek. 26 aldaer.

(2) Annal. Einhardi, ad ann. 826. Later moet Heriold nog beleend zyn geworden metandere bezittingen in het toen ter tyd genoemde Friesland. Men vindt hem, met zyn' broeder Roruk, het gebied voerende te Duurstede aen den Rhyn. De zelfde Roruk kreeg leenen in Kennemerland, en eene andere broeder van Heriold, Hemming namelyk, kreeg gezag over Walcheren. Zie Bolhuis, bl. 57.

(3) Heilige vaten namelyk, priestergewaden en kerkboeken. Zie Vita S. Anskarii, c. 8, by Pertz, II, bl. 695, aenteek. 14.

[p. 350]

kloosterlingen, Anskarius en Autbertus, die hem en de zynen verder in het christendom zouden onderwyzen⁽¹⁾.

Terwyl de keizer zich aldus bevlytigde om, daer in 't Noorden, het ryk der waerheid op te bouwen, waren de Gasconjers in de weer om het zyne, ginds aen het zuid-eind, af te breken. Lodewyks inschikkelykheid voor de hertogen van Merovingische afkomst⁽²⁾ had hen stouter gemaekt, niet rustiger of getrouwer: zoodat de keizer, in het jaer 819, ziende dat er anders geen doen aen was, den laetsten nazaet van Eudo, hertog Lupus Centullus tot dus verre zonder kinderen, van zyne weerdigheid afgezet en in ballingschap gezonden had⁽³⁾, in zyne plaets aenstellende een Frankschen edelman met name Totilo⁽⁴⁾.

Het ging sedert daerom niet beter: in tegendeel.

(1) Zie Vita S. Anskarii, c. 7 en 8. Heriold hield het niet lang vol: reeds het volgend jaer werd by door de tegenparty gedwongen het land te ruimen. Zie Einhardi Annal. ad ann. 827.

(2) Zie boven, bl. 308.

(3) Zie Astron. c. 32, by Bouquet, VI, bl. 102.

(4) Zie aldaer, aenteek. c.

[p. 351]

De Gasconjers konden dien vreemdeling niet dulden; de Basken vooral⁽¹⁾ waren er zoodanig op gebeten dat zy, omstreeks 823, met de Araben van Spanje de handen in een slaende, den keizer veel afbreuk deden, en het jaer daerna een aquitanisch leger, dat over de bergen gezonden was om Lodewyks gezag te herstellen, deerlyk teisterden, ja zoo goed als vernielden, in die zelfde engten waer Karel de Groote reeds zoo veel geleden had⁽²⁾. De volgende jaren werden er middelen aengewend om de Basken weêr onder 't juk te brengen; nieuwe legers trokken naer de Pyreneën en de marken van Spanje⁽³⁾; maer werkten niet zeer veel uit, dusdanig dat de heerschappy der Franken daer in 't Zuiden geknakt was en bleef.

Zulks was vooral het gevolg van inwendige on-

(1) De Basken woonden wederzyds de Pyreneën, aen genen kant, in een deel van hedendaegsch Biscaye; aen dezen, in een deel van Bearn, omstreeks Pau en Bayonne. De Basken en de Gasconjers waren van éénen stam en heulden veelal samen.

(2) Astron. c. 37. - Annal. Einhardi, ad ann. 824.

(3) Zie den Astron. c. 41. - Annal. Einhardi, ad ann. 827.

[p. 352]

lusten welke omtrent dien tyd in het ryk oprezen. De jonge Karel werd allengskens groot. Zyne moeder kon niet lyden dat hy geen aendeel hebben zou in de erfenis zyns vaders, en gebruikte dus al haren invloed op diens hart, om hem de schikkingen, in 817 gemaekt, te doen veranderen. Onbillyk kan men dien wensch niet heeten; want Karel was zoo wel Lodewyks kind als de zonen van Ermengardis, en de gewoonte bragt meê dat onder de broeders, zelfs van onderscheiden bedde, de vaderlyke nalatenschap gedeeld wierd. De keizer toonde zich dan genegen om Judith te voldoen; maer kunnende van de twee jongste zyner voorkinderen niets afnemen, dewyl hun aendeel, in vergelyking van hetgeen Lotharis toegezegd was, reeds al te gering scheen in hun eigene oogen, bleef er niets over dan dat van den oudste te verminderen. Deze stelde zich in het begin daer tegen, doch de keizer wist hem over te halen⁽¹⁾, en hebbende voor de maend July 829 eenen ryksdag beschreven te Worms, deed hy daer door zyne zonen en door de vergaderde Leuden

(1) Zie Nithardus, Hist. Lib. I, c. 3, by Pertz, II, bl. 651.

[p. 353]

eene verordening toestemmen, waerby bepaeld werd dat Alemannië⁽¹⁾ met Rhetië⁽²⁾ en eenige gauen van Burgondië aen Karel zouden toebehooren⁽³⁾.

Men ziet dat Lodewyks nakind niet bovenmate begoed werd, en dat redelyker wyze de anderen mogten te vrede zyn met hetgeen men hun liet. Maer daer bestond reeds ongenoegen en partyschap onder de Grooten des ryks; 's keizers oudere zonen hadden reeds het oor geleend aen kwade ingevingen, aen heerschzuchtige ontwerpen; daer zweefden heimelyke geruchten van afval, van verraed, van samenzwering, welke den zwakken vorst genoegzaem ontrustend schenen om hem maetregelen te doen nemen tot zyne persoonlyke veiligheid⁽⁴⁾. Op den zelfden ryksdag van Worms noemde hy Bernhart, sedert lang hertog of landvoogd van Sep-

(1) Het toenmalige Alemannië lag tusschen den Rhyn en de Lech (Zie II^de Deel, bl. 468, aenteek. 1) beslaende het hedendaegsch Wurtemberg en een deel van Beijeren.

(2) Zie II^de Deel, bl. 294, aenteek. 2.

(3) Zie Thegan. c. 35 en Nithardus, cap. cit.

(4) Zie Nithard. cap. cit. en den Astron. c. 43.

[p. 354]

timanië, tot, zyn' kamerling⁽¹⁾, en belastte hem met de opvoeding van den jongen Karel. Deze Bernhart was van hooge afkomst⁽²⁾, een man van veel beleid, onverzettelyk in zyne voornemens en zeer gehecht aen zyn' meester, die juist daerom zynen keus op hem had gevestigd. Ja, maer om dezelfde reden mishaegde hy aen anderen, aen Lotharis vooral, welke zich nu van zyn' schoonvader liet inblazen, dat de nieuwe kamerling hem en zyn broeders uit hun erfdeel wel zou weten te stooten, en Judiths zoon in de plaets stellen⁽³⁾. Ten einde zulks voor te komen, moesten zy maer alle dry de wapens in de hand nemen, het volk opmaken, het hof zuiveren van booze raedslieden en aldus hun' vader onttrekken aen allen verkeerden invloed⁽⁴⁾.

(1) Zie boven, bl. 71-72, wat die weerdigheid inhad.

(2) Theganus, c. 36, noemt hem de stirpe regia. Hy was de zoon van Willelmus, hertog van Toulouse, en doopskind van keizer Lodewyk. Zie de Annal. Fuld. ad ann. 829, by Bouquet, VI, bl. 209 en de aenteek. b aldaer.

(3) In het leven van Wala, door Paschasius Radbertus, wordt veel kwaed gezegd van Bernhart. Zie Vita Walae, lib. II, c. 7, by Pertz, II, bl. 551.

(4) Zie Astron. c. 44. - Nithardi. loc. cit.

[p. 355]

Zoo hiet het, doch 't waren maer voorwendsels om de geheime inzigten te verbloemen.

Het kwaed brak uit in 830, ter gelegenheid van een' veldtogt tegen de Armorikaensche Britten, die weêr aen 't muiten gevallen waren. Bernhart had, op eene gewoone lentevergadering te Aken, geraden dat men de oproerigen den tyd niet zou geven om plannen te smeden, maer onvoorziens en met groote magt in hun land vallen, zynde dit het beste middel om er haest meê gedaen te hebben. Hy had gelyk, doch wist misschien niet dat sedert lang die togten naer Brittanje de Leuden zoo wel als het volk tegenspanden, omdat zy veel moeite kostten en weinig voordeel gaven. Thans had men er nog minder trek toe, dewyl het Vasten was, te vroeg dus en een ongunstige tyd om kryg te voeren⁽¹⁾. Echter ging het door. De keizer wilde, naer gewoonte, zyn volk in persoon opleiden, doch sterk gekweld zynde met het voet-euvel of podagra, dorst hy geene lange landreis wagen. Hy begaf zich dan van Aken naer den zeekant, met het inzigt van zynen weg te ne-

(1) Zie de Acta exauctorationis Lud. Pii, cap. 3, by Bouquet, VI, bl. 245.

[p. 356]

men over 't water, en beval aen het leger spoedig naer de westkust te trekken, alwaer hy zich vervolgens aen het hoofd zyner scharen stellen zou, of ten minste van naby den togt bestieren⁽¹⁾. Lodewyk vermoedde nog geene ongehoorzaemheid; maer ter nauwernood was hy te Sint-Omer⁽²⁾ aengekomen, of hy kreeg de tyding dat alles achter hem in rep en roer stond⁽³⁾.

Namelyk, in stede van het hun gegeven bevel uit te voeren, hadden eenige samengezworen Grooten het volk opgestookt en van den dienst weten af te houden, terwyl zy een deel van het reeds in de wapens zynde leger, niet naer het land der Britten, maer naer Parys gezonden hadden, werwaerts ook Lotharis uit Italië, Pipinus uit Aquitanië en Lodewyk uit Beijeren⁽⁴⁾ in der haest ontboden waren,

(1) Zie de Annal. Bertiniani, ad ann. 830, by Bouquet, VI, bl. 192.

(2) Op den weg van Ryssel naer Calais. Daer was toen eene abtdy, zeer vermaerd in de Geschiedenis. Zie II^de Deel, bl. 510.

(3) Zie de Annal. Mettenses, ad ann. 830, by Bouquet, VI, bl. 212.

(4) Lodewyk was in 825, naer Beijeren gezonden, om in zynen eigen naem te regeren. Zie Astron. c. 39.

[p. 357]

om zich met de Leuden te verstaen en een eind te stellen aen de dusgezegde kwade regering. Aldra was Pipinus met eene talryke bende naer Orleans afgezakt, zette daer de Loire over, en ging naer Parys, alwaer hy nieuwe krygsmagt vond en voorttrok tot Compiègne⁽¹⁾, zullende hy in het paleis van Verberie⁽²⁾ zyne twee broeders afwachten⁽³⁾.

Zoo haest de keizer wist wat er geslagen was, zond hy vertrouwelingen naer Aken om de keizerin te halen, die er niet veilig meer was. Willende beletten dat zy in de handen harer vyanden viele, deed hy haer leiden naer een klooster in de sterke stad van Laon⁽⁴⁾, waer hy meende dat zy niets zou te vreezen hebben. De kamerling Bernhart, die zyn' meester gevolgd had naer Sint-Omer, en op wien de eedgenooten byzonder gebeten waren, nam, op 's keizers raed, de vlugt naer Barcelone, en raekte dus uit de voeten⁽⁵⁾; maer Judith werd door ge-

(1) Zie boven, bl. 44, aenteek. 1.

(2) Verberie is nog een aenzienlyk dorp, overblyfsel van het voormalig paleis, niet verre van Compiègne.

(3) Astron. c. 44.

(4) In 't Noord-oosten van Rheims.

(5) Gelukkiger dan zyn broeder, wien men de oogen deed uitsteken. Zie den Astronomus, c. 45, by Bouquet, VI, bl. 111.

[p. 358]

wapende magt uit hare schuilplaets gerukt, naer Poitiers⁽¹⁾ gevoerd, en in een ander klooster gestoken, alwaer zy onder het toezigt stond van Aquitaniërs⁽²⁾.

Middelerwyl was de keizer zelf naer Compiègne gegaen, om van nader by te zien waer men heen wilde. Zulks bleef niet lang twyfelachtig: neen, zyne ontaerde zonen wilden hun' vader de oppermagt doen nederleggen en hem reeds onterven voor zyne dood. Zy hoopten dat hy eens de kroon afgestaen hebbende, godvruchtig als hy was, van zelf het kloosterlyk leven zou omhelzen; maer hadden, tot meerder zekerheid, de keizerin doen beloven dat zy haren gemael daer ernstig zou toe aenraden, gelyk zy, uit vrees voor de dood waer men haer meê bedreigd had, werkelyk deed⁽³⁾; doch de keizer had daer weinig zin voor, en antwoordde dat hy er moest over nadenken.

(1) Zie II^de Deel, bl. 441, aenteek. 1.

(2) Annal. Bertin. ad ann. 830, by Bouquet, VI, bl. 192.

(3) Astron. c. 44.

[p. 359]

Intusschen was Lodewyk van Beijeren naer Compiègne gekomen, en in den loop van Mei zag men Lotharis daer ook. Deze laetste, ofschoon tot dan toe afwezig, had niet te min alles in het werk gelegd. Hy had nog meer belang dan zyn broeders in 's vaders afstand, en zou zich waerschynlyk niet ontzien hebben van geweld te gebruiken, had de Beijersche vorst daer willen in toestemmen; maer deze stelde er zich tegen⁽¹⁾, en nu werd besloten dat de keizer in Lotharis bewaring blyven zou tot den volgenden ryksdag, alwaer de zaek in eene algemeene vergadering zou beslist worden⁽²⁾.

Tyd gewonnen is veel gewonnen, zegt het spreekwoord, en dit bleek hier waer te zyn. Pipinus en zyn jongere broeder begonnen welhaest in te zien dat met Lotharis in de hand te werken, zy zich zelven eenen meester gaven van wien zy minder te hopen hadden dan van hun goedertieren vader. Vele van hunne aenhangers, die op groote belooningen hadden gerekend, vonden zich bedrogen en erkenden dat er voor hen uit de omwenteling meer

(1) Zie Theganus, c. 36, by Pertz, II, bl. 597.

(2) Zie Nithardus, c. 3.

[p. 360]

schade dan voordeel stond te komen. Anderen berouwde het dat zy zich in de zaken der eedgenooten zoo ver hadden laten verwikkelen, en zochten maer om er met eere uit te geraken. Kortom, het ging gelyk het altyd gaet waer veel verschillende belangen in het spel zyn, en waer ieder uit eigen baetzucht de hand leent: de een mistrouwde den ander, en de onderneming bleef steken.

De keizer was zoodanig niet afgezonderd, of hy hoorde wat er van buiten omging, en maekte zich het wankelen der gemoederen ten nutte. Hy zond heimelyke boden tot Pipinus en Lodewyk, met belofte van beider aendeel in de rykserfenis te vermeerderen, indien zy tot huns vaders herstel wilden meêwerken⁽¹⁾. Daer hadden zy ooren voor; maer hoe zou 't geschieden? Zulks moest grootendeels afhangen van de plaets waer de ryksdag zou gehouden worden. De Leuden in Gallië vergaderen was gevaerlyk, dewyl de keizer daer minder vrienden dan tegenstrevers hebben kon. Hy zou 't liever in Germanië gedaen hebben, waer het volk geen kuiperyen kende, en waer hy op de genegenheid

(1) Zie Nithardus, c. 3.

[p. 361]

van Friezen, van Saksers en Thuringers staet mogt maken. Doch zulks was dan weêr al te ver van huis en zou de wantrouw al te duidelyk doen blyken; weshalve Lodewyk voorstelde de byeenkomst te houden in het paleis van Nimwegen, hetwelk na genoeg aen Germanië paelde en gemakkelyk toegang gaf aen de Austrasische Franken, beter gezind dan die van Neustrië, van Aquitanië en elders⁽¹⁾.

Daer werd toe besloten, wel eenigzins tegen dank van Lotharis; maer deze was alleen niet meester en mogt overigens zyne inwendige gevoelens door overdreven wederstand niet verraden. In de maend van October trok hy naer Nimwegen met veel volk. Zyne twee broeders kwamen er met minder gevolg; maer de germaensche Leuden en onderdanen verschenen er in zoo groot getal, dat de party van Lotharis overmand was, en dat de keizer al zynen moed wedervond. Hy toonde dit ten opzigte van eenige der voornaemste eedgenooten, aen welke hy beval zich met hunne gewapende magt te verwyderen, gelyk zy deden. De anderen dat ziende, staken

(1) Astron. c. 45. - Nithard. lib. I, c. 3.

[p. 362]

de hoofden byeen, en pleegden raed, te midden van den nacht, met Lotharis, hem voorstellende de krygskans te wagen of gezamentlyk den ryksdag te verlaten. Maer de vorst wist reeds van verlegenheid niet meer wat doen. Hy had zelfs het hert niet van te weigeren, toen de vader hem, met het krieken van den dag, in het paleis ontbood om hem zyn ongelyk onder de oogen te leggen. Doch terwyl zy binnen in gesprek waren, ontstond er buiten een groot rumoer tusschen de twee partyen, gereed om handgemeen te worden, en het pleit te beslissen door het zweerd. Zy hadden ja over en weêr al eenige slagen gewisseld, wanneer de keizer, om het bloed van vrienden en vyanden te sparen, met zynen zoon aen den arm in het plein trad, willende toonen dat zy verzoend waren, en dat alle geschil dus een einde moest hebben. De menigte verstond het zoo: ook werd er niet meer gevochten. Maer nu de keizer de overhand had, gebood hy de belhamels der samenzwering in hechtenis te stellen, en nadat de ryksdag aldus allergunstigst afgeloopen was, vertrok hy met zyne zonen naer Aken, om den winter in de hofstad door te brengen. Meteen deed hy de keizerin uit het klooster ha-

[p. 363]

len, en plaetste haer weêr op den throon⁽¹⁾.

In de lente van het volgend jaer deed Lodewyk, op den gewoonen ryksdag, de gevangenen voor zynen regterstoel verschynen. Lotharis zelf moest tot zyn eigen schande aen 's vaders zyde zetelen, en met zyn broeders oordeel vellen over degenen die zyne heerschzucht hadden begunstigd. Het doodsvonnis wegens hoogverraed werd uitgesproken, doch niet volvoerd: de keizer veranderde het in gevangenissen en ballingschappen, denkende dat het genoeg was de pligtigen voortaen in de onmogelykheid gesteld te hebben van kwaed vuer te stoken⁽²⁾.

Omtrent Paschen liet hy Lotharis vertrekken, hersteld in zyn koningryk van Italië, maer beroofd van den titel van medekeizer, dien hy sedert 817 gedragen had, midsgaders van de andere voorregten welke hem by de ryksverdeeling van dat jaer waren toegekend⁽³⁾. 's Keizers twee andere zonen,

(1) Astron. c. 45. - Nithard. c. 3. - Thegan. c. 37.

(2) Annal. Bertin. ad ann. 831, by Bouquet, VI, bl. 193. - Zie ook Vita Walae abb. aldaer, bl. 286-87.

(3) Zie by Bouquet, bl. 286 en de aenteek. a.

[p. 364]

Pipinus en Lodewyk, vertrokken ook weldra, deze naer Beijeren, gene naer Aquitanië; maer het zy dat de vader hun zoo veel niet gaf als hy beloofd en zy verwacht hadden, het zy dat er nieuwe zaden van oneenigheid gestroeid waren, zeker is het dat beide vorsten met wrokkende herten heengingen, zoodat er uit de schynbare verzoening van het vorige jaer weinig goeds te hopen bleef.

Op het meikamp van Ingelheim verscheen Lotharis, en werd wel ontvangen⁽¹⁾; maer op de najaersvergadering, welke te Diedenhoven moest gehouden worden, was Pipinus geroepen, en kwam niet; althans hy kwam te laet, toen alles reeds afgedaen was. Zulks misnoegde den keizer dermate, dat hy zynen zoon, tot straf dier ongehoorzaemheid, beval by hem te blyven en mede naer Aken te gaen. Pipinus volgde inderdaed zyn' vader naer de hofstad; doch omtrent kersmis, dat soort van half-gevangenschap moede geworden zynde, maekte hy zich weg naer Aquitanië, zonder oorlof gevraegd of afscheid genomen te hebben⁽²⁾. Men

(1) Annal. Bertin. ad ann. 831, by Bouquet, VI, bl. 193.

(2) Astron. c. 46. - Annal. Bertin. ad ann. 832.

[p. 365]

mag denken dat de keizer gewigtige redenen had om over deze vlugt zeer gebelgd te wezen⁽¹⁾; want aenstonds riep hy van wyd en zyd zyne meest vertrouwde vasallen byeen, om met hen raed te plegen over 't geen hem te doen stond. Daer werd besloten de zaek te laten rusten tot den ryksdag van September, die beschreven zou worden te Orleans, en waer men Pipinus met zyne twee broeders moest op ontbieden, zullende alsdan de eerste rekenschap te geven hebben van zyn gedrag.

Dit was zoo haest niet vastgesteld, of de keizer ontving de tyding dat zyn andere zoon Lodewyk met een leger van Beijeren en Slavonen in optogt was om Alemannië te veroveren⁽²⁾, ja dat hy zelfs in het hoofd had den Rhyn over te komen en zoo veel van het ryk af te nemen als hy krygen kon⁽³⁾.

Zoo had de ongelukkige vader tevens tegen twee wederspannige kinderen te kampen. Zonder tyd te verliezen riep hy de Franken en de Saksers onder

(1) Zie op het einde van dit hoofdstuk, bl. 395, aenteek. 5.

(2) Alemannië was aen den jongen Karel toegezegd. Zie boven, bl. 353.

(3) Annal. Bertin. ad ann. 832.

[p. 366]

de wapens, en haestte zich naer Maintz, alwaer hy omstreeks half April reeds manschap genoeg by de hand had om, over den Rhyn, de oproerigen te gemoet te gaen. Deze legerden niet verre van daer⁽¹⁾ en hadden er al vry wat verwoesting gesticht; maer wanneer Lodewyk lucht kreeg van 's keizers nadering met een heir dat veel talryker was dan hy verwacht had, keerde hy in aller yl naer huis, verlaten van een groot gedeelte zyner krygslieden, die tot den vader overliepen⁽²⁾. Deze volgde den vlugteling tot aen de Lech⁽³⁾. Te Augsburg hield hy stil en ontbood daer zynen zoon die, thans zoo goed als zonder aenhang, niet weigeren dorst, of laet ik zeggen niet weigeren wilde; want hy kende de goedheid zyns vaders te wel, om niet zeker te wezen dat hy met een enkel woord diens gramschap zou stillen. Inderdaed, hy beleed zyne schuld, zwoer dat hy nimmermeer tegen zynen ouder op zou staen, en alles werd hem vergeven⁽⁴⁾.

(1) Namelyk in het Darmstadtsche, regt over Worms. Zie Pertz, I, bl. 425, aenteek. 11.

(2) Annal. Bertin. ad ann. cit.

(3) Zie boven, bl. 353, aenteek. 1.

(4) Annal. Bertin. ad ann. 832.

[p. 367]

Aen dien kant was de rust dan weêr hersteld. De keizer liet zyne troepen naer huis keeren, en begaf zich naer de Villa van Saltz⁽¹⁾ op de Saale, alwaer hem zyne gemalin te gemoet was gekomen. Beide vertrokken naer Maintz⁽²⁾. Daer ontving de vorst het bezoek van zyn oudsten zoon Lotharis, die schoone woorden kwam spreken, alhoewel hy hoogstwaerschynlyk de eerste oorzaek was zoo wel van Lodewyks opstand in Beijeren⁽³⁾, als van dien zyns anderen broeders, welke thans in Aquitanië aen 't woelen was⁽⁴⁾. Hoe 't zy, de keizer kon met zyn kinderen geenen vrede treffen. In de onzeker-

(1) Thans Königshofen-im-Grabfelde, Beijersch stedeken in 't Noordwesten van Bamberg. Zie de Annales Einhardi, ad ann. 790, by Pertz, I, bl. 176-77, en de aenteek. 7 aldaer.

(2) Navali itinere zeggen de Annales Bertiniani, ad ann. 832, wat sommigen een Saltz op den Rhyn heeft doen zoeken. Maer ik kan 't er niet vinden, en onderstel liever dat de Frankische Saale by Königshofen toen ter tyd bevaerbaer was. Misschien is zy 't nog. Daerenboven spreekt Theganus (c. 40) niet van Maintz, maer van Frankfort, en daer kon Lodewyk komen over de Saale, die by Gemünden in de Mein stort.

(3) Zie Theganus, c. 40.

(4) Zie Theganus, c. 41.

[p. 368]

heid hoe het aen gene zyde der Loire zou afloopen, gaf hy bevel aen zyne Leuden om met gewapende magt naer den aenstaenden ryksdag van Orleans te komen. De vergadering werd gehouden in September. Lotharis woonde ze by; maer Pipinus, die er mede ontboden was, zag niet om⁽¹⁾, weshalve de vader, nadat de werkzaemheden geëindigd waren, met zyne Franken de Loire over trok, en in Aquitanië doordrong tot Jucundiac⁽²⁾. Daer werd Pipinus op nieuw gedagvaerd, en dit mael verscheen hy voor den keizer. Deze verweet hem zyne vlugt van het jaer te voren, en zyn oproerig gedrag in den loopenden zomer; doch waerschynlyk ziende dat de vaderlyke vermaningen op den verstokten zoon geenen indruk maekten, gebood hy hem naer Trier te leiden, in de hoop van hem daer allengskens tot zyne pligt te brengen.

(1) De Astronomus alleen (c. 47) zegt dat Pipinus tegen zynen dank op den ryksdag verscheen; maer de andere kronyken geven te verstaen dat hy er niet gezien werd, en zulks komt ook met het vervolg beter overeen.

(2) Niet verre van Limoges. De koningen hadden daer een paleis. Zie den Astron. c. 47.

[p. 369]

Pipinus vertrok onder een goed gelei, waerna de keizer, denkende dat alles gedaen was, zyn krygsvolk afdankte, en naer Tours week, om verder huiswaert te keeren. Maer hy had de genoemde stad nog niet bereikt, toen hy berigt kreeg dat Pipinus, zyne leidsmannen verschalkt hebbende, andermael de vlugt had genomen, en reeds terug was in Aquitanië, bezig met de hoofden op te ruijen tegen zyn' vader. Men kan ligt beseffen hoe hard zulks vallen moest voor den ongelukkigen vorst die geen einde mogt zien aen de worsteling met zyne eigene kinderen. Hy was dus weêr genoodzaekt zyn volk terug te roepen en den kryg te hernemen, gelyk hy deed gedurende heel den winter, doch met geen volkomen goeden uitslag, omdat het leger veel te lyden had van de koude en de nattigheid⁽¹⁾. By dit alles bleef Pipinus halsstarrig, willende van verzoening noch onderwerping hooren, wat dan ook wel de reden zal geweest zyn dat de keizer hem het ryk van Aquitanië afnam, en dit overdroeg aen zyn jongsten zoon Karel⁽²⁾.

(1) Zie den Astronomus, c. 47.

(2) Zie Nithardus, lib. I, c. 4, by Pertz, II, bl. 652.

[p. 370]

Waerlyk die straf was verdiend, en men mag niet zeggen dat Lodewyk te haestig of te streng voortging. Maer behalve dat zulk vonnis alleen door magt van wapenen kon uitgevoerd worden, bleek het thans, ten minste de belanghebbenden hielden het daervoor, dat de keizer slechts zyn jongsten zoon lief had en begunstigen wilde, en deze geveinsde overtuiging deed zoo veel dat de dry voorkinderen op nieuw de handen ineen sloegen, en een verdrag sloten om gezamentlyk den vader aen te randen⁽¹⁾.

Hun plan was eenvoudig. Ieder der dry broeders zou, op eenen gestelden tyd, met een leger zoo talryk als zy 't maken konden, den besten weg nemen naer eene vooraf bepaelde streek van Gallié. Daer zouden zy hunne magt vereenigen, en vervolgens tegen den keizer optrekken, om dien te dwingen zyne kroon neêr te leggen. Lodewyk was te Aken toen hy kennis kreeg van 't geen er stond te gebeuren. Zonder uitstel zond hy boden tot al zyne Leuden, zoo geestelyke als wereldlyke, met bevel van tegen Mei naer Worms te gaen. Hy wist dat

(1) Zie den Astronomus, c. 48.

[p. 371]

zyne zonen omtrent die plaets elkander moesten vinden. Hy zelf begaf zich derwaerts met de keizerin en zyn' zoon Karel, en vierde er het Paeschfeest in 833. Kort daerna begonnen de vasallen met krygsvolk af te komen, zoodat des keizers heir welhaest zeer aenzienlyk was. Dit echter verschrikte de ontaerde kinderen niet. Lotharis, die van uit Italië verwacht werd, had wel eenige moeite om de Alpen over te geraken, dewyl de bergpassen door keizerlyke troepen bezet waren; doch deze staekten allen wederstand, als zy zagen dat huns meesters zoon vergezeld was van Paus Gregorius IV, die niet alleen het gedrag van Lotharis scheen goed te keuren, maer hem zelfs te willen behulpzaem wezen. Inderdaed, de paus meende dat al de onlusten, al de oneenigheden tusschen keizer Lodewyk en zyne kinderen voortsproten uit het breken der verordeningen van 817⁽¹⁾; hy was dan zelf naer deze landen gekomen om eene algemeene verzoening te bewerken, om de rust van het ryk en die der Kerk te herstellen⁽²⁾; en dacht in zyn hert dat Lotharis het goed voorhad.

(1) Rakende de verdeeling des ryks.

(2) Zie zyn' brief aen de Franksche bisschoppen, by Bouquet, VI, bl. 352.

[p. 372]

In de maend van Juny stonden de dry broeders, ieder met gewapende magt, in het dusgenoemde Rothfeld, naby Colmar⁽¹⁾. De keizer had in tyds beproefd door gezantschappen hen tot vreedzame gevoelens te brengen; maer hoorende dat zy in hun opzet volherdden, trok hy hen eindelyk te gemoet met al zyne legerscharen. Zoo bevond zich dan daer ter plaetse geheel de krygsmagt van het Westryk: aen eenen kant het gros der Franksche natie onder het bevel van haren koning en keizer; aen den anderen een deel der Overrhynsche Germanen, de Aquitaniërs, de Italianen, allen onderworpen aen den scepter der Karolingers, maer toch nog altyd min of meer tegenstrydig, en hakende naer onafhankelykheid.

Keizer Lodewyk, alhoewel hy 't regt voor hem

(1) Tusschen Basel en Straetsburg. De latynsche Annalisten noemen het veld Campus rubeus, en voegen er by dat het sedert Lügenfeld of Campus mendacii geheeten is. Zie de Annal. Bertin. ad ann. 833, by Bouquet, VI, bl. 195, en de aenteek. a. Zie ook den Astron. c. 48, en Theganus, c. 42. De plaets schynt thans den naem te voeren van Ochsenfeld. Zie Pertz, I, bl. 426, aenteek. 13.

[p. 373]

had en, naer 't schynt, ook de talrykste manschap, aerzelde om het zweerd te trekken en slaegs te worden met zyne kinderen. Deze voelden zich even weinig genegen om het bloed hunner tegenstanders te vergieten, en zouden liefst zonder vechten hunnen vader overwinnen. Ten dien einde deden zy hem zekere voorstellen, doch welke de keizer van der hand wees⁽¹⁾. Nogtans wilde hy van zynen kant eene toenadering beproeven, vragende om met zyne zonen in gesprek te komen. Zulks werd toegestemd, maer de onderhandelingen bragten niets uit⁽²⁾, zoo min als eene laetste pooging door den paus aengewend, die in persoon den keizer ging vermanen, en deed wat hy kon om het geschil by te leggen⁽³⁾. Dit moest dan eindelyk door de wapenen beslist worden; maer ziet, den volgenden nacht keerden

(1) Zie Thegan. c. 42.

(2) Paschasius Radbertus, in vita Walae (by Bouquet, VI, bl. 289 en vlgg.) verhaelt dit alles wyd en breed. Maer Radbertus was een voorstander van Wala, en deze een aenhanger van Lotharis, zoodat men den schryver verdacht mag houden van partydigheid.

(3) Zie Paschas. Radb. bl. 290. Zie mede Theganus, c. 42 en den Astronomus, c. 48.

[p. 374]

op eens de hoofden van 's keizers voorstanders, lot dan toe zoo getrouw, zoo vol moed, zoo onverduldig: nagenoeg allen verlieten hunne tenten en liepen over tot het kamp der dry gebroeders⁽¹⁾.

Dat deze schielyke, gansch onverwachte afval het werk was van bedrog, van omkooping en verraed, lydt geen den minsten twyfel⁽²⁾; maer toch is 't moeijelyk uit te leggen hoe hy zoo algemeen heeft kunnen zyn. Evenwel de keizer bevond zich zoo goed als alleen in zyn legerveld, met zyne gemalin, zyn jongsten zoon en eenige onwrikbare Leuden; maer wat kon hy aenvangen met zulk een handvol vrienden? Hy zelf wilde niet dat zy voor hem hun leven verbeurden, en ried hun te doen gelyk de anderen, namelyk ook over te gaen tot zyne kinderen⁽³⁾. Weldra was hy genoodzaekt voor zyn eigen behoud te zorgen. Ziende dat de vyandlyke menigte gedurig toedrong, ja gereedschap maekte om het keizerlyk kamp te plunderen, eischte hy

(1) Zie Theganus, c. 42. - Astron. c. 48. - Pasch. Radb. bl. 291.

(2) Zie den Astron. cap. cit. en de Annales Bertin. ad ann. 833, by Bouquet, VI, bl. 195.

(3) Zie Thegan. c. 42.

[p. 375]

hulp van zyne zonen tegen alle verdere mishandeling. Deze noodigden den vader uit om zich in hun legerveld te begeven, en gingen hem zelfs te gemoet, met betuigenissen van diepen eerbied; maer zoo haest zy hem in de handen hadden, hield alle geveinsde kinderliefde op, en Lodewyk werd beschouwd als een gevangen vyand.

Lotharis, steeds de ergste en de hardnekkigste, hield den vader met diens jongsten zoon in zyne bewaring, en zond de keizerin naer het klooster van Tortona in Italië⁽¹⁾, alwaer hy ze dus ook onder 't oog had⁽²⁾. Vervolgens hield hy raed met zyne Leuden en aenhangers die, zonder weifelen, Lodewyks verval uitspraken en Lotharis in zyn plaets stelden⁽³⁾. Eindelyk, na het ryk op nieuw verdeeld⁽⁴⁾, na de openstaende of afgenomen leenen

(1) Benoorden Genua.

(2) Astron. c. 48. - Thegan. c. 42. - Annal. Bertin. ad ann. 833.

(3) Zie Paschas. Radb. by Bouquet, VI, bl. 291.

(4) Op welken voet weet men niet; doch men kan ligtelyk denken dat de koningryken van Aquitanië en Beijeren met eenige graefschappen vermeerderd werden.

[p. 376]

en ambten aen hunne vrienden uitgegeven te hebben⁽¹⁾, scheidden de broeders. De oudste vertrok over Straetsburg en Metz naer Verdun en ten laetste naer Soissons, alwaer hy den vader in een klooster stak⁽²⁾, terwyl de jongere Karel naer de abtdy van Prum⁽³⁾ geleid en aen de zorg der moniken toevertrouwd werd⁽⁴⁾.

Nu, meende Lotharis, was alles afgedaen, en kon hem de kroon niet meer ontvallen. Ook ging hy blymoedig zynen tyd met jagen doorbrengen in het Ardennen-woud. 't Is waer des keizers met der daed volvoerde afzetting moest op den naestvolgenden ryksdag, die te Compiègne voor de maend October aengezeid was, plegtiglyk onderzocht en bekrachtigd of herroepen worden. Doch Lotharis was reeds zeker van de uitspraek; want hy wist vooraf dat de staetsparty die hem boven gebragt had, daer verschynen zou, zoo niet alleen, althans in groote meerderheid, dusdanig dat hy geene tegenkanting

(1) Keizer Lodewyks gunstelingen waren grootendeels naer Germanië geweken.

(2) In het klooster van Sint Medardus. Zie den Astron. c. 48 en de Annal. Bertin.

(3) In 't bisdom van Trier.

(4) Zie den Astron. en de Annal. Bertin.

[p. 377]

te vreezen had. Vol vertrouwen haelde hy dan, wanneer het tyd was, zyn' vader uit het klooster, en begaf zich met hem naer Compiègne, alwaer het getal van Leuden, zoo geestelyke als wereldlyke, welhaest zeer groot was, allen verkocht of verknocht aen Lotharis, die maer te zeggen had hoe hy 't wilde. Wat te voorzien was gebeurde. De goedertieren Lodewyk werd beschuldigd van allerlei misdaden, werd beroofd van zyne titels en waerdigheid, veroordeeld om levenslange boet te plegen, en zoo doende de ergernis welke hy aen zyn volk en aen geheel de christenheid gegeven had, te herstellen⁽¹⁾. De nauwgezette en kleinmoedige vorst onderwierp zich aen dat onregtveerdig vonnis, lei zyn' schouderriem af, en schudde zyne keizerlyke kleederen uit om de py des boetelings aen te trekken. Dan volgde hy zyn' zoon naer Aken, die hem opgesloten hield, ja hard behandelde, met het inzigt van hem aldus te bewegen om het kloosterleven te omhelzen en op geen aerdsche grootheid meer te denken⁽²⁾.

(1) Zie de Acta impiae ac nefandae exauctorationis Ludovici Pii, by Bouquet, VI, bl. 243 en vlgg.

(2) Zie den Astron. c. 49, en de Annal. Bertin. ad ann. 833.

[p. 378]

Het was inzonderheid om die zelfde reden dat men Lodewyk te Compiègne zoo veel smaed had aengedaen. Namelyk men wilde hem door diepe vernederingen alle hoop, zelfs den lust ontnemen van hersteld te worden, en meteen hem zoo verachtelyk maken in de oogen des volks, dat niemand voortaen zich zyner ontfermen zou. Maer juist die overmaet van hoon welke men den vorst oplaedde, bragt een geheel onverwacht uitwerksel voort op de gemoederen. Iedereen beklaegde den verworpeling; alwie een regtschapen hart droeg verfoeide de ontaerdheid van 's keizers kinderen, en weldra ging er een algemeene kreet van verontweerdiging op tegen den snooden Lotharis. Het jaer was nog niet uit, en reeds bespeurde men gisting in de onderscheidene deelen des ryks; overal stonden er mannen gereed om in de wapens te vliegen, en schenen maer te wachten naer opleiders.

Opleiders konden er niet ontbreken. De vrienden van den afgezetten keizer, die, of de vlugt genomen, of hunne gevoelens verheeld hadden, schepten nu moed en dorsten zich uiten. Anderen, die voordeel uit de omwenteling hadden meenen te trekken en hunne hoop verydeld zagen, wilden een

[p. 379]

ondankbaren overwinnaer niet langer dienen. Vele edellieden, landvoogden, bisschoppen, door het kwaed voorbeeld meêgesleept, maer thans in hun geweten ontrust of door den roep van 't volk tot nadenken gebragt, zochten hun ongelyk te herstellen. Zelfs de koningen van Beijeren en van Aquitanië lagen reeds met Lotharis zoodanig overhoop⁽¹⁾, dat de eerste een' bode zond tot zyn' broeder Pipinus om samen de wapens op te vatten⁽²⁾.

Dus, ziet men, bereidde zich een nieuwe ommekeer. Lotharis, onderrigt van 't geen er tegen hem berokkend werd, verliet in de lente van 834 de hofstad Aken, en trok met zyn twee gevangenen door Haspengau naer Parys, alwaer hy zyne aenhangers had byeen geroepen; maer 't was al te laet. Te St.-Denis hoorde hy dat Pipinus met Aquitaensche krygsmagt naderde; hy vernam tevens dat de Burgondiërs, onder 't geleide van twee graven, in groot getal afkwamen, terwyl de Beijersche vorst met

(1) De geschiedenis meldt de reden niet van dat nieuwe geschil, maer de baetzucht en het egoïsme van Lotharis laten ze raden. Zie Nithardus, lib. I, cap. 4, by Pertz, II, bl. 652.

(2) Astron. c. 49. - Annal. Bertin. ad ann. 834.

[p. 380]

zyne Germanen insgelyks toesnelde. Om niet verrast te worden, gaf hy bevel al de bruggen over de Seine en de Marne haestig af te breken en de schepen onder water te zetten. Daerby gebeurde 't juist dat zware regens de beide stroomen deden zwellen, wat hem te meer tyd gaf om krygsplannen te maken. Maer daer had hy geen hoofd voor. Misschien ook knaegde hem zyn binnenst en ontviel hem de moed om zyn kwade zaek vol te houden. Hoe 't zy, hy liet vader en broeder te St.-Denis, vertrok naer 't Zuiden en zocht schuilplaets in de sterke stad van Vienne op de Rhône⁽¹⁾.

Weldra waren Pipinus en Lodewyk te St.-Denis by hunnen vader. Deze werd aenstonds in zyne keizerlyke weerdigheid hersteld, plegtiglyk ontslagen van de vonnissen die 't jaer te voren tegen hem waren uitgesproken, en op nieuw gewapend door de handen der bisschoppen. Meteen zond men naer Italië om Judith weêr te halen, en gingen er alle kanten boden rond, niet slechts om de heugelyke tyding van 's keizers verheffing onder het volk te

(1) Thans Vienne-en-Dauphiné. Zie Astron. c. 51 en de Annal. Bertin. ad ann. 834.

[p. 381]

verspreiden, maer tevens om van zynent wege eene volstrekte vergiffenis en kwytschelding van al de ongelyken hem aengedaen te verkondigen⁽¹⁾.

Zulke toegevendheid lag gansch in den aert van den vromen Lodewyk, en 't was geen wonder dat de volkeren hem lief hadden⁽²⁾. Doch zyne herstelling was niet volkomen, zoo lang Lotharis ononderworpen bleef en aenhang vond in het ryk. De keizer had manschap genoeg om hem ginds in het Zuiden te gaen aenranden met zekerheid van goeden uitslag; doch hy verkoos meêdoogendheid te gebruiken ook ten opzigte van zyn ontaerden zoon. Hy deed hem dan insgelyks vergiffenis aenbieden en uitnoodigen om zich met zyn' vader te komen verzoenen⁽³⁾; maer Lotharis wilde niet luisteren: hy weigerde zelfs naer Italië weêr te keeren, en overviel kort daerna de stad van Châlons die hy leeg plunderde⁽⁴⁾. Vervolgens rukte hy voort naer Autun, naer Orleans, en verder westwaerts tot La-

(1) Astron. c. 51. - Annal. Bertin. ad ann. 834.

(2) Zie Theganus, c. 49, by Pertz, II, bl. 601.

(3) Zie de Annal. Bertin. ad ann. 834.

(4) Astron. c. 52, by Bouquet, VI, bl. 116.

[p. 382]

val⁽¹⁾, alwaer hem hulp beloofd was van graef Lantbertus⁽²⁾ een' zyner yverigste voorstanders.

De keizer hield zich op te Langres⁽³⁾, bezig zynde met ryksdag te houden, derhalve omringd van vasallen, toen hy kennis kreeg van zyns zoons ondernemingen. Zonder tyd te verliezen trok hy naer 't westen met al zyne magt. Op de oevers der Loire niet ver van Blois, ontmoette hy het vyandlyk leger; maer in stede van aenstonds slag te leveren, talmde de goedaerdige man naer gewoonte, of soms Lotharis tot een goeden inkeer komen mogt, terwyl deze in tegendeel op nieuwe hulpbenden wachtte. Zoo duerde het vier dagen, alswanneer koning Pipinus met een heir van Aquitaniërs afkwam om den vader te ondersteunen, en daerdoor zelfs zyn ouderen broeder alle hoop op viktorie verliezen deed. Deze maekte dan van den nood een deugd: ziende dat er met de wapens niet meer door te geraken was, onderwierp hy zich, zeker zynde van

(1) In den Bas-Maine, benoorden Angers. Zie Bouquet, VI, bl. 116, aenteek. l.

(2) Lantbertus was graef van Nantes.

(3) In Champagne.

[p. 383]

genade te vinden en er goedkoop af te komen. Inderdaed, de keizer berispte zynen wederspannigen zoon, maer had geen hert om hem te straffen: hy legde hem alleenlyk op naer Italië te wyken, in 't vervolg de Alpen ongeroepen niet meer over te komen, en belofte te doen van geen poogingen meer te zullen aenwenden om zich het ryk aen te matigen⁽¹⁾. Zyne aenhangers mogten hem volgen op gelyke voorwaerden, zonder iets anders te lyden te hebben⁽²⁾.

Hiermede had de twist een einde en was de rust in het ryk voor een poos hersteld. De keizer nam ze te baet om nog het zelfde jaer, op een ryksvergadering gehouden te Attigny, met zyne Leuden middelen te beramen tot het stuiten van allerlei misbruiken, strooperyen en gewelddadigheden, die gedurende de laetste onlusten de overhand hadden genomen, zoodanig dat er nergens orde of veiligheid meer bestond⁽³⁾.

Maer zulks was het eenigste kwaed niet dat die

(1) Zie den Astron. c. 53, en het Chron. Adonis, ad ann. 834, by Bouquet, VI, bl. 191.

(2) Thegan. c. 55. - Annal. Bertin. ad ann. 834.

(3) Zie den Astron. c. 53.

[p. 384]

onlusten hadden voortgebragt. De marken des ryks hadden in de laetste jaren veel te lyden gehad. Ik spreek niet van de Armorikaensche Britten, die in en omtrent hun land nagenoeg deden wat zy wilden; maer de Noordmannen vooral waren stout geworden, en hielden nu niet meer op de franksche kustbewooners te plagen. In 830 hadden zy Aquitanië ontrust⁽¹⁾. Sedert waren zy met eene vloot van dertien schepen naer Vlaenderen gekomen, doch door de landzaten afgeslagen zynde, waren zy voortgevaren naer den mond der Seine, en hadden beproefd om daer voet te krygen. Zulks was hun echter kwalyk meêgevallen; maer in Aquitanié, waer het volk minder op syne hoede was, hadden zy andermael groote verwoestingen aengerigt, en van daer naer huis keerende, in 't voorbygaen gemoord, gebrand en geplunderd op de kusten van Friesland⁽²⁾. In 834 zag dit laetste land hen weder. De omstreken van Utrecht werden

(1) Zie Bolhuis, bl. 71, aenteek. 6.

(2) Zie het Chron. de gestis Norman. in Francia, by Bouquet, VI, bl. 204. - Zie mede Ademari Chronicon, aldaer, bl. 223; doch vglk. Bouquets aenteek. c onder bl. 241.

[p. 385]

deerlyk geteisterd, vele menschep, omgebragt, anderen gevankelyk weggevoerd⁽¹⁾, even alsof er niemand meer in staet was den moedwil dier noordsche barbaren te beteugelen.

Thans echter dat Lodewyk de handen eenen oogenblik ruim had, stelde hy orde aen de bewaking der kusten⁽²⁾; hy strafte zelfs sommige graven die hunne pligt niet gekweten hadden⁽³⁾, met zulk gevolg dat, in 835, de Noordmannen op het eiland Noirmoutier⁽⁴⁾, zoo wel als in Friesland, eens duchtig geslagen wierden⁽⁵⁾. Deze dubbele nederlaeg belette hen nogtans niet het jaer daerna weêr te komen en Antwerpen in asch te leggen⁽⁶⁾: ja meer, zy vielen dat zelfde jaer in het Utrechtsche en blaekten zoo veel kerken neêr als zy genaken

(1) Zie de Annal. Bertin. ad ann. 834.

(2) Annal. Bertin. ad ann. 835.

(3) Zie den Astronomus, c. 54.

(4) Zie boven, bl. 324, aenteek. 3.

(5) Zie by Bouquet, VI, bl. 307 en 308.- Zie mede de Annales Xantenses, ad ann. 835, by Pertz, II, bl. 226.

(6) Zie de Annales Fuldenses, ad ann. 836, by Bouquet, VI, bl. 210. - Zie ook Bolhuis, bl. 77.

[p. 386]

konden⁽¹⁾, want, als vroeger reeds gezegd is, de christelyke godsdienst was een byzonder voorwerp van hunnen haet.

Zoo treurig waren de gevolgen der huisselyke twisten, welke geheel het leven van Lodewyk den Vrome verbitterden, zyne regering onophoudelyk stoorden en het ryk van Karel den Groote in verval bragten. Die twisten waren van aert onbeslisbaer, omdat zy hunnen oorsprong namen in de heerschzucht van Lodewyks kinderen, nimmer te vrede met hetgeen hun van de vaderlyke erfenis werd toegewezen, steeds begerig naer meerder. De oorzaek der oneenigheid bleef dus altyd bestaen; zy werd zelfs dagelyks grooter, naer mate de jonge Karel opgroeide en dat de keizerin Judith, het naderend einde haers gemaels voorziende, gedurig meer yver besteedde om haren zoon te doen begunstigen.

In Juny 835 moest er eene algemeene vergadering gehouden worden te Cremieux⁽²⁾. De Beijer-

(1) De Acta S. Frederici Ep. Traject. by Bouquet, VI, bl. 329, spreken van 55 kerken, doch zulks schynt overdreven. Vglk. Bouquets aenmerking a. bl. 327.

(2) Zes mylen beoosten Lyons. De koningen hadden daer een paleis. Zie de Annal. Bertin. ad ann. 835, by Bouquet, VI, bl. 197, en vglk. Bouquets aenteekeningen c en g onder bl. 117.

[p. 387]

sche vorst en zyn broeder Pipinus woonden ze by, maer Lotharis niet. Misschien had de keizer hem met voordacht t' huis gelaten; want in de nieuwe ryksverdeeling die daer voorgesteld en aengenomen werd, was hy geheel uitgesloten. Italië, ja, bleef hem; maer het gansch Westryk werd verdeeld tusschen de dry aenwezige kinderen des keizers, Pipinus, Lodewyk en Karel⁽¹⁾. De oudste zoon betaelde dus zyne vorige begeerlykheid duer genoeg, en trouwens het was verdiend; maer echter moest de keizer voorzien dat die zoon zich aen zulke straf niet onderwerpen zou, en dat er nieuwe onlusten zouden uit voortspruiten. Ook is het niet onwaerschynlyk dat de vader een zoo strengen maetregel enkel aenwendde als middel om Lotha-

(1) Zie het Praeceptum Lud. Pii, de divisione regni, by Bouquet, VI, bl. 411, sqq. In die verdeeling des ryks werd geheel België aen Lodewyk toegezegd; doch dewyl er niets van kwam, hebben wy hier in geen byzonderheden te treden. Zie cap. 14 van het Praeceptum, en de aenteekeningen van Bouquet.

[p. 388]

ris tot opregte gehoorzaamheid te brengen en hem te doen toestemmen in het aendeel van Karet. Inderdaed, nauwelyks was de ryksdag afgeloopen en de keizer naer Aken weêrgekeerd, of hy zond een gezantschap⁽¹⁾ over de Alpen om Lotharis aen te manen tot vrede en verzoening⁽²⁾. De italiaensche vorst beloofde zyne inzigten te zullen doen kennen op de vergadering die tegen Meert te Diedenhoven aengezegd was.

Daer verschenen werkelyk eenige zyner vrienden, maer de keizer wenschte hem zelf te zien, en drong op nieuw aen ten einde hy zich in persoon zou bevinden op den ryksdag van September die te Worms plaets moest hebben, doende er byvoegen dat hy op een goed onthael en op gunstige schikkingen rekenen mogt⁽³⁾. Hier echter bleef Lotharis nog weg, maer dit mael, schynt het, om reden van gezondheid: de koorts, zoo zegden zyne afge-

(1) Het bestond uit twee bisschoppen en twee graven. Zie Bouquet, VI, bl. 197, aenteek. a.

(2) Zie den Astronomus, c. 54, circa fin. Zie ook de Annal. Bertin. ad ann. 836.

(3) Astron. c. 55. - Annal. Bertin. ad ann. 836, by Bouquet, bl. 198.

[p. 389]

veerdigden, belette hem de bergen over te gaen⁽¹⁾. Wat daer vanzy, de keizer, na andermael door eene bezending vruchteloos beproefd te hebben om met zynen zoon tot beter verstand te komen, besloot eindelyk zelf naer Italië te trekken, en de zaken mondelyk te vereffenen of, des noods, geweld te gebruiken⁽²⁾.

De togt werd vastgesteld op het volgend meikamp te Diedenhoven gehouden in 837. Reeds had Lodewyk boden vooruit gezonden om zyne komst in Italië aen te kondigen, toen hy de onverwachte tyding kreeg dat de Noordmannen het eiland Walcheren verrast en daer schrikkelyk gewoed hadden. Ontelbare christenen, vele keizerlyke beambten hadden zy omgebragt of gevangen genomen, de overblyvende inwoonders uitgeschud, en, na alles te vuer en te zweerd verwoest te hebben, waren zy verder landwaert ingedrongen om, aen de kanten van Duerstede, hunne moord- en strooperyen voort te zetten⁽³⁾.

(1) Zie den Appendix ad opus Thegani, by Pertz, II, bl. 603.

(2) Astron. c. 55.

(3) Appendix ad opus Thegani, bl. 604. - Zie mede de Annal. Bertin. ad ann. 837.

[p. 390]

Nu was er op den togt naer Italië niet meer te denken, want maekten 't de Denen zoo erg terwyl de keizer zich in Ardenen ophield, wat zouden zy doen wanneer hy, honderde mylen ver, aen gene zyde der Alpen buiten staet wezen zou om hulp te schaffen, ja niet eens weten wat aen dezen kant omging? Lodewyk liet dus die zaek steken, en trok met zyne krygsmagt naer Nimwegen om de Noordmannen te bevechten; maer deze wachten 't niet af: zy waren al weg eer zy de Franken gezien hadden. Thans werden er echter maetregelen genomen om het land tegen de aenvallen der Barbaren eenigzins te beveiligen: de keizer stelde dappere graven aen en deed op onderscheidene plaetsen schepen timmeren tot bewaring der kusten⁽¹⁾.

Nog dat zelfde jaer, op de herfst-vergadering van Aken, kwam het alweêr aen op ryksverdeeling, telkens in het voordeel van Karel, die dit mael begiftigd werd met geheel Neustrië, met onderscheidene graefschappen van Austrasië⁽²⁾ en Burgondië,

(1) Annal. Bertin. ad ann. 837.

(2) Dedit filio suo Carolo maximam Belgarum partem, zeggen de Annal. Bertin. ad ann. 837.

[p. 391]

en met het meeste deel der overrhynsche provinciën, tot groot misnoegen van den koning der Beijeren, die met Lotharis heimelyk raed sloeg om daer tegen op te komen. Doch de keizer dwong den eerste tot bewilliging, en zynde in den zomer van 838 naer het paleis van Quierzy⁽¹⁾ gegaen, alwaer de Leuden ontboden waren, gordde hy daer zynen zoon Karel, thans vyftien jaren oud, de wapens aen, zette hem de kroon op het hoofd, en deed hem tot koning erkennen van de landen die hem te Aken toegezegd waren⁽²⁾. Wat men bewonderen mag, is, dat niet alleen de Leuden vrede hadden met deze schikkingen, maer dat Pipinus zelf, die de vergadering bywoonde, er gereedelyk in toestemde en alles volkomen scheen goed te keuren⁽³⁾.

Lodewyk van Beijeren was anders gezind. Hy kon niet verkroppen dat 's keizers voorliefde voor zyn jongsten zoon aldus tot schade strekte van zyne ouderen⁽⁴⁾. Reeds maekte hy zich bereid om den

(1) Zie boven, bl. 24, aenteek. 1.

(2) Astron. c. 59. - Annal. Bertin. ad ann. 838.

(3) Zie Nithard. I, c. 6, by Pertz, II, bl. 654.

(4) Lodewyk wilde dat al de overrhynsche landen tot zyn erfdeel zouden behooren. Zie Nithard. loc. cit.

[p. 392]

oorlog tegen zyn' vader te hernemen; reeds had hy vele Germanen in de wapens gesteld, toen Pipinus, na eene korte ziekte, te sterven kwam, den 13 December⁽¹⁾, latende twee zonen na waer van een zynen naem droeg, de andere dien van Karel⁽²⁾. Deze dood baerde weinig droefheid⁽³⁾, maer stelde de rykszaken in eenen geheel nieuwen toestand. Had de Beijersche vorst zulks voorzien of kunnen voorzien, hy zou waerschynlyk zich gewacht hebben van andermael tot gewelddadigheden over te gaen; maer nu was hy al te Frankfort, en trok voort naer den Rhyn, om meester te wezen van den stroom, eer de vader hem het hoofd kon bieden. Daer zat hy inderdaed, goed versterkt in blokhuizen en kasteelen, toen de keizer, die volk naer Maintz voorop gezonden had, in den loop van December er 't bevel kwam van nemen. Altyd even toegevend; beproefde hy naer gewoonte vreedzame

(1) Anderen zeggen November.

(2) Annal. Bertin. ad ann. 838.

(3) Pipinus, schynt het, had zyn leven verkort door overdaed, zoodanig dat hy op 't laetste nergens meer goed voor was. Zie het Chron. Saxon. ad ann. 838, by Bouquet, VI, bl. 222.

[p. 393]

middelen ten einde Lodewyk over te halen en het geschil in der minne by te leggen; doch tevens deed hy naer plaets en gelegenheid zoeken om over de rivier te geraken, hetwelk hem ten laetste gelukte ongeveer dry mylen beneden de stad⁽¹⁾. Nu was men ver genoeg, en mogt het Lodewyk berouwen naer geen goede woorden te hebben willen luisteren; want ter nauwernood hadden zyne gehuerde soldaten, Saksers, Thuringers, Alemannen, met het keizerlyk leger eenen oogenblik geschermutseld, of zy keerden den rug en gingen loopen. De Beijersche koning volgde hun voorbeeld na, niet meer bekwaem zynde om weêrstand te doen, maer blyde in tegendeel dat de vader hem in zyn land niet ging opzoeken, waer hy het even min zou vol gehouden hebben⁽²⁾.

Verheugd van den uitval, keerde de keizer naer Aken⁽³⁾, nu niet meer bedacht dan om gebruik te maken van de gunstige omstandigheden, ten einde zich met Lotharis te verzoenen en hem door eene

(1) Annal. Bertin. ad ann. 839.

(2) Annal. Bertin. ad ann. cit.

(3) Nithard. I, c. 6.

[p. 394]

nieuwe ryksverdeeling te vrede te stellen, Het was inzonderheid de keyzerin die haren gemael daertoe aenried. Zy zocht den italiaenschen vorst tot eenen voogd en beschermer te maken van haren nog onmondigen zoon, opdat deze, na 's vaders dood, min te vreezen zou hebben⁽¹⁾. Daer vertrok dan weêr een gezantschap om Lotharis uit te noodigen tot den algemeenen ryksdag die in de lente te Worms zou gehouden worden. Dit mael ging alles van zelf. Lotharis kwam naer Worms, viel voor zyn' vader op de knien, met de woorden van den verloren zoon in den mond, en vroeg vergiffenis, welke hem aenstonds geschonken werd: en nu omhelsden zy malkander en was 't feest in het hof⁽²⁾.

Des anderdags regelde men de groote zaek. Lodewyk die onlangs tot tweemael toe zyne eischen met de wapens had willen doordryven, bleef thans ter zyde: hy moest zich te vrede houden met Beijeren, gelyk dit hem vroeger was toegewezen. Het overige ryk werd in tweeën gesplitst door eene grenslyn getrokken van den mond der Maes naer

(1) Astron. c. 60. - Nithard. loc. cit.

(2) Nithard. I, c. 7.

[p. 395]

dien van de Rhône⁽¹⁾, en Lotharis mogt kiezen⁽²⁾. Hy koos het oostelyk deel, en liet het westelyk aen Karel, met plegtige belofte van, zoo wel na 's vaders dood als in diens leven, zich getrouwelyk te houden aen hetgeen thans overeengekomen en vastgesteld was⁽³⁾. De Leuden en het volk, die den ryksdag bywoonden, waren getuigen van dit verdrag, en bevestigden het door hunne toestemming en toejuichingen⁽⁴⁾. Vervolgens nam Lotharis zyn afscheid en keerde bly te moede naer Italië weder.

De koning der Beijeren was de eenigste niet die wegens deze laetste verordeningen te klagen had. Ook zyns broeders kinderen, Pipinus en Karel, waren overal uitgesloten⁽⁵⁾, en derhalve op hunne

(1) De Annales Bertiniani by Bouquet, VI, bl. 202, duiden al de streken nauwkeurig aen; doch vermits deze ryksverdeeling aldra door eene andere vervangen werd, moeten wy er niet op aendringen.

(2) Nithard. loc. cit.

(3) Annal. Bertin. by Bouquet, VI, bl. 203.

(4) Astronomus, c. 60.

(5) De reden dier uitsluiting wordt half en half opgegeven door den Astronomus, cap. 61. Namelyk de Aquitaniërs, nimmer goed franksgezind, hadden den eersten Pipinus naer hunne hand weten te zetten, en zouden het zelfde met den tweeden gedaen hebben, ten einde zoo allengskens van het ryk los en tot een afzonderlyk bestaen te geraken. Om zulks voor te komen, verstiet keizer Lodewyk zyn' kleinzoon en stelde Karel in diens plaets, welke reeds eene franksche opvoeding ontvangen had, en dus zoo ligt niet zou te verleiden zyn.

[p. 396]

beurt zeer ontevreden. Het duerde niet lang of Aquitanië helde tot opstand. Om het kwaed niet te laten uitbreken, begaf zich de keizer naer Châlons en deed er zynen zoon kroonen. Vervolgens zette hy de Loire over met krygsmagt, riep de vasallen byeen om den jongen vorst hulde te doen, en hebbende Karel met diens moeder te Poitiers gelaten onder de bescherming van eenige vertrouwde edellieden, trok hy alleen met zyn leger voorwaerts, naer de streken waer de meeste gisting en 't volk reeds gedeeltelyk in de wapens was. Een slot⁽¹⁾, bezet door aenhangers van Pipinus, werd zonder groote moeite veroverd; maer de last begon in de bergstreken⁽²⁾, waer de muitelingen, met al de wegen en paden bekend, veel kwaed konden doen en weinig te vreezen hadden, terwyl in tegendeel de hitte en de afmatting ziekte veroorzaekten onder

(1) De Annal. Bertin. noemen het Cartilatum.

(2) Van Auvergne.

[p. 397]

's keizers troepen. Deze moest welhaest onverrigter zake naer Poitiers wederkeeren, met de hoop nogtans van in het volgend voorjaer den kryg te hernemen en tot een goed eind te brengen: doch terwyl hy zich daertoe bereidde, werd hem geboodschapt dat zyn zoon Lodewyk voor de derde of vierde mael de wapens had opgevat en in Alemannië was gevallen⁽¹⁾.

Deze tyding, ofschoon de keizer reden had om er zich aen te verwachten, viel hem zoo hard, dat zyne reeds merkelyk verzwakte gezondheid er zeer door leed⁽²⁾. Waer zou hy nu eerst de handen aen steken? Hy oordeelde dat het raedzaem was met de beijersche moeijelykheden te beginnen, misschien omdat hy meer kans zag van daer in korten tyd meê gedaen te hebben. Hy liet dan vrouw en kind met eenige krygsmagt in Aquitanië, en haestte zich naer Aken, waer hy reeds voor Paschen aenkwam. Onmiddelyk na de feestdagen trok hy met een leger den Rhyn over, naer Thuringen, dat thans door Lodewyk en de zynen afgeloopen werd; maer deze

(1) Annal. Bertin. ad ann. 840.

(2) Zie den Astron. c. 62.

[p. 398]

vernam zoo haest niet dat zyn vader naderde, of, even als te voren, staekte hy zyn opzet en vlugtte in aller yl terug naer Beijeren⁽¹⁾.

De keizer, van zynen kant, deed ook niet anders dan hy gewoon was. Te vrede dat hy zyn zoon had zien wyken, keerde hy naer Maintz, voornemens zynde daer te verblyven tot den naesten ryksdag die te Worms aengezeid was, en waer Lotharis op verwacht werd. Hy beleefde 't niet meer. Kort na zyne aenkomst, voelende zyn krachten bezwyken, deed hy zich eene tent opslaen op een klein eiland te midden van den Rhyn, en werd weldra bedlegerig⁽²⁾. Zyne laetste dagen waren niet dan eene gedurige bereiding tot de dood, eene gedurige oefening van godsvrucht, van boetveerdigheid, van overgeving aen den goddelyken wil, in welke heilige gevoelens hy ontsliep den 20^sten Juny 840, in den ouderdom van bykans 64 jaren⁽³⁾.

Zoo stierf keizer Lodewyk, wien de geschiedenis den bynaem van Vromen en van Goedertieren heeft

(1) Astron. c. 62. - Annal. Bertin. ad ann. cit.

(2) Astron. c. 62. in fin.

(3) Zie den Astron. c. 64, by Bouquet, VI, bl. 125, en de aenteek. b aldaer.

[p. 399]

toegeeigend. Vroom was hy inderdaed, zachtmoedig en toegevend; maer deze twee laetste hem aengeboren hoedanigheden ontaerdden tot zwakheid, en beletten hem de teugels der regering te houden met de noodige klem. Hierdoor verwierven de hovelingen te veel meesterschap in 't bewind der zaken, ontstonden er strydige staetspartyen de inwendige rust gedurig stoorend, en dorsten Lodewyks kinderen den vollen toom geven aen hunne voor het ryk zoo verderfelyke heerschzucht.