Vaderlandsche historie. Deel 3

[p. 183]

Vyfde hoofdstuk.

krygsbedryven van karel den groote tegen de avaren en andere volkeren.

786-799.

Terwyl Karel-de-Groote zich bezig hield met wetten aen de onderworpen Saksers voor te schryven, waren er onlusten opgerezen by de Armorikaensche Britten⁽¹⁾. Dit volk had van Clovis tyden af de heerschappy der Franken erkend⁽²⁾ en cyns betaeld; maer tot nu toe maekte hun land geen eigentlyk deel van het Franksche ryk, noch werd door Franksche graven bestierd, gelyk dit in het overig van het oude Gallië sedert lang plaets had. Zy genoten dus nog meer voorregten dan al hunne naburen, en hadden te meer reden om zich stil te houden; maer gelyk het gaet, zy konden de weelde niet dragen en, in stede van zich te spiegelen aen het lot der Saksers, wilden zy hun voorbeeld navolgen, de gehoorzaemheid opzeggende en de jaer-

(1) Zie II^de Deel, bl. 221 en de aenteek.

(2) Zie II^de Deel, bl. 245. - Zie mede de Annales Einhardi, ad ann. 786, by Pertz, I, bl. 169.

[p. 184]

lyksche schatting voortaen weigerende. Zulks was eene dolligheid van hunnen kant; want wat konden zy doen tegen Karel? Deze riep eenige krygsbenden op, stelde zyn' Seneschalk Andulfus aen 't hoofd, en zond hem tegen de Britten. Wat te voorzien was, viel uit. Noch de armorikaensche moerassen, noch de boomen die omgeworpen waren om den doortogt te beletten, konden de Franken tegen houden, die weldra al de versterkte plaetsen meester werden, en de inwoonders tot zulke onderwerping bragten, dat zy pandsmannen gaven en plegtig beloofden Karels oppermagt nimmermeer te zullen verzaken⁽¹⁾.

Hiermede alles weêr rustig zynde, zoo wel in 't Westen als in 't Noorden, trok de koning naer Italië, alwaer zyne tegenwoordigheid voor het oogenblik meer noodig was. Arechis, hertog van Beneventum, die anders geen reden van klagen had, dewyl hy alleen eene soort van onafhankelykheid bewaerde⁽²⁾, zat daer immer kwaed te

(1) Zie de Annales Einhardi, loc. cit. Zie mede den Poeta Saxo en de Annales Mettenses, by Bouquet, V, bl. 149 en 345.

(2) Zie boven, bl. 117.

[p. 185]

broeijen, nu met de keizers van Constantinopelen, die in 't zuiden van Italië nog eenige bezittingen hadden⁽¹⁾; dan met zyn' schoonbroeder Adalgis⁽²⁾, welke nog steeds naer middelen uitzag om in Lombardyen boven te geraken. Zelfs de beijersche Tassilo, een andere zwager van Arechis⁽³⁾, werkte dezen heimelyk in de hand, nog altyd grimmig tegen de Franksche heerschappy, en naer gelegenheid zoekende om er zich aen te onttrekken.

Dat hertogdom van Beneventum, de gemeene toevlugt van al de misnoegden, kon dus op den ouden voet niet langer geduld worden, als zynde een aenhoudend gevaer voor het koninkryk van Italië. Daer bleef niet over dan het door de wapens te onderwerpen. Zulks was Karel van zin. Op het einde van 786 trok hy de Alpen over, met het inzigt van den winter door te brengen te Florentië of te Roomen, na genoeg by de streek waer hy zyn moest,

(1) De steden van Terracina, Gaëta, Amalfi en Napels gehoorzaemden nog aen de grieksche keizers. Zie Leo, Geschichte von Italiën, I, bl. 228.

(2) Zie boven, bl. 117, en 130-31. Arechis was getrouwd met een zuster van Adalgis.

(3) Zie boven, bl. 157.

[p. 186]

om alles in éénen veldtogt af te doen. Hy vierde het feest van Kersmis in de hoofdstad van Toscanen, en begaf zich in 't voorjaer naer Roomen, willende daer zyne laetste toebereidsels maken. Doch reeds had Arechis lucht gekregen van 's konings voornemen, en was bedacht om het onweêr af te keeren. Ten dien einde zond hy zyn oudsten zoon Romuald met giften en schoone beloften tot Karel; maer deze liet zich met geen woorden paeijen. Welhaest leidde hy zyn leger naer 't zuiden, en marcheerde op Capua⁽¹⁾, onder welks muren hy een kamp maekte. Nu dorst Arechis het te Beneventum niet meer afwachten, vreezende er belegerd en gevangen te worden, maer nam de wyk naer Salerno, eene zeestad boven Napels, die hy wel had doen versterken. Meteen zond hy tot Karel een gezantschap, met zyn jongsten zoon Grimoald aen 't hoofd, om den Frankschen vorst den vrede te vragen onder belofte van hem voortaen hulde te doen, en getrouw te zyn, even als hy vroeger aen den koning der Langobar-

(1) Aenzienlyke stad aen dezen kant Napels, waer zy zes mylen van verwyderd is, en omtrent het dubbel van Beneventum.

[p. 187]

den geweest was, en zyn twee kinderen te pand aenbiedende.

Men ziet dat Arechis het stuk meende. Maer wat zal Karel nu doen? Capua verwoesten, Beneventum innemen, van daer Salerno gaen belegeren, en de eene stad na de andere onderwerpen, dat alles was voor hem niet te veel; maer 't zou een werk zyn van langen duer, want de meeste steden van Italië hadden goede vesten en bolwerken, en waren in staet om het voor eenigen tyd vol te houden. Daerenboven konden de Grieken er met eene vloot tusschen komen, en de verbitterde volkeren zich in de armen van Adalgis werpen, waerdoor de zaken meer verwikkeld en de kryg nog moeijelyker worden zou, zonder te spreken van de schade die 't land, die de kloosters en de kerken er by lyden mogten, en 's konings naem in Italië verfoeijelyk maken. Neen, daer zag Karel van af. Hy sloot liever den vrede met Arechis, op voorwaerde dat deze de Franksche heerschappy erkende, eene jaerlyksche schatting van zeven duizend gouden solidi betaelde, en beide zyne zonen uitleverde tot waerborg van zyn woord. De hertog stemde alles toe, om de Franken maer weg te krygen; doch Karel, inziende hoe pynelyk

[p. 188]

het hem wezen moest van zyne twee kinderen beroofd te worden, zond hem grootmoediglyk den oudste weêr, zich te vrede houdende met Grimoald, dien hy meê nam naer Roomen. Daer hield hy stil om het Paeschfeest te vieren⁽¹⁾.

Gedurende Karels verblyf in de hoofdstad der christelyke wereld, kwamen daer afgeveerdigden uit Beijeren, kwansuis om den Paus te doen medewerken tot de volkomen verzoening tusschen hunnen hertog Tassilo en den koning, maer inderdaed om den kerkvoogd te verschalken en hem op huns meesters hand te trekken. Zulks bleek uit het gedrag en de draeijery der gezanten, maer zy werden in hunne verwachting bedrogen; want de Paus gaf hun voor antwoord dat hertog Tassilo, op straf van den kerkelyken ban in te loopen, de trouw die hy aen Karel gezworen had, houden moest, in stede van op afval te denken en zich bloot te stellen aen grooter misnoegen, dat hy zich zelven zou te wyten hebben.

Hierop vertrokken de beijersche zendelingen, en

(1) Zie de Annales Laurissenses en Einhardi, ad ann. 786 en 87.

[p. 189]

Karel, van zynen kant, Roomen verlatende⁽¹⁾ keerde over Pavia huiswaert, zich begevende naer Worms, van waer hy Germanië in 't oog kon houden. Nog den zelfden zomer riep hy daer zyne Leuden tegader, om hen met den uitslag van zynen togt in Italië, en tevens met de slechte handelwys van Tassilo bekend te maken. Allen waren van gevoelen dat de hertog ontboden moest worden, om zich in de vergadering te verantwoorden. De beijersche vorst werd dan geroepen; maer styfhoofdig als hy was, en misleid door zyn vrouw die hy te veel gehoor gaf, weigerde hy op den ryksdag te verschynen. De dwaze Tassilo had geheel wat anders verwacht uit den kryg van Beneventum, en roekeloos weg met zyne naburen de Avaren reeds een verbond

(1) Het is van die reis dat Karel, die te gelyk voor alles bezorgd was, romeinsche zangmeesters meêbragt, om den bedorven kerkzang in Frankryk te verbeteren, mitsgaders taelkundigen en andere geleerden om scholen in te rigten en de beoefening der fraeije letteren meer algemeen te maken. Zie de Annales Lauriss. en Einhardi, by Pertz, 1, bl. 170-71; doch vooral de byzonderheden meêgedeeld door den monik van Angoulême, by Bouquet, V, bl. 185.

[p. 190]

aengegaen om Karel duchtig op 't lyf te vallen, wanneer hy verzwakt zou wezen door zyne vooronderstelde nederlaeg in Italië. Het is dus geen wonder dat de hertog voor den ryksdag van Worms geene ooren had, vol spyt wegens zyne volstrekte misrekening.

Maer dat alles was van Karel geweten, en gaf reden om een eind te stellen aen de bedekte werkingen van den wreveligen vorst. Daer werden dan dry legerscharen opgeroepen om Beijeren te overvallen. De eerste, bestaende uit Saksers en Thuringers, zou den Donau gaen bezetten, terwyl Pipinus, de jonge koning van Italië, met eene bende van Langobarden langs de vallei van Trenten zou doordringen tot Botzen in Tirol⁽¹⁾, en Karel zelf met een derde leger van Franken zich vertoonen zou op de Lech, die Beijeren van Zwaben scheidde⁽²⁾. Deze bevelen werden stiptelyk uitgevoerd. Weldra zag Tassilo zich van alle kanten omringd en zyn volk

(1) Trenten en Botzen zyn twee steden van Tirol op den weg naer Munchen, de hoofdstad van Beijeren.

(2) Zie II^de Deel bl. 468 en de aenteek. De plaets waer Karel zyn leger naertoe leidde was Lechfeld, by Augsburg.

[p. 191]

vol schrik, sprekende van hem af te vallen, liever dan door zulk een magtigen vyand zich te laten overrompelen, met de verzekering voor velen van alles wat zy bezaten, geld, goed, vryheid en leven er by in te schieten. Thans begreep hy zyn ongelyk, en niet wetende waer redding of bystand te vinden, begaf hy zich in persoon naer Karels legerveld, viel op zyn knieën, belydde zyn schuld en vroeg vergiffenis met de handen te samen⁽¹⁾.

Om zulke smeekingen af te slaen was Karel te goed van hert. Hy schonk dan den beijerschen vorst genade, en ontving nog eens zynen eed van getrouwigheid; maer eischte tevens twaelf pandslieden behalve een' van Tassilo's kinderen, en vertrok naer Ingelheim om den winter door te brengen.

En toch was dat zweren van den hertog der Beijeren enkel geveinsdheid, of men moet gelooven dat zyne gemalin hem weder het hoofd in de war bragt Evenwel hy hield zyn woord niet, maer werkte in tegendeel onder 's hands by zyne heidensche naburen om deze in de wapens te jagen tegen den koning der Franken. Zoo berokkende hy zyn' eigen onder-

(1) Zie de Annales Lauriss. en Einhardi, loc. cit.

[p. 192]

gang, want verholen blyven kon dat niet. Neen, Karel wist alles, toen hy in de lente van 788 ryksdag hield te Ingelheim, waer niet alleen de Franksche Leuden, maer tevens 's konings vasallen uit Saksen, Lombardyen en andere wingewesten op ontboden waren, alsmede Tassilo zelf die met een kwaed voorgevoel afkwam, maer echter niet weigeren dorst, uit vrees van zich zelven te verraden met t' huis te blyven.

Zoo haest de rampzalige vorst op den ryksdag zich vertoond had. zond de koning vertrouwelingen naer Beijeren om Tassilo's vrouw en kinderen, zyn huisdienaers en ambtlieden, zyne schatten en alles wat hem toebehoorde aen te houden en na er Ingelheim te brengen. Dit bevel uitgevoerd, en gansch het hertogelyk gezin aengekomen zynde, werd Tassilo in het geregt gesteld voor den koning, zittende op zynen troon en omringd van zyne Leuden en vasallen die, na met hem de zaek onderzocht te hebben, het vonnis moesten vellen⁽¹⁾. De beschuldigde werd ondervraegd, de getuigen werden opge-

(1) Volgens het oude germaensche regt kon niemand gevonnisd worden dan door zyne gelykstandigen of pares. Van daer de cour des Pairs in Vrankryk. Zie Du Cange op het woord Par, V, col. 130, sqq. Zie mede Raepsaet, OEuvres compl. III, bl. 392 en IV, bl. 135.

[p. 193]

roepen, die, meest allen Beijeren zynde, huns hertogs gedrag best kenden en hem schroomelyk veel te last legden. In 't kort, Tassilo werd overtuigd van wederspannigheid, eedbreuk, landverradery, en door de vergadering eenstemmiglyk ter dood veroordeeld⁽¹⁾. Op Karels verzoek nogtans, die steeds medelyden had met zyn' bloedverwant⁽²⁾, schonk men hem het leven; maer hy moest zyne weerdigheid afstaen, en vroeg zelfs om het overig van zyn leven in een klooster te mogen doorbrengen, hetgeen hem vergund werd⁽³⁾.

(1) Zie het gezegde op bladz. 130 van het II^de Deel. De Annales Loiseliani, ad ann. 788, geven de meeste byzonderheden over dit proces. Zie by Bouquet, V, bl. 46.

(2) Zie de opklimmende geslachtlyst der Karolingers, in het II^de Deel, bl. 383.

(3) Zie de Annal. Lauriss. en Einhardi, ad ann. 788, en de Annales Loisel. loc. cit. Tassilo erkende zyne schuld, deed boetveerdigheid, en stierf waerschynlyk in de abtdy van Jumiège op de Seine, bewesten Rouaen. Zie het Capitulare Francofurdiense, by Bouquet, V, bl. 650, en de aenteek. c. aldaer.

[p. 194]

Tassilo's gemalin en kinderen deelden in 's hertogs straf. Allen verlieten de wereld en omhelsden het geestelyk leven. De beijersche edellieden die hun' meester in zyn oproerig gedrag hadden gehandhaefd of toegejuicht, werden hier en ginds in ballingschap weggezonden; en Beijeren bleef vereenigd aen hef ryk, om voortaen, op den zelfden voet als het oude Neustrië of Austrië, door Franksche graven bestierd te worden⁽¹⁾.

Reeds voor den ryksdag van Ingelheim, waren er afgeveerdigden uit Beneventum tot den koning gekomen om hunnen jongen vorst Grimoald weêr te vragen. Diens broeder Romuald was, kort na Karels vertrek uit zuidelyk Italië, door een vroegtydigen dood weggerukt in de maend van July 787, en den 26 van Augustus daerop volgende was de vader zelf van droefheid gestorven⁽²⁾. Zonder dit dubbele voorval zouden er waerschynlyk nieuwe onlusten in dat afgelegen wingewest ontstaen zyn;

(1) Zie Einhardus, Vita Kar. M. c. 11, by Bouquet, V, bl. 93.

(2) Zie het Fragmentum Annalium, ad ann. 787, by Bouquet, V, bl. 27.

[p. 195]

want Arechis had reeds voorstellen gedaen aen den keizer van Constantinopelen, en heulde met de Grieken om op nieuw alles in de war te brengen⁽¹⁾. Nu waren door 's hertogs onverwachten dood de plannen onderbroken geworden, en de Beneventynen, eer zy er andere smeedden, zochten Grimoald uit Karels handen te krygen. Wat zou de koning doen? Paus Adriaen ontraedde hem den zoon van Arechis los te laten⁽²⁾ voorziende dat er vyandlyke aenslagen op volgen zouden; doch Karel die, terwyl Grimoald aen het hof verkeerde, gelegenheid had gehad om den aert van dezen jongen vorst te kennen, stelde zoo veel betrouwen in zyne edelmoedigheid, dat hy hem naer Italië liet vertrekken om zyn' vader op te volgen, op voorwaerde nogtans dat hy het hertogdom te leen ontvinge, en dat Karels naem gesteld wier de zoo op de munten als op de openbare schriften, tot teeken van erkentenis der Franksche opperheerschappy⁽³⁾.

(1) Zie den brief van paus Adriaen aen Karel den Groote, by Bouquet, V, bl. 573 en vlg.

(2) Zie een anderen brief van Adriaen, by Bouquet, V, bl. 571.

(3) Die voorwaerden staen by Erchempertus, Hist. Langobard. Zie Bouquet, V, bl. 324. Karel eischte tevens dat Grimoald aen zyne onderdanen gebieden zou hun hair te laten snyden naer het gebruik der Franken, alsmede dat hy de muren van Salerno, Acerenza en Conza, de sterkste plaetsen van het hertogdom, zou doen slechten. Zie Bouquet, ter aengehaelde plaetse en de aenteek. c aldaer.

[p. 196]

Het vervolg deed zien dat Karels gevoelen omtrent de regtschapenheid van Grimoald wel gegrond was⁽¹⁾. De jonge vorst vertrok naer Beneventum, alwaer hy zyn eerste werk maekte van te gaen bidden op zyns vaders en broeders graf. Vervolgens bezocht hy de voornaemste steden des hertogdoms, en werd overal met geestdrift ontvangen. Doch welhaest had hy wat anders te doen. De Grieken, aengemoedigd door Adalgis en door al de misnoegden van Italië, maekten zich gereed tot eenen inval. Zy rekenden, natuerlyker wyze, op den zoon van Arechis, en meenden even zoo zeker te zyn van de medehulp der Langobarden, om de Franken eens voor goed uit het land te dryven. Op het eerste vermaen van deze onderneming had Karel een handvol

(1) Althans in dat oogenblik; maer later viel Grimoald af, gelyk wy zien zullen.

[p. 197]

volks over de Alpen gezonden, onder het geleide van zekeren Vinigisus, die last had om een waekzaem oog te houden op de koninklyke landvoogden en vasallen van Lombardyen, hen te verzamelen onder den Frankschen standaert, en zich aen hun hoofd te stellen als het op vechten zou aenkomen. Grimoald, van zynen kant, getrouw aen zynen eed en zyne belangen goed inziende, verklaerde zich opentlyk voor de Franken, en nam de wapens op, zoo haest hy vernomen had dat de vyand naderde. Dit voorbeeld werd gevolgd door Hildebrand hertog van Spoleto, dusdanig dat er nu, met hetgeen Vinigisus bybragt, manschap genoeg was om de Grieken krachtdadig te keer te gaen. Deze kwamen af met eene magtige vloot en ontscheepten op de kusten van Calabrië⁽¹⁾, gereed om Italië in te rukken, waer zy veel vrienden en weinige tegenstanders meenden te zullen aentreffen. Zy werden bedrogen. De beide hertogen, met de Franksche en Langobardsche krygsbenden, trokken hun te gemoet, en leverden slag tot groote schade der Grieken, die

(1) Het zuidelyk uiteind van Italië, den voet van de leers vormende.

[p. 198]

vier duizend man op 't veld, duizend gevangen in 's vyands magt en al hunne bagaedje in den brand lieten, zoo groot was hun nederlaeg, en zoo haestig waren de overigen om weêr hunne schepen te bereiken en zich over zee weg te pakken. Adalgis in persoon bleef niet, als sommigen willen⁽¹⁾ onder de dooden; maer raekte nogmaels uit de voeten, en keerde weder naer Constantinopelen, met den wrok in het hart, ja, doch onbekwaem om iets verder te ondernemen. Karels magt was voortaen in Italië gevestigd, en alle hoop op herstel van het oude Langobardsche ryk voor eeuwig verloren⁽²⁾.

Dit voordeel was het eenigste niet dat Karel in den loop van dezen zomer behaelde. De Avaren hadden maer al te veel gehoor gegeven aen de opstokery van hertog Tassilo, en hunne verwaendheid was zoo groot, dat zy meenden sterk genoeg te zyn om Karels ryk langs twee kanten aen te randen.

(1) Sigebertus onder anderen, ad ann. 789, by Bouquet, V, bl. 377.

(2) Zie de Annales Einhardi, ad ann. 788, by Pertz, I, bl. 175. Zie mede den Poeta Saxo en de Annales Mettenses, by Bouquet, V, bl. 152 en 346.

[p. 199]

Namelyk zy wilden Friuli⁽¹⁾ innemen en tevens Beijeren overvallen, als ware het om Tassilo te wreken op zyn vroegere onderzaten die hem te Ingelheim beschuldigd hadden. Maer beide ondernemingen vielen verkeerd uit. Het leger dat naer de Julische Alpen⁽²⁾ trok werd met schande terug gedreven, terwyl een ander te Ips⁽³⁾ op den Donau insgelyks de nederlaeg kreeg en, met grooter magt weêrgekomen zynde, in een tweede gevecht nog erger voer: namelyk een deel verdronk in den stroom en een ander sneuvelde op het veld, zoo goed was alles voorzien, en zoo dapper gedroegen zich Karels legerhoofden; want hy zelf kwam er dit mael niet tusschen⁽⁴⁾.

(1) Die landstreek, waer boven, bl. 13 en 130, reeds spraek van was, ligt in het Noorden van Italië, tusschen hedendaegsch Oostenryk, Carinthië en den golf van Venetië.

(2) De bergketen van dien naem verlaet de Carnische Alpen by Terglou boven Villach in Illyrië, en loopt tot aen de rots Klek in Croatië. Zy maekte de grens tusschen de Avaren en die van Frioul.

(3) Tusschen Linz en Sint Polten. Zie Pertz, I. bl. 174, aenteek. 4.

(4) Annal. Lauriss. ad ann. 788, in fine. - Zie mede de Annal. Loisel. by Bouquet, V, bl. 46.

[p. 200]

Het volgend jaer lagen de Wiltzen⁽¹⁾ aen de beurt. Dat volk hield niet op de Obotriten⁽²⁾ te kwellen, die sedert lang met de Franken in goed verstand leefden⁽³⁾. Reeds meer dan eens had Karel aen die ongemakkelyke naburen de les voorgehouden; maer zy wilden niet luisteren, te veel betrouwende op hunne magt, welke in der daed groot was. Hy zou hun dan doen gevoelen dat hy ook andere middelen had om hunne roofzucht palen te stellen. Hy riep krygsbenden op, gaf bevel aen de Saksers van in de wapens te gaen, en zond zelfs om de Friezen die, met hunne schepen de zeekust langs varende, zich by de Franken te vervoegen hadden in de monding der Elbe. Daerna trok de koning met zyn volk te Keulen den Rhyn over, het land der Saksers door, en aen de Elbe gekomen

(1) De Wiltzen of Welataben, een volksstam van slavischen oorsprong, woonden aen gene zyde der Elbe, langsheen de Oder tot aen de Baltische Zee.

(2) Andere volksstam van gelyke afkomst, woonende in het hedendaegsche Mecklenburg.

(3) Zy hadden de Franken noodig om door de Saksers aen den eenen, door de Denen aen den anderen kant, niet overrompeld te worden.

[p. 201]

zynde deed hy daer twee bruggen over slaen, welke van wederzyde wel versterkt en bewaerd werden, om den weg open te houden voor den terugtogt. Vervolgens zyne magt vereenigd hebbende leidde hy haer over den stroom, door het land der Obotriten, en voort in dat der Wiltzen, waer niets gespaerd werd. Nu zag dit volk met wien het te doen had, en liet den moed zinken. Hun koning, met name Dragawit, had verstand genoeg om de krygskans niet te wagen, maer eerder het kwaed dat hem bedreigde door eene gereedelyke onderwerping af te keeren. Hy ging dan met al zyne wapengezellen den veroveraer te gemoet, boog de knieën, beloofde gehoorzaemheid en toonde zich bereid alles te doen wat men vergen mogt om maer den vrede te sluiten⁽¹⁾.

Men ziet, Karels wapenen verwekten overal den zelfden schrik: hy had zich slechts te vertoonen om de stoutste volkeren te dempen. 't Is waer op hunne onderwerping was zelden staet te maken; maer ook duerde de vrede juist zoo lang als zy hun woord

(1) Annal. Lauriss. en Einhardi, ad ann. 789. Zie ook de Annal. Loisel. by Bouquet, V, bl. 47.

[p. 202]

hielden: trokken zy dat in, dan deed men 't hen vernieuwen door herhaelde nederlagen, tot dat zy eindelyk de gehoorzaemheid gewend en getrouw bleven. Hier nam de koning gyzelaers meê, en keerde terug langs den zelfden weg als hy gekomen was.

De laetste veldtochten waren echter niets anders dan proefnemingen en toebereidsels voor een algemeenen kryg, waer Karel al lang over nadacht, tegen de Slavische volkeren. Deze, in onderscheidene stammen gesplitst, en meer of min onafhankelyk van elkander, besloegen, als reeds gezegd is⁽¹⁾, het Noorden en het Oosten van hedendaegsch Duitschland. Reeds maekten wy kennis met de Obotriten, de Wiltzen, de Soraben⁽²⁾. Naest deze woonden de Tchekhen in Bohemen; hooger op, de Moraven in het land waer zy hunnen naem aen gegeven hebben⁽³⁾; meer zuidwaerts, de Hunnen of Avaren in het oude Pannonié⁽⁴⁾ en verder, op den

(1) Boven, bl. 119, aenteek. 1.

(2) Zie boven, bl. 159.

(3) Moravië, waer eertyds Olmutz, thans Brunn de hoofdstad van is.

(4) Zie II^de Deel, bl. 309 en de aenteek.

[p. 203]

Donau, tot in het hert van Hongarye. Meer in 't Noorden, de Luzitzen in hedendaegsch Saksen, Silezié en Brandenburg⁽¹⁾, de Wenden in Pommeren en aen de Oostzee tot Dantzig toe⁽²⁾. Die verschillende volksgemeenten, nog allen heidensch, en waervan sommigen in vroeger tyd zoo veel kwaed gedaen hadden aen het romeinsche ryk⁽³⁾, bedreigden nu weder het ryk van Karel den Groote, indien hy ze niet temde en er, met het christendom, zaden van beschaving onder verspreidde, gelyk hy tot dus verre by de Germanen gepleegd had.

Geheel het jaer 790 werd doorgebragt in eene schynbare rust, maer inderdaed maekte Karel alles gereed tot uitvoering van zyn voornemen. Van Worms, waer hy zich den geheelen zomer ophield, gingen bevelen uit naer al de deelen des ryks om krygsbenden te verzamelen. De onderworpen vol-

(1) Zy hebben hunnen naem gelaten aen het voormalige Lausnitz, in 't Fransch la Lusace.

(2) De naem van Wenden wordt ook in 't gemeen toegepast aen de Slavoonsche volksstammen die, sedert de zesde eeuw, zich hebben gevestigd op de kusten der Oost- of Baltische Zee, tusschen de Elbe en de Weichsel.

(3) Zie II^de Deel, bl. 190 en vlgg.

[p. 204]

keren van Germanië, die van Italië moesten hulptroepen leveren; de onderscheidene provinciën levensmiddelen aenvoeren, krygstuig verschaffen, wagens opzenden: met een woord niets werd verzuimd om de groote onderneming gunstig te doen afloopen.

In de lente van 791 begon de tocht. Graef Diederik⁽¹⁾, en Manfred 's konings kamerling, kwamen van het Noorden met een leger van Thuringers, Saksers, Friezen en Rhyn-Franken. Zy trokken Beijeren in, volgende den linken oever des Donaus, terwyl Karel zelf een ander leger van Franken en Alemannen opleidde langs den zuidelyken boord derzelfde rivier. Tusschen in, moesten de Beijeren met talryke schepen den stroom afvaren en zorg dragen voor den toevoer. Alhaest was Karel te Regensburg⁽²⁾, alwaer hy al zyne krygsbenden monsterde en met de legerhoofden raed hield, hun de redenen bekend makende welke hem tot dezen oorlog bewogen⁽³⁾. Allen juichten des konings opzet toe en vroegen om vooruit te gaen.

(1) Zie boven, bl. 160, en de aenteek. 2.

(2) In 't Fransch Ratisbonne.

(3) Zie die redenen opgegeven in de Annales Loisel. en Mettenses, ad ann. 791, by Bouquet, V, bl 47 en 347. Zie ook aldaer den Poeta Saxo, bl. 154, en Einhardus, Vita Kar. M. cap. 13, bl. 94.

[p. 205]

Dit bevel werd gegeven. Het koninklyk leger rigtte zich naer de Ens⁽¹⁾, en de rivier overgetrokken zynde, was het op vyandlyken bodem. De Avaren, van schrik bevangen, deden haest geenen wederstand, maer verlieten hunne sterkten en namen de vlugt naer bosschen en ontoegankelyke plaetsen, dusdanig dat Karel ongehinderd voorwaerts marcheerde tot aen de Raab⁽²⁾, zelfs tot aen haren uitloop in den Donau, alwaer hy een geruimen tyd verbleef en zyn leger liet rusten. Niets kon hem beletten nog verder te gaen, hadde geene ziekte de peerden der ruitery aengerand; maer deze stierven met hoopen, dusdanig dat geen tiende deel overbleef, een ongeval dat Karel naer Beijeren deed terug keeren, zonder veel anders verrigt te hebben dan het land verwoest en hier en

(1) De grens tusschen Beijeren en het land der Avaren. Zie boven, bl. 159, aenteek. 1.

(2) Hongersche rivier, welke in Stiermarken ontspringt en, na eenen loop van 38 mylen, by de stad die haren naem draegt, boven Comorn in den Donau stort.

[p. 206]

daer buit gemaekt. Zulks was ook de voornaemste bezigheid geweest van het leger dat onder Diederik en Manfred het noordelyk gedeelte van het land der Avaren had afgeloopen: nergens had de vyand ernstig het hoofd geboden, maer was altyd gedeinsd voor de Franksche wapenen, latende zyne akkers vernielen en zyne vlekken in brand steken⁽¹⁾.

Een derde heir, onder het bevel van Pipinus uit Italië opontboden, had beter geslaegd. Op de grenzen van Pannonië, waer de Avaren nagenoeg al hunne magt verzameld hadden, was het tot een treffen gekomen, en hadden zy zulk eene nederlaeg gekregen dat er haest geen geheugen was van eene bloedigere slagting. Met buit overladen, en met een aental krygsgevangen, waren de overwinnende Italianen over de bergen terug gekeerd, terwyl Karel al zyne manschap weêr geroepen had naer Regensburg, om er den winter door te brengen⁽²⁾.

(1) Zie, behalve de aengehaelde schryvers, de Annal. Lauriss. en Einhardi, ad ann. 791, by Pertz, I, bl. 176-77.

(2) Zie Karels brief aen zyne gemalin Fastrada, by Bouquet, V, bl. 623.

[p. 207]

Het jaer 792 verliep in het maken van nieuwe toebereidsels. Eene schipbrug werd over den Donau geslagen, om de beweging der troepen en den aenvoer der krygsbehoeften te bevorderen. Maer ziet, terwyl de koning te Regensburg niet bedacht was dan met het voortzetten van den oorlog, ontdekte men eene samenzwering tegen zyn leven gesmeed⁽¹⁾. Eenige edellieden, Karels magt en grootheid benydende, of verbitterd om de heerschzucht der koningin⁽²⁾, hadden besloten hem, met zyne twee gekroonde zonen⁽³⁾, omhals te brengen, en zyn voorkind Pipinus⁽⁴⁾ op den troon te stellen. Deze jonge vorst, afgunstig van zyn broeders, die alle dry⁽⁵⁾ reeds eenen troon bezaten, terwyl hy

(1) Dit was de eerste niet, maer wy hebben van de vorige gezwegen, als van minder belang zynde.

(2) Fastrada moet inderdaed eene trotsche en laetdunkende vrouw geweest zyn. Zie Einhardus, Vita Kar. M. cap. 20, by Bouquet, V, bl. 97 en 98.

(3) De koningen van Aquitanië en van Italië.

(4) De zoon van Himiltrudis. Zie boven, bl. 153, aenteek. 3.

(5) Karel, de oudste zoon van Hildegardis, was op zyne beurt, in 790, voorzien geworden met het hertogdom van Mayenne (duché du Maine), en voerde eene soort van koninklyk gezag over geheel Neustrië. Zie het Breve Chron. S. Dionysii, ad ann. 789, by Bouquet, V, bl. 29, en de Annales Mett. ad ann. 790, aldaer, bl. 347.

[p. 208]

alleen de verstooteling scheen te wezen⁽¹⁾, had zich roekeloos weg in het eedgespan gewikkeld en laten misleiden door de dwaze hoop van geheel het ryk onder zyn gezag te krygen; maer het geheim lekte uit, en werd den koning ter ooren gebragt door zekeren Langobard met name Fardulfus. Nu keerde het kwaed tegen degenen die 't berokkend hadden. Aengegrepen en voor het hofgeregt beschuldigd, betaelden 't de samenzweerders met hun hoofd: eenigen werden opgehangen, anderen onthalsd, die minder pligtig waren in ballingschap gezonden; en 's konings zoon, insgelyks ter dood veroordeeld, werd, by verzachting van het vonnis, opgesloten in het klooster van Prum, by Trier⁽²⁾.

Karel beproefde dat zelfde jaer nog andere tegen-

(1) Hy was dat inderdaed uit hoofde zyner mismaektheid, zynde de Franken niet gewoon een' bultenaer voor hun' meester te erkennen. Zie boven, bl. 3 en 4.

(2) Zie Einhardus, Vita Kar. M. cap. cit. Zie mede de Annal. Loisel. en Fuldenses, ad ann. 792, by Bouquet, V, bl. 48 en 330.

[p. 209]

spoeden. De Saksers waren in opstand. Wetende dat de koning al zyne magt tegen de Avaren gebruikte, gaven zy hun ouden haet weêr gehoor en vielen af. Ja, erger nog, zy dorsten graef Diederik, die eene krygsbende in Friesland was gaen verzamelen en daermede door hun land wilde trekken, te Rustringen⁽¹⁾ op de Weser den weg afsnyden, verraderlyk aenranden en bykans al zyne manschap nedervellen⁽²⁾. Zulks gaf het sein tot verdere baldadigheden. De razende menigte koelde haren moed op de kerken die zy sloopte of in brand stak, op de bisschoppen en de priesters die zy ombragt of weg joeg: met een woord het heidendom triomfeerde nog eens by dat hardnekkig volk hetwelk, uit hoop van straffeloosheid, tot de Avaren zond om met hen een verbond tegen de Franken te sluiten⁽³⁾.

(1) Naby de monding der rivier. Zie Pertz, I, bl. 178. aenteek. 13.

(2) Zie de Annal. Einhardi, ad ann. 793. Zie ook den Poeta Saxo, by Bouquet, V, bl. 157. Het jaer en de dag worden opgegeven door het Breve Chron. S. Dionysii, aldaer, bl. 29.

(3) Zie de Annal. Loisel. en het Chron. Moissiac. ad ann. 792, by Bouquet, V, bl. 48 en 73.

[p. 210]

Aldus zag het er uit in 't Noorden, en even zoo slim was het in 't Zuiden gesteld. Sedert lang reeds werkten de Saracenen van Spanje om Karels heerschappy aen gene zyde der Pyreneén omver te stooten, en dit poogen was hun voor en na al eenigzins meêgevallen, zoodanig dat zy ten laetste stout genoeg waren geworden om zelf het gebergte over te komen. Wilhelm, hertog van Toulouse, had last de grenzen des ryks aen dien kant te verdedigen; maer het gedurig kryg voeren in Germanië en Italië⁽¹⁾ was oorzaek dat hem de magt ontbrak om zyne taek wel te vervullen. Zoo gebeurde het dat, in 793, de Saracenen een nieuw voordeel in Spanje behaeld hebbende, de Pyreneén over trokken, in Septimanië⁽²⁾ vielen, en ver genoeg doordrongen om de voorgeburgten van Narbonne⁽³⁾ in brand te steken⁽⁴⁾. Binnen de stad geraekten zy niet⁽⁵⁾, maer

(1) In Italië wankelden de zaken ookal omtrent dien tyd. Zie den Astronomus, in Vita Ludovici Pii, cap. 6, by Bouquet, VI, bl. 90.

(2) Zie II^de Deel, bl. 256, aenteek. 2.

(3) Oude stad van zuidelyk Vrankryk, naby de Middellandsche Zee.

(4) Zie het Chron. Moissiac. ad ann. 793, by Bouquet, V, bl. 74.

(5) Anderen beweren dat zy ze innamen en er deerlyk huis hielden; doch alles wel ingezien, komt my het verhael van het Chron. Moissiacense aennemelykst voor.

[p. 211]

rukten voort naer Carcassonne⁽¹⁾ met de hoop van daer beter te varen, alswanneer hertog Wilhelm, met al de manschap welke hy in der haest had kunnen verzamelen, den vyand te gemoet kwam, en hem tusschen de twee steden in, op eene rivier tegen hield. Hier moest dan gevochten worden, ja, maer de kansen waren niet gelyk: hertog Wilhelm had geen volk genoeg om er met eere van af te komen. Hy gaf blyken van eene dapperheid zonder weêrga, staende aen de spits van zyn leger, tot dat hy eindelyk zoo goed als alleen bleef. Dan eerst gaf hy het op, en trok achteruit met groot verlies, als ligt te beseffen is, maer hebbende toch de gelederen der Saracenen dusdanig gedund, dat zy, in stede van hunnen togt voort te zetten, raedzaem vonden naer huis te keeren. Zy droegen oneindig veel buit meê; doch zulks was hun eenigste voordeel, en Septimanië, hoe zeer het ook geleden had, bleef in Karels handen⁽²⁾.

(1) In 't Westen van Narbonne.

(2) Zie het Chron. Moissiac. loc. cit.

[p. 212]

Deze ongelukkige toevallen maekten den koning niet weinig verlegen met zynen kryg tegen de Avaren, dien hy genoodzaekt was te onderbreken, tot beter gelegenheid. Het eerste wat hem te doen stond, was den oproer der Saksers te dempen. Dit werd dan ook besloten op den ryksdag van 794, gehouden te Frankfort aen de Mein, hetwelk toen ter tyd niets meer was dan eene koninklyke villa, waer Karel den winter doorgebragt en het Paeschfeest gevierd had⁽¹⁾.

Koning Lodewyk van Aquitanië, die sedert maenden in Beijeren by zyn' vader gebleven was, vertrok naer het Zuiden om alle verdere aenslagen van den kant der Saracenen te verydelen. Ter zelver tyd stelde Karel zich aen het hoofd van een groot getal stryders, en nam zynen weg door het land der Thuringers naer dat der Saksers, terwyl een ander heir van Franken te Keulen den Rhyn over trok om de oproerigen langs het Westen te gaen aenranden. Nogtans tot vechten kwam het niet. Daer was geen Wittekind meer om den moed der Saksers op te

(1) Zie de Annal. Einhardi, ad ann. 793, by Pertz, I, bl. 179.

[p. 213]

wekken; slechts eenige benden waren vergaderd omstreeks Paderbron; maer deze hadden zoo haest niet vernomen dat er twee legers in optogt waren, of zy werden bedacht op middelen om den gebelgden vorst te verzoenen. Zy zonden hem een gezantschap te gemoet, ontschuldigden zich zoo goed mogelyk, vroegen vergiffenis, en gaven zich over met volle onderwerping aen alles wat Karel hun zou opleggen⁽¹⁾.

Wat kon dus de koning alweêr beter doen dan genade schenken? Hy eischte er echter een nieuwen eed van getrouwigheid by, en gyzelaers naer gewoonte. Voorts herstelde hy de geloofspredikers in hun ambt⁽²⁾ en, naer het zeggen van sommige schryvers, nam hy een derde deel der saksische bevolking meê, om ze elders in zyn ryk te verplaetsen⁽³⁾. Zulks was wel het laetste en tevens het zekerste middel om die natie meester te worden,

(1) Zie de Annal. Einhardi, ad ann. 794.

(2) Zie het Chron. Moissiac. ad ann. 794, by Bouquet, V, bl. 75.

(3) De Annales Fuldenses, ad ann. 794, getuigen opentlyk dat een derde der Saksers weggevoerd werd. Zie by Bouquet, V, bl. 330.

[p. 214]

die naer strengheid noch goedheid had willen luisteren. Met ze van haren geboortegrond af te trekken en in een vreemd land te vestigen, voorkwam de koning alle nieuwe samenspanningen, en brak de verslaefdheid aen het heidendom, een der voornaemste oorzaken van den gedurigen afval⁽¹⁾.

Dit doel kon echter in eens niet bereikt worden, want het noordelyk gedeelte van Saksen bleef thans nog ongerept en volherdde in zyne hardnekkigheid. Zulks bleek wel het volgend jaer, toen Karel, na den winter in 't paleis van Aken doorgebragt te hebben, zich gereed maekte om den kryg tegen de Avaren te hernemen, en de Saksers opontbood om mede te veld te trekken. Zy wilden niet volgen, maer bleven t' huis als was het hun te doen om 's konings togt te dwarsboomen, of liever te beletten; want zoo lang hy op Saksen niet rekenen mogt, kon hy zyne wapenen in oostelyk Germanié niet voeren, uit vrees van tusschen twee vuren te staen. Hy had zyne Leuden opgeroepen te Kostheim by Maintz⁽²⁾, en hield daer het Mei-kamp. De beraed-

(1) Zie boven, bl. 135, en de aenteek. 3.

(2) De koningen hadden daer eene villa. Zie de Annal. Einhardi, ad ann. 795.

[p. 215]

slagingen, gelyk men raden kan, liepen over den dubbelen oorlog die te doen stond, waerna Karel in persoon met volle magt naer de Saksers trok, dragende het zweerd in de eene hand en de brandtoorts in de andere, want zyne verbittering was groot. Hy drong aldus door tot Lüne⁽¹⁾ by de Elbe, en sloeg daer zyne legertenten op, wachtende naer de Obotriten⁽²⁾ en andere Slavoonsche hulptroepen van gene zyde der rivier. Van wyd en zyd kwamen nu de Saksische volksgemeenten, die den meesten schrik hadden, teekens van berouw en onderwerping geven; maer de Noord-Albingers⁽³⁾, die hy ook ontboden had, vertoonden zich niet, zoo min als de Obotriten. Zulks had zyn reden in. De eersten waren in vollen opstand en, erger nog, zy hadden Wizzin, den koning der Obotriten, op het eigen oogenblik dat hy de Elbe over zette, om zich met zyn volk ter beschikking van Karel te stellen, verraderlyk omgebragt, hem hebbende doen vallen in eene hinderlaeg. Daerop was des vorsten

(1) Lüne is een Hanoversch dorp tegen Lüneburg.

(2) Zie boven, bl. 200 en de aenteek. 2.

(3) Zie boven, bl. 151, aenteek. 3.

[p. 216]

krygsbende verloopen; doch toen de tyding dier schandelyke moord Karel ter ooren kwam, kon hy zyne woede niet langer intoomen, maer viel als razend op de myneedige Saksers, hunne manschap nedervellende zonder mededoogen, en hun land verwoestende den zomer gedurende; want hy scheidde er niet uit vooraleer het tyd was om naer Aken terug te keeren en den winter te laten voorby gaen⁽¹⁾.

Ofschoon Karel dit jaer by de Avaren niets verrigt had, was nogtans de schrik, door zyne wapenen onder dit volk verspreid, zoo groot, dat een hunner vorsten met name Thodun⁽²⁾ gezanten zond om zich aen den koning der Franken te onderwerpen en diens heerschappy te erkennen, met belofte tevens van het christelyk geloof te zullen

(1) Zie de Annal. Lauriss. en Einhardi, ad ann. 795. - Volgens het Chron. Moissiac. nam Karel een aenzienlyk getal pandslieden meê, altyd met het zelfde inzigt van de bevolking te verminderen. Zie by Bouquet, V, bl. 75.

(2) Zoo heet hy by de Annalisten, maer het schynt minder zyn eigen naem dan die zyner weerdigheid geweest te zyn. Zie Pertz, I, bl. 181, aenteek. 21.

[p. 217]

omhelzen. Karel ontving de vreemdelingen in zyn kamp op de Elbe, en gaf hun goede woorden voor hun' meester; want nu koesterde hy de gegronde hoop dat het gegeven voorbeeld navolgers hebben, en zyne onderneming tegen de Slavoonsche natiën minder moeite kosten zou, dan men anders voorzien had⁽¹⁾.

Te Aken ontving Karel een ander gezantschap. Namelyk op Kersdag van 795 was paus Adriaen overleden, na eene regering van bykans vier en twintig jaren. Zyn opvolger, Leo III, had zoo haest den pauselyken zetel niet beklommen, Of hy vaerdigde eenige vertrouwde persoonen af naer de Nederlanden om den koning der Franken berigt te geven van zyne verheffing, en hem de sleutels aen te bieden van het graf der Apostelen, te samen met den standaert der stad Roomen, en met ryke geschenken. Hierdoor erkende en vereerde de heilige Vader Karels weerdigheid van Patricius der Romeinen⁽²⁾ en van beschermer der roomsche Kerk. Hy verzocht hem tevens iemand naer Roomen te zenden om, in

(1) Zie de Annal. Lauriss. en Einhardi, loc. cit.

(2) Zie boven, bl. 27 en de aenteek. 2.

[p. 218]

zynen naem, des volks eed van getrouwigheid af te nemen, hetwelk de koning deed, kiezende tot volvoering van dien hoogen last een' der aenzienlykste kloosterlingen van zyn ryk⁽¹⁾.

Terwyl de romeinsche legaten aen 's konings hof vertoefden, was Eric, hertog van Friuli⁽²⁾, op Karels bevel de Julische Alpen⁽³⁾ overgetrokken, om de Avaren andermael te gaen aenranden. Deze veldtogt, als uit het gedrag van Thodun te voorzien was, kon niet kwalyk uitvallen. Inderdaed, de Avaren waren onder elkander verdeeld en hadden, gelyk de Saracenen van Spanje, hunne eigen magt gebroken door inwendige vyandschappen. Het oud Pannonië⁽⁴⁾, hetwelk zy bewoonden, was onderscheiden in negen burgerschappen of steden⁽⁵⁾ by

(1) Namelyk Angilbertus, abt van St. Riquier by Abbeville op de Somme. Zie de Annales Lauriss. en Einhardi, ad ann. 796, en Bouquet, V, bl. 408, aenteekening b.

(2) Zie boven, bl. 199, aenteek. 1.

(3) Zie boven, bl. 199, aenteek. 2.

(4) Zie II^de Deel, bl. 78, aenteek. 1.

(5) Versta hier het woord stad in zyne eerste en eigen beteekenis van plaets, locus. De volgende byzonderheden zyn ontleend aen het werk van den monik van St. Gallen de Rebus bellicis Caroli M. by Bouquet, V, bl. 121, sqq. Zie daer, cap. 2. Maer de tekst door Pertz gegeven, in het II^de Deel zyner Monumenta, is nauwkeuriger. Zie daer, bl. 748.

[p. 219]

hen Ringen genoemd, dewyl ze in 't rond versterkt waren door vesten of bolwerken⁽¹⁾ zoo groot in den omtrek, dat een minder of meerder getal dorpen daer volkomen in besloten lagen⁽²⁾. Van het eene dorp⁽³⁾ tot het andere kon de menschelyke stem zich laten hooren, dusdanig dat, by voorkomend gevaer, op korten tyd al het volk van den Ring te been en in de wapens was. De afstand van den eenen Ring tot den anderen⁽⁴⁾ beliep ongeveer

(1) Het waren eigentlyk schansen of dubbele staketsels, gemaekt van eiken en andere tronken, twintig voet hoog en even zoo breed. De tusschenruimte was gevuld niet steenen en boven bedekt met zoden.

(2) De monik van St. Gallen zegt dat een Ring zoo groot was als van Zurich tot Constanz, welke twee steden 15 mylen van elkander gelegen zyn. Maer al de Ringen hadden de zelfde uitgebreidheid niet.

(3) Versta dit woord in den zin van buertschap of vlek, waer een zeker getal van huisgezinnen samen woonen, in stede van verspreid op het land.

(4) De monik voegt er by dat er inde omloopende schans hier en daer poorten waren, langs waer de inwoonders op plondertogten uitgingen en den behaelden buit naer huis bragten.

[p. 220]

40 italiaensche mylen⁽¹⁾; doch tusschen in stonden huizen, niet verder van elkander dan gevoegelyk was, om door den klank der krygsbazuin over en weêr teekens te geven, en aldus eene onderlinge gemeenschap te houden zelfs met de afgelegenste Ringen.

Zoo hadden de Hunnen of Avaren het land dat zy bewoonden afgedeeld, en gedurende bykans dry eeuwen de schatten der romeinsche wingewesten in hunne Ringen verzameld, zonder te spreken van de jaergelden die de keizers hun zoo lang betaeld hadden om ze t' huis te doen blyven. Nu werd het hunne beurt om al dat gestolen goed weêr te geven, gelyk in 796 reeds een Ring deed, die door hertog Eric met geweld ingenomen en teenemael leeg ge-

(1) Tusschen de 13 en 14 uren gaens. Zie wat Pertz daerover aengeteekend heeft, II, bl. 748. Volgens dien geleerde heeft men den eersten Ring der Avaren te plaetsen in 't Zuidwesten van hedendaegsch Weenen, terwyl de laetste zich uitbreidde tot of zelfs in het gebergte van Transylvanië op de oostelyke grenzen van Hongaryë.

[p. 221]

plunderd werd. De buit welke daer vandaen kwam, en dien de overwinnaer naer Aken zond, was oneindig. De koning wist er haest geen' weg meê: het geld deelde hy uit aen zyne krygshoofden, Leuden en hofbeambten, zoo leeken als prelaten; de geestelykheid en de kerken des ryks werden ook niet vergeten, en dan bleven de kostbaerste voorwerpen, de rykste geschenken nog over, welke Angilbertus⁽¹⁾ naer Roomen voerde, om er den paus meê te vereeren⁽²⁾.

De gezant was zoo haest niet afgereisd⁽³⁾, of Karel gespte zyn wapens aen en trok naer Saksen, met zyn twee zonen Karel en Lodewyk, welke laetste uit Aquitanië gekomen was; terwyl Pipinus, de koning van Italië, last had een aenzienlyk leger

(1) Zie boven, bl. 218, aenteek. 1.

(2) Zie de Annal. Lauriss. ad ann. 796, by Pertz, I, bl. 182. - Zie mede de Annales Loisel. den Poeta Saxo en het Chron. Adonis, by Bouquet, V, bl. 50, 159 en 320.

(3) Zie 's konings brief aen den paus Leo, onder de Epist. Car. M. N^o X, by Bouquet, V, bl. 625. Zie daer ook de schriftelyke bevelen door Karel aen zynen gezant medegegeven. N^o IX.

[p. 222]

naer Pannonië te leiden, en daer den kryg tegen de Avaren voort, te zetten. In het land der Saksers werd niet gevochten, maer veel verwoest, en nog eens een groot deel⁽¹⁾ der natie, mans, vrouwen, kinderen opgeschept en naer elders vervoerd: zoo zeer was Karel overtuigd dat er met dit volk geen ander middel overbleef, om het tot gehoorzaemheid te brengen, dan het te verplaetsen in Frankryk⁽²⁾ en de ontruimde gewesten door Franksche onderdanen te doen bewoonen.

Terwyl hy daer nog bezig was, kwam er tyding uit Pannonië dat de Avaren hunne voornaemste opleiders omgebragt en een nieuwen Khan⁽³⁾ aen hun hoofd geplaetst hadden, onder wiens bevel zy

(1) De Annales Lambeciani, ad ann. 796, zeggen dat het derde deel der bevolking meêgenomen werd. Zie by Bouquet, V, bl. 65.

(2) Het is een vry algemeen gevoelen dat velen dier overgebragte Saksers in Vlaenderen neêrgezet werden; maer ik vind daer nergens blyken van. Zie overigens de verhandeling van J.D. Meyer in de Nouveaux Mémoires de l'Académie de Bruxelles, III, bl. 467 en 474, sqq.

(3) Tartaersch woord dat krygsvorst of bevelhebber beteekent.

[p. 223]

thans ten stryd trokken⁽¹⁾. Zulks was een klaer bewys dat zy 't niet meer eens waren en geen trouw in hun overheid meer hadden, hetgeen hen noodwendiger wyze moest verzwakken. Ook ontving Karel, kort daerna, een anderen bode, het berigt brengende dat Pipinus overal doorgeslagen, den Donau bemagtigd, den vyand over de Theiss⁽²⁾ gedreven en geheel het land der Avaren onderworpen had⁽³⁾. Zulks was te veel gezegd; maer dat de italiaensche vorst groote voordeden had behaeld en meer dan eenen Ring ingenomen, bleek wel, toen hy zyn' vader, die middelerwyl naer Aken weêrgekeerd was, kwam vinden, en onnoembare schatten aen diens voeten uitstortte, tot teeken zyner overwinningen. De koning, vol van vreugd, omhelsde zynen zoon, die reeds zulke blyken gaf

(1) Zie de Annales Loiseliani, ad ann. 796, by Bouquet, V, bl. 50.

(2) Een der voornaemste stroomen van Hongaryë, uit het Karpatisch gebergte zynen oorsprong nemende en, na eenen loop van meer dan 200 mylen, zich ontlastende in den Donau, benoorden Belgrado.

(3) Zie de Annal. Lauriss. en Einhardi, ad ann. 796. - Zie mede den Poeta Saxo en het Supplem. Pauli Diac. by Bouquet, V, bl. 159 en 190.

[p. 224]

van krygsmoed. Voorts werd aen Arno, bisschop van Salzburg, de last gegeven van het christendom voort te planten in gansch het veroverde deel van Pannonië, tusschen de Raab⁽¹⁾, de Drave⁽²⁾ en den Donau⁽³⁾.

Omtrent den zelfden tyd ontving de koning het bezoek van Thodun, den vorst der Avaren die, volgens gedane belofte, met een talryk gevolg van edellieden, zich onder Karels gehoorzaemheid stellen kwam, en tevens vragen om met zyn gezelschap gedoopt te worden. Zulks was juist de wensch van den Frankschen koning, die geene andere dan christene vasallen hebben wilde. Hy ontving vervolgens Thoduns hulde en eed van getrouwigheid, overlaedde hem en de zynen met vriendschap en gunsten, en liet hen aldus wel te vrede naer hun land terug keeren⁽⁴⁾.

(1) Zie boven, bl. 205, aenteek. 2.

(2) Groote rivier van Duitschland, die in Tirol ontspringt, Carinthië en Stiermarken doorloopt, en beneden Eszek in den Donau stort.

(3) Zie Vita S. Rudperti Salisb. by Bouquet, V, bl. 479.

(4) Zie de Annal. Lauriss. en Einhardi, ad ann. 796.

[p. 225]

Terwyl Karel, door de medewerking zyner kinderen, het gebied der Franken in oostelyk Europa uitbreidde, was een ander leger bezig, aen gene zyde der Pyreneën, met de Saracenen van Spanje hunne stoute onderneming tegen Narbonne⁽¹⁾ betaeld te zetten. Daer hadden 's konings wapenen denzelfden voorspoed als in Germanië. De bevelhebbers maekten er Karels naem alom geducht en herstelden, vaster dan ooit, zyn gezag tot aen den Ebro, waerna zy naer Aken kwamen rekenschap geven van hunne bedryven⁽²⁾.

Men ziet, te Aken had Karel zyne woonstede gekozen. Daer wilde hy 's ryks zetel vestigen, en de stad verryken met de schoonste werken die de kunst van dien tyd in staet was voort te brengen. De koninklyke schatten werden er verzameld; eene groote en prachtige kerk werd gesticht, waervoor men marmeren zuilen, die eertyds de keizerlyke hoven van Roomen en Ravenna versierd hadden, met andere kostbaerheden herwaerts overbragt. Eindelyk een nieuw paleis werd gebouwd, dat den naem

(1) Zie boven, bl. 210.

(2) Zie het Chron. Moissiac. ad ann. 796, by Bouquet, V, bl. 76.

[p. 226]

kreeg van Lateraen⁽¹⁾, en aen hetwelk men ook geen kosten spaerde. Maer dat alles was van korten duer: weldra kwamen de Noordmannen die gedenkstukken verwoesten en neêrblaken, als wy later verhalen zullen⁽²⁾.

In de lente van 797 ontving de koning te Aken een' Muzelman van Spanje, Zade namelyk, Emir van Barcelona, die Karels heerschappy kwam erkennen, en zyne stad aen de Franken overleveren⁽³⁾. Zulks was een goed voorteeken ter bevestiging van 's konings gezag aen gene zyde der Pyreneën. Hy begaf zich dan weêr met nieuwen moed naer het land der Saksers, om wat daer nog niet volkomen onderworpen was voor de magt zyner wapenen te doen bukken. De afgelegenste streken trok hy door, moerassen noch ontoegankelyke plaetsen ontziende⁽⁴⁾, en zette zynen togt voort tot

(1) Naer het Lateranum van Roomen.

(2) Zie het Chron. Moissiac. ad ann. cit. en dat van Sigebertus Gemblac. ad ann. 795, by Bouquet, V, bl. 378.

(3) Zie de Annal. Lauriss. en Einhardi, ad ann. 797.

(4) Zie de Annal. Tiliani, ad ann. 797, by Bouquet, V, bl. 22.

[p. 227]

aen den uitloop van Elbe en Weser, terwyl van alle kanten de landzaten kwamen toegeloopen, om door plegtige eeden alle wraekneming af te keeren⁽¹⁾. Karel was gewoon die betuigingen van gehoorzaemheid gunstig aen te nemen; doch nu wilde hy meer doen, en gebood een nieuw Capitulare op te stellen⁽²⁾, in het welk, onder anderen, de burgerlyke regten der Saksers werden gelyk gemaekt aen die der Franken, dusdanig dat de zoengelden⁽³⁾ voor beide natiën in het vervolg op denzelfden voet zouden geregeld worden⁽⁴⁾. Hierdoor wilde Karel too-

(1) Zie het Chron. Moissiac. ad ann. 797, by Bouquet, V, bl. 76.

(2) Zie dat Capitulare Saxonicum by Pertz, III, (Legum I), bl. 75-76.

(3) Zie II^de Deel, bl. 268.

(4) Men zou dus zoo veel solidi betalen voor de moord van eenen Sakser als voor die van eenen Frank, volgens ieders staet van edelman, vrygeboren of laet. Doch dewyl het geld hoogst zeldzaem was onder de Saksers, bepaelt de nieuwe wet de betrekkelyke weerde van een' solidus in natuer, op deze wyze: Een os of koe van een jaer zou één solidus gelden, dien men insgelyks zou mogen betalen met 40 schepels haver of 20 schepels koren, of met anderhalf maet (het Latyn zegt Sigla, maer hoeveel doet dat?) honing, enz. Zie het Capit. Saxon. cap. 11.

[p. 228]

nen hoe goed hy 't met dat wrevelige volk meende, dewyl hy het beter behandelde dan de Alemannen, de Beijeren en andere overwonnen natiën, die nog altyd in eenen staet van minderheid bleven ten opzigte der heerschende Franken.

Dit mael werd de winter doorgebragt, niet te Aken, maer in Saksen zelf, opdat, door de tegenwoordigheid van den vorst, het land beter in zynen schik kwame, en alle zaden van opstand mogten smoren. Karel sloeg een legerveld op te Herstelle⁽¹⁾. Daer ontving hy gezanten van Adelfons II, koning van Asturië en Gallicië⁽²⁾, die berigt kwamen geven van huns meesters veroveringen⁽³⁾ en, onder andere geschenken, eene overkostbare leger-

(1) Deze plaets, die waerschynlyk haer bestaen aen het kamp van Karel den Groote verschuldigd is, ligt naby Carlshaven op de Weser.

(2) Twee hedendaegsche provinciën, vroeger koningryken, in 't Noorden en 't Noordwesten van Spanje, alwaer de Christenen allengskens sterker wierden, en de verlossing van het land uit de handen der Saracenen voorbereidden. Zie boven, bl. 140.

(3) Adelfons had, onder anderen, Lissabon ingenomen. Zie de Annal. Tiliani, en Loisel. ad ann. 798, by Bouquet, V, bl. 23 en 51.

[p. 229]

tent meêbragten⁽¹⁾. Ook de Avaren zochten de gunst des konings te winnen door een plegtig gezantschap dat, insgelyks beladen met ryke giften, hulde kwam bewyzen, en getuigen hoe groot Karels naem was by de vreemden⁽²⁾. Maer ziet, terwyl aldus vrienden en vyanden het zich tot pligt rekenden den vorst der Franken te vereeren, werd zyn gezag schandelyk miskend en gehoond door de Saksers van over de Elbe. Koninklyke afgeveerdigden waren daer bezig met orde aen het bestier te stellen, met de algemeene belangen te regelen, en regt te spreken, wanneer op eens de landzaten hen onvoorziens in hechtenis namen, onderscheidenen ombragten en de overigen vast hielden, om er losgeld van te trekken. Zelfs een zendeling van Karel, met name Godeschalk, die onlangs eene boodschap was gaen vervullen by den koning der Denen, viel, op zyne terugreis, in de handen der muitelingen en werd zonder eenige reden door hen vermoord. Zulke schelmstukken konden echter niet lang stil

(1) Zie dezelfde schryvers, alsmede de Annal. Lauriss. en Einhardi, ad eumd. ann.

(2) Annal. Lauriss. ad ann. 797.

[p. 230]

blyven; want, behalve dat zy in 't openbaer gepleegd waren, werden zy ruchtbaer gemaekt door sommigen die in tyds de vlugt genomen hadden en den koning berigt gaven van hetgeen er gebeurd was. Dezen keer verloor Karel geduld en gaf zich over aen al zyne gramschap. Hy brak aenstonds zyn leger op en trok naer Minden⁽¹⁾, van waer hy in het land tusschen Weser en Elbe viel, alles te vuer en te zweerd verwoestende, en de inwoonders prys gevende aen de woede der soldaten die jong en oud over de kling deden springen.

Men mag daer uit besluiten dat de Noord-Albingers⁽²⁾ niet alleen pligtig waren, ofschoon het kwaed by hen bedreven was. Intusschen zy hadden de grootste schuld, en verdienden zeker de meeste straf, welke zy dan ook zonder uitstel ondergaen zouden hebben, had niet de Elbe hen voor 't oogenblik aen Karels wraekzucht onttrokken; maer dien stroom waren tot dus verre de Franken zelden over geweest, en de koning waegde het nog niet, misschien omdat hy geen volk genoeg aen de hand had.

(1) In Westfalen, tusschen Osnabrug en Hannover.

(2) Zie boven, bl. 151 en de aenteek. 3.

[p. 231]

Hoe 't zy, de Saksers van gene zyde dachten reeds dat zy het spel gewonnen hadden en, in hunnen overmoed, verklaerden zy den oorlog aen de Obotriten⁽¹⁾, of liever zy vielen met geweld in het land dier bondgenooten van Karel, als of hun de zege beloofd was; maer hunne rekening viel verkeerd uit. Thrasico, de krygsvorst der Obotriten, op het eerste gerucht der Saksische beweging, rukte in der haest al zyn volk byeen, om het den vyand te gemoet te leiden. Beide legers werden handgemeen aen de kanten van Schwaan in het Mecklenburgsche⁽²⁾. De Obotriten stonden onder het bevel van hun krygshoofd, ondersteund door een frankschen edelman met name Ebrowin, die den regten vleugel bestierde; terwyl de Saksers wild weg en zonder bekwame opleiders de kans waegden. Zy kregen dan ook alhaest de nederlaeg: vier duizend bleven liggen; de anderen werden op de vlugt gedreven, en verloren nog veel manschap in hunnen aftogt. Vervolgens kwam Ebrowin de Elbe over, om den uitslag van het gevecht aen zynen meester te bood-

(1) Zie boven, bl. 200 en de aenteek. 2.

(2) Tusschen Rostock en Gustrow.

[p. 232]

schappen, die thans zeker mogt zyn dat Saksen zoo haest niet meer het hoofd zou opsteken. Hy deed zich nogtans pandslieden leveren, en nam er zeshonderd meê van de aenzienlyksten uit de natie, welke hem tevens voor de oproerigsten aengeduid werden. Hiermede liep de veldtogt ten einde, en Karel keerde naer Aken⁽¹⁾.

Het volgend jaer zag hem alweêr by de Saksers, nu niet meer om ze te bevechten, maer om de onderwerping der Noord-Albingers te voltooijen, eene taek welke hy zynen zoon Karel toevertrouwde, die er zich met het beste gevolg van kweet⁽²⁾.

Terwyl de koning zelf zich te Paderbron ophield, kwamen er van Roomen hoogst gewigtige tydingen. Daer was eene samenzwering uitgebroken tegen paus Leo III. Op Sint Marcus dag, 25 april 799, had de heilige Vader het paleis van Lateranen verlaten, om zich te begeven naer de kerk van San Lorenzo, en met de Kruissen uit te gaen. Gekomen zynde aen het klooster van Sint Steven en Silvester, werd hy door eenige booswichten overvallen,

(1) Zie de Annal. Lauriss. en Einhardi, ad ann. 798.

(2) Zie de Annal. Einhardi, ad ann. 799.

[p. 233]

die hem deerlyk mishandelden en vervolgens in de kloosterkerk sleepten, met het inzigt van hem daer af te maken. Zoo ver echter kwam het niet. Zy hadden ja boozen wil genoeg; doch het zy verbaesdheid in hun eigen misdryf, het zy vrees voor wederwraek of opstand des volks, lieten zy den heiligen man doodelyk gewond, maer nog adem halende, aen den voet van den autaer liggen, en namen de vlugt. Den volgenden nacht, alhoewel de moordenaers alle voorzorg genomen hadden om den paus te doen opsluiten, werd hy verlost door zyn' kamerling, en vond weldra eene schuilplaets by den hertog van Spoleto, in welke stad de romeinsche priesterschap, de bisschoppen en de aenzienlykste persoonen der omstreken hem kwamen hulde bieden, en geluk wenschen over zyne wonderbare redding uit de handen der samenzweerders.

Paus Leo genas; doch niet raedzaem oordeelende naer Roomen terug te keeren, noch zelfs in de kerkelyke Staten te blyven, waer alles nog in rep en roer was, besloot hy, naer het voorbeeld zyner voorgangers, zich te wenden tot den koning der Franken, en diens hulp in te roepen om den vrede

[p. 234]

en de goede orde in de hoofdstad des christendoms te herstellen⁽¹⁾.

Karel was nog te Paderbron, toen de heilige Vader daer aenkwam, en met de grootste eer ontvangen werd. Het koninklyke legerveld was te klein voor de bisschoppen van Gallië en Germanië die, even als ontelbare priesters en edellieden uit al de deelen des ryks toesnelden, om den stadhouder van Christus te vereeren. De paus bragt te Paderbron een deel van den zomer door, en keerde vervolgens weder naer Roomen, onder het geleide van eenige franksche kerkvoogden en dry graven, welke last hadden den heiligen Vader op zynen zetel te herstellen en hem voor alle gewelddadigheid te behoeden, tot dat Karel in persoon het Alpisch gebergte kon overtrekken, en een einde gaen stellen aen de romeinsche onlusten⁽²⁾.

Voor het oogenblik begaf zich de koning naer Aken.

(1) Zie Anastasius, Vitae Rom. Pont. by Muratori, Rer. Ital. Script. III, P, I, pag. 197. - Zie mede de Annales Einhardi, ad ann. 799, by Pertz, I, bl 187.

(2) Zie Anastas. bl. 198, en de Annal. Einhardi, loc. cit.