Vaderlandsche historie. Deel 3

[p. 90]

Derde hoofdstuk.

Karel-de-groote. Zyne krygen tegen de langobarden en de saksers.

768-777.

Karel-de-Groote werd geboren in 742⁽¹⁾, maer de plaets waer hy ter wereld kwam, is onbekend. Zy was dat reeds in de negende eeuw; want Einhardus⁽²⁾, vriend en tydgenoot van Karel en schryver van diens leven, zegt uitdrukkelyk dat hy van zyne geboorte en kindschheid, ja zelfs van zyne jongelingschap niets zekers kan verhalen⁽³⁾. Latere opstellers van kronyken hebben het geheim willen doordringen, en beweren, doch zonder goeden grond, dat hy te Salzburg in Beijeren het licht zag;

(1) Zie de uittreksels uit verschillende kronyken, by Bouquet meêgedeeld, V, bl. 384. - Zie ook het Calendarium Laureshamense, by Mabillon, Annal. Benedict. Lib. XXI, c. 66.

(2) Anderen schryven Eginhardus, maer ten onregte, als Pertz bewyst in zyn tweede Deel, bl. 426.

(3) Einhardi, Vita Karoli magni, c. 4. by Bouquet, V, bl. 90.

[p. 91]

anderen houden Ingelheim⁽¹⁾, niet ver van Mainz, sommigen Aken⁽²⁾ of Herstal voor zyne geboorteplaets; maer al die gevoelens zyn bloote gissingen. Het waerschynlykste is dat Karel de Groote de oogen opende in een der koninklyke paleizen of landhuizen van den Beneden-Rhyn of van Luikerland, dat geheel aen zyn stamhuis toebehoorde⁽³⁾, en waer zyne ouders geboren waren⁽⁴⁾; doch, wat er ook van zy, wy Belgen mogen hem aenzien voor een' landgenoot, als lid eener familie die sedert eeuwen in onze streken gevestigd en gegoed was, en wier regten van eigendom vermoedelyk opklommen tot de tyden zelf der eerste verovering door de Franken.

De twee gebroeders, Karel en Karloman, moeten zeer verschillend van aert en van begaefdheid geweest zyn. De eerste vertoont zich in de geschiedenis als een man van ryzige gestalte, heerlyk van

(1) Zie hierna, bl. 121, aenteek. 2.

(2) Zie den Monik van sint Gallen, De Gestis Car. Magni, lib. 1, c. 30. by Bouquet, V, bl. 118.

(3) Zie II^de Deel, bl. 381, aenteek. 3.

(4) Zyn vader werd geboren te Jupille; zyn grootvader, naer alle waerschynlykheid, te Theux; zyn oudgrootvader te Herstal, enz.

[p. 92]

gelaet, innemend van manieren, onderrigt in al de kundigheden van zynen tyd. Karloman, in tegendeel, doet zich voor als een allenzins zwak mensch, jaloersch van zyn' broeder, luisterende naer slechthoofden die hem wisten toe te geven, en hem kwaden raed inbliezen. Beide, na huns vaders dood, werden van hunne Leuden tot koning erkend en uitgeroepen, en ontvongen de kroon, de oudste te Noyon in Picardië, de jongste te Soissons in de zelfde landstreek⁽¹⁾.

Nauwelyks hadden de twee vorsten de teugels der regering in hand genomen, of zy gaven blyken van hunne gehechtheid aen Roomen en aen den heiligen Stoel, welks verzoek⁽²⁾ zy gereedelyk inwilligden, twaelf bisschoppen noemende om het concilie dat de paus aengezegd had te gaen bywoonen⁽³⁾. Hierna vertrok Karel naer Aken, en vierde daer de feesten van kersmis volgens gewoonte⁽⁴⁾.

(1) Zie Fredegar. Cont. cap. 137.

(2) Zie boven, bl. 57.

(3) Zie Anastas. bl. 176. Bouquet heeft er de namen bygevoegd uit Sirmondus, Concil. Gall. Zie Bouquet, V, bl. 459, aenteek. a.

(4) Zie de Annales Tiliani, ad ann. 768, by Bouquet, V, bl. 18.

[p. 93]

Zoo eindigde het jaer dat hem op den troon zag klimmen; maer het volgende was al veel woeliger. Terwyl de jonge koning het paeschfeest overbragt te Rouaen in 't namalig Normandyë, vernam hy dat Aquitanië aen 't gisten was. Hertog Waifars vader, met name Hunoald, die sedert 744⁽¹⁾ de wyk had genomen in een klooster van het eiland Ré⁽²⁾, hoorende dat zyn zoon gesneuveld⁽³⁾, en kort daerop dat Pipinus gestorven was, verliet zynen schuilhoek en stak over naer Aquitanië, alwaer hy natuerlyker wyze aenhang vond, en dus meende kans te hebben om er zyn vorig gezag te herstellen⁽⁴⁾. Hy rekende op de jongheid en de onbedrevenheid der Franksche vorsten, maer vond zich bedrogen; want Karel had zoo haest de weet niet van 't geen er omging, of hy riep eenige benden in de wapens, en verzocht zyn' broeder om insgelyks met krygsmagt by te springen. Karloman kon niet weigeren,

(1) Zie II^de Deel, bl. 480, en Bouquet, V, bl. 444.

(2) Dry mylen van La Rochelle, op de westkust van Vrankryk.

(3) Zie boven, bl. 53.

(4) Zie de Annales Laurissenses en Einhardi, ad ann. 769, by Pertz, Script. I, bl. 146.

[p. 94]

en trok inderdaed met manschap de Loire over; maer eenige dagen daerna, zonder dat men eene andere reden weet te geven dan dat hy kwaden raed volgde, liet hy Karel zitten en keerde weder naer zyne staten, willende geen verder deel hebben aen 's broeders onderneming⁽¹⁾.

Deze gelukte niet te min. Karel, al had hy niet veel volk, drong maer spoedig door, om aen zyn' tegenstrever den tyd niet te laten van op de gemoederen te werken, en bragt hem weldra in zulke verlegenheid, dat Hunoald het veld ruimde, de Garonne over ging, en naer Gasconje vlugtte, alwaer hy in veiligheid meende te zyn by hertog Lupus, zyn' nabestaende⁽²⁾. Hunoald was mis; want Karel zat hem op de hielen, en de Dordogne⁽³⁾ over getrokken zynde, liet hy aen Lupus weten dat hy zyn' oom te leveren had, indien hy zelf wilde bly-

(1) Zie de Annales Lauriss. en Einhardi, ad ann. 769. - Zie mede de Annales Mettenses, by Bouquet, V, bl. 340, en de Annales Tiliani, aldaer, bl. 18.

(2) Hertog Lupus was de neef van Hunoald.

(3) De Garonne en de Dordogne zyn twee fransche rivieren die onder Bordeaux samen loopen, en vereenigd zeewaert stroomen onder den naem van Gironde.

[p. 95]

ven die hy was⁽¹⁾. De hertog wachtte 't niet af; maer zond den vlugteling met diens vrouw naer Karel, die aldus in weinig tyds een einde stelde aen de Aquitaensche onlusten, keerende met zynen krygsgevangen naer huis, om den winter te gaen doorbrengen in het paleis van Duren op de Roer⁽²⁾.

Een kwaed voorteeken voor 's konings rust en die van het ryk was de wrok die tusschen hem en Karloman bestond, en dreigde in opentlyke vyandschap te zullen uitbersten. Maer beider moeder Bertrada, weduwe van Pipinus, ging haer jongsten zoon te Seltz in den Elsasz opzoeken, en wist hem met goede woorden zoo ver te brengen dat hy, zoo niet zich uit der herte verzoende met zyn' broeder, althans alle booze voornemens varen liet. Van daer trok de koningin naer Beijeren, waer hertog Tassilo

(1) Namelyk de leenman van Karel, bekleed met de hertogelyke weerdigheid, en belast het Franksche ryk te verdedigen tegen zyn zuidelyke naburen, de Saracenen van Spanje. Zie boven, bl. 45. aenteek 1.

(2) Zie de Annales Einhardi, Mettenses en Tiliani, locis cit. Hunoald trok later naer Italië, en hielp de Langobarden tegen Karel. Hy kwam aen een slecht einde. Zie het Chronicon Sigeberti Gemblacensis, ad ann. 771.

[p. 96]

op zyne beurt bezig was met plannen te smeden tegen de twee Franksche vorsten, met wie hy zoo nauw verwant was⁽¹⁾, maer welke hy niet geerne voor zyne meesters erkende⁽²⁾. Hier zocht zy insgelyks de moeijelykheden te vereffenen, doch zonder veel uitslag, als naderhand bleek.

Eindelyk reisde de koningin naer Italië, zich begevende tot Desiderius, met wien zy in huwelyks-onderhandelingen trad voor hare kinderen, altoos met het inzigt van aen deze laetsten vrede en rust te bezorgen. Namelyk zy wilde hare dochter Gisla trouwen aen Adalgis, zoon van den Langobardschen vorst, en vroeg diens dochter Ermengardis voor een' van hare zonen.

Het spreekt van zelf dat zulke voorstellen een gunstig onthael vonden by Desiderius die voorzag dat, zoo hy door wederzydsche familie-betrekkingen de Franksche vorsten en hun volk op zyne hand krygen kon, hy niets meer te vreezen zou hebben,

(1) Zie boven, bl. 35.

(2) Zie de Annales Lauriss. en Einhardi, ad ann. 770, by Pertz, I, bl. 148. - Zie mede de Annales Mettenses, by Bouquet, V, bl. 340, en de aenteek. c, aldaer.

[p. 97]

en eerlang meester zyn van gansch Italië. Intusschen, Bertrada dacht zoo ver niet, en volgde alleen de inspraek van haer moederlyk hert. Zy was zelfs gesticht in de grootmoedigheid van Desiderius die, op haer verzoek, onderscheidene steden aen den heiligen Stoel wedergaf⁽¹⁾ en er waerschynlyk nog veel andere beloften by deed. Ook ging de zaek voorspoedig voort: Bertrada kwam naer Frankryk weder, de dochter van Desiderius medebrengende voor haren oudsten zoon, want Karloman had middelerwyl eenen anderen keus gedaen.

Maer zoo haest de Paus kennis kreeg van 't geen er berokkend werd, verzette hy zich uit al zyne krachten tegen een huwelyk dat niet dan hoogst rampzalig wezen kon voor den godsdienst, voor den heiligen Stoel en voor de vryheid van heel Italië. Hy schreef dringende brieven aen de Franksche vorsten om hen van zoo snood een opzet af te keeren⁽²⁾ en de redenen die hy bybragt waren in-

(1) Zie de Annales Petaviani, ad ann. 770, by Bouquet, V, bl. 14, en het Fragmentum Annalium, aldaer bl. 26.

(2) Zie den brief van Stephanus in den Codex Carolinus, by Bouquet, V, bl. 541.

[p. 98]

derdaed zeer gewigtig. Intusschen des Pauzen stem werd miskend en zyne vermaningen in den wind geslagen. Karel trouwde met Ermengardis⁽¹⁾; maer de Hemel zegende dien echt niet en, eer het jaer ten einde was, werd hy gebroken om redenen, naer het schynt, die door de kerkelyke wetten voorzien zyn⁽²⁾. Hoe 't zy, hy zond aen Desiderius zyne dochter te rug, en ging weldra een ander huwelyk aen met Hildegardis, uit een hoogadelyk huis van Zwaben.

Omtrent den zelfden tyd kwam Karloman te sterven. Hy overleed den 4 december 771 in zyn landhuis van Samoucy niet verre van Laon, latende twee kinderen na⁽³⁾, die beide nog in de wieg lagen⁽⁴⁾. Karel was in dat oogenblik te Valencyn,

(1) Het huwelyk van zyn zuster met Adalgis ging niet voort. Gisla omhelsde het kloosterlyk leven, en werd abtdis van Chelles niet ver van Parys, alwaer zy stierf in 810. Zie Einhardi Vita Kar. Magni, cap. 18 in fine, by Bouquet, V, bl. 97.

(2) Zie Einhardi Vita, etc. loc. cit. en Hermannus Contractus, ad ann. 770, by Bouquet, V, bl. 363.

(3) Met name Pipinus en Syagrius.

(4) Zie de Annales Fuldenses, ad ann. 771, by Bouquet, V, bl. 328.

[p. 99]

bezig met eenen ryksdag te houden. Maer zoo haest hy de tyding van zyns broeders dood ontvangen had, trok hy met al zyne Leuden naer het paleis van Carbonacum in Ardennen-Woud⁽¹⁾, en dus niet verre van de plaets waer Karloman de oogen gesloten had.

Daer gebeurde wat te voorzien was: de meeste graven en edellieden, en even zoo de bisschoppen en abten die onder Karlomans heerschappy gestaen hadden, verkozen nu zyn' broeder tot hunnen wettigen vorst en deden hem hulde⁽²⁾. Dat zulks besteken werk was, is waerschynlyk; en dat Karel, met de erfenis zyner twee neven tot zich te trekken, juist geene christelyke onbaetzuchtigheid aen den dag legde, loopt in 't oog. Maer ongeregte aenmatiging of eigentlyk gezegde usurpatie was er niet in gelegen. Dewyl de omstandigheden en de belangen des ryks niet toelieten dat de kroon bleef liggen tot de kinderen groot genoeg waren om ze te dragen, en de pligten van het koningschap te vervullen,

(1) Du Cange, V, col. 36, spreekt van dat paleis, maer weet niet te zeggen waer het eigentlyk stond.

(2) Zie de Annales Loiseliani, Einhardi en Mettenses, ad ann. 771, by Bouquet, V, bl. 37, 201 en 340.

[p. 100]

zoo mogten, naer voorvaderlyk gebruik, de Grooten een anderen meester kiezen, en zy gingen hun regt, dat op het algemeene voordeel gegrond was, niet te buiten, met Karel te stellen in de plaets zyner nog onmondige neven, zoo min als Karel, met de kroon te ontvangen die hem wettiglyk aengeboden werd. Van die onderbreking in de regtlynige opvolging zullen nog meer voorbeelden zich vertoonen onder de nakomelingen van Karel den Groote⁽¹⁾.

Dat echter Gerberga⁽²⁾, de weduwe van Karloman, met de gedane verandering geenen vrede had, laet zich hooren. Ook bleef zy niet lang meer in Frankryk; maer zoo haest haer gemael te Rheims⁽³⁾ begraven was, vertrok zy met hare twee kinderen naer Italië. Zy begaf zich aen het hof van Desiderius, die haer met open armen ontving, en waer zy gevolgd werd door een zeker getal ver-

(1) Zie het eerste hoofdstuk van dit Deel, boven, bl. 3 en 4.

(2) Zoo wordt ze genoemd in de byvoegsels op de Annales Lauriss. ad ann. 771, by Pertz, bl. 148.

(3) Zie de Annales Francor. ad ann. 771, by Bouquet, V, bl. 64.

[p. 101]

trouwde vrienden, welke met Karel niet wilden te doen hebben⁽¹⁾.

De koning der Langobarden, by zyn lang verkropten haet tegen het huis van Pipinus, had nu nog de schande moeten uitstaen van zyn dochter verstooten te zien, en was op Karel fel gebeten. Alle misnoegden uit de staten van zyn' vyand waren by hem wel gekomen. Voorts wachtte hy maer naer eene goede gelegenheid om den Frankschen invloed op de zaken van Italië af te keeren, en er zyn gezag te herstellen. Deze gelegenheid scheen zich aen te bieden met de dood van paus Stephanus, die geheel zyn leven veel had te lyden gehad van de listen en lagen der Langobarden en van huns konings meineedigheid. Hy stierf den 1^sten February 772, en werd opgevolgd door Adriaen den I^sten, een man van hooge afkomst en van eene uitstekende heiligheid, doch die tot dus verre met den vorst der Franken geene gemeenschap had gehad, en derhalve, althans naer het oordeel van Desiderius, nog minder van Karel verwachten mogt dan

(1) Zie Einhardi Vita Kar. c. 3, alsmede de Annales Loiseliani, Einhardi en Mettenses, locis cit.

[p. 102]

zyn voorzaet, welken men al nagenoeg alleen had laten worstelen.

Hier kwam nog by dat juist op dit oogenblik de Franken naer Saksen trokken, om daer weêr een nieuwen oproer te dempen. En zelfs in Beijeren stond er eene muitery op het uitbersten, om niet te spreken van Aquitanië dat zich even min rustig vertoonde, of van de Grieken die ook al schenen gereedschap te maken tot eenen oorlog tegen de Franken. Desiderius dacht dan, zyn tegenstrever zou voor een tyd lang de handen vol genoeg hebben, en niet zeer haestig zyn om zich de zaken der Kerk ernstig aen te trekken. In die overtuiging wendt hy zich tot den nieuwen Paus en vraegt van zyne Heiligheid dat deze de twee kinderen van den afgestorven Karloman tot koningen erkennen zou, en hun de kroon op het hoofd zetten⁽¹⁾. Zulks was listig genoeg aengelegd in het belang van den Langobardschen vorst; want kon hy den Paus overhalen, en Karlomans kinderen gekroond krygen, zoo mogt hy hopen dat er partyschappen ontstaen zouden in het ryk der Franken,

(1) Zie Anastas. bl. 181.

[p. 103]

welke daerdoor zelf verzwakt zouden wezen: en vooral zou de kerkvoogd op Karels hulp en tusschenkomst niet meer mogen rekenen. Maer Adriaen zag dit alles nog beter in dan de koning der Langobarden, en ofschoon deze vrienden te Roomen had die hem yverig in de hand werkten, kon hy door beloften noch bedreigingen den Heiligen Vader doen besluiten om zynen wensch te vervullen.

Terwyl dit te Roomen gebeurde, stak de oproervaen uit by de Saksers. By de Saksers die sedert eeuwen tegen de vorsten der Franken worstelden⁽¹⁾; die na elke nederlaeg gewoon waren het hoofd te bukken, maer om by de eerste gelegenheid tegen hunne meesters weêr op te staen; die, tienmael overwonnen en gedeeltelyk uitgeroeid door de vorige koningen, telkens weêr herleefden in nieuwe geslachten, en zich nog aen niet eenen hadden willen onderwerpen. Zy waren toen ter tyd hoofdzakelyk onderscheiden in dry stammen, de Oost- de Westfalen en de Angren, en waren meester van al het land gelegen tusschen de Eider en de

(1) Zie II^de Deel, bl. 306.

[p. 104]

Ems⁽¹⁾. De Oostfalen hadden hunnen zetel tegen de Elbe en, aen genen kant der rivier, in het Holsteinsche; de Westfalen aen de Ems, zelfs tot aen de Lippe⁽²⁾; en de Angren⁽³⁾ op de Weser in hedendaegsch Hanover⁽⁴⁾. Die volkeren waren nog zoo woest als de Germanen der eerste eeuwen, heidensch in de ziel, en schroomelyk afkeerig van het Christendom, dat zy aenzagen als eenen valstrik waer hun vyanden hen wilden intrekken, om hen des te beter tot slaverny te brengen. Zy aenbaden afgoden gelyk hunne voorouders. Voorts had iedere stam⁽⁵⁾ zyn' hertog of opleider in den stryd, en

(1) Zie II^de Deel, bl. 281.

(2) Zoodat de Westfalen nagenoeg aen den Rhyn, en dus aen 't grondgebied der Franken raekten. Zie daer meer over in de Dissertatio hist. crit. de veteris Belgii statu van Isfridus Thys, uitgegeven door den heer Kan. De Ram. 1844, bl. 79-97.

(3) Angarii, Angrivarii.

(4) Zie de Annales Poetae Saxonici, ad ann. 772, by Bouquet, V, bl. 137.

(5) Ja bykans iedere volksgemeente, gelyk de Poeta Saxo getuigt: Quot pagos tot penè duces. Het zelfde zegt de Monik van St. Amands in vita S. Lebuini, by Pertz, II bl. 361.

[p. 105]

was verdeeld in dry klassen, de Edelingen, de Vrylingen en de Laten of dienstbare landbouwers⁽¹⁾. Alle jaren eens vergaderden de hoofden des volks te Marklo⁽²⁾ op de Weser, om raed te slaen en besluiten te nemen ten gemeenen voordeele, maer inzonderheid, als ligt te begrypen is, om malkander op te stoken tot strooptogten en krygsverrigtingen⁽³⁾.

Karel de Groote had het paeschfeest gevierd te Herstal, en was van daer den ryksdag gaen houden te Worms, toen hy vernam dat de Saksers de gehoorzaemheid opgezeid hadden en de jaerlyksche schatting weigerden te betalen. Zulks verwonderde hem niet; want hy had vooraf moeten raden dat dat wrevelige en woelziek volk in de dood zyns vaders eene nieuwe kans zou gezien hebben om zich vry te vechten. Maer hy had nu juist zyne Leuden by der

(1) Zie Vita S. Lebuini, loc. cit. Zie mede Nithardi Hist. IV, c. 2. by Pertz, II, bl. 668, en eindelyk ons II^de Deel, bl. 169, aenteek. 2.

(2) In 't graefschap van Hoya, bezuiden Bremen. Zie Pertz, II, bl. 362, aenteek. 3. Dat Marklo lag zoo wat in 't midden van het land der Saksers.

(3) Zie Vita S. Lebuini, bl. 362.

[p. 106]

hand, en geen moeite om hen te overtuigen dat zy den smaed hem aengedaen moesten wreken. Daer werd niet gedraeld. Een talryk leger, met Karel aen 't hoofd, trok den Rhyn over, en viel onverhoeds de Saksers op 't lyf, die nergens grooten weêrstand boden. Hunne byzonderste en vermaerde sterkte, Eresburg genoemd⁽¹⁾, werd stormenderhand ingenomen. Niet ver van daer bevond zich het voornaemste heiligdom der Saksers, met name Irminsul⁽²⁾, waer zy hunne offers bragten. Een heilig woud omringde de plaets waer de afgod aengebeden werd; maer de Franken hakten de boomen neêr, maekten zich meester van het heiligdom, vernielden de godheid, en besteedden dry dagen

(1) Thans Stadberg of Marsberg aen de Diemel in Westfalen, zes mylen bezuiden Paderbron.

(2) Irmin is de naem eener germaensche godheid, die verbeeld werd onder de gedaente van een houten pael of zuil. Zie hier de beschryving welke er van gegeven wordt in eene kronyk uit de negende eeuw: ‘Truncum ligni non parvae magnitudinis in altum erectum sub divo colebant, patria eum lingua Irminsul appellantes, quod latine dicitur universalis columna, quasi sustinens omnia.’ Zie Pertz, II, bl. 676. Zie ook Graff, Sprachschatz, I. col. 475, en VI, col. 187.

[p. 107]

om alles wat het heidensch wangeloof daer aengerigt had, uit te roeijen tot het laetste teeken toe. Vervolgens drong het overwinnend leger door tot tegen de Weser, lings en regts alles verwoestende, en gereed om nog verder te gaen, indien de vyand zich niet onderwierp. De Saksers wachten 't niet af. Eenige Edelingen, in den naem hunner volksgemeenten, kwamen Karel vinden in zyn legerveld, om hem te smeeken zyne krygslieden tegen te houden, plegtiglyk belovende dat zy voortaen zouden gehoorzamen in volle onderdanigheid, toestemmende dat het christelyk geloof in hun land gepredikt wierd, en gyzelaers aenbiedende tot waerborg hunner opregtheid.

Karel liet zich gezeggen, koos twaelf pandslieden die hy meê nam, en keerde terug den Rhyn over, om het feest van kersmis te vieren in het paleis van Herstal, en den winter te gaen doorbrengen in het landhuis van Diedenhoven⁽¹⁾.

Den winter, ja, want zoo lang er geen voeder in 't veld was, werd er in dien tyd niet veel verrigt.

(1) Zie de Annales Lauriss. Fuldenses en Einhardi, alsmede den Poeta Saxo, ad ann. 772.

[p. 108]

Maer de volgende zomer riep de Franken en hunnen koning aen gene zyde der Alpen, alwaer groote gebeurtenissen te voorzien waren.

Desiderius was razend dat hy den Paus niet had kunnen overhalen. Om zich te wreken, verre van zyne vroegere beloften te vervullen, zond hy troepen in 't Exarchaet, die daer hunnen tyd doorbragten met moorden en branden. In de Pentapolis ging het nog erger, en Roomen zelf werd bedreigd; want de Langobarden vielen eerlang in het hertogdom, plunderden al waer zy aen geraekten, en verrasten het kasteel van Otricoli⁽¹⁾, van waer zy in twee dagreizen de hoofdstad konden bereiken⁽²⁾. Wat had toch de paus van dat volk te lyden! Adriaen spaerde geen moeite om den koning tot reden te brengen; hy zond hem gezantschappen op gezantschappen, en gebruikte alle middelen om hem zyn ongelyk te doen zien; maer Desiderius wilde niet luisteren: hy liet in tegendeel hooren dat hy met al zyne magt Roomen zou komen belegeren, indien de paus bleef weigeren

(1) Op den weg van Spoleto naer Roomen.

(2) Zie Anastas. bl. 182.

[p. 109]

hetgeen hem gevraegd was. Gelukkiglyk had de kerkvoogd maetregelen genomen om tegen eenen eersten aenval bestand te zyn; doch lang uithouden kon hy 't niet, zoo er geen hulp van buiten kwam, want de vyand was te sterk. Adriaen werd dan te rade van, naer het voorbeeld zyner voorzaten, zich te wenden tot den koning der Franken, en zond gezanten naer deze landen om Karels bystand in te roepen. Daer de Langobarden alle doortogten bezet hielden, namen de pauselyke afgeveerdigden hunnen weg over zee; zy kwamen behouden aen te Marseille, van waer een hunner zich begaf naer Diedenhoven en zyne boodschap volbragt⁽¹⁾.

Karel hoorde gansch het verhael der meineeden en geweldenaryen van Desiderius. Hy vernam tevens wat deze vorst berokkend had om den vrede in het ryk der Franken te stooren, en zag gereedelyk in dat zyne eigen rust zoo wel als die van Italië en van den kerkelyken Staet zonder een nieuwen kryg niet te bevestigen was. Doch om andermael de wapens tegen de Langobarden op te vatten met

(1) Anastas. bl. 183. - Zie de Annales Tiliani, Loiseliani, Einhardi, en het Chron. Moissiacense, ad ann. 773, by Bouquet, V, bl. 19, 37, 201 en 69.

[p. 110]

de hoop van een goeden uitval, moest niet alleen Karel, maer ook zyne Leuden overtuigd zyn van het slecht gedrag van Desiderius, en erkennen dat er geen ander middel overbleef dan zynen troon omver te stooten. Om zulks te doen blyken, zond de koning dry gezanten naer Roomen, met last van zich te verzekeren of de Langobardsche vorst aen den heiligen Stoel de steden en landen weêr had gegeven, welke hy ten onregte onder zyn gebied hield. Desiderius had aen Karel geschreven dat hy zyne vroegere beloften trouw volbragt had; maer die onbeschaemde tael werd aldra geleugenstraft. De Franksche zendelingen zagen voor hun oogen dat de koning der Langobarden een valschaert was. Zy begaven zich dan naer zyn hof, en vermaenden hem dringend tot wedergaef; doch alles was te vergeefs. Teruggekeerd in Frankryk, deden zy verslag van hunne zending aen Karel die, om het ongelyk van zyn trouwloozen vyand te klaerder te doen uitschynen, hem een nieuw gezantschap zond, met aenbod van veertien duizend solidi, by wyze van vergoeding voor hetgene hy af moest staen. Desiderius bleef weigeren, maer nu ook werd de oorlog besloten⁽¹⁾.

(1) Anastas. bl. 184.

[p. 111]

Karel riep zyn volk byeen te Geneve, toen ter tyd deel makende van Burgondië. Daer hield hy een' ryksdag, en had geen moeite om den krygslust zyner Leuden op te wekken. Twee groote legerscharen werden dan op de been gebragt. De eene, onder het gebied van 's konings oom⁽²⁾, moest door Wallis⁽³⁾ naer de Alpen, en over den Jupiters-Berg⁽⁴⁾ Italië inrukken; de andere, waer de koning zelf de opleider van was, zou den Mont-Cenis overtrekken, om langs den weg dien koning Pipinus reeds tweemael gekozen had, in Lombardyë te vallen⁽⁵⁾.

Adalgis, zoon van Desiderius, wachtte den vyand af aen gene zyde van 't gebergte, waer hy de voornaemste passen van bezet hield, zich hier en daer

(2) Bernhart zoon van Karel Martel. Zie Pertz, Vita Adelhardi, Script. II, bl. 524.

(3) In 't Fransch le Valais.

(4) Thans de groote St. Bernard. Zie boven, bl. 6. aenteekening 2.

(5) Zie de Annales Tiliani, Loisel. Einhardi en Mettenses, ad ann. 773, by Bouquet, V, bl. 19, 38, 202 en 341.

[p. 112]

zoo goed verschanst hebbende, dat hy het er weken en maenden vol kon houden. Het was dus te voorzien dat er geweldig zou moeten geworsteld en veel bloed by vergoten worden, om er door te geraken: ook deed Karel nieuwe poogingen ten einde het geschil in der minne by te leggen⁽¹⁾. Maer de koning der Langobarden, vol van vertrouwen op de kracht zyner wapenen, wees alle voorstellen van de hand en wilde van geenen vrede hooren, wanneer op eens het gerucht zich verspreidde dat de Franken aen den overkant van Jupiters-Berg gezien waren, en langs daer in het land rukten. Dit was juist zoo erg niet; want Desiderius, die in de omstreek van Turin legerde, had volk genoeg om aen Karels oom het hoofd te bieden; doch, gelyk het dikwyls gaet by een onverwacht toeval, de schrik was grooter dan 't gevaer, en Adalgis, vreezende van welhaest tusschen twee vuren te staen en niet meer uit de voeten te kunnen, brak van zelf op en ging loopen, den doortogt der Alpen voor den vyand open makende, en dus zyn gewissen ondergang door zyn eigen lafhertigheid bewer-

(1) Anastas. loc. cit.

[p. 113]

kende. Het was zoo. De Franken drongen in, bykans zonder slag of stoot. De krygslieden van Desiderius, op hunne beurt door de vrees overwonnen, kozen insgelyks het hazenpad, en vlugtten met hunnen vorst naer Pavia, terwyl Adalgis met de zynen de wyk nam in de stad van Verona, alwaer hy achter de vesten adem kon scheppen, en zien hoe het ding af zou loopen⁽¹⁾.

Dit was niet meer twyfelachtig. Karel gaf den vyand den tyd niet om van zyne eerste ontsteltenis weêr te komen; maer deed aenstonds Pavia en Verona belegeren. De andere steden tusschen de Alpen en de Po⁽²⁾ dachten op geen' wederstand; zy onderwierpen zich aen den overwinnaer die, van zynen kant, de inwoonders zoo zacht behandelde als hy kon om de gemoederen te winnen. Daer bleef het niet by. De tyding van Desiderius nederlaeg heinde en ver door het land zich verspreidende,

(1) Zie de Annales Mettenses, ad aan. 773, by Bouquet, V, bl. 341.

(2) Een der grootste rivieren van Italië die uit het Alpisch gebergte ontsproten, door Turin, en vervolgens oostwaert naer de Adriatische zee stroomt, en haren uitloop heeft onder Venetië.

[p. 114]

gaf gelegenheid tot een bykans algemeenen afval. De volkeren waren het jok moede; de Grooten, nog indachtig hoe Desiderius op den troon geklommen was⁽¹⁾, wilden niet langer gehoorzamen. Verre van hem te helpen om zyne heerschappy staende te houden, werkten zy de Franken in de hand, en stelden zich onder de bescherming of in de afhankelykheid van den heiligen Stoel, zoodat de zaken van den Langobardschen vorst van dag tot dag achteruit gingen⁽²⁾.

De steden van Pavia en Verona stonden het beleg goed uit, omdat zy byzonder sterk waren, en dat men ze onlangs nog voorzien had van nieuwe bolwerken. Karel in persoon lag voor Pavia, alwaer hy het feest van Kersmis vierde⁽³⁾. Op het einde van den vasten, verliet hy het kamp om het Paeschfeest te gaen vieren te Roomen zelf, alwaer hy aenkwam den tweeden April 774, den eigen vooravond der plegtigheid. Zoo haest paus Adriaen vernam dat

(1) Zie het begin van het tweede hoofdstuk, boven, bl. 41 en 42.

(2) Zie Anastas. bl. 185.

(3) Zie de Annales Tiliani en Loiseliani, ad ann. 773, by Bouquet, V, bl. 19 en 38.

[p. 115]

de koning der Franken naderde, zond hy hem een luisterlyk gezantschap te gemoet om hem welkom te groeten, en deed hem inhalen met alle mogelyke eerbewyzing. Zyne Heiligheid zelf wachtte den vorst af op de trappen van Sint-Pieters-kerk, en leidde hem naer het graf der heilige Apostelen, op hetwelk Karel zyn gebed deed met al zyne hovelingen. Des anderdags hoorde de koning de pauselyke Mis in de kerk van O.-L.-V. ter Kribbe⁽¹⁾, en spysde met Adriaen in het paleis van Lateranen. De twee volgende dagen werden insgelyks besteed aen godsdienst-oefeningen; maer den woensdag hadden beide vorsten een gesprek over de belangen en noodwendigheden der Kerk.

Karel, die in gehechtheid aen den heiligen Stoel zyn' vader volkomen gelyk was, bekrachtigde, met al de Leuden welke hem vergezelden, de vroegere begiftiging van Pipinus, waer hy nog nieuwe bezittingen byvoegde⁽²⁾, en deed van dit alles, door zynen kanselier Itherius⁽³⁾, brieven opstellen die,

(1) Anders gezegd Santa Maria Majore.

(2) Onder anderen het hertogdom van Spoleto.

(3) Deze Itherius was abt van sint Martinus van Tours. Zie een diploom van Karel den Groote by Bouquet, V, bl. 737.

[p. 116]

met het koninklyk zegel bestempeld, door de aenwezige bisschoppen, abten en edellieden onderteekend, op het Altaer van den prins der Apostelen neêrgelegd, en op diens heilig gebeente nog eens plegtiglyk bezworen werden⁽¹⁾.

De koning vertoefde nog eenigen tyd te Roomen, en keerde vervolgens terug naer Pavia, dat nog altyd belegerd was.

Desiderius voelde wel dat zyn val onvermydelyk werd, zoo haest de stad over ging. Daerom spande hy al zyne kracht in om het den vyand moede te maken en 't beleg te doen opbreken; maer 't was verloren moeite. De Franken hielden de vesting ingesloten, tot dat eindelyk de honger van binnen begon te woeden en ziekte voortbragt. Alsdan moest de Langobardsche vorst het opgeven, uit vrees dat de burgery, met of tegen zynen dank, de poorten zou open gedaen en, daerdoor zelf, zyn lot nog verzwaerd hebben. Hy besloot dan zelf tot vrywillige onderwerping, ontvong Karel in de stad, en gaf zich over op genade en ongenade met zyne ge-

(1) Zie Anastas. bl. 186.

[p. 117]

malin en dochter, en met al zyne manschap. Weldra volgde ook Verona. Adalgis kon nog een tyd lang den vyand tegenhouden, maer begreep dat hy er zyn of zyns vaders ryk niet meê zou herstellen: en, liever dan er misschien het leven doch zeker zyn vryheid by in te schieten, verkoos hy heimelyk weg te sluipen en geraekte behouden te Pisa, alwaer hy inscheepte en naer Constantinopelen week. Daerop gaf Verona zich verwonnen, en 't was uit met de heerschappy der Langobarden in Italië. Karel maekte zich meester van de koninklyke schatten, welke hy onder zyne krygslieden uitdeelde. Voorts stelde hy hier en daer graven, in de plaets van hertogen, aen, om de provinciën te bestieren, gevende de openstaende leenen aen Franksche edellieden, of latende de inlandsche Grooten in bezit hunner waerdigheid, mits zy hem hulde en trouw zwoeren, gelyk zy het bereidwillig deden. De hertog van Beneventum alleen bleef zoo goed als onafhankelyk; maer de overige landvoogden werden thans leenmannen van koning Karel, en Lombardyë een deel van het Franksche ryk⁽¹⁾.

(1) Zie het Chron. Moissiac. en de Annales Mettenses, ad ann. 774, by Bouquet, V, bl. 70 en 341.

[p. 118]

Zoo haest de noodige maetregelen genomen waren om de inwendige rust der veroverde landen te verzekeren, vertrok koning Karel. Desiderius, met zyne vrouw en dochter, gingen als krygsgevangen mede de Alpen over. De onttroonde vorst werd naer Luik gezonden, en aen de zorg van bisschop Agilfridus toevertrouwd; maer naderhand nam hy de wyk in het klooster van Corbeije⁽¹⁾, alwaer hy het overig zyner dagen, gezamentlyk met zyne gemalin, in de oefening der godsvrucht doorbragt⁽²⁾.

Men ziet, alles ging koning Karel meê; alles zwichtte voor zynen arm. Thans reikte zyne heerschappy tot in het zuiden van Italië, begunstigd door de Pauzen en beschermd tegen de keizers van Constantinopelen door de Langobardsche Grooten die nu Karels vazallen geworden waren, en op wier trouw hy meende te mogen rekenen; want zy waren te zwak om op hun eigen te staen, en konden

(1) In 't Fransch Corbie, eene vermaerde Benediktyner-abtdy tusschen Amiens en Peronne.

(2) Zie Sigeberti Chron. ad ann. 774, by Bouquet, V, bl. 376, en de uittreksels ex diversis Chronicis, aldaer, bl. 385.

[p. 119]

niet dan er by verliezen met een anderen meester aen te kleven.

Dit hadden de Saksers ook moeten weten, zy die paelden aen Slavische volkeren⁽¹⁾ talryk genoeg om hun veel spel te leveren, indien het ontzag der Franksche magt zulks niet belet had. Zy konden niet beter doen voor hun eigen behoud, dan Karels heerschappy erkennen en, mits hulde en eene jaerlyksche schatting die niets in haer zelve was⁽²⁾, onder hunne nationale wetten en hertogen voortleven, gelyk de Beijeren en vroeger de Alemannen. Maer neen, zy wilden en zouden onafhankelyk zyn, en verre van de rust te zoeken in het nakomen der beloften die zy zoo dikwyls gedaen hadden, begonnen zy op nieuw den oorlog in de lente van 774. Eresburg⁽³⁾, dat door Karel versterkt was en eene Franksche bezetting had, namen zy in en sloopten

(1) Aen gene zyde der Elbe, van de Baltische zee af tot aen den Donau toe, was alles bewoond door Slavische volksstammen.

(2) In vroeger tyd 500 koeijen (Zie II^de Deel, bl. 307, aenteek. 1), later 300 peerden. Zie de Annal. Fuld. ad ann. 758, by Pertz, I, bl. 347.

(3) Zie boven, bl. 106.

[p. 120]

wat zy konden. Vervolgens vielen zy met een talryk heir in het land der Hessen⁽¹⁾, en gingen Buriaburg⁽²⁾ aenranden, eene vesting gelegen op eene hoogte ter regter zyde van de Edder; maer die pooging mislukte: de inwoonders van rondom hadden den tyd om zich binnen de muren te begeven, en sloegen de Saksers af. Deze, daerdoor nog woedender geworden, verwoestten de geheele landstreek, alles wat vuer vatten kon neêrblakende, en wat tilbaer was roovende. Zoo kwamen zy tot aen de stad van Fritzlar⁽³⁾, alwaer de heilige Bonifacius⁽⁴⁾ eene kerk gesticht had, en beproef-

(1) In 't Latyn Hassi, afstammelingen van de oude Catti by Tacitus meermaels vermeld. De k is veranderd in eene aspiratie, en de twee tt in twee ss, als niet zeldzaem is. De Hessen behoorden tot die volksstammen welke onder de Franken versmolten waren, en nu eens onder dien gemeenen, dan weêr onder hunnen ouden naem voorkomen. Zie II^de Deel, bl. 147, aenteek. 1.

(2) Thans Bierberg naby het dorp Ungedanken in Neder-Hessen, bezuiden Cassel. Daer is van Bierberg niets meer over. Zie Pertz, I, bl. 152, aenteek. 56.

(3) In dezelfde landstreek, op den weg van Cassel naer Marburg.

(4) Zie II^de Deel, bl. 478, aenteek. 3.

[p. 121]

den om zich daer meester van te maken, doch werden andermael terug gedreven. Hunne poogingen zelfs om de kerk in brand te steken werden verydeld, hetgeen zy, zoo wel als de Christenen, aen de tusschenkomst van den beschermheilige toeschreven, weshalve zy verschrikt den moed lieten zinken, en verder niets meer dorsten ondernemen⁽¹⁾.

Koning Karel was nog in Italië, wanneer hy de tyding kreeg van het stout bestaen der Saksers. Zulks zal dan ook wel de oorzaek geweest zyn dat hy geen moeite deed om zyne heerschappy by de Langobarden van Beneventum te vestigen; want hy was haestig om naer deze landen terug te keeren en aen de Saksers te toonen dat zy ten onregte op zyne afwezigheid gerekend hadden. Inderdaed, reeds voor half Augusty kwam hy te Ingelheim⁽²⁾ aen, van waer hy aenstonds vier onderscheidene

(1) Zie de Annales Lauriss. en Einhardi, ad ann. 774, by Pertz, l, bl. 152.

(2) Ingelheim ligt tusschen Maintz en Bingen. De Karolingers hadden daer een paleis, dat vermaerd is in de geschiedenis. Zie Einhardus Vita Kar. M. c. 17, by Bouquet, V, bl. 96.

[p. 122]

legerscharen over den Rhyn zond, om de barbaren te kastyden en 's ryks grenzen te doen eerbiedigen⁽¹⁾.

Daer hadden 's konings krygslieden niet veel werk meê; want de Saksers durfden nergens stand houden. Maer Karel werd het moede van, even als zyn voorouders, gedurig met dat volk in stryd te wezen en alle jaren eenen eedbreuk te wreken te hebben. Hy zag daerenboven zyne christene onderdanen van gene zyde des Rhyns altyd ontrust, besprongen, uitgeschud door die woelige naburen die, niet te vrede met de vaen des oproers in hun eigen land op te steken, telkens westwaert indrongen en onophoudelyke poogingen deden om hun grondgebied te vermeerderen ten koste van den Frankschen bodem en van het catholyk geloof. Hy besloot dan daer voor goed een eind aen te stellen en al zyne magt in te spannen om de wrevelige Saksers te doen bukken onder zynen scepter, en hen de geloofspredikers te doen eerbiedigen, of, als zy wederspannig bleven, hen teenemael uit te roeijen⁽²⁾.

(1) Annales Lauriss. en Einhardi, locis cit.

(2) Zie den Poeta Saxo, by Bouquet, V, bl. 139.

[p. 123]

Sommige laetdunkende schryvers duiden het Karel ten kwade dat hy met de Saksers zoo streng te werk ging, en beschuldigen hem van dweepery en bloeddorst; maer die zoo spreken oordeelen zonder kennis van zaken. Indien de zwakke, verbasterde Merovingers op den troon gebleven waren, zoo hadden de overrhynsche Germanen het ryk der Franken omver geworpen van in de zevende eeuw⁽¹⁾, en 't ware uit geweest met het Christendom in Gallië, en tevens met alle beschaving. Friezen en Saksers, Zweven en Thuringers, Alemannen en Beijeren, allen veel woester dan de Franken van Clovis⁽²⁾, zouden welhaest meester geweest zyn van geheel Austrasië, en, met hunne aengeboren roof- en plonderzucht, de voormalige wingewesten des Romeinschen Ryks inrukkende, zouden zy alle maetschappelyk leven uitgedoofd en de oude barbaerschheid, God weet voor hoe lang, in Gallië hersteld en gevestigd hebben⁽³⁾.

(1) Zie daer de bewyzen van in het II^de Deel, bl. 391, 406 en 416.

(2) Deze hadden reeds eenige beschaving gekregen door hun verkeer met de Romeinen en de Galliërs.

(3) Ik zwyg van de miljoenen Slavonen, die de Noordoostelyke streken van Europa bewoonden, en den weg naer 't Westen, zoo wel als de Germanen, zouden gevonden hebben.

[p. 124]

De voorzaten van Karel den Groote hadden die nieuwe overstrooming van het germaensche heidendom gestuit, en 't gevaer afgekeerd, met de aengrenzende volkeren het een na 't ander te onderwerpen, latende hun eigen vorsten, eigen wetten en eigen bestier, zoo lang zy gehoorzaem bleven en de christelyke geloofspredikers toegang gaven⁽¹⁾; maer hen beroovende van alle nationale vryheid, wanneer zy die verbeurden door den opstand of door de moord der kerkelyke zendelingen. Dusdanig was de politiek, allenzins onberispelyk, der eerste Karolingers: op die wyze te werk gaende, hadden zy het ryk der Franken bevestigd, den voortgang der beschaving verzekerd, den zwerflust der overrhynsche Germanen ingetoomd, en van 't westelyk Duitschland een bolwerk gemaekt tegen

(1) De vryheid van het christelyk geloof te prediken moest noodwendig gehandhaefd worden by volkeren die anders niet te temmen en voor geene beschaving vatbaer waren. Het belang der maetschappy in 't algemeen, en dat der onbeschaefde volkeren zelf vereischte zulks.

[p. 125]

den inval der Oostersche wilde volkeren. Die roemweerdige taek moest Karel voortzetten en voltooijen door de onderwerping der Saksers. Deze alleen dwarsboomden nog het werk der Pepynen; zy alleen bleven halsstarrig, en daer zy zoo sterk waren, had men immer te vreezen dat, by een onvoorzien toeval, als het vroegtydig sterven van den vorst of het noodlottig keeren der oorlogskans, de vrucht van twee eeuwen arbeids in een algemeenen opstand mogt verloren gaen.

Men ziet dus dat Karels besluit van krachtdadig door te werken loffelyk en wettig was. Met dat oogwit riep hy zynen adel byeen te Duren⁽¹⁾, en hield daer den gewoonen ryksdag in de maend van Mei 775. 's Konings voorstellen werden met geestdrift aengenomen, en, zonder tyd te verliezen, trok er een talryk leger den Rhyn over. Het eerste geweld der Franken viel op Sigiburg⁽²⁾, een Sak-

(1) Tusschen Keulen en Aken.

(2) Het kasteel van Sigiburg was gebouwd op eene hoogte, aen den samenloop van de Lenne en de Ruhr, welke laetste rivier de kreits van Arensberg in Westfalen doorstroomt, en tusschen Duisburg en Ruhrort in den Rhyn valt. Zie Pertz, I, bl. 153, aenteek. 59.

[p. 126]

sisch kasteel wel versterkt en met eene goede bezetting voorzien, maer dat stormenderhand ingenomen werd. Van daer leidde Karel zyn leger naer Eresburg, deed die vesting weêr in staet stellen, en liet er de noodige manschap om ze te verdedigen. Dan marcheerde hy op Brunsberg⁽¹⁾, alwaer de Saksers hem wilden tegen houden; maer hy sloeg er door, met groot verlies voor den vyand, en trok ongestoord de Weser over, zoodanig dat hy zich thans bevond in het land der Angren⁽²⁾.

Na eene sterke bende afgezonderd te hebben, om de rivier te bewaren en den terugtogt te verzekeren, drong de koning met het overig zyner krygsmagt door tot aen de Ocker⁽³⁾ en maekte daer een kamp. Nu was hy maer een paer dagreizen meer van de Elbe, en by gevolg in staet om de laetste Saksers, de Oostfalen, op het lyf te vallen, en hunne hardnekkigheid eens duchtig betaeld te zetten. Maer zy wachtten 't niet af. Hun krygshoofd

(1) Eene andere sterkte op de Weser, naby het huidige Höxter, beoosten Paderbron.

(2) Zie boven, bl. 104.

(3) Rivier van het hedendaegsche Brunswyk, die by Celle in de Aller valt.

[p. 127]

Hesso kwam met een aental edellieden en eene menigte volks den koning in zyn legerveld vinden, en schoone beloften doen om den overwinnaer tegen te houden. Karel luisterde naer hun gesmeek, nam gyzelaers, en trok terug, in 't vooruitzigt dat de Angren het voorbeeld der Oostfalen volgen zouden en insgelyks het hoofd in den schoot leggen.

Dat deden zy inderdaed. Hun hertog Bruno begaf zich tot Karel, terwyl deze te Bucki⁽¹⁾ legerde, en bood hem pandslieden aen tot waerborg der gehoorzaemheid die hy met zyn volk beloofde. Maer ziet, terwyl daer de Angren met gebogen knieën en de hand op het hart de dierste eeden zwoeren, waren de Westfalen op eene andere plaets bezig met de Franken te verschalken, en te beproeven om Karel den weg af te snyden. Het krygsvolk dat de Weser bewaren moest, had een kamp opgeslagen te Hlidbeki⁽²⁾. Dewyl zy geen verraed vreesden, waren zy op. voeraedje uitgegaen zonder voor-

(1) Thans Bückeburg, een paer mylen beoosten Minden.

(2) Thans Lidbach in 't Westen van Minden, volgens Pertz, maer op de groote kaert van Diez vindt men 't niet.

[p. 128]

zorg, en keerden 's avonds met den donkere weêr, zonder eenige achterdocht. Dat oogenblik hadden de Saksers waergenomen om tusschen de Franken binnen te sluipen, zoodat er een vry groot getal van hun volk in het kamp was, wachtende naer den tyd dat de anderen slapen zouden. In het holste van den nacht sprongen zy eensklaps regt, trokken hun zweerden en begonnen onder de bedwelmde krygslieden te hakken en te kerven dat het een schrik was. 't Is waer, de slagting duerde niet lang; want de schildwachten, radende wat er omging, schreeuwden den wapenkreet, en maekten geheel het kamp wakker, zoodanig dat weldra de boosaerdige Saksers overmand en met geweld het kamp uit gedreven werden, vallende nu op hunne beurt onder de strydbyl der Franken, doch minder in getal dan die door hen omgebragt waren. Gelukkiglyk had de koning, die op een kleinen afstand legerde, al haest berigt gekregen van het gebeurde, en kwam in allen spoed toegeloopen, juist in tyds om de wykende Saksers aen te vallen. Dit deed hy dan ook, met zulk gevolg dat de grootste hoop het gepleegd verraed jammerlyk bezuerde: weinigen ontkwamen het door de vlugt; al de overigen lagen geveld en werden de prooi der raven.

[p. 129]

Dit was verdiende loon, en tevens een les voor de Westfalen die zagen dat zelfs de krygslist hun op 't eind tot schade diende. Ook zochten zy zich op hun best te ontschuldigen, als hadden zy van de snoode onderneming niets geweten, en vroegen om, even als hunne naburen, in genade ontvangen te worden, mits pandslieden te leveren en plegtige belofte te doen van onderdanigheid. Koning Karel handelde hier gelyk hy by de Angren en de Oostfalen gedaen had, nam al de gyzelaers meê, en keerde met overvloed van krygsbuit terug den Rhyn over⁽¹⁾.

Het mag wonder schynen dat Karel zich ook dit mael liet paeijen met schoone woorden, hy die daer by ondervinding de weerde van kende, en dus voorzien moest dat zyn veldtogt den kryg niet eindigen zou. Waerom niet, gelyk hy voorgenomen had, krachtdadige middelen gebruikt om de onderwerping der Saksers te verzekeren, terwyl de omstandigheden allergunstigst waren? Inderdaed,

(1) Zie de Annales Lauriss. en Einhardi, ad ann. 775. - Zie mede den Poeta Saxo, by Bouquet, V, bl. 139-40.

[p. 130]

men ziet dat de dry hoofdstammen, in stede van hunne magt te vereenigen, ieder op zyn eigen hand, en bykans zonder vechten, den vrede hadden gevraegd. Zy waren dan niet eens onder elkander, en derhalve des te gemakkelyker te overwinnen en te onderwerpen.

De koning wist dat wel, en zou er ongetwyfeld zyn voordeel meê gedaen hebben; maer terwyl hy in het land der Saksers de magt zyner wapenen vertoonde, ontving hy brieven van den Paus, waeruit bleek dat de zaken in Italië een kwaden keer genomen hadden. Namelyk Adrianus liet hem weten dat er een aenslag gesmeed werd tusschen de hertogen Hildebrand van Spoleto, Arechis van Beneventum, Reginaldus van Chiusi en Rothgaudus van Frioul, om Adalgis, den zoon van Desiderius, die naer Constantinopelen geweken was, terug te roepen, en het ryk der Langobarden te herstellen. De vlugteling was reeds verwittigd, en moest in de lente des volgenden jaers met eene grieksche vloot en grieksche krygsmagt naer Italië komen, alwaer de vier hertogen hem zouden byvallen. Men wilde beginnen met Roomen in te nemen; daerna zou men overal het volk in opstand roepen tegen

[p. 131]

de Franksche heerschappy en zien de overhand te krygen in de voornaemste steden, alwaer men vervolgens Adalgis tot koning zou doen erkennen⁽¹⁾.

Trouwens die berigten zagen er ernstig genoeg uit om Karels aendacht te treffen, en het spreekt van zelf dat het in zyn hoogste belang was geenen tyd te verliezen, om de aenslagen der Langobardsche hertogen te verstooren, eer het eedgespan aen 't werk ging en het kwaed uitbrak.

Zulks was dan ook wel de reden dat Karel by de Saksers water in zynen wyn deed, en zoo goed als onverrigter zake uit hun land wederkeerde. Zonder dralen vertrok hy naer 't Zuiden, vierde zelfs onder wege het Kersfeest te Schletstadt in den Elsasz⁽²⁾, en verscheen in Italië met eene uitgelezen bende krygsvolk, by den aenvang van het jaer 776. Het was geene uer te vroeg. Reeds had Rothgaudus onderscheidene steden op zyne hand getrokken en veel aenhang verworven in de omstreken; maer de

(1) Zie Adriaens brief in den Codex Carolinus, by Bouquet, V, bl. 548-49.

(2) Tusschen Straetsburg en Colmar. De franksche koningen hadden daer een landgoed.

[p. 132]

onverwachte aenkomst van Karel in Frioul verydelde al de plannen der samenzweerders, en wierp hun verbond omver. De voornaemste aenlegger, hertog Rothgaudus, werd gevat en ter dood veroordeeld als schuldig aen eedbreuk; de overige Grooten vroegen vergiffenis en hielden hun hoofd op hun schouders; doch Karel beroofde hen van hunne weerdigheid: en om nieuwe onlusten voor te komen, schafte hy het hertogschap af, verdeelde het land in graefschappen van minderen omvang, welke hy grootendeels toevertrouwde aen Franksche of Italiaensche edellieden, en stelde het bestier nagenoeg op den zelfden voet als in het overig des ryks, opdat de volkeren allengskens de Langobardsche instellingen vergetende, en gewoon wordende aen het Franksche bewind, minder gehoor zouden geven aen de kwade inblazingen der ontevredenen⁽¹⁾.

Hiermede vertrok de koning huiswaert. Doch nauwelyks was hy de Alpen over, of hy vernam, door boden die hem te gemoet gezonden waren,

(1) Zie de Annales Lauriss. en Einhardi, alsmede den Poeta Saxo, ad ann. 776.

[p. 133]

dat het kasteel van Eresburg, den vorigen zomer eerst herbouwd, ondanks al de poogingen der bezetting, op nieuw in de handen der Saksers gevallen was, en geslecht tot op den grond. Zy hadden insgelyks moeite gedaen om Sigiburg meester te worden; doch daer hadden de Franken die de sterkte bewaerden, terwyl de vyand bezig was met de muren te beklauteren, eenen uitval gewaegd, en zich zoo dapper gedragen, dat de Saksers, na een merkelyk verlies, het beleg hadden opgebroken en, in de grootste wanorde, geweken waren naer de Lippe, tot waer men hun op de hielen had gezeten, en er nog eene menigte neêrgeveld⁽¹⁾.

Op die tyding haestte zich de koning naer Worms, alwaer hy eenen ryksdag hield om in de saksische zaken raed te schaffen. Daer werd niet lang verzonnen; maer een talryk leger, door de voornaemste Leuden opgeleid, trok met den meesten spoed den Rhyn over, en verscheen in het land der Saksers die zoodanig verbaesd waren, dat hun de handen afvielen; want zy dachten dat de koning nog

(1) De Annales Laurissenses verhalen het feit zeer omstandig.

[p. 134]

aen gene zyde der Alpen was. Zy zagen nu klaer dat al hun tegenworstelen niet voortbragt dan schade en verwoesting. Ook dachten zy ditmael op geen verderen wederstand, maer de voornaemste Edelingen begaven zich naer Lippspring⁽¹⁾, alwaer de koning zyn kamp had, en wierpen zich voor zyne voeten, genade smeekende. Om te toonen dat het thans beter gemeend was dan in de vorige jaren, vroegen er menigvuldige Saksers om gedoopt te worden met vrouwen en kinderen, hetgeen men hun gereedelyk toestond. Hierdoor werd Karel bewogen, en had nu meer hoop voor de toekomst: ook liet hy zich gemakkelyk overhalen tot meêdoogendheid; maer nam toch pandslieden, en deed Eresburg heropbouwen. Zelfs gaf hy bevel nog een nieuw kasteel te stichten op de Lippe⁽²⁾, en stelde er eene goede bezetting. Daerna keerde de koning

(1) Ad locum ubi Lippia consurgit, zeggen de Annales Lauriss. - ad fontem Lippioe, die van Einhardus. Ubi Lippia nascitur amnis heet het by den Poeta Saxo. Men meent die plaets te vinden in het hedendaegsche Lippspring by Paderbron. De naem zelf bewyst het.

(2) Waerschynlyk Lippstadt in het Westen van Paderbron.

[p. 135]

weder, en ging den winter doorbrengen in 't paleis van Herstal⁽¹⁾.

Het volgend jaer rekende Karel de laetste hand te zullen stellen aen de saksische zaken. Nadat hy het Paeschfeest gevierd had in het hof van Nimwegen⁽²⁾, trok hy met een aenzienlyk leger naer het land der Westfalen, en hield een algemeenen ryksdag te Paderbron, alwaer hy de Saksers, zoo wel van genen als van dezen kant der Elbe, ontboden had om de vergadering by te woonen en de gronden te leggen tot eenen duerzamen vrede. Daer verschenen inderdaed de voornaemsten der onderscheidene stammen met eene groote menigte volks. Allen vernieuwden hunnen eed van getrouwigheid, en beloofden plegtiglyk dat zy voortaen de prediking van het christelyk geloof niet meer zouden verhinderen. Zy stemden zelfs toe hunne vryheid, hunne goederen en hun vaderland te verliezen⁽³⁾,

(1) Zie de Annales Lauriss. en Einhardi, ad ann. 776.

(2) Het paleis van Nimwegen was door Karel gesticht. Zie Einhardus, Vita Kar. Mag. c. 17, by Bouquet, V, bl. 96.

(3) Dat is te zeggen dat zy zouden afzien van alle nationael bestaen, en gedoogen dat men hen uit hun geboorteland naer elders voerde.

[p. 136]

indien zy ophielden te gehoorzamen aen de Kerk, aen den koning, aen zyne kinderen, of aen de Franksche heerschappy⁽¹⁾. Deze voorstellen waren den koning aengenaem. Van zynen kant stond hy toe dat de Saksers hunne eigen instellingen, eigen wetten, oversten en volksvergaderingen zouden bewaren, zoo lang zy het gegeven woord getrouw bleven. Hiermede liep de ryksdag af. Karel zag met vreugd vele heidenen vrywillig het doopsel ontvangen. Om de bekeering der anderen te begunstigen, deed hy te Paderbron eene kerk bouwen, en belastte den heiligen Sturmus, abt van Fulda⁽²⁾ het geloof voort te planten, die vervolgens tot de bisschoppelyke weerdigheid verheven zynde, zynen zetel vestigde te Eresburg, en voor den eersten bisschop der Saksers gehouden wordt⁽³⁾.

(1) Zie de Annales Lauriss. en Einhardi, ad ann. 777, by Pertz, I, bl. 157-58. - Zie mede de Annales Fuldenses, aldaer bl. 349.

(2) De abtdy van Fulda was een der vermaerdste van Neder-Duitschland, gesticht door den H. Bonifacius op de grenzen van het land der Hessen en dat der Thuringers.

(3) Zie Vita S. Sturmi, by Pertz, II, bl. 376-77.