Vaderlandsche historie. Deel 2

[p. 376]

Geslachtlyst der Merovingers, van Clotaris II tot aen Childerik III, laetsten koning van dat geslacht.

[p. 377]

Zeventiende hoofdstuk.

regering van clotaris II en zyne nakomelingen, tot aen de nederlaeg van diederik III, te testri.

613-687.

Van zulken ommekeer der fortuin als hier ten voordeele van Clotaris II plaets had, levert de geschiedenis weinig voorbeelden. Eenige maenden te voren scheen zyn ondergang onvermydelyk; Diederik met al zyne krygsmagt trok naer Neustrië, met het inzigt van Clotaris te onttroonen, en alleen meester te zyn van het ryk der Franken, en zie, daer wentelt het lot, en Clotaris zelf wordt de beheerscher der gansche monarchy. Het is zoo; doch in eene geheel andere betrekking dan zyne voorgangers verschynt de nieuwe vorst aen het hoofd der natie. Tot dan toe hadden de koningen het oppergezag alleen te danken gehad aen hunne geboorte of erfregt, en hadden vrymagtig geheerscht, met klem of loomheid, volgens dat zy de teugels van den Staet met sterke of zwakke hand konden voeren. In 't eerste geval, zwichtte de adel, de huismeijer gehoorzaemde, de landvoogden deden hun

[p. 378]

pligt, de Leuden waren getrouw; in 't ander geval, dat ongelukkiglyk gemeener was, staken de Grooten het hoofd op, speelden meester aen het hof en in de gauen, en maekten met hunnen aenhang een sterke tegenparty. De massa van 't volk liet men in zyne aloude vryheid, waerdoor iedere Frank waende zoo veel regten te genieten als de Grooten, maer inderdaed werd hy door de overwegende party meêgesleept, en had nimmer eigen invloed op de openbare zaken.

Geheel anders was het gesteld sedert de regering van Clotaris II. Deze had by erfregt Neustrië bekomen; maer Austrië en Burgondië waren hem door de Grooten en door het leger gegeven, weshalve hy ten hunnen opzigte stond als een gunsteling voor zyne weldoenders. Doch die weldoenders hadden hem de kroon niet opgedragen uit enkele genegenheid; zy hadden veeleer hunne eigen baet gezocht, en wilden thans uit de omstandigheden alle mogelyk voordeel trekken, namelyk hun gezag vergrooten, hunne bezittingen vermeerderen, hunne leenen uitbreiden, hunne kinderen verheffen, met een woord hunnen stand verbeteren ten koste van dengenen die hun zynen troon te danken had. De ko-

[p. 379]

ning moest toegeven, en kon niet anders dan toegeven: ook begint met Clotaris II, in den eigen zin van 't woord, de adelregering in het ryk der Franken.

Nogtans was het alles geen kwaed dat uit de omwenteling van 613 volgde. De geestelykheid, van haren kant, maekte ook gebruik van de nieuwe omstandigheden, om het slafelyk juk dat de koningen haer hadden opgeleid, van den hals te schudden, en hare onafhankelykheid te herwinnen, zonder welke de godsdienst, verre van te bloeijen, moest ten ondere gaen, gelyk het in de vorige eeuw gebleken had. Inderdaed, hoe kon de godsdienst blyven staen, als de koningen zich het regt aenmatigden van bisschoppen te noemen en aen te stellen; als men tot die weerdigheid menschen bleef verheffen welke noch van God geroepen waren, noch zulks verdienden door hunne deugd; als een priester van ergerlyk gedrag de vermaningen of de straffen zyns oversten ontvlugten kon, met zich te stellen onder de bescherming der wereldlyke magt; als de edellieden, met verlof van den koning, de maegden of de weduwen die zich aen den Heer hadden toegewyd, uit de kloosters en heilige schuilplaetsen mog-

[p. 380]

ten roepen, of haer met geweld uithalen, en ze dwingen tot den echt? Deze, en vele andere betreurensweerdige misbruiken, hadden sedert lang geheerscht en den godsdienst in den uitersten staet van verval gebragt. Maer Clotaris II was zoo haest op den troon van Austrasië en Burgondië niet geklommen, of de bisschoppen maenden hem aen om eene kerkvergadering te houden, welke dan ook in 615 te Parys plaets had, en een einde maekte aen het kwaed. De koning bevestigde alles wat het Concilie verordend had, door zyn edikt van hetzelfde jaer, dat de Kerk in hare regten herstelde en hare tucht handhaefde⁽¹⁾.

(1) Zie de besluiten der kerkvergadering by Cabassutius, Notitia Conciliorum, bl. 307 en vlg. En het koninklyk edikt in de Monumenta van Pertz, III, bl. 14. Dit Concilie van 615 was tevens eene soort van nationale vergadering; vele edellieden waren daer ook tegenwoordig, en deden den koning afzien van onderscheidene regten welke hy tot dan toe had uitgeoefend, als blykt uit het Edikt. Het jaer daerna werd er te Bonneuilsur-Marne eene tweede vergadering gehouden, waerby de Grooten van Burgondië (toen reeds Barons genoemd) in meerderheid waren, en wederom van Clotaris alles verwierven wat zy vroegen. - Zie Fredegar. c. 44.

[p. 381]

Twee aenzienlyke en godsdienstige mannen hadden inzonderheid medegewerkt tot de erkentenis van Clotaris⁽¹⁾, en tot het regelen der geestelyke belangen, te weten Arnulfus en Pipinus. De eerste, uit een adelyk geslacht van Metz, was vroeger huismeijer van Austrasië geweest onder de regering van Diedbrecht II. Sedert had hy vaerwel gezegd aen de wereldsche grootheid, en in 614 werd hy tot bisschop van Metz gekozen, terwyl zyne echtgenoot het kloosterlyk leven omhelsde te Trier⁽²⁾.

De tweede, Pipinus, bygenaemd van Landen⁽³⁾,

(1) Zie Fredegar. c. 52. - Pertz, Geschichte, enz. bl. 28, 29 en 31. Ghesquiere, Acta SS. Belgii, II, bl. 246.

(2) Zie Butler, X, bl. 287, uitg. van Leuven.

(3) Van het stedeken Landen, op de kleine Gete, twee mylen van Thienen, eertyds tot Brabant behoorende, thans onder de provincie van Luik. Daer had Pipinus, zoon van Karloman, een kasteel in 't welk hy vermoedelyk geboren was, en waer hy zyne dagen eindigde. Zyne familie was zeer ryk in het voormalige Haspengauw, bezittende al de landen tusschen het Kolenwoud (Silva Carbonaria, zie Wastelain, bl. 414) en de Maes, tot tegen het grondgebied der Friezen. - Zie de Annales Mettenses, ad ann. 687, by Bouquet, II, bl. 676. - Het Kolenwoud strekte zich over Ardennen noordwaerts uit tot aen de Waal, en was de oorspronkelyke grensscheiding tusschen de Sael- en de Rhyn-Franken. Zie dezelfde Annales Mettenses, ad ann. 690.

[p. 382]

was mede van edele afkomst, en niet min yverig voor het algemeene welzyn dan Arnulfus, wiens zoon Ansegisel met Begga, Pipyns dochter, in huwelyk trad⁽¹⁾. Hierdoor werden beide vaders nog nauwer verbonden, en gaven elkander de hand om de inwendige rust, na zoo veel onheils, te bevestigen. Hunne poogingen werden gezegend⁽²⁾; doch weldra voelde men het gemis van een eigen opperhoofd. De germaensche volkeren van gene zyde des Rhyns, ofschoon de heerschappy der Franken erkennende, wankelden in hunne gehoorzaemheid, en helden naer opstand. Om dien voor te komen, aenzocht men den koning Austrasië af te staen aen zyn' zoon Dagobert die, alhoewel nog een kind, het vorstelyk gezag zou verwezentlyken, de getrouwheid der onderdanen staven, en de wrevelige naburen in dwang houden. Clotaris stemde toe, Dagobert werd in 622 koning verklaerd, en Pipinus

(1) Zie de Geslachtlyst der Karolingers, uit Pipinus en Arnulfus gesproten, hier naest gevoegd.

(2) Zie Pertz, bl. 30 en 31.

[p. 383]

Geslachtlyst der Karolingers, tot aen Karel den Grooten.

[p. 384]

verheven tot het ambt van huismeijer⁽¹⁾, hebbende voor medeambtenaer den bisschop Arnulfus, welke beide den jongen koning tot leidsmannen strekten, en Austrië zeer gelukkig bestierden⁽²⁾.

Anno 628 stierf Clotaris, in het vyf-en-veertigste jaer zyns ouderdoms en zyner regering; want, als boven gezegd is⁽³⁾, hy was een kind in de wieg toen hy het koningryk van Neustrië erfde. Hy liet, behalve Dagobert, een jongeren zoon na, met name Carebert die, naer ouder gewoonte, zyn deel had moeten hebben in de vaderlyke nalatenschap⁽⁴⁾; maer het schynt dat hy zwak van geest en onbekwaem was⁽⁵⁾, in welk geval de wet hem uitsloot⁽⁶⁾. Hoe 't zy, Dagobert maekte aenspraek op

(1) Fredegar. c. 47. - Het was een oud gebruik by de Germanen dat de vader een deel van zyn goed afstond aen zyne mondige kinderen. Dagobert was toen 15 jaer, en dus mondig. - Zie Lehuërou, II, bl. 58 en 96.

(2) Zie Gesta Dagoberti Regis, by Bouquet, II, bl. 580.

(3) Zie, bl. 348. - Zie ook de Acta SS. Belgii van Ghesquiere, II, bl. 229.

(4) Zie Lehuërou, II, bl. 94.

(5) Zie Fredegar. c. 56 en Vita S. Sigeberti, num. 3, by Bouquet, II, bl. 598.

(6) Zie Lehuërou, II, bl. 97.

[p. 385]

al de ryken, en werd inderdaed erkend zoo wel in Neustrië als in Burgondië; maer om zyn' broeder niet gansch te berooven, gaf hy hem in lyftogt een deel der landen aen gene zyde der Loire, alwaer deze als koning regeerde⁽¹⁾.

Tot dan toe had Dagobert altyd wyzen raed gevolgd, zyne landen wel bestierd, en regt gepleegd zonder onderscheid van edel of arm⁽²⁾; maer kort na zyns vaders dood verliet hy 't goede spoor en begon een ergerlyk leven, zyne wettige vrouw verstootende en er andere in de plaets nemende, welke hem aldra twee zonen baerden, Sigebert en Clovis⁽³⁾. Zulk onchristelyk gedrag mishaegde hoogelyk aen Pipinus en aen Chunibertus, bisschop van

(1) Zie Fredegar. c. 57 en de aenteekeningen van Bouquet. - Carebert stierf in 631, en toen wilde Dagobert het afgestaen deel van Aquitanië terug nemen, doch zulks gelukte maer half. Careberts afstammelingen heerschten daer nog lange jaren als hertogen. - Zie Lehuerou, II, bl. 261.

(2) Zie zynen lof by Fredegar. c. 58.

(3) Sigeberts moeder hiet Ragnetrudis, en die van Clovis Nanthilde. Pertz wyt het wangedrag van Dagobert toe aen de verleiding der Neustriërs. Zie by hem bl. 36 en 37. - Zie ook Acta SS. Belgii, II, bl. 230.

[p. 386]

Keulen die, sedert het vertrek van Arnulfus⁽¹⁾, diens plaets vervong in het bestier van Austrasië. Op hunne aenmaning vroegen de onderdanen dat het ryk aen Sigebertus afgestaen wierde, waer Dagobert in toestemde, ofschoon zyn zoon nauwelyks dry jaer oud was⁽²⁾. Dit geschiedde in 632. Een paer jaer later volgden de Neustriërs dat voorbeeld na, eischende dat hun ryk met dat van Burgondië aen 's konings tweeden zoon verzekerd wierde, hetwelk insgelyks plaets had⁽³⁾. Zoo, ziet men, werden de twee voornaemste ryken der Franken allengskens meer en meer gescheiden. Austrasië was bykans geheel germaensch, terwyl onder de inwoonders van Neustrië veel romaensch bloed was overgebleven, zoodanig dat die twee volkeren niet wel overeenkwamen. Sedert den wrok tusschen Fredegonde en Brunehaut werd de wederzydsche

(1) De heilige bisschop van Metz had in 625 zynen stoel afgestaen, en was kluizenaer geworden. - Zie het Chron. Virdunense, by Bouquet, III, bl. 360, en diens aenteek. e. - Zie ook Vita S. Sigeberti, num. 9, by Bouquet, II, bl. 600. - Zie eindelyk Pertz, bl. 35.

(2) Zie Fredegar. c. 75, en de Acta SS. Belgii, II, bl. 230.

(3) Fredegar. c. 76 en Vita S. Sigeberti, num. 8.

[p. 387]

afkeer nog grooter; en nu dat Austrië eene soort van overmagt krygt door den invloed van inlandsche Grooten, als Pipinus, Arnulfus, Chunibertus en anderen, ziet men de Neustriërs maetregelen nemen om hunne onafhankelykheid te waerborgen, en met hen heulen, nu en later, die van Burgondië, wier ryk altyd met dat van Neustrië vereenigd bleef⁽¹⁾.

In 638 kwam Dagobert I te sterven. Aenstonds vergaderen de Leuden van Neustrië en Burgondië, en verheffen Clovis II op hunne schilden, hem dus

(1) Het is ook eigentlyk in dezen tyd dat de namen van Austrië en Neustrië opgekomen zyn. By Gregorius van Tours is daer nog geen spraek van, zoo min als by anderen die voor de dood van Brunehaut geschreven hebben. Maer wat beteekenen de woorden? Niet Oud- en Nieuwstreek, gelyk Bilderdijk het uitlegt (Geschiedenis, I, bl. 61); maer Oost- en Weststreek, als wy vroeger, bl. 276 reeds aenmerkten, en als blykt uit de Annales Mettenses, alwaer ad ann. 688 gezegd wordt: Orientalium Francorum, quos illi propriâ linguâ Osterliudo vocant.... Occidentalium Francorum, quos illi Niwistrios dicunt. Zoo staet er ook in de Annales S. Amandi (by Pertz, I, bl. 8), ad ann. 734: Iterum Karlus venit cum exercitu in Wistragou, dat is Westergau.

[p. 388]

naer het oud gebruik tot koning uitroepende⁽¹⁾. De vorst was toen vyf jaer oud; hy stond onder de voogdy van zyne moeder Nanthilde en van den huismeijer Aega, die een bekwaem en deugdelyk man was. De negenjarige Sigebert, in Austrië reeds gevestigd, bleef toevertrouwd aen de zorg van Pipinus. Deze verstond zich met Aega om den vrede in beide ryken te handhaven; zy deelden de schatten van den overleden koning⁽²⁾, en regelden alles in der minne, zoodanig dat men verhopen mogt dat de twee jonge vorsten, onder het beleid van hunne wyze huismeijers tot den mannelyken ouderdom opgroeijende, de gezegende jaren van Dagoberts regering zouden voortzetten, tot heil van beider onderdanen. Ongelukkiglyk werd Pipinus in 639 of 40 door de dood weggerukt, en liet Austrasië in den grootsten druk. Arm en ryk betreurde zyn verlies, want alleman had hem bemind om zyne goedheid en regtveerdigheid⁽³⁾. Hy werd begraven te Landen, doch naderhand overgevoerd naer Nyvel, in het

(1) Fredegar. c. 79.

(2) Fredegar. c. 85. - Acta SS. Belgii, II, bl. 357.

(3) Fredegar. loc. cit. - Vita S. Sigeberti, num. 10. - Vita Pippini ducis, by Bouquet, II, bl. 605. - Zie Pertz, bl. 39, en Acta SS. Belgii, II, bl. 362.

[p. 389]

klooster dat zyne gemalin Itta⁽¹⁾ aldaer omstreeks 649 stichtte, en waer zyne dochter, de H. Gertrudis, het geestelyk leven omhelsde. Zyn vriend en medewerker in Neustrië, de regtschapen Aega, stierf het jaer daerna⁽²⁾ tot meerderen rampspoed van koning en volk, die beide hun besten leidsman verloren.

In Austrasië werd er getwist om het ambt van huismeijer, tusschen Grimoald Pipyns zoon, en zekeren Otto die mede by den jongen koning Sigebert in hofdienst was. Van deze onlusten maekte hertog Radulf van Thuringen gebruik, om het juk van onderdanigheid af te schudden en op zyn eigen hand te heerschen⁽³⁾, hopende dat hy onder de austrasische Grooten wel aenhangers vinden zou. Zoo haest men kennis had van het gebeurde, werden al de Leuden des ryks opgeroepen om in persoon, en ieder met zyne manschap, den koning by te staen. Sigebert zelf stelde zich aen het hoofd van zyn leger en trok den Rhyn over, alwaer al de inwoonders

(1) De gelukzalige Itta was herkomstig uit Aquitanië, en de zuster van den H. Modoaldus, bisschop van Trier.

(2) Fredegar. c. 83.

(3) Fredegar. c. 87. - Vita S. Sigeberti, c. 12.

[p. 390]

der gauen, in staet om de wapens te dragen, zich moesten in gereedheid houden en meêgaen. Een vriend van Radulf, Farus genoemd, meende de Austrasiërs tegen te houden; maer hy verloor by het eerste treffen het leven, weshalve Sigebert, zonder verderen wederstand, tot in het hert van Thuringen doordrong. De geestdrift scheen groot en algemeen te zyn onder de Leuden; zy hadden malkander het woord gegeven van den myneedigen hertog niet te sparen; doch als 't er op aen kwam, en dat 's konings krygsvolk de plaets bereikt had waer Radulf, achter goede verschansingen, den vyand zat af te wachten, bleek het wel dat zy niet allen regtzinnig waren. De eenen sloegen voor den aenval seffens te beginnen; anderen waren van gevoelen dat het beter was tot den volgenden dag uit te stellen, met het inzigt, naer 't scheen, van des nachts den jongen koning op te ligten, en alzoo eene geheele verandering in den Staet te brengen. Maer Grimoald hun opzet radende, omringde den vorst met eenige trouwe edellieden, en gaf bevel van de krygskans te wagen.

Sigeberts heir gaet ten stryd: reeds worden de verschansingen aengerand, toen eensklaps Radulf

[p. 391]

langs eenen anderen kant met al zyne magt uitbreekt, en de Austrasiërs op het lyf valt. Verrast worden mogt dat niet heeten by mannen die den oorlog kenden; ieder had slechts zyn pligt te kwyten, want zy waren sterk genoeg om de Thuringers terug te dryven en meester te worden; doch daer was verraed tusschen: sommigen vochten niet meê, anderen maer half, of veinsden met schrik bevangen te zyn, en bragten de verwarring onder degenen die het stuk meenden. De uitslag was dat er met duizenden onder 's vyands zweerd vielen, en de overblyvenden hun behoud in de vlugt zochten. De koning ruimde het slagveld al weenende, want zoo jong als hy was voelde hy toch dat men hem kwalyk gediend had. Radulf, van zynen kant, benuttigde zyne viktorie en stak nu het hoofd nog hooger in de lucht, alleen met woorden Sigeberts heerschappy nog erkennende, maer zich gedragende alsof hy van niemand meer afhing, en in Thuringen zelf koning was⁽¹⁾.

De twist tusschen Otto en Grimoald duerde nog altyd voort, doch nam nu welhaest een eind door

(1) Fredegar. c. 87.

[p. 392]

de dood van den eersten, die onder den moordpriem van den hertog der Alemannen viel, waerschynlyk op aenraden van zynen tegenstrever; want dat Grimoald boven mate heerschzuchtig was bleek naderhand. Hoe 't zy, deze had nu geen' mededinger meer, maer bleef alleen meester in Austrië⁽¹⁾, alwaer hy nogtans alles ten beste schikte, den koning verdedigende tegen den overmoed der Grooten, en hem in al zyne goede inzigten eene behulpzame hand leenende⁽²⁾. Aldus bestierde hy het ryk, en maekte zich vele vrienden, gedurende den tyd van veertien jaren; maer toen in 656 Sigebert overleed, dorst hy aenspraek maken op den troon, en plaetste er zynen eigen zoon op. De koning had nogtans zelf eenen zoon nagelaten met name Dagobert, die hem van regtswege moest opvolgen; doch daer hy nog een kind was, wist Grimoald hem van kant te zetten, te weten hy zond hem heimelyk naer Ierland, en stak hem daer in een klooster, het ge-

(1) Fredegar. c. 88.

(2) Vita S. Sigeberti, num. 13 et seq. - Zie ook Sigeberti Diplomata, by Bouquet, IV, bl. 634. - Zie eindelyk Pertz, bl. 43 en vlg.

[p. 393]

rucht verspreidende dat hy naer den hemel was⁽¹⁾.

Zie daer de eerste pooging door een der hoofden van 's lands adel aengewend om de opvolging in het koninklyk geslacht te onderbreken en de kroon in een ander huis te brengen. Deze pooging bewyst den staet van zwakheid waer het geslacht der Merovingers in vervallen was, en de overmagt die de edellieden toen reeds in 't bewind der zaken verworven hadden; want hadden de regerende vorsten een ware heerschappy gevoerd over de Grooten die hen omringden, het zou zeker niemand in de gedachte gekomen zyn van te beproeven om den wettigen erfgenaem van het ryk uit te sluiten, en een ander kind in de plaets te stellen, dat door geen geboorteregt ondersteund was⁽²⁾. Maer toch had

(1) Zie de Gesta Regum Francorum, c. 43, by Bouquet, II, bl. 568. - Zie ook het fragmentum historicum, aldaer, bl. 692, en Hadr. Valesii Epist. bl. 727. Zie mede Acta SS. Februarii, I, bl. 231.

(2) De schryver van Sigeberts leven zegt dat deze koning Grimoalds zoon voor den zynen aennam, en hem erfgenaem van Austrasië aenstelde, in geval dat hy kinderloos te sterven kwam. Maer niet een der gelyktydige schryvers spreekt daer van, en het heeft geen' zweem van waerschynlykheid, dat een koning van dertig jaren, gelyk Sigebert ten hoogste wezen kon, de hoop op nageslacht zou afgelegd, en een vreemden erfgenaem gekozen hebben. - Zie Bouquet, II, bl. 602. - Zie ook Acta SS. Februarii, I, bl. 221.

[p. 394]

Grimoald misrekend. De Leuden van Austrasië hadden, 't is waer, weinig over voor den jongen Dagobert, dien zy wel wisten dat in 't leven was; maer zy toonden zich even min genegen om den zoon van Grimoald voor hunnen meester te erkennen, en toefden niet lang om tegen den vader op te staen. Deze viel weldra in de strikken die hem geleid werden, en vond niemand om hem te verdedigen, want zyne trouwste vrienden oordeelden dat hy te ver gegaen was, en dorsten hem geene hulp geven. Hy werd dan gevangen naer koning Clovis van Neustrië geleid, die hem als ryksverweldiger ten kerker verwees, alwaer hy eerstdaegs overleed of verwurgd werd⁽¹⁾. Van zyn' zoon hoorde men sedert niet meer spreken; vermoedelyk onderging hy 't zelfde lot als de vader.

(1) Zie het fragmentum hist. by Bouquet, II, bl. 692, en de Gesta Reg. Franc. c. 43, aldaer, bl. 568. - In het leven van den H. Remaclus, door Lehuërou, II, bl. 267 aengehaeld, wordt de zaek een weinig anders voorgedragen, maer het komt ten eene uit.

[p. 395]

Dat de Grooten zich om hunnen wettigen vorst niet bekreunden, volgt daeruit dat zy de kroon van Austrasië aen Clovis opdroegen. Deze nam ze aen, maer werd zinneloos, en stierf het zelfde jaer⁽¹⁾, zoodat de troon nu weder open viel. In Neustrië volgde de oudste zoon Clotaris III op, pas vier jaren zynde, onder de voogdy van den huismeijer Erchinoald⁽²⁾, in wien de Austrasiërs groot vertrouwen hadden, gelyk hy 't inderdaed verdiende, want hy was kloekmoedig, wys en minnaer van den vrede.

Alles bleef dan in dezelfde gesteldheid. De Austrasiërs gehoorzaemden aen den jongen vorst, en spraken van geen verandering, tot dat in 659⁽³⁾ de huismeijer door de dood weggerukt werd en zyne plaets vervangen door zekeren graef Ebroïn, die

(1) Fredegarii Continuator, c. 91.

(2) Deze was, van de moederlyke zyde, verwant aen de koninklyke familie. Zie Fredegar. c. 84.

(3) Het jaer van Erchinoalds dood wankt, by de schryvers, tusschen 656 en 660. Wy houden 't met de Art de vérifier les dates, I, bl. 546, en met dom Bouquet II, bl. 445, aenteek. e.

[p. 396]

weldra allemans haet op zich trok. Hy was een man van nederige afkomst, maer stoutmoedig en wreed van aerd. De adel had byzonder van hem te lyden: alwie hem in den weg stond, deed hy ombrengen of verbannen, en stelde menschen in de plaets over welke hy met zekerheid meester kon spelen⁽¹⁾. Zulks stond, natuerlyker wyze, de Austrasiërs niet aen: ook hadden zy zoo haest de strekking van den nieuwen huismeijer niet opgemerkt, of zy werden bedacht om eenen eigen koning te kiezen, en stelden Clotaris broeder, Childerik II, op den troon, niet tegenstaende hy slechts een dryjarig kind was (660), gevende hem tot voogd en huismeijer hertog Wulfoald⁽²⁾.

De Austrasiërs mogten blyde zyn dat zy zich van Clotaris en zyn bewind ontmaekt hadden, want nu begon Ebroïn voor goed den dwingeland te spelen; hy beroofde de kerken, hy verkocht het regt en de geestelyke weerdigheden, negen bisschoppen, ontelbare priesters en aenzienlyke edellieden werden

(1) Zie de Acta martyrii S. Ragneberti, by Bouquet, III, bl. 619.

(2) Fredegar. Cont. c. 93.

[p. 397]

door zyn toedoen om 't leven gebragt⁽¹⁾; met een woord hy was de plaeg van Neustrië en Burgondië, en dat duerde zoo tot aen de dood van Clotaris, die in 670 overleed zonder kinderen na te laten⁽²⁾.

Nu dachten de Neustriërs daer zou een eind aen het kwaed komen: namelyk zy hoopten dat de koning van Austrië, als oudste broeder van den overleden, hem opvolgen zou, en daer hy toen nagenoeg mondig was, vleiden zy zich dat hy weldra palen zou stellen aen den moedwil van Ebroïn. Maer deze had reeds zyne maetregelen genomen: zonder iemand te raedplegen verheft hy den jongsten broeder des verstorven konings, Diederik III, op den troon, om zeker te zyn van zyn gezag te behouden. Zoo zagen dan de Neustriërs wederom al hunne hoop verydeld, en toch konden zy niet besluiten om nog langer het jok van den dwingeland te dragen. Wat dan gedaen? De hoofden byeen ste-

(1) Zie Vita S. Bathildis, by Mabillon, Acta Sec. II, bl. 777. - Vita S. Leodegarii, c. 1 en 2, by Bouquet II, bl. 612. - Acta martyrii S. Ragneberti, by Bouquet, III, bl. 619. - Vita S. Praejecti, aldaer, bl. 595. - Vita S. Wilfridi, aldaer, bl. 601.

(2) Gesta Reg. Franc. c. 45.

[p. 398]

ken en opstaen, was het eenigste middel. Dit namen zy te baet; zy vatten gelykelyk de wapens op, roepen den hertog Wulfoald tot hulp, en brengen 't zoo ver, dat zy den verfoeijelyken huismeijer in de handen krygen, en hem in een klooster opsluiten, alwaer hy hen niet meer deren kon⁽¹⁾. Ebroïns gunsteling, de koning Diederik, schoren zy het hoofd kael⁽²⁾, en zetten hem insgelyks ter zyde, waerna zy Childerik II van Austrië tot koning der twee andere ryken uitriepen en hulde bewezen⁽³⁾.

Thans was de vreugd algemeen in Neustrië, maer zy had geenen duer. 't Is waer, dit mael lag het aen den koning zelf. Childerik, als was hem het hoofd gedraeid door zyne schielyke verheffing tot opperheer van geheel het ryk der Franken, begon op zyne beurt de Grooten van Neustrië te mishande-

(1) Dit had hy aen den heiligen Leodegarius, bisschop van Autun, te danken: zonder dezen zou men hem het hoofd op de schouders niet hebben gelaten. - Zie Vita S. Leodegarii, c. 3.

(2) Zulks was een soort van degradatie; de vorst wien men 't hair kort schoor, was afgezet.

(3) Vita S. Leod. c. 4. - Fredegar. Cont. c. 94. - Zie Pertz, bl 47.

[p. 399]

len, en zich hatelyk te maken door zyn ontstichtend gedrag; zelfs den heiligen bisschop Leodegarius, dien hy tot raed- en leidsman gekozen had, deed hy vastzetten, want hy ontzag niets meer, en luisterde enkel naer zynen bedorven wil. Het gevolg van zoo veel verkeerdheid was, dat een zyner edellieden, dien hy tegen alle regt had doen geeselen, hem in een bosch afwachtte, onvoorziens op 't lyf stortte, en vermoordde (673)⁽¹⁾.

Zoo lag weêr alles overhoop, en de grootste wanorde heerschte in Neustrië. Hertog Wulfoald geraekte echter uit de voeten, en week naer Austrië; maer hier was men nu ook zonder koning, radeloos, niet wetende waer zynen toevlugt te nemen⁽²⁾, en kunnende nogtans geen opperhoofd ontberen, uit vrees van inwendige onlusten, en van zwakheid tegen den vyand van buiten.

Het eenigste wat aen de Austrasiërs overbleef, was van zich te werpen in de armen van dien Dago-

(1) Zie Fredegar. Cont. c. 95. - Vita S. Leodegarii, c. 6 et seqq.

(2) Childerik liet een' zoon na, die in 715 den troon van Neustrië beklom, maer in 673 slechts maenden oud kon zyn, en waer derhalve niets meê aen te vangen was.

[p. 400]

bert, zoon van Sigebert II, die in 656 naer Ierland vervoerd was geworden door den huismeijer Grimoald. Deze vorst was zoo ver niet te zoeken. Tot de jaren van verstand gekomen zynde, had hy zynen toevlugt genomen tot den heiligen Wilfridus, bisschop van York in Engeland, die hem met liefde ontvangen en tevens de middelen bezorgd had, om naer zyn vaderland terug te keeren. Zoo lang echter als Childerik over Austrasië heerschte, had hy geene moeite gedaen om in het ryk zyns vaders hersteld te worden, iets dat zonder bloedvergieten niet doenbaer was; maer door de tusschenkomst van zyne moeder, had men hem eenige afgelegen streken aen gene zyde van den Rhyn en, naer 't schynt, den Elsasz afgestaen, alwaer hy sedert jaren vreedzaem leefde⁽¹⁾. Daer gingen de Grooten van het ryk, met hertog Wulfoald aen hun hoofd, den banneling vinden, droegen hem de kroon van

(1) Zie Acta SS. Februarii, I, bl. 231. De wederkeer van Dagobert uit Ierland wordt door Henschenius gesteld op het jaer 661 of daeromtrent; maer anderen spreken dat tegen. Zie Bouquet, III, bl. 601, aenteek. h en l; doch vooral Mabillon, Acta Sec. IV, Part. I, bl. cxlvj van de Voorrede.

[p. 401]

Austrië op, en leidden hem naer Metz, alwaer hy ingehuldigd werd⁽¹⁾.

Terwyl dit daer gebeurde, en dat de nieuwe koning zich bevlytigde om den godsdienst te doen herbloeijen tot meerder heil zyner onderdanen, was alles in rep en roer by de Neustriërs. Eenige voorstanders van den weggejaegden Diederik waren, aenstonds na de moord van zyn' broeder, hem gaen opzoeken, en hadden hem in zyn ryk hersteld, noemende tot zynen huismeijer Leudesius, zoon van Erchinoald, dien 's lands adel zeer bemind had⁽²⁾. Maer nu kwam Ebroïn ook uit zynen schuilhoek, en de burgerkryg begon voor goed. Hy veinsde eerst het met Diederik te houden, tot dat zyn aenhang groot genoeg was; doch weldra trekt hy gewapen derhand naer St.-Cloud⁽³⁾, alwaer de koning hof hield. Deze neemt de vlugt, maer hy wordt achtervolgd; zyne lyfwacht valt in de handen van Ebroïn en sneuvelt; 's vorsten schatten worden insgelyks de prooi van den woestaert, die daerenboven met

(1) Zie Butler, XIX, bl. 220, uitg. van Leuven. - Zie ook Vita S. Wilfridi, by Bouquet, III, bl. 601.

(2) Gesta Reg. Franc. c. 45.

(3) Tegen Parys.

[p. 402]

list den huismeijer Leudesius in 't net krygt en hem 't hoofd doet afslaen. Om de oogen te verblinden, riep hy zekeren Clovis tot koning uit, voorgevende dat deze een zoon was van Clotaris III⁽¹⁾. Hierdoor wisten velen niet meer van welke zyde het regt was, en de wanorde werd grooter en grooter; doch de spitsvindige Ebroïn bragt het zoo ver, dat Diederik zich gedwongen zag hem op nieuw voor zynen huismeijer te nemen, dat is hem alle gezag in de handen te geven. Op deze voorwaerde maekte Ebroïn vrede met den koning, en de gewaende zoon van Clotaris verdween, zonder dat de geschiedenis meldt wat hy geworden zy⁽²⁾.

Zoo was dan de wreede huismeijer in zyn vorig ambt hersteld; doch enkel om voort te woeden: want alwie hem den minsten tegenstand geboden had, moest er nu aen. De heilige Leodegarius, wien hy nogtans het leven verschuldigd was, stierf de marteldood; andere bisschoppen werden uitgebannen, de kerken geplunderd, de kloosters verwoest: met een woord, moord en geweldenary heerschten

(1) Zie Vita S. Leod. c. 8.

(2) Gesta Reg. Franc. loc. cit. - Fredegar. Cont. c. 96.

[p. 403]

in Neustrië, al erger dan of het nieuwe Barbaren veroverd hadden⁽¹⁾.

Het spreekt van zelf dat zulk ondeugend gedrag eene schroomelyke verbittering in de geesten moest te weeg brengen. Die weg konden, verlieten het land. Velen namen de wyk in Austrasië, alwaer zy hun beklag maekten aen koning Dagobert, hem aenmanende om er tusschen te komen⁽²⁾. Deze vorst had nog andere reden om op Diederik en zynen bloeddorstigen huismeijer vertoornd te zyn: dagelyks werd eene of andere afgelegen streek aengerand, met geweld van Austrasië afgerukt en aen Neustrië toegevoegd, iets waer noodwendiger wyze oorlog uit volgen moest. Zulks kwam er dan ook van: Dagobert, door hertog Wulfoald bygestaen, trok te veld in 678; aen de kanten van Langres worden de legers slaegs, maer de koning van Austrië krygt de nederlaeg, en is verpligt naer huis te keeren⁽³⁾. Men liet hem den tyd niet om zyn verlies te

(1) Zie Vita S. Leod. c. 9 en vlg. - Zie ook Pertz, bl. 49 en 50.

(2) Zie de Annales Mettenses, by Bouquet, II, bl. 678.

(3) Zie Butler, XIX, bl. 223. - Zie ook Vita S. Wilfridi, by Mabillon, Acta Sec. III, Part. I, bl. 188 Vita S. Salabergae, by denzelfden, Acta Sec. II, bl. 427. Zie mede Mabillons voorrede op de Acta Sec. III, Part. II, bl. viij, en inzonderheid zyne voorrede op de Acta Sec. IV, Part. I, bl. cxlix.

[p. 404]

herstellen, want het volgende jaer viel hy in moordenaers handen en stierf, gelyk zoo velen van zyne voorzaten gestorven waren⁽¹⁾.

Zoo bevonden zich dan weêr de Austrasiërs zonder koning en in de grootste verlegenheid, vooral na de dood van hertog Wulfoald, die zyn' meester kort opvolgde⁽²⁾. Dit mael konden zy tot niemand hunnen toevlugt nemen, want Dagobert liet geene kinderen na⁽³⁾. Wat bleef hun dan over? De heerschappy te erkennen van Diederik III, en het jok te ondergaen van den wreeden Ebroïn? Neen, daer wilde men niet van hooren. Er waren wel eenigen

(1) Over dat jaer van Dagoberts dood is veel getwist. De meesten stellen ze in 680, doch kwalyk, schynt het. Zie Mabillon Acta Sec. IV, Part. I, bl. cxlj. en volgende van de voorrede.

(2) Fredegar. Cont. c. 97. - Gesta Reg. Franc. c. 46.

(3) Hy had nogtans een' zoon gehad, met naem Sigebertus; doch deze moest toen reeds gestorven zyn, althans men hoort er in de geschiedenis niet meer van spreken.

[p. 405]

onder den adel en het volk, die naer den vyand overliepen; maer het gros der natie, al waren de koning en zyn huismeijer andere menschen geweest, zouden nimmermeer aen Neustrië hebben willen toebehooren. En toch wat kon hen bewegen tot getrouwheid aen een geslacht dat vervallen was, aen koningen die sedert lang niets meer te zeggen hadden, die de speelbal waren van hunne hofmeesters, en meestal verachtelyk om hun slecht gedrag? Neen, de stam der Merovingers was uitgedragen, zyne takken waren verslenst, wat overbleef had geen leven meer. Zulks mogt nu grootendeels de schuld zyn van de soms redelyke, soms onredelyke tegenwerking des adels: evenwel het was zoo, en blykbaer voor iedereen dat men heil noch rust meer te verwachten had onder den scepter dier zwakke vorsten.

In dien staet van zaken werden de Franken indachtig dat zy, volgens de voorvaderlyke instellingen, hun eigen opperhoofd kiezen mogten, en maekten gebruik van dat regt, zonder dat de gelyktydige schryvers daer eenige onwettigheid schynen in te vinden.

Hoe 't zy, de meerderheid stelde zich onder het

[p. 406]

beleid van twee der voornaemste hoofden der natie, Martinus, kleinzoon van den heiligen Arnulfus, wiens nagedachtenis nog steeds in zegening was, en Pipinus⁽¹⁾, die insgelyks afstamde van een man aen wien het vaderland veel te danken had. De eerste was ryk aen de kanten van Metz; de andere had groote eigendommen omstreeks Luik, en was zoo goed als heer van heel dat gewest. Beide deze mannen nemen het bewind in handen, en stellen zich aen 't hoofd der Austrasiërs, die des te meer trouw in hunne dapperheid mogten hebben, dewyl Pipinus vroeger reeds de overrhynsche volkeren, altyd woelziek en wankelend, op nieuw tot onderwerping gebragt had⁽²⁾. De schryvers van den tyd geven hun den naem van hertog, zynde dit een titel die van ouds her door de krygshoofden gewoonelyk gedragen werd.

(1) Bygenaemd van Herstal, een dorp op de Maes, alwaer hy een kasteel had, dat de Karolingers in de tiende eeuw nog bewoonden. - Zie Miraei Opera diplomatica, I, bl. 255.

(2) De Zweven, Beijeren en Saksers, die de onlusten van Austrasië te baet hadden genomen, om 't jok af te schudden. - Zie de Annales Mettenses, by Bouquet, II, bl. 677.

[p. 407]

Onder de leiding dezer twee oversten mogten de Austrasiërs de hoop koesteren dat het ryk zyne onafhankelykheid bewaren zou, en dat de zoo lang gestoorde inwendige rust eindelyk eens voor goed zou bevestigd worden. Ja, maer dat kon in eenen keer niet komen: zulk eene verandering, behalve dat er tyd noodig was om den algemeenen byval onder de landzaten te verwerven, moest zeker in Neustrië met kwade oogen gezien worden: ook duerde 't niet lang of't was er op met koning Diederik en zyn' huismeijer die, in 680, de Austrasische hertogen te Lifou by Toul⁽¹⁾ kwamen bevechten. Daer sneuvelde veel volk van wederzyde, maer Pipinus en Martinus verloren het spel en moesten gaen loopen. De laetste vlugtte naer Laon⁽²⁾, dat versterkt was, maer hy liet zich door valsche be-

(1) Fredegar. Cont. c. 97. - Gesta Reg. Franc. c. 46. - De plaets des gevechts heet daer Locofao, Lufao, en wordt in onderscheidene handschriften nog anders gelezen. Sommigen meenen ze weder te vinden te Loixi by Autun; doch het is waerschynlyker dat zy te zoeken is te Lifou. Zie Bouquet, II, bl. 451, aenteek. d.

(2) Eene reden te meer om het slagveld te Lifou te plaetsen, want van Autun naer Laon is de afstand oneindig.

[p. 408]

loften verschalken, en werd met zyn gevolg op bevel van Ebroïn ter dood gebragt⁽¹⁾.

Zulks was een slecht begin voor de Austrasiërs, die zich thans moesten gereed houden om het zware juk van Ebroïn op te laden; maer deze viel, in zynen overmoed, weêr zoodanig aen 't woeden, dat er eindelyk een zyner onderhoorigen den moordpriem opvatte, en den huismeijer doodde, wanneer deze er zich het minst aen verwachtte (681)⁽²⁾.

Zoo stierf, na eene ambtsbediening van twintig jaren, een man van groote bekwaemheid, dien sommigen meenen te verschoonen met te zeggen dat hy de Merovingers wilde bevryden van den dwang der Grooten. Zulks is eenigzins waer; maer het blykt van den anderen kant uit geheel het gedrag van den beruchten huismeijer, dat hy eerder bezorgd was om zyn eigen gezag staende te houden, dan om de koninklyke regten te staven; en daerenboven

(1) Fredegar. Cont. en Gesta Reg. Franc. ter aengehaelde plaetsen. - Zie ook het Chron. Moissiacense, by Bouquet II, bl. 653.

(2) Annales Mett. by Bouquet, II, bl. 678. - Vita S. Leod. c. 16. - Fredegar. Cont. c. 98. - Gest. Reg. Franc. c. 47.

[p. 409]

maekte hy zich verfoeijelyk door zyne wreedheid, die heilig noch onheilig ontzag, even alsof moorden en branden geen kwaed was, wanneer dit gepleegd wordt om de meesterschap te bewaren.

De dood van Ebroïn redde de onafhankelykheid der Austrasiërs en het gezag van Pipinus. In Neustrië werd een zekere Waratto tot huismeijer aengesteld, die 't met Pipinus zoo wel meende, dat hy zyne dochter ten huwelyk gaf aen diens oudsten zoon⁽¹⁾. Maer toen in 686 Waratto te sterven kwam, viel het bestier in de handen van zyn' schoonzoon Bertharius, welke het zich als tot eenen pligt rekende het spoor van Ebroïn in te slaen, en 't geweld voor het regt te stellen⁽²⁾. Op den eigen stond begon dan ook weêr de ontevredenheid onder de Grooten van Neustrië en Burgondië. Velen van hen namen hunnen toevlugt tot Pipinus, hem verzoe-

(1) Zie het Chron. Fontanellense, c. 8, in het Spicilegium van D'Achery, II, bl. 270 (uitg. van 1723). Het schynt nogtans dat Pipinus en de Austrasiërs zich aen Diederik III en zyn' huismeijer onderwierpen. Zie Fredegar. Cont. c. 98, by Bouquet, II, bl. 451 en de aenteekening k aldaer.

(2) Fredegar. Cont. c. 99, en Gesta Reg. Fr. c. 48.

[p. 410]

kende van de wapens op te vatten, en een eind te stellen aen die gedurige dwingelandy⁽¹⁾. De Austrasische hertog aenhoorde hunne klagten; doch wilde eerst beproeven om met zachtheid den koning tot vreedzamer handelwys over te halen, en zond gezanten naer Neustrië, met last van te vragen dat de uitwykelingen, die door Ebroïn onregtveerdiglyk waren vervolgd geworden, in hunne bezittingen zouden hersteld wezen⁽²⁾. Deze loffelyke pooging werd misduid. Diederik, op aenrading van zynen huismeijer, ontvong de gezanten met een stuersch gelaet, en verre van hun verzoek in te willigen, gaf hy voor antwoord dat hy de vlugtelingen die Pipinus zoo wel onthaelde, met tyd en stond zou weten te vinden, en hun laten voelen wie meester was.

Daer bleef dus niet over dan de krygskans te wagen. Zulks werd in eene algemeene vergadering besloten, en zoo haest alles gereed was, trok Pipinus, aen het hoofd van een talryk leger, door het Kolen-

(1) Hoe algemeen Pipinus het vertrouwen van vreemden en landzaten gewonnen had, blykt uit een fragment voorkomende by Bouquet, III, bl. 609.

(2) Zie de Annales Mettenses, ad ann. 686.

[p. 411]

woud naer het grondgebied van Neustrië, en de grenzen overgegaen zynde, sloeg hy zyne tenten op te Testri⁽¹⁾, aen de noordzyde eener kleine rivier⁽²⁾. Zoo haest Diederik dit vernomen had, kwam hy van zynen kant met groote krygsmagt, en koos zyne legerplaets aen den overkant van 't water. Nu was het nog tyd het geschil in der minne te beslissen, gelyk Pipinus nogmaels beproefde, tot den koning zendende om hem nieuwe voorslagen van vrede te doen; doch deze wederom van de hand gewezen zynde, moesten eindelyk de wapenen uitspraek doen. Des anderendags, voor zonnen- opgang, verliet Pipinus zyn legerveld, en stak er 't vuer aen, om het vlugten der zynen voor te komen; vervolgens trok hy in stilte de rivier over, en leidde zyn volk op eene hoogte, best geschikt om den stryd voordeelig aen te vangen. Diederik zag er zoo nauw niet op, want hy vleidde zich met eene gewisse viktorie. Weldra begon het gevecht, en was woedend van wederzyde. Maer het duerde niet lang of de winst bleef van den kant waer de meeste voorzorg

(1) Tusschen Peronne en St.-Quentin.

(2) Daumignon genoemd. Zie Wastelain, bl. 323.

[p. 412]

gebruikt was: Diederik werd verslagen, ja en zoodanig dat hy de vlugt nemen moest. Bertharius, die de schuld was van alles, werd van zyn eigen volk vermoord.

De eerste vrucht van de overwinning was het kamp der Neustriërs, dat Pipinus door de zynen liet uitplunderen; vervolgens trok hy met zyn volk de vlugtelingen achterna, en haelde onder weg den koning in, dien hy krygsgevangen maekte, en met hem zynen intrede deed te Parys⁽¹⁾, alwaer hy van de inwoonders met alle eerbewyzing ontvangen werd.

(1) Zie Fredegar. Cont. c. 100. - Gest. Reg. Franc. c. 48, doch vooral de Annales Mettenses, ad ann. 687, alwaer de slag van Testri in het lang en breed verhaeld wordt.