Vaderlandsche historie. Deel 2
(1842-1866)–Jan Baptist David– Auteursrechtvrij
[pagina 334]
| |
576-613.Door de dood van Sigebert, had Chilperik geenen tegenstand meer te vreezen. Hy was en bleef meester van Parys, koning van Neustrië, en bezitter van de landen aen gene zyde der Loire, welke hy in 573 had doen overvallenGa naar voetnoot(1). De kleine Childebert, verre van in staet te wezen om zynen oom tot wedergaef te dwingen, kon zyn eigen land nog niet bestieren, en moest de Grooten die aen zyn hof leefden laten doen wat zy wilden. De andere oom van den jongen vorst, Guntram koning van Burgondië, was van aerd een besluiteloos mensch, gereed om overal tusschen te komen met zyne staetkunde doch nergens met zyne wapenen. Ditmael, 't is waer, zou hem zulks moeijelyk zyn geweest, want zyn beste generael, Mummolus, viel hem kort daerna af, | |
[pagina 335]
| |
week, met de onberekenbare schatten die hy had weten byeen te zamelen, naer het sterke Avignon, dat aen Childebert toebehoorde, en speelde daer den rol van onafhankelyken heer, zonder dat Guntram bekwaem was om het hem te belettenGa naar voetnoot(1). Van dien kant mogt Chilperik dus gerust zyn, dat hem geen geweld zou aengedaen worden; doch met dit alles zat hy niet vast op zynen troon. Van zyn eerste huwelykGa naar voetnoot(2) bleef hem een zoon met name Merovech, die naer het ryk zyns vaders stond, ten minste zeker wilde zyn van hem op te volgen met uitsluiting der kinderen van Fredegonde. Reeds had de jonge vorst veel aenhang onder den adel, en meer dan eenen leenman oproerig gemaekt, toen de koning hem met een leger naer Poitiers zond, om in de onlangs verworven provincie een geregeld bestier in te voeren. Maer in stede van zynen last te volbrengen, begaf hy zich naer Tours en trok van daer, onder valsche voorwendsels, naer Roanen alwaer, als gezegd isGa naar voetnoot(3), Brunehaut, de weduwe van zyn' oom Sigebertus, gevangen zat. Hy kwam om | |
[pagina 336]
| |
haer te vinden, het zy uit liefde, het zy uit eerzucht: evenwel hy vroeg ze ten huwelyk en werd weldra getrouwd door den bisschop Praetextatus, die zyn doopvader was. Deze echt met eene koninklyke weduwe moest Merovech in aenzien doen klimmen en den weg banen tot andere voordeelen; maer koning Chilperik had zoohaest de weet niet gekregen van 't geen er te Roanen omgegaen was, of hy legde alles in 't werk om bruid en bruidegom te scheiden, en kwam met list zoo ver dat hy zynen zoon meê naer Soissons voerde, en Brunehaut, op 't verzoek van Childebert, naer Austrië zond, denkende dat hy aldus van die vrouw minder te vréezen zou hebben, hoe verder zy buiten zyn ryk wasGa naar voetnoot(1). Merovech geraekte nogmaels uit de handen, en na zich eenigen tyd versteken te hebben, meende hy schuilplaets te vinden in Austrië onder de bescherming van Brunehaut; maer de Grooten des lands wilden hem niet ontvangen, uit vrees dat hy met behulp der koningin hunnen invloed mogt tegenwerkenGa naar voetnoot(2). Zoo moest hy dan op nieuw zyn be- | |
[pagina 337]
| |
houd in de vlugt zoeken, want hy wist dat men op zyn leven uit was; doch welhaest werd hy verschalkt door de inwoonders van Teruanen die hem door valsche beloften in de stad lokten, en dan verraderlyk gevangen hielden, om hem aen zyn' vader over te leveren. Nu was er geen redding meer voor den jongen vorst: ook verviel hy tot wanhoop en, liever dan geboeid en geketend zyn lot af te wachten, deed hy zich 't leven benemen door zyn' vertrouweling Gaïlenus, ofschoon anderen dit voor een valsch uitstrooisel houden, bewerende dat Fredegonde hem heimelyk deed omhalsbrengen, iets wat des te gemakkelyker te gelooven is, dewyl dat booze wyf meer dan eens beproefd had hem van kant te helpen, om de opvolging in het ryk aen hare eigen kinderen te verzekeren, gelyk zy ook een paer jaren later den laetsten broeder van Merovech deed vermoorden, insgelyks uitstrooijende dat hy zich 't mes in de borst gestooten had, hetgeen de koning zich wys liet maken, want Fredegonde wist altyd haren gemael te begoochelenGa naar voetnoot(1). Hoe 't zy, eerst na Merovechs dood achtte zich | |
[pagina 338]
| |
Chilperik als bevestigd op zynen troon, en begon hy waerlyk te regeren, dat is meer acht te geven op de inwendige gesteldheid van zyn ryk, op de noodwendigheden van het staetsbestier, en inzonderheid op de middelen om zyne schatkist te vullen. De steden en landen van gene zyde der Loire, gebruik makende van de twisten die ten hunnen opzigte tusschen de franksche koningen ontstaen waren, hadden zich allengskens aen de oude belastingen onttrokken, en de boeken, waer van in den romeinschen tyd alles op aengeteekend stond, laten verloren gaen, zoodanig dat zy om zoo te zeggen niet meer betaelden dan zy wilden kwyt zyn. Maer nu wilde Chilperik daer orde in brengen, nieuwe en geregelde schattingen opleggen, van ieder morgen lands zyne kruik wynGa naar voetnoot(1) hebben, van iederen akker zyn aendeel, van iedere slaef zynen tol, en zoo met alle andere dingen. Deze lasten verwekten groote ontevredenheid onder de inwoonders; velen verhuisden naer Austrië of Burgondié, terwyl in sommige steden Chilperiks tollenaers mis- | |
[pagina 339]
| |
handeld werden, ja gevaer liepen van dood geslagen te worden, gelyk het te Limoges zou gebeurd zyn, had de bisschop zulks niet beletGa naar voetnoot(1). Te midden dier onlusten, welke door's konings strengheid nog vermeerderd werden, ontstond er eene besmettelyke ziekte, die al de kinderen van Chilperik en Fredegonde meêsleepte. Het volk zag dit aen als een welverdiende straf, en de vorst scheen het daer ook voor te houden, want nu begon hy in 't stuk van belastingen zachter te werk te gaen: maer 't kon niet helpen, want een jonge prins die sedert nog geboren was, stierf insgelyks weg, en liet den koning, tot zyn groot verdriet, zonder erfgenaem of opvolgerGa naar voetnoot(2). In Burgondië zat Guntram ook alleen te regeren; zyne twee zonen waren gestorvenGa naar voetnoot(3), en daer bleef hem weinig of geene hoop op nageslacht, weshalve de koning vreezende dat daer, onder zyne Leuden, partyschappen mogten uit ontstaen, waer Chilperik gebruik kon van maken om hem van den | |
[pagina 340]
| |
troon te stooten, bedacht werd zynen neef, den jongen koning der Oost-Franken tot opvolger te nemen en te doen erkennen. In het jaer 580 zond hy een gezantschap naer Austrië, en noodigde Childebert uit tot een vriendelyk bezoek. De kleine vorst trok, met eenige edellieden, naer PompierreGa naar voetnoot(1), alwaer Guntram hem te gemoet kwam. Beide groetten en omhelsden malkander, en Guntram verklaerde zynen neef erfgenaem van Burgondië, in geval hy kinderloos te sterven kwam, verklaring welke dan ook de Austrasische edellieden plegtiglyk bekrachtigdenGa naar voetnoot(2). Guntram verloor daer niets by; hy regeerde sedert als te voren: ook was zyn voornaemste inzigt een' bondgenoot in Childebert te vinden, en zich het hof van Austrasië gunstig te maken; maer dat doel bereikte hy niet want, zoo wel als zyn broeder Chilperik, had hy aen gene zyde der Loire meer genomen dan hem toekwam, en dewyl hy zich weinig genegen toonde om afstand te doen, was de vriendschap met Childeberts adel van korten duer. | |
[pagina 341]
| |
Zulks bleek reeds het jaer daerna, 581, wanneer de aenzienlykste Leuden van Austrië zich tot koning Chilperik wendden, ten einde met hem een verbond aen te gaen en zyn' broeder den oorlog te verklaren, ja hem geheel zyn ryk af te nemen. Dit voorstel vond ingang by Chilperik; men gaf geschenken over en weêr, en de Austrasische edellieden kwamen naer huis om hun wapens te scherpenGa naar voetnoot(1). Ja, maer in het ryk van Childebert was geene eenigheid; Brunehaut zocht den invloed dien zy in het leven van haren gemael verkregen had, niet alleen te bewaren, maer te vermeerderen onder haren nog onmondigen zoon. Met geld en andere middelen maekte zy zich aenhangers, voornamelyk onder de edellieden van romeinsche afkomst, en ging zelfs zoo ver dat zy eene soort van lyfwacht inrigtte tot hare bewarenis, iets dat tot dan toe een uitsluitend voorregt des konings geweest was. Dit alles sprong den adel schrikkelyk tegen 't hoofd. Het meerendeel der Grooten wilden onder de koningin niet staen, en werkten haren invloed zoo sterk tegen als zy konden. Maer zy hadden te | |
[pagina 342]
| |
doen met eene vrouw die even zoo slim als eerzuchtig was. Aldra ontstonden er hevige partyschappen en twisten in het ryk, hetwelk daer noodwendig door verzwakt werd. Onder de getrouwen van Brunehaut was zekere Lupus, hertog van Champagne, een der yverigsten, derhalve ook meest gehaet van die der tegenparty, welke hem zoo veel kwaed deden als in hun magt was, en eindelyk besloten van hem met de wapens aen te randen. Twee voorname edellieden, Ursio en Bertefred, stelden zich aen 't hoofd van een groot getal stryders en trokken den vyand te gemoet. Reeds stonden beide legers gereed om handgemeen te worden, toen de koningin met mannelyken moed tusschen beide trad, en door schoone woorden beproefde om den stryd voor te komen. Maer terwyl zy nog sprak, trad Ursio vooruit, en zeide op eenen bitsigen toon: ‘Zwyg, wyf, en vertrek van hier. 't Is genoeg dat gy in 't leven van uwen man de wet gevoerd hebt; nu hebt gy niets meer te zeggen; het ryk van uwen zoon staet onder onze bescherming, niet onder de uwe. Vertrek van hier, indien gy niet wilt dat de voeten onzer peerden u vertrappelen.’ Deze woorden, hoe bedreigend, verschrikten de konin- | |
[pagina 343]
| |
gin niet: zy bleef aendringen, en wist het toch zoo ver te brengen dat er niet gevochten werd; maer in tegendeel werd er ysselyk geplunderd en geroofd, en Lupus, om zyn leven in veiligheid te stellen, nam zynen toevlugt tot koning Guntram, die hem vriendelyk ontvongGa naar voetnoot(1). Deze gebeurtenis toont op nieuw hoe hoog de magt der Grooten reeds gestegen was, die zulke tael dorsten voeren tegen de moeder huns konings. Waer onderdanen aldus mogen spreken en handelen, wankt de kroon. Intusschen bereidde Chilperik zich tot den oorlog. Alhaest zond hy een leger uit tegen zynen broeder; maer die woeste krygslieden vernielden alles zoodanig in de landstreken waer zy doortrokken, dat de inwoonders verpligt werden gelyk in de wapens te springen en den vyand te keer te gaen, want het ging erger dan ten tyde van den eersten inval. Niet ver van Château-MeillantGa naar voetnoot(2) kwam het tot een treffen; wederzyds sneuvelden er meer dan zeven duizend, en als men ophield van bloed te vergieten, | |
[pagina 344]
| |
woedde men uit op het land: huis noch boom bleef regt staen; de kerken zelf werden geplunderd en neêrgeblaekt; nooit was er by menschen gedenken zoo veel balddadigheid gepleegd geworden. Zulks duerde echter niet lang: Guntram trok in persoon, aen het hoofd van gewapende magt, tegen zyn' broeder Chilperik, en behaelde de overhand. Des anderdags was 't vrede. De bisschoppen en de voornaemsten des volks zouden bestemmen wat ieder der twistende partyen goed te maken had; maer ondertusschen roofden nog Chilperiks krygslieden al waer zy aen konden, en keerden met buit overladen naer huis. Terwyl dit aldus afliep, had Childebert zyne Austrasiërs opgeroepen en verzameld, maer tot dan toe geen werkelyk deel aen den oorlog genomen. Wanneer nu zyne onderdanen vernamen dat men vrede gemaekt en over en weer beloften gedaen had zonder hunne tusschenkomst, ontstond er ylings een schrikkelyke oproer in het leger. Met de wapens in de hand loopen de Franken naer de tent huns konings, om wraek te nemen over hen die 't verdrag hadden aengegaen; doch deze namen in tyds de vlugt en ontkwamen de volkswoedeGa naar voetnoot(1). | |
[pagina 345]
| |
Het kwaed bepaelde zich dan tot geraes en getier, doch, wat erger was voor de inwendige rust, daer bleef groote ontevredenheid onder het volk, en niet minder partyschap onder den adel. Sommigen, die het met den jongen vorst best meenden, raedden hem van eenen anderen togt te ondernemen, al ware het maer om de geesten door nieuwe werkzaemheid tot bedaren te brengen. Juist om dien tyd had keizer Mauricius van Constantinopelen 50,000 solidi aen Childebert gezonden, op voorwaerde dat deze tegen de Langobarden zou trekken, en hen uit Italië verdryvenGa naar voetnoot(1). De franksche koning, of liever de heerschende hofparty, nam het voorslag aen, en weldra ging er een leger de Alpen overGa naar voetnoot(2); doch | |
[pagina 346]
| |
de Langobarden bezwoeren het gevaer met geschenken, en deden aen Childebert zulke schoone beloften, dat hy op 't einde van den zomer vriendelyk terug keerde, zonder hun verder geweld aen te doen, tot groot misnoegen van keizer Mauricius die zyn geld weêr vroeg; maer men gaf hem geen antwoord, omdat men van hem niets te vreezen hadGa naar voetnoot(1). Intusschen had, door de afwezigheid der heerschende Grooten, de tegenparty weêr het hoofd in Austrié opgestoken, en de koningin Brunehaut had insgelyks de gelegenheid waergenomen om haren aenhang te vermeerderen, wanneer op het onverwacht de algemeene staet der franksche zaken een volkomen ommekeer onderging door de schielyke dood van koning Chilperik. Deze onweerdige vorst leefde op een landgoed niet verre van ParysGa naar voetnoot(2), en zocht zyn vermaek in de jagt. Op zekeren avond dat hy laet naer huis kwam, terwyl een bediende hem hielp om van zyn peerd te stygen, nadert er iemand en stoot den koning een mes in den oksel, maer haelt het moordtuig terug, om er een tweeden steek | |
[pagina 347]
| |
in den buik meê toe te brengen: Chilperik duizelt, verliest zyn bloed met geheele stroomen en geeft den geest (584). Wie was de dader van dit schandelyk misdryf? Daer heeft men geen zekerheid van: Fredegonde beschuldigde eenen hoveling op wien zy gebeten was; maer de gemeene roep weet het aen Fredegonde zelf, en 't is hoogst waerschynlyk dat die booze vrouw des moordenaers hand gewapend hadGa naar voetnoot(1). Daer werd in het oogenblik weinig onderzoek naer gedaen, want Chilperik was van niemand bemind, en had zoo haest den doodsnik niet gegeven, of werd van ieder verlaten. Zyn lyk werd te Parys ter aerde besteld, en Fredegonde, om veilig te zyn, nam de wyk in de hoofdkerk. Vier maenden te voren had zy den koning eenen zoon gebaerd, welke te VitryGa naar voetnoot(2) in eene Villa opgevoed werd, uit vrees dat het kind door eene kwade hand mogt getroffen worden, en omkomen gelyk zyne broeders, indien men het onder allemans oogen | |
[pagina 348]
| |
lietGa naar voetnoot(1). Zoo ellendig was het toen ter tyd gesteld, en zoo veel booze driften woelden er in den boezem der edellieden, dat 's konings telgen zelfs aen het hof huns vaders niet in veiligheid waren. Maer wat gaet er nu van Neustrië worden? De toestand des ryks was allenzins akelig: een kind van vier maenden erfde de kroon; zyne moeder, gehaet en veracht van een deel der Grooten, dorst in 't openbaer niet verschynen, en was dus onbekwaem haren zoon te beschutten, of iets te doen ten behoeve van den staet. Het eenigste middel dat haer overbleef was den bystand in te roepen van koning Guntram, en zulks werd aenstonds besloten. Zy zond tot haren zwager met verzoek van het ryk zyns broeders te willen redden: ‘Ik heb een klein kind, zeide zy, dat ik in uwe armen wil bevelen; en wat my aengaet, ik onderwerp my geheel aen uwe heerschappy.’ Guntram weende by 't ontvangen der treurige tyding van Chilperiks dood, en daer hy 't met het koninklyk kind goed meende, haestte hy zich om naer Parys te komen, zich doende vergezellen van een talryk legerGa naar voetnoot(2). | |
[pagina 349]
| |
Childebert, van zynen kant, wilde de gelegenheid waernemen om zich met zynen oom van Burgondië te verzoenen. Misschien had hy, of eerder zyne hovelingen, nog andere inzigten; maer die van Parys wilden hem in de stad niet binnen laten, zoodat de Austrasische vorst verpligt was de zaek met gezanten af te doen. Deze werden zeer kwalyk ontvangen: de koning deed hun bittere verwyten wegens het verbond dat vroeger tegen hem met Chilperik was gesloten geworden, en toen zy spraken van wedergaef der landen aen gene zyde der LoireGa naar voetnoot(1), schoot Guntram nog in grooter gramschap, dusdanig dat zy zoo goed als weggejaegd werdenGa naar voetnoot(2). Nauwelyks waren zy vertrokken, of daer kwam een nieuw gezantschap van Childebert de uitlevering vragen van Fredegonde: ‘Geef my die moorddadige vrouw over, deed de jonge vorst zeggen, die myne moei heeft doen verwurgen, die myn' vader en myn' oom om 't leven heeft gebragt, | |
[pagina 350]
| |
die myne bloedverwanten heeft doen stervenGa naar voetnoot(1).’ Men ziet hoe zeer Childebert op de weduwe van Chilperik verbitterd was, en zulks moet niet verwonderen. Maer toch mogt Guntram de snoode vrouw aen Childeberts wraek niet overleveren: ‘Wy zullen alles onderzoeken, zei de vorst, in de regtsvergadering, en doen wat billyk zyn zal.’ Dit was wel geantwoord; doch daer kwam niets van, want Guntram nam Fredegonde onder zyne bescherming en ontvong haer zelfs aen zyne tafel, zonder in te zien dat hy zyne eigene eer te kort deed met eene vrouw voor te staen, die zoo veel onheils in het ryk zyns broeders gesticht had, want vele onregtveerdigheden en geweldenaryen, in Chilperiks leven gepleegd, waren haer toe te wyten. Later echter, misschien beter verlicht, deed hy haer vertrekken naer een landgoed niet verre van Roanen, alwaer zy een tyd lang haer leed verbeet, wach- | |
[pagina 351]
| |
tende naer betere omstandigheden om weêr boven te komenGa naar voetnoot(1). In Neustrië nam alles een goeden keer. Chilperiks zoon werd algemeen erkend, en Guntram stelde een eind aen vele klagten met aen iedereen weêr te geven wat hem ten onregte ontnomen wasGa naar voetnoot(2). Niettemin was en bleef zyne taek zeer moeijelyk. Vele hovelingen zagen met geene goede oogen dat hy al de zorg der voogdy op zich nam; van den anderen kant waren de Grooten van Austrasië vol haet en wrevel tegen hem, sedert dat hy hen te Parys, en later nogmaelsGa naar voetnoot(3), met verwytingen overladen en met schande weggezonden had. Eindelyk, tot overmaet van belemmering, verscheen er te Marseille een man met name Gondobald, die voorgaf dat hy een zoon was van Clotaris IGa naar voetnoot(4), derhalve broeder van Guntram en van den verstorven koning Chilpe- | |
[pagina 352]
| |
rik, wiens zoon hy van den troon wilde verdryven, om in zyne plaets te regeren. Het gevaer was des te grooter, dewyl men verstandhouding te vreezen had tusschen Gondobald en de ontevredene heeren van Austrasië, die inderdaed hem meer dan eens in de hand werkten. Hierdoor gelukte het hem zekere voordeelen te behalen in het Zuiden van Vrankryk, alwaer eenige steden hem erkenden en tot koning uitriepen. Maer Guntram gaf daerom den moed niet op; hy ontbood zynen neef, den jongen Childebert, vernieuwde het verbond waerby hy hem vroeger tot zynen erfgenaem en opvolger verkozen hadGa naar voetnoot(1), en stelde hem aen het hoofd van 't leger, niet als kende hy hem bekwaem om de krygszaken te bestieren, want Childebert had nauwelyks het veertiende jaer zyns ouderdoms bereikt, maer om alle partyschap voor te komen onder de Grooten der beide ryken, die nu gezamentlyk den jongen vorst voor hunnen koning moesten aenzienGa naar voetnoot(2). De onderneming viel voorspoedig uit. De opstand werd gedempt; Gondobald, door zyn voornaemste | |
[pagina 353]
| |
aenhangers verraden, en op hunne beurt de verraders zelf, werden ter dood gebragt, en de oorlog, waer moord en roof, meineed en heiligschennis de hoofdrol in gespeeld hadden, vond een eindGa naar voetnoot(1). Nogtans op den oorlog volgde geen vrede, want hoe kan er rust of vrede bestaen in koningryken waer de Grooten door staetspartyschap verdeeld zyn, waer ieder zyn eigen voordeel zoekt en, om zyn doel te bereiken, goddelyk noch menschelyk regt ontziet, maer alles slagtoffert aen eerzucht en eigen verheffing? zoo toch deed men in het ryk van Guntram, zoo ook in Austrië, welk laetste ryk ons meer byzonder aengaet, als waertoe België in dien tyd grootendeels behoordeGa naar voetnoot(2). | |
[pagina 354]
| |
Daer wilde Brunehaut, kost dat kost, de overhand voeren en 't gezag des adels verdringen, iets wat zy tot nu toe te vergeefs beproefd had. Maer in 584 stierf Wandelinus die, sedert dry jaren, Gogo in het ambt van huismeijer opgevolgd wasGa naar voetnoot(1), en Brunehaut nam zulke goede maetregelen, dat er geen nieuwe in de plaets des overledenen gekozen werd, waerdoor zy zich thans geheel het bestier van haren zoon aenmatigde; want Childebert, hoezeer koning Guntram hem geraden had van nimmer naer zyne moeder te luisteren, te jong zynde om dien raed te verstaen, gaf zich zonder argwaen over aen het beleid der snoode en heerschzuchtige vrouw. Alhaest trouwde de koning met zekere Faileuba, wier afkomst onbekend is. Deze baerde hem 't jaer daerna (585) zyn oudsten zoon Diedbrecht, tot groote vreugd van Guntram, die thans voor het uitsterven van den koninklyken stam niet meer bevreesd wasGa naar voetnoot(2). | |
[pagina 355]
| |
Het schynt dat de hovelingen van Childebert dien echt bewerkt hadden, om dus gemakkelyker hunnen invloed weder te krygen; maer ondanks deze nieuwe pooging bleef Brunehaut meesteres, en dreef alles naer haren zin. Dit gedrag baerde groot misnoegen onder de hovelingen, en gaf aenleiding tot eene samenzwering. Zekere hertog Rauching, een schatryk en trotsch mensen, die in den tyd van Chilperik reeds zyne rollen gespeeld had, was er de voornaemste aenstoker van. De eedgenoten wilden in eens alle beletsels uit den weg ruimen: koning Childebert moest vermoord worden; Brunehaut zou men insgelyks van kant helpen, en Guntram beletten van nog ergens tusschen te komen. Vervolgens was het plan den jongen Diedbrecht koning van Champagne te maken onder het bestier van Rauching, en Childeberts tweede zoon, Diederik, die onlangs geboren was, zou het overige van Austrasië hebben, onder de voogdy van andere edellieden. Zoo was alles gesteld, en gereed om uit te bersten, wanneer te goeder ure koning Guntram het geheim ontdekte, en daer in stilte kennis van gaf aen zynen neef. Deze laet onder een of ander voorwendsel Rauching roe- | |
[pagina 356]
| |
pen, en spreekt een tyd lang met hem van onverschillige dingen; doch als de belhamel meent uit te gaen, grypen hem twee trawanten by de beenen, doen hem juist in de deur voorover vallen, en meteen schieten er anderen toe en verbryzelen hem den kop dat de hersenen op den grond spatten. Het lichaem wierpen zy uit de venster, en staken 't in de aerdeGa naar voetnoot(1). Dus woest weg pleegde men regt of liever wraek in die tyden van wanorde. Een der reden waerom alles zoo spoedig ging, was om het geld niet te missen van den doode, dat in dergelyke gevallen door den koning aengeslagen werd. Hier had men, voor dat Rauching in het hof ontboden was, reeds vertrouwde dienaers uitgezonden om er aenstonds de hand op te leggen, en zy vonden meer rykdommen dan er zelfs in de koninklyke schatkamer warenGa naar voetnoot(2). De andere hoofden van het eedgespan werden voor en na ontdekt, gevangen of met magt van wapenen aengerand, en zonder genade omgebragt. Zoo triomfeerde andermael Brunehaut over hare | |
[pagina 357]
| |
tegenstrevers, en was nu meer dan ooit heerscheres over gansch Austrasië. Zelfs koning Guntram, hoe zeer hy ook de vrouw in zyn hert versmaedde, zocht hare wenschen voor te komen, en de adel gaf zich in schyn ten onder. In schyn ja, meer was het niet; want kort daerna zond Guntram nogmaels boden tot zynen neef, om dezen te vermanen dat hy voorzigtig moest zyn, dewyl er weêr nieuwe aenslagen tegen hem gebrouwd werden. Hy verzocht hem tevens naer AndelotGa naar voetnoot(1) te komen, ten einde gezamenderhand maetregelen te nemen voor de rust hunner landen en 't bedwingen der ontrouwe LeudenGa naar voetnoot(2). Childebert begaf zich derwaerts met zyne vrouw en zyne moeder, welke laetste uit de onderhandelingen het meeste voordeel trok, want | |
[pagina 358]
| |
in het vermaerd traktaet van AndelotGa naar voetnoot(1) werd haer de stad van CahorsGa naar voetnoot(2) met geheel haren omtrek en de inwoonders afgestaen, en nog merkelyk meer beloofd na de dood van Guntram. De beide koningen beslisten voor goed al de geschillen die over landdeeling en erfscheiding tot dan toe bestaen hadden, zwoeren elkander eeuwige trouw en vriendschap, regelden nog eens de troonsopvolging in het ryk van Burgondië, en beraemden alles wat noodig scheen om voortaen ieders vasallen by hunne pligten te houden (587). In al deze beschikkingen werd er geen woord gesproken van Chilperiks zoon, den koning van Neustrië, die nogtans ook de neef was van Guntram. Ja, maer de burgondische vorst had groote reden van misnoegdheid en wrevel. Hy kende nu den snooden aerd van Fredegonde; hy wist hoe dikwerf zy hem naer 't leven gestaen had: en ofschoon zy, na de dood haers gemaels, zich zelven en haer' zoon onder zyn bescherming had gesteld, was Guntram vol | |
[pagina 359]
| |
argwaen en mistrouwen. Drymael had hy zich naer Parys begeven om het koninklyk kind over den doop te houden, en iederen keer had men onder valsche voorwendsels uitstel gezocht, en nimmer was moeder noch zoon voor hem verschenen, weshalve Guntram eindelyk begon te twyfelen aen de echtheid zyns neefs, en ronduit zegde dat hy een ondergeschoven kind was van dezen of genen hovelingGa naar voetnoot(1). Zoo sprak de koning nogmaels, toen sommige geestelyken by de onderhandelingen van Andelot, hem deden opmerken dat hy zyn kleinen neef van Neustrië geheel vergeten had; nogtans voegde hy er by dat, in geval de maegschap bleek, hy hem twee of dry steden zou nalaten, om niet te schynen hem gansch te ontervenGa naar voetnoot(2). Zulke twyfels over de wettigheid haers zoons en de ongenegenheid van Guntram baerden achterdocht by Fredegonde. Reeds had zy door eene vergadering van dry bisschoppen en dry honderd uit de aenzienlykste persoonen doen verklaren en met eed bevestigen dat haer kind de echte zoon was van | |
[pagina 360]
| |
koning ChilperikGa naar voetnoot(1). Thans ging zy verder, en willende met den oom vriendschap maken, deed zy hem minnelyk verzoeken om naer Parys te komen en doopvader te zyn van haer kind. De vorst aerzelde een oogenblik, maer nam welhaest een gunstig besluit, begaf zich naer Parys, hield zynen neef over de vont, en gaf hem den naem van Clotaris IIGa naar voetnoot(2). Zulks geschiedde wel eeniger mate tegen den dank van Childebert, die vreesde dat, door deze verzoening van Guntram met den koning van Neustrië, het verdrag van Andelot mogt gebroken worden; maer men stelde hem desaengaende gerust, en alles liep vreedzaem af. Eenige jaren daerna, te weten in 593, stierf koning Guntram, beweend van zyne onderdanen en vooral van de geestelykheid. Zyn neef Childebert, de koning van Austrië, volgde hem op in het ryk van Burgondië, zonder dat hy ergens wederstand beproefde; maer hy voerde niet lang dezen nieuwen scepter, want in 596 werd hy door een onvoorzienen dood weggerukt in den bloei zyner jaren. De | |
[pagina 361]
| |
koningin Faileuba volgde hem in het grafGa naar voetnoot(1). Beide waren hoogstwaerschynlyk vergeven geworden door de Austrasische GrootenGa naar voetnoot(2)die, sedert de samenzwering van Rauching, hunne booze inzigten verborgen maer nimmer afgelegd hadden, en zeker eene gunstige gelegenheid waernamen om ze uit te voeren, niet zoo zeer omdat zy den koning haetten, als om de heerschappy af te schudden van Brune haut, die met Childebert deed wat zy wilde. Twee zonen deelden zyne erfenis: Diedbrecht II, die de oudste wasGa naar voetnoot(3), hield Austrië met de stad Metz tot verblyfplaets, terwyl de jongere, Diederik II, het koningryk van Burgondië kreeg, en zyn verblyf te Orleans nam. Deze erfdeeling moet ook het werk des adels geweest zyn, geenszins dat van Brunehaut, die in tegendeel groot belang had om de twee ryken veree- | |
[pagina 362]
| |
nigd te houden tot de meerderjarigheid harer kleinkinderen; want op dien voet bleef de voogdy in hare handen en kon zy haren invloed verzekeren in beide landen, terwyl zy nu kiezen moest tusschen Austrië en Burgondië. Zy besloot by haer ouderen kleinzoon te blyven, dien zy minst lief had, en kwam met hem naer Metz, wel wetende dat hier hare tegenwoordigheid noodzakelyker was om den adel in bedwang en haer gezag staende te houden, dan in Burgondië waer niet veel magtige Franken gevonden werden, en waer dus minder tegenwerking te vreezen was. Brunehauts keus was derhalve zeer verstandig, doch zy miste niet te min haer doel; want met groote moeite kon zy 't dry jaren aen het hof van Diedbrecht volhouden; 's lands adel verydelde al hare poogingen, met zulk gevolg dat zy eindelyk Austrië ruimde, om haren toevlugt te nemen tot haer jongeren kleinzoon Diederik, by wien zy goed ontvangen werd en weldra hare heerschzucht den vollen toom mogt gevenGa naar voetnoot(1). Naest dit alles wilde ook Fredegonde de gunstige omstandigheid, dat twee kinderen op den troon van | |
[pagina 363]
| |
Austrië en Burgondië zaten, niet laten voorbygaen zonder te beproeven om er baet uit te trekken voor Neustrië, hetwelk geen deel had gehad in de erfenis van Guntram. Zy komt uit den hoek, waer zy sedert de dood van Chilperik zich had schuil gehouden, en bezet onvoorziens Parys, met andere steden die eertyds toebehoord hadden aen Carebert. Dan rukt zy voort, en verslaet het leger der twee jonge vorsten, hetwelk naer Parys in optogt was, dusdanig dat beide broeders zich met moeite gered zouden hebben, ware de dood hen niet komen verlossen van hunne arglistige vyandin. Maer het booze wyf stierf het volgende jaer, 597, en nu keerde de kans. Clotaris II wou den kryg voortzetten, doch alles liep hem tegen, tot hy eindelyk in het jaer 600 een grooten veldslag verloor waerdoor hy alles kwyt geraekte; want hy moest niet alleen wedergeven wat hy aengematigd had, maer een deel van zyn ryk afstaen aen Diedbrecht, een ander deel aen Diederik, zoo zeer dat hem niet meer dan twaelf gauen of streken, tusschen de Oise, de SeineGa naar voetnoot(1) en | |
[pagina 364]
| |
den Oceaen overbleven, waerby men den ouden zetel der Sael-Franken, dat is een deel van Nederland te rekenen heeftGa naar voetnoot(1). Zoo duer betaelde Clotaris zyne begeerlykheid. Neustrië lag ten onder, en kon nimmermeer in evenwigt komen met de twee andere franksche ryken, indien de koninklyke broeders eensgezind waren gebleven; maer zy werden gezworen vyanden, alweêr door de schuld van Brunehaut. Van in het leven haers gemaels had de spitsvindige vrouw de gewoonte van eenige edellieden op haren kant te trekken door magt van gunsten en giften. Zoo vond zy altyd voorvechters die hare tegenstrevers het hoofd konden bieden. Thans volgde zy dat zelfde plan, maer in 't groot, aen het hof haers kleinzoons Diederik. Deze had nauwelyks de jaren der jongelingschap bereikt, of zy stortte hem in het verderf. Indien hy een wettigen echt had aengegaen, zoo ware er eene koningin op den zetel des ryks komen zitten, en Brunehauts gezag liep gevaer: om zulks dan te beletten, en zonder goddelyke of kerkelyke wetten te ontzien, gaf zy hem | |
[pagina 365]
| |
eene byzit. Zulk eene vrouw had natuerlyker wyze niets te zeggen, en 's vorsten grootmoeder bleef aen het hoofd der regering; maer dat was niet genoeg. Alwie haer in den weg stond werd ter zyde gezet, en vervangen door mannen, meestal van romeinsche afkomst, wier invloed zy niet vreezen moest. Zoo deed zy een' der hoogste ambtenaren, den Patricius AegilaGa naar voetnoot(1), omhals brengen, niet dat hy ergens zyne pligt in geschonden had, maer om haren lieveling Protadius in zyn plaets te stellen, met wien zy dan al verder hare snoode ontwerpen doordreefGa naar voetnoot(2). De huismeijer des konings was een edele Frank, Bertoald genoemd, een dapper, zoetaerdig en weldenkend man, maer die Brunehaut niet aenstond. Aldra wist deze hem een gevaerlyken last op te leggen, waer hy 't leven by liet, en zyn ambt werd aen Protadius geschonkenGa naar voetnoot(3). | |
[pagina 366]
| |
Nu was er de heerschzuchtige vrouw boven op. Haer gunsteling stond op den hoogsten trap, aen het hoofd der Franken in zyne hoedanigheid van huismeijer, en de eerste onder de Burgondiërs als Patricius. Nu kon de adel niets meer verrigten: wie Protadius dorst wederstaen, werd afgezet; wie hem mishaegde, werd verwyderd, in afwachting eener goede gelegenheid om er zich van te ontmaken. Zulk gedrag verwekte noodwendiger wyze veel haet tegen den huismeijer; doch hy was nog veel meer gevreesd, en meende daer ver genoeg te zullen meê komen. Brunehaut insgelyks waende zich thans bekwaem om haren wrok uit te werken tegen Diedbrecht den koning van Austrasië. Deze, beweerde zy, was Childeberts kind niet, maer een molenaers zoon; en zy herhaelde dien laster zoo dikwyls, dat eindelyk de ligtgeloovige Diederik het besluit nam van zyn' broeder gewapenderhand uit het ryk te verdringen. Aldra werd een leger op de been gebragt en naer Austrië gezonden; doch 's konings Leuden hadden weinig zin in 't vechten, vooral tegen een' vorst dien zy als wettig erkenden, en vermaenden Diederik tot vrede. Het was vruch- | |
[pagina 367]
| |
teloos, want Protadius had gesproken. Maer wat gebeurt er? Een woord gaet rond onder 't krygsvolk: ‘Het is beter, zegt men, dat er één hoofd valle, dan dat geheel het leger verbeurd worde’; en op den eigen stond ziet Protadius, die in des konings tent bezig was met 's vorsten lyfarts op 't schaekbord te spelen, de menigte toesnellen en hem insluiten. Diederik ware er tusschen gekomen, hadden zyne Leuden hem niet tegengehouden; doch nu veerdigde hy een' der krygshoofden af met het bevel tot het volk van zich te wachten de handen te slaen aen Protadius. De bode ylt toe, en zegt: ‘de koning gebiedt Protadius van kant te helpen.’ Dat woord is zoo haest niet uitgesproken, of de soldaten hakken de tent aen stukken, en daer ligt de huismeijer ontzieldGa naar voetnoot(1). Het was loon naer werken (605). Thans bleef de oorlog steken, en de twee broeders maekten vrede. Maer het leger was nauwelyks uiteen gegaen, of Brunehaut hernam hare booze streken, die het te lang zou zyn een voor een op te halenGa naar voetnoot(2). | |
[pagina 368]
| |
Haer kleinzoon besloot nu eindelyk eene wettige vrouw te nemen, en zond gezanten naer Spanje om de West-Gotische koningsdochter Ermenberga ten huwelyk te vragen. De prinses kwam met haren bruidschat; doch Brunehaut wist alweêr zoo veel kwaed vuer te stoken, dat de echt nimmer voltrokken werd, en dat Diederik zyne gemalin het volgend jaer naer haer' vader met schande terugweesGa naar voetnoot(1). Intusschen knaegde hem het geweten van zyn ergerlyk leven. Hy was inzonderheid getroffen door de stichtende voorbeelden van den heiligen Columbanus die, met eenige leerlingen, uit Ierland gekomen was om de nog heidensche Franken te bekeeren, en meer dan eens den koning zyne pligten had voorgespeld. De vorst luisterde naer de vermaningen van den heiligen man, en helde tot verbetering; maer Brunehaut, vreezende haer gezag te verliezen indien haer kleinzoon zyne wettige vrouw wederriep, begon nu uit al hare krachten den deugdzamen zendeling tegen te werken, en eindigde met hem 't land te doen ruimen. 609.Ga naar voetnoot(2) | |
[pagina 369]
| |
Zoo scheen dat booze wyf, door den duivel der hooveerdigheid opgestookt, niet te leven dan om kwaed te doen en om het goed te beletten. Nu vond zy weêr eene gelegenheid om haren haet tegen Austrië bot te vieren. Daer had koning Diedbrecht in 608 eene wettige echtgenoot gekozen, van gemeene afkomst, 't is waer, doch nu toch veredeld en met haer' gemael op den troon gezeteld. Bilichildis hiet zy. De koning beminde haer, en de Austrasiërs hadden haer insgelyks zeer lief om hare opregtheid en eenvoudige zeden; maer met de trotsche Brunehaut kon zy geenen vrede hebben. Deze verweet haer gedurig hare nederige geboorte, en zocht aldus nieuwen twist tusschen de twee broeders te verwekkenGa naar voetnoot(1). Het duerde niet lang of dat verlangen werd voldaen: daer ontstond geschil over het bezit van den ElsaszGa naar voetnoot(2). De zaek werd, 't | |
[pagina 370]
| |
is waer, in eene algemeene volksvergadering anno 610 bygelegd; maer daer bleef niet te min een wrok in het hert van Diederik die, twee jaer daerna, al zyne strydbare mannen byeen riep, om tegen Austrië op te trekken. Het was in de maend van Mei. Te LangresGa naar voetnoot(1) verzamelt hy zyn leger, leidt het over Andelot en NasiumGa naar voetnoot(2) naer ToulGa naar voetnoot(3) op de grenzen van Austrië, alwaer hem Diedbrecht met een talryk leger verwacht. Op de omliggende vlakte kwamen zy tot een treffen, en Diedbrecht werd verslagen, zoodanig dat hy over Metz en de VogesenGa naar voetnoot(4) de vlugt moest nemen naer den Neder-Rhyn, en zoo naer Keulen. Hiermede was 't niet uit. Diederik, gebruik makende van zyne eerste viktorie, zet zynen togt voort door het Ardennen-Woud, en dringt | |
[pagina 371]
| |
door tot ZulpichGa naar voetnoot(1), waer eindelyk het pleit moest beslist worden. Dit mael had de koning van Austrië al zyne magt by de hand. In den tusschentyd waren de heirmannen van over den Rhyn opgeroepen en toegesneld, en de menigte der stryders zoo groot dat, wanneer zy handgemeen werden, velen die sneuvelden geen plaets hadden om op den grond te vallen, maer tusschen de lyken regt bleven staen, alsof zy nog leefden. De slag was schrikkelyk. By menschen gedenken hadden de Franken zoo woedend niet meer gevochten; maer evenwel Diedbrecht kreeg andermael de nederlaeg en moest het veld ruimen. Zyn overwinnende broeder volgde de vlugtelingen op de hielen tot Keulen toe, alwaer hy 's konings schat roofde, terwyl deze zelf met een handvol volks aen gene zyde van den Rhyn redding zocht. Te vergeefs nogtans; want Diederiks kamerling haelde hem in, en bragt hem geboeid naer ChâlonsGa naar voetnoot(2); zyn zoon Meroveus, een onmondig kind, werd by de voeten gevat en tegen de rotsen verbryzeld, en de rampzalige vader, kort daerna, | |
[pagina 372]
| |
insgelyks vermoord op bevel van de wreede BrunehautGa naar voetnoot(1). Zulk een barbaersch gedrag tegen zynen broeder kon Diederik geenen zegen bybrengen. Hy was nu door het zweerd beheerscher geworden van Austrië; doch welhaest had hy geschil tegen Clotaris, koning van Neustrië, en, in zynen overmoed, besloot hy insgelyks geheel dat ryk in te zwelgen, want hy meende nu dat niets meer in staet was hem weêrstand te bieden. Maer ziet, op het oogenblik dat hy zich te Metz tot den aenval bereidde, stierf hy onvoorziens aen buikloop, en het leger verstrooide zich zonder iets verrigt te hebbenGa naar voetnoot(2). Hy liet vier zonen na, allen onwettig. Niettemin beproefde Brunehaut den oudsten, Sigebertus, tot koning te doen erkennen; doch men begrypt wel dat de lang verbeten haet der Grooten tegen die kwaedaerdige vrouw eindelyk uitbersten moest, nu hy door geen koninklyk gezag meer wederhouden werd. Inderdaed, het duerde niet lang of de afval | |
[pagina 373]
| |
werd algemeen; velen der voornaemste Leuden van Austrië liepen tot Clotaris over, terwyl de Grooten van Burgondië onder malkander zwoeren dat niet een van Diederiks kinderen koning zou wezen, dat Brunehaut vernield, en Clotaris de eenige bezitter des ryks zyn zou. De koning van Neustrië was intusschen al ver het land ingedrongen, zonder dat iemand hem beletsel stelde, wanneer Brunehaut, die van de samenzwering nog niet volkomen onderrigt was, talryke manschap naer Châlons-sur-MarneGa naar voetnoot(1) zond, om de Neustriërs tegen te houden. Het leger trok op, doch wanneer het op vechten aenkwam, werd er een teeken gedaen, en op den eigen stond zag Sigebert zich van alleman verlaten, en viel in de handen zyner vyanden. Hy betaelde 't met de dood, even als een zyner broeders, terwyl de twee andere uit de voeten geraekten, en alle hoop op huns vaders erfenis lieten varen. Nu was het de beurt van Brunehaut zelf. Zy die, uit heerschzucht, zoo veel kwaed had gesticht, zoo | |
[pagina 374]
| |
veel vyandschap verwekt, zoo veel bloed doen vergieten, zy ging nu, tachtigjarige vrouw, het wangedrag van geheel haer leven schrikkelyk boeten. Men bragt haer in de tegenwoordigheid van Clotaris, namelyk van den zoon dier Fredegonde, die zoo veel jaren de gezworen vyandin van Brunehaut geweest was, en haren haet had overgezet aen haren eenigen zoon. Dit bleek wel uit diens ysselyk vonnis: hy verweet aen de gevangene de moord van tien koningen en koninklyke vorstenGa naar voetnoot(1); hy deed haer tot straf dry dagen lang op de pynbank leggenGa naar voetnoot(2), vervolgens op den rug van een' kameel gebonden door het leger voeren, en eindelyk, met het hoofdhair, eenen arm en een been aen den steert van een wild peerd vastgemaekt, over stok en steen sleepen, tot dat zy, vertrappeld en verscheurd, alle menschelyke gedaente verloren hadGa naar voetnoot(3). | |
[pagina 375]
| |
Zoo stierf Brunehaut die, had zy bezadigd en volgens christelyke grondbeginselen te werk gegaen, het ryk van Austrasië en dat van Burgondië had kunnen gelukkig maken, en haer nageslacht op den troon bevestigen. Nu zag zy alles ten gronde gaen, een anderen vorst in de plaets harer kleinkinderen op den troon klimmen; zy eindigde haer leven in de schande, en liet hare gedachtenis met eenen vloek beladen die, na verloop van meer dan twaelf eeuwen, er heden nog aenkleeftGa naar voetnoot(1). |
|