Vaderlandsche historie. Deel 2

[p. 275]

Veertiende hoofdstuk.

regering der kinderen van clovis, tot aen de vereeniging des ryks onder clotaris i.

511-558.

Clovis had vier zonen nagelaten waervan de oudste, Diederik, een voorkind was; de dry andere, Clodomer, Childebert en Clotaris waren kinderen van Clotilde, doch de twee laetste nog zeer jong. Naer oud germaensch gebruik moesten de eigen goederen van Clovis, zyne schatten en zyne veroveringen onder de vier zonen verdeeld worden⁽¹⁾, want de dochters erfden niet meê⁽²⁾. De oudste werd koning der Rhyn-Franken. Men gaf hem de landen wederzyds den Rhyn, en liet hem

(1) Regt van eerstgeboorte gold toen nog niet.

(2) Als zy trouwden, kregen zy van den man eene huwelyksgift of bruidschat, in de vroegste tyden ossen, peerden, speer en schild zelfs (zie Tac. Germ. 18); in latere eeuwen landgoederen, kostbare kleinooden, enz. Zie daer veel over by Lehuërou, II, bl. 27 en vlg. De bruid bragt echter ook haer Faderfium meê, dat is een geschenk van haer vader, groot of klein volgens diens vermogen. Zie Du Cange op het woord, III, col. 302.

[p. 276]

aen dezen kant komen tot aen de Maes, zoodat, behalve een deel van hedendaegsch België, het namalig Lorreynen ook in zyn lot viel⁽¹⁾. Geheel dit grondgebied kreeg later den naem van Austrasië of Austrië, dat is Oostryk, en heeft eeuwen lang dien naem behouden. Diederik koos zyn verblyf te Metz. De dry andere broeders deelden onder malkander de overige landen die later, onder één hoofd komende, den naem ontvangen hebben van Neustrië of Westryk.

Thans stond ja het eigenlyk gezegde Frankryk of Frankenryk onder vier vorsten, die ieder den titel van koning voerden; maer daerom was de eenheid des ryks zoo zeer niet gebroken, of liever daer was nog geen ryk: de vier gebroeders waren de hoofden hunner natie, als zoodanig door haer erkend⁽²⁾, ieder gevolgd van een deel der heirmannen, doch weinig meer te zeggen hebbende dan de opleiders

(1) Zie Greg. Tur. lib. III, c. 1 en de aenteekening b van Bouquet op die plaets, II, bl. 187.

(2) Clovis had, vóór zyn dood, zorg gehad van zyne kinderen door de voornaemsten onder de Franken te doen erkennen. - Zie de Gesta Francorum, by Du Chesne, I, bl. 817.

[p. 277]

der plonderbenden van vroegeren tyd. Indien zy iets van het hedendaegsch koningschap hadden, het was ten opzigte der Gallo-Romanen⁽¹⁾, die zich aen de heerschappy der Franken met vreugd onderwierpen, om van den ariaenschen dwang der West-Gothen verlost te zyn. Ook gingen de dry zonen van Clotilde hunnen zetel niet vestigen te midden der provinciën die hun in 't byzonder waren aengewezen; maer zoo digt by elkander als 't mogelyk was. Namelyk Clodomer sloeg zich neêr te Orleans, Childebert te Parys, en Clotaris te Soissons. Daer hielden zy hof, gelyk Diederik te Metz, omringd van hunne edellieden en van hunne Leuden⁽²⁾, dat is mannen die hun byzonder aengekleefd waren, hun gehoorzaemden, hunne lyfwacht uitmaekten, hun in alles ten dienst stonden⁽³⁾, terwyl al de overige heirmannen, even als vroeger, geenen anderen dienst schuldig waren dan voor na-

(1) Zoo zullen wy voortaen de volkeren noemen die romeinsch Gallië bewoonden toen de barbaren daer invielen en er allengskens meester van werden.

(2) Thans lieden of luiden.

(3) Zie boven, bl. 140. - Zie ook Pétigny, I, bl. 132.

[p. 278]

tionael-kryg of algemeene belangen in de volksvergadering besproken.

Wy zeggen dienst schuldig; doch dat waren eigentlyk de eersten ook niet: wat zy deden was vrywillig en om eigen baet, want de koning vergeldde 't hun door lichamelyken onderhoud, alsmede door vergunning van grondbezittingen aen zyne edele Leuden. Zulks waren leenen, als vroeger gezegd is; maer, werden zy den dienst moede of had er de koning geen' vrede meer meê, zoo zag de eerste van zyn leen af, of de koning eischte 't weder, en beide waren ontslagen.

Maer waer haelden de koningen de middelen om hunne leenmannen, toen reeds in groot getal, te onderhouden en te begiftigen? Vooreerst het kroongoed was groot, bestaende uit de voormalige keizerlyke domeinen; ten andere hadden zy ryke inkomsten sedert dat de Gallo-Romanen onder hunne heerschappy stonden. Deze laetsten alleen betaelden lasten; de Franken, nu zoo wel als eertyds, deden vrywillige geschenken aen hunne vorsten, voorts ging er een deel der zoengelden in 's konings kas; maer schattingen waren zy hem niet schuldig. Geheel anders was het gelegen met de oude in-

[p. 279]

woonders der veroverde landen; ten hunnen opzigte verving de germaensche koning de plaets des voormaligen keizers, en wilde ook in diens regten treden, de gewoone lasten eischende van 's ryks onderdanen. Die lasten waren velerlei; zy bestonden: 1^o in eetwaren, als koren, gerst, olie, wyn, hooi, spek, zout, enz.; 2^o in voortbrengsels van de natuer of de kunst, als hout, kolen, kalk, yzer, koper, allerhande kleederstoffen, enz.; 3^o in mannen en peerden voor den krygsdienst; 4^o in gouden en zilveren speciën, waermede men ook voor al het overige voldoen kon⁽¹⁾.

Niet al die dingen werden overal gevraegd, maer het eene hier, het andere daer, volgens de verschillende noodwendigheden, en volgens dat de landen gemeenelyk voortbragten. Ieder jaer, op den eersten dag van Meert, kondigde men af wat ieder schuldig was, doch de betaling geschiedde in dry mael, namelyk van vier tot vier maenden. Dit alles vonden de Franken in voege, schoon zy in 't begin daer geen acht op gaven; want zoo lang Gallië onder keizerlyk bestier stond, en zy daer als landloo-

(1) Zie Lehuërou, I, bl. 274 en vlg.

[p. 280]

pers van tyd tot tyd indrongen, grepen zy links en regts wat hun aenstond, gelyk plunderaers doen. Maer eens gezeten, en hunne heerschappy erkend, moest die wanorde een einde hebben. Daer was hun grond genoeg ingeruimd om den kost op te winnen; en hunne vorsten, in alles de keizers navolgende, begonnen dan ook de gewoone schattingen te eischen, zoodat voor het uitwendig de zaken op den ouden voet voortgezet werden. In een enkel punt weken zy er nogtans van af, namelyk in 't geen den krygsdienst raekte, waer zy niet dan in tyd van nood de landzaten toe gebruikten, zynde zelf sterk en strydzuchtig genoeg om de veroverde landen te verdedigen, ja en om er nog nieuwe te onderwerpen.

Daer was welhaest spraek van. Men telde toen nog dry volken in Gallië, welke het gezag der Franken niet erkenden: de armorikaensche Britten⁽¹⁾, de Burgonden op beide oevers der Rhone, en de West-Gothen van Septimanië⁽²⁾. In het Noorden waren de Friezen⁽³⁾ zoo goed als onafhankelyk,

(1) Zie boven, bl. 221.

(2) Zie boven, bl. 256.

(3) Hun voornaemste zetel was de streek die nog heden den naem van Vriesland draegt; maer onder dien naem begreep men, in de zesde eeuw en zelfs nog lang daerna, geheel Holland van aen genen kant den Rhyn tot aen de Ems.

[p. 281]

ofschoon zy onder Clovis, in den veldslag van Tolbiac, geen kleine schade geleden hadden. Achter deze, aen de zeekust, tusschen Ems en Eider⁽¹⁾ woonden de Saksers, en meer zuidelyk de Thuringers, wier ryk toen ter tyd een groot deel van Middel-Duitschland besloeg. Al die volkeren zagen met geene goede oogen de magt der Franken dagelyks aengroeijen, en 't stond waerlyk zoo geschapen, dat zy allen veel te vreezen hadden.

De Thuringers lagen de eerste aen de beurt, grenzende westwaerts aen de Rhyn-Franken, wien zy, 't is waer, het hoofd hadden kunnen bieden, indien geene inwendige onlusten hunne krachten verzwakt hadden. Dry gebroeders heerschten by hen met den naem van koning, Baderik, Hermanfried en Berthar, de tweede van welke in huwelyk was met Amelberga, nicht van Diederik den Grooten, koning der Oost-Gothen in Italië. Maer deze vreemde vorstin, vol van eerzucht en onder den romein-

(1) Rivier die de grensscheiding maekt tusschen Holstein en Sleeswyk, en by Tönningen in de Noordzee stort.

[p. 282]

schen hemel groot geworden, kon zich moeijelyk gewennen aen de bosschen van Duitschland, doch nog minder aen de verdeelde heerschappy haers gemaels die, om zyn vrouw te behagen, de moordenaer werd van zyn eigen broeder Berthar, wiens aendeel in het ryk hy tot zich trok, alhoewel Berthar kinderen achterliet. Dit was nog niet genoeg voor de booze vrouw: op zekeren avond dat Hermanfried hongerig en vermoeid van de jagt naer huis kwam om het avondbrood te eten, vond hy zyne tafel maer half gedekt⁽¹⁾, en naer de reden vragende, gaf Amelberga hem voor antwoord, dat die slechts de helft van een ryk bezat, ook met een halve tafel moest te vrede zyn. Hermanfried hoorde wel waer dat heen wilde; doch geene mogelykheid ziende om Baderik te verrassen, die sedert de eerste broedermoord zeer op zyne hoede was, besluit hy open geweld te gebruiken, en roept Diederik koning der Rhyn-Franken tot zyne hulp⁽²⁾.

De oorlog breekt uit; daer wordt gevochten, en

(1) Men weet uit Tacitus (Germ. 22) dat iedere Germaen spysde aen een byzonder tafeltje.

(2) Greg. Tur. III, c. 4.

[p. 283]

Baderik blyft op 't veld. Maer nu mogt Diederik, die slechts aen 't hoofd zyner leenmannen was afgekomen, met ledige handen naer huis keeren, want hy kon van Hermanfried niets verkrygen, en zag geen kans om het te nemen. De koning der Franken verkropte zynen wrevel tot in 526, wanneer de dood van Amelberga's oom hem gelegenheid gaf tot de verovering van gansch Thuringen, hetwelk thans geene hulp uit Italië meer te verwachten had. De onderneming was echter nog zwaer voor Diederik en zyne Leuden; maer hy wist er een' volkskryg van te maken, en gelukte zoo wel dat al de Rhyn-Franken met de overige inwoonders van Austrasië de wapens opvatten, en hem naer Duitschland volgden.

Hermanfried, van zynen kant, had zich ook in de weer gesteld en op den weg, langs waer de vyand komen moest, putten doen graven welke, van boven goed gedekt, de ruitery der Franken⁽¹⁾ zeer

(1) Oudtyds trokken de Franken te voet naer den oorlog; maer nu hadden zy reeds ruitery, die in het vervolg van tyd immer aengroeide. Vermoedelyk waren hier 's konings Leuden te peerd, kunnende deze zich gemakkelyk uitrusten met hetgeen hunne leengoederen opbragten.

[p. 284]

schadelyk werden. Velen tuimelden er met hun peerden in, braken armen en beenen, of versmachtten zelfs onder het gewigt van anderen die hun op 't lyf vielen, zoodat zulks maer een slecht begin was. Doch welhaest deden zy Hermanfried zynen krygslist duer betalen. Met verdubbelde woede voortrukkende, dreven zy de Thuringers achteruit tot aen de Unstrutt⁽¹⁾ alwaer het tot een treffen kwam, en de Franken eene volkomene overwinning behaelden. Deze zou den kryg geëindigd hebben, hadden zy voet by stuk gehouden; maer in den herfst keerde ieder met buit beladen naer huis, en Hermanfried was voor het oogenblik gered, ten minste bewaerde hy een deel van zyn land⁽²⁾.

In de volgende jaren, ziende dat zyn magt gebroken was, en vreezende voor een nieuwen inval der Franken, deed hy zelf voorslagen van vrede; doch liet zich dit mael op zyne beurt verschalken door Diederik die hem naer Zulpich uitlokte, kwanswys om door mondelyke onderhandeling ligter tot verstand te komen. Maer ziet, terwyl de twee vorsten

(1) Pruisische rivier, die by Naumburg in de Saale valt.

(2) Greg. Tur. III, c. 7. - Gest. Reg. Franc. c. 22.

[p. 285]

op den stadsmuer wandelden, krygt Hermanfried onvoorziens eenen stoot in den rug, stort naer onder, en valt dood. Wie dat gedaen had, zegt de geschiedenis niet, doch men kan 't raden, want kort daerna trok Diederik met zyne huistroepen naer Thuringen, bragt de natie onder zyne gehoorzaemheid, en breidde zyn ryk uit tot aen de Saale⁽¹⁾. Zulks gebeurde in 530⁽²⁾.

Terwyl Diederik aldus in Duitschland, nu door dapperheid, dan door verraed zyn gebied vergrootte, waren zyne dry broeders niet ledig blyven zitten. Childebert had beproefd om de West-Gothen uit Gallië te verdryven, doch te vergeefs; hun koning Amalrik schoot er, wel is waer, het leven by in; maer 't volk hield stand in Septimanië: alleenlyk verplaetste Amalriks opvolger den zetel des ryks van Narbonne naer Spanje, waeruit te voorzien was

(1) Daer zyn dry rivieren van dien naem in Duitschland. Hier is spraek van de Thuringsche Saale, die op den Fichtelberg in Beijeren ontspringt, in haren loop noordwaerts onderscheidene stroomen opvangt, en by Saalhorn bezuiden Maegdenburg in de Elbe valt.

(2) Greg. Tur. III, c. 8.

[p. 286]

dat de West-gothische magt in Gallië niet lang meer duren zou⁽¹⁾.

Een andere oorlog, tegen de Burgonden, was reeds vroeger begonnen en had een beteren uitval. Sedert 516 regeerde daer Sigismond, opvolger van zyn' vader Gondebout; maer hy stond in den haet van zyne ariaensche onderdanen omdat hy 't katholyk geloof omhelsd had, en was om andere redenen slecht gezien van zyn' schoonvader koning Diederik den Grooten⁽²⁾, toen in 523 de dry zonen van Clotilde naer Burgondië trokken om dat land te veroveren, met zulk gevolg dat Sigismond verslagen en van zyn eigen volk Clodomer in handen geleverd werd, die hem met vrouw en kinderen liet ombrengen, schandelyk genoeg alweêr ten minste wat de kinderen aenging, maer zoo barbaersch was de oorlog in die tyden⁽³⁾.

Hiermede echter was 't niet uit: de Burgonden, geenszins genegen om hunne onafhankelykheid op

(1) Greg. Tur. III, c. 10.

(2) Sigismond was getrouwd geweest met Ostrogotha, dochter van Diederik, die in Italië heerschte. Zie Jornandes by Bouquet II, bl. 28.

(3) Greg. Tur. III, c. 6. - Gesta Reg. Franc. c. 20.

[p. 287]

te offeren, stelden Godomar, Sigismonds broeder, aen hun hoofd⁽¹⁾, en stonden in de wapens toen Clodomer het volgende jaer hen weêr kwam aenranden. Dit mael waren Childebert en Clotaris t'huis gebleven; doch ziende dat hy 't alleen kwalyk doorhalen zou, riep hy zynen oudsten broeder Diederik⁽²⁾ ter hulp. Deze beloofde, maer zag niet om of, als een ander schryver beweert⁽³⁾, hy zond manschap met verraderlyke inzigten⁽⁴⁾. Hoe 't zy, Clodomer vond aldra loon naer werken; want hebbende in eenen veldslag de overhand gekregen, drong hy wat al te haestig door, en viel tusschen eenen hoop vyanden, welke hem het hoofd voor de voeten legden⁽⁵⁾. Zulks belette echter niet dat de Franken overwinnaers bleven, doch zonder zich meester te kunnen maken van het land, zoodat zy maer half werk gedaen hadden⁽⁶⁾.

(1) Zie Marii Chron. by Bouquet, II, bl. 15.

(2) De koning der Rhyn-Franken.

(3) Zie Greg. Tur. III, c. 6, en de aenteekening van Bouquet, II, bl. 189, not. m.

(4) Diederik was met Sigismonds dochter getrouwd. Zie Greg. Tur. III, c. 5 in fine.

(5) Greg. Tur. III, c. 6.

(6) Zie Gest. Reg. Franc. c. 22.

[p. 288]

Zoo duerde het nog jaren. Clotaris en Childebert deelden onder hen tweeën het ryk van hunnen afgestorven broeder, alhoewel deze kinderen naliet, maer die nog te jong waren om hunne regten behoorlyk te doen gelden in eenen tyd waer het geweld veelal de plaets verving der billykheid, en waer het koningschap eerder gegrond was op de vrywillige toestemming van het volk dan op 't regt van geboorte. Daer werd nogtans lang meê gehaspeld, zoodanig dat de kryg tegen Burgondië eerst in 532 hernomen werd, en slechts in 534 een einde had door het gevangen nemen van koning Godomar, wiens volk zich alsdan aen de kinderen van Clovis onderwierp⁽¹⁾. De Burgonden behielden echter hunne vryheid en hunne wetten. Procopius zegt⁽²⁾ dat zy cynsbaer gemaekt werden; doch zulks is misschien te verstaen van de oude landzaten, terwyl de Burgonden zelf, even als andere germaensche volkeren die door de Franken overwonnen werden, welligt geenen anderen last te dragen hadden dan den krygsdienst, waer zy eigentlyk geen' last in

(1) Zie Greg. Tur. III, c. 11, en Marii Chron. by Bouquet, II, bl. 15, en diens aenteekening e aldaer.

(2) By Bouquet, II, bl. 34.

[p. 289]

vonden. Anders, ja, liep het af met de Gallo-Romanen die het land der Burgonden bewoonden: deze waren en bleven, daer zoo wel als elders, schattingen schuldig aen de veroveraers.

Aen den oorlog tegen Burgondië had Diederik, de koning der Oost- of Rhyn-Franken, geen deel genomen, zynde hy alsdan nog te veel verwikkeld in de zaken van Thuringen. Ook ziet men niet dat hy moeite gedaen hebbe om van Clodomers nalatenschap een aendeel te krygen, waerschynelyk omdat hy te vrede was met zyn ryk, dat hem inderdaed groot genoeg schynen mogt, vooral sedert de onderwerping zyner oostelyke naburen.

Hy had daerenboven een ander werk te verrigten vóór zyne dood, welke hy zeker toen reeds voelde naderen. Namelyk hy wilde het frankisch volk ook van geschrevene wetten voorzien, gelyk zyn vader gedaen had met de Salische Wet in te voeren. Deze kon, 't is waer, mede dienen voor Diederiks onderdanen, en had werkelyk voor hen gediend in het leven van Clovis; maer zy was toch inzonderheid opgesteld voor de Sael-Franken, wier voorouderlyke gebruiken niet volkomen overeenkwamen met die hunner rhynsche broeders. Het was dus eene

[p. 290]

soort van noodzakelykheid een byzonder wetboek aen de Rhyn-Franken te geven, en zulks deed Diederik door het opstellen der Ripuarische Wet⁽¹⁾, welke in sommige punten van de Salische afwykt, maer over 't algemeen nogtans, gelyk men raden kan, op den zelfden leest gevormd is.

Zy bestaet ook hoofdzakelyk, even als de andere, uit bepalingen van straffen tegen allerhande diefstallen en mishandelingen van menschen, te beginnen met het scheldwoord en eindigende met den doodslag. Alles staet er op zyn geld, by voorbeeld het leven van eenen Frank wordt er vergoed met 200 solidi⁽²⁾, terwyl men voor de moord van een

(1) Lex Ripuariorum. De Rhyn-Franken, als boven, bl. 168 gezegd is, hiet men in 't latyn Ripuarii, van het woord ripa, boord, toepasselyk op dien stam der Franken die de boorden des Rhynstrooms bewoonden.

(2) Dit woord zou men hedendaegs vertalen door stuiver, en 't kan er voor dienen, mits men acht geve op de weerde die oneindig verschilt. In de zesde eeuw waren het gouden stuivers, die in 40 denarii verdeeld werden en volgens Raepsaet de weerde hadden van iets boven de elf franken. Ghesquiere spreekt van derdens van solidi ter weerde van omtrent vier franks. Zie Raepsaet III, bl. 394, en Ghesquiere, Mémoire sur trois points intéressans de l'Hist. monétaire, enz. bl. 45.

[p. 291]

anderen Duitscher slechts 160, en voor die van een' Romaen niet meer dan 100 te betalen heeft, even alsof deze, met een' Frank vergeleken, maer de helft weerd was. Voor den graef⁽¹⁾, dat is den regter die 's konings plaets bekleedt, is de wet byzonder streng: zy vraegt voor zyne dood een zoengeld van 600 solidi, waeruit men besluiten mag dat hy op den Maelberg niet zelden levensgevaer moest lyden, hetgeen overigens niet te verwonderen is by eene ruwe natie, die zelfs geen goede voorbeelden van hare koningen ontvong.

Die geen geld hadden, mogten in natuer betalen op den voet van een wel gehoornden, zienden en gezonden os voor 2 solidi; eene koe van gelyke hoedanigheid voor 1 solidus; een gezond peerd, uit zyne twee oogen ziende, voor 6 solidi, enz.⁽²⁾.

Diederik overleefde maer kort de instelling zyner wetten; hy stierf in het jaer 534, en had tot opvolger zyn eigen zoon Diedbrecht I, die gelukkiglyk den mannelyken ouderdom bereikt had om aen zyne twee ooms den lust te benemen van hem uit zyn

(1) Van de graven zal in het derde Deel spraek zyn.

(2) Zie Lex Ripuar. Tit. XXXVI, §. 11.

[p. 292]

erfdeel te stooten, gelyk zy anders zeker zouden beproefd hebben, want hunne begeerlykheid kende geen palen. Maer als zy zagen dat Diedbrecht zelf schild en speer goed hanteerde, en dat hy daerenboven van trouwe Leuden omringd was, lieten zy Austrasië in vrede, en zochten elders hunne heerschzucht bot te vieren.

Daer vonden zy welhaest gelegenheid toe by de West-Gothen van Spanje, alwaer alles het onderste boven stond. Sedert eenige jaren woedde er de burgerkryg; de eene koning vermoordde er den anderen, en de partyschappen die daeruit voortkwamen verzwakten noodwendig het ryk, omstandigheden, waer de twee broeders Childebert en Clotaris gebruik van maekten, om met vereende magt een' inval in Spanje te wagen. Deze begon met veel geluk: niets kon hun wederstaen in het open veld; maer de kans keerde by het beleg van Saragossa⁽¹⁾. Tot dus verre zagen wy nog niet eene belegering van steden door de Franken voorspoedig ten einde ge-

(1) Hoofdstad der hedendaegsche provincie van Arragon, aen den Ebrostroom, niet ver van de noordelyke grenzen van Spanje.

[p. 293]

bragt: en ook dit mael moesten zy 't laten steken, ja zich haesten om weg te raken; maer toch sleepten zy den gemaekten buit meê over het gebergte, en keerden geladen naer huis, zoodat de krygstogt niet geheel en al mislukt was. 542⁽¹⁾.

Aen deze stroopery had de koning der Oost-Franken geen deel genomen. Zyne aendacht was vooral gevestigd op hetgeen in Italië omging, alwaer, sedert de dood van Diederik den Grooten in 526, het ryk der Oost-Gothen deerlyk wankelde tusschen het gewoel der staetspartyen. De onlusten welke daeruit voortkwamen nam keizer Justiniaen van Constantinopelen te baet, en deden hem 't voornemen maken van Italië onder zyn gebied terug te brengen, want overal waer de volkeren zich zelven verzwakten door hunne verdeeldheden, stond er iemand gereed om voordeel te trekken uit het kwaed en de twisters in zyne ketens te slaen. En zoo gaet het nog. Justiniaen gaf last aen den vermaerden Belisarius, die met geringe krygsmagt het ryk der Wandalen in Afrika had omgeworpen⁽²⁾, om ook

(1) Greg. Tur. III, c. 29.

(2) Namelyk in 532. Het jaer daerna bragt hy ook Sicilië onder 's keizers gehoorzaemheid. - Zie Marii Chron. by Bouquet, II, bl. 15.

[p. 294]

de Gothen van Italië te gaen overvallen; en tevens zocht hy de franksche koningen uit te lokken om de Alpen over te trekken en de Arianen te helpen verdelgen. Zyne gezanten bragten veel geld meê, en beloofden nog meer, wetende dat de Franken daer zeer op uit waren⁽¹⁾. Men begrypt ligtelyk wat de keizer hiermede bedoelde, namelyk de twistende volkeren werk te geven aen hunne noordsche grenzen, opdat Belisaer, langs eenen anderen kant indringende, des te zekerder van zyn stuk mogt zyn.

Maer de Oost-Gothen werden gewaer wat men van zin was, en namen aenstonds maetregelen om tusschen geen twee vuren te staen. Vitiges, dien zy in 536 tot koning vrywillig aengesteld hadden, deed zelf den voorslag aen de Franken van hun dat deel der Alemannen af te staen, hetwelk vroeger op romeinschen bodem was ontvangen geworden, en aen de heerschappy van Clovis onttrokken⁽²⁾. Died-

(1) Zie 's keizers brief by Procopius, Bouquet II, bl. 29.

(2) Zie boven, bl. 244. - De Alemannen hadden schuilplaets gekregen in het deel van Zwitserland dat toen Rhetia hiet, en later den naem van Grauwbundten ontvangen heeft, in 't fransch pays des Grisons.
Vitiges stond nog eene andere brok af welke tot dan toe aen de Oost-Gothen had toebehoord, namelyk den hoek van Gallië, tusschen de Rhone en de Alpen, die den naem van Provence droeg, en lang gedragen heeft. De afstammelingen van Clovis deelden 't onder malkander. Zie dit alles breedvoerig verhaeld door Procopius by Bouquet, II, bl. 35 en 36, en Bouquets aenteekening op deze laetste bladzyde.

[p. 295]

brecht had daer byzonder belang by, want zoo breidde hy van dien kant zyne staten uit tot tegen de Alpen; ook stemde hy dadelyk het voorstel toe, legde de hand op de ingeruimde streek en maekte vrede met Vitiges. Zelfs beloofde hy de Oost-Gothen te zullen bystaen, maer bedektelyk, ten einde den keizer niet te mishagen.

Inderdaed, terwyl zyne ooms in Spanje aen 't vechten waren, trok hy in 539 met een talryk leger het alpisch gebergte over, en viel in 't Noordwesten van Italië, zonder te zeggen wie der twee strydende partyen hy ondersteunen kwam. Doch weldra dwong hy de Oost-Gothen achteruit te gaen, en kort daerna versloeg hy Belisaer, zoodat het klaerlyk bleek dat hy beider vyand, en slechts gekomen was om zyn eigen voordeel te zoeken⁽¹⁾. Dat voordeel kon groot

(1) Procopius by Bouquet, II, bl. 37 en 38.

[p. 296]

worden, had ziekte en broodsgebrek, in een land dat schroomelyk verwoest was, zyn leger niet aengerand; maer daer kon hy onmogelyk zich tegen verweren, en was genoodzaekt naer huis te keeren, zoo nogtans dat hy meester bleef van de naest aengrenzende valleijen tegen de Alpen, van waer hy met gelegenheid verder kon indringen⁽¹⁾.

Dit werd beproefd. Diedbrecht gaf last aen twee Alemannische veldheeren, de gebroeders Leutharis en Buccelinus, van in Italië te verblyven, en daer te handelen volgens dat de omstandigheden toelaten zouden. Deze verslimmerden dagelyks: de Gothen, altyd verdeeld en koningen aen- en afstellende volgens den gril der meerderheid, gingen gedurig achteruit, tot dat in 541 de dappere Totila met eene stoutmoedige hand de teugels der regering opvatte, het getal zyner aenhangers door eene reeks van overwinningen vermeerderde, en eindigde met Belisarius, die van zyn hof slecht ondersteund werd, uit het grootste deel van Italië te verdryven⁽²⁾. Maer toen zond de keizer een anderen

(1) Procopius by Bouquet, II, bl. 38. - Marii Chron. aldaer, bl. 16, en Marcellini Chron. aldaer, bl. 20.

(2) Zie Hist. Franc. epitom. c. 44. - Procopius, de bello Goth. lib. III, c. 3-9, by Moeller, Manuel d'Hist. du Moyen-Age, bl. 142.

[p. 297]

krygsoverste met name Narses, in wien hy al zyn vertrouwen stelde en die wezentlyk veel bekwaemheid had. Deze kwam langs Venetië in Italië, volgde de zeekust met behulp van talryke schepen, bereikte Ravenna⁽¹⁾, en versloeg in het Apennynsch gebergte het leger der Gothen, wier koning Totila onder de dooden bleef (552). Deze nederlaeg, mag men zeggen, stelde een eind aen het ryk der Oost-Gothen in Italië, want de wederstand dien zy nog doen konden was onbeduidend⁽²⁾.

Buccelinus had de gelegenheid waergenomen om, terwyl men elders aen 't worstelen was, zich meester te maken van het land tusschen den Donau en de Alpen⁽³⁾, waer de Beijeren woonden die zonder tegenspraek de heerschappy der Franken erkenden⁽⁴⁾. Maer nu alles in rep en roer staet door den

(1) Groote stad van de Kerkelyke Staten by de Adriatische-zee.

(2) Marcellini Chron. by Bouquet, II, bl. 20. - Greg. Tur. III, c. 32.

(3) By de Romeinen hiet het Noricum. Het besloeg een groot deel van hedendaegsch Beijeren en Oostenryk.

(4) Zy behielden nogtans hunne wetten, en bleven onder het bestier hunner eigene hertogen uit het geslacht van Agilolf.

[p. 298]

schielyken val van Totila, brengen de gebroeders een leger byeen van 70,000 Alemannen en Franken, en gaen op goed geluk uit, verzekerd dat niemand in staet is hen tegen te houden⁽¹⁾. Inderdaed, zy doorloopen geheel Italië: Buccelinus dringt door tot aen de zee-engte van Sicilië, terwyl Leutharis, insgelyks door het Napelsche heen zyne wapens voert tot in den zuid-oostelyken uithoek van het schier-eiland, dat is tot Otranto⁽²⁾. Men kan denken hoe de Franken huis hielden in een vruchtbaer land, waer niemand hunnen moedwil temmen kon, want Narses dorst er geen hand aen steken. Maer ziet, de weelde en de overdaed bragten hare eigene straf meê: ziekte en dood dunden welhaest de manschap zoodanig, dat Leutharis niet meer bekommerd was dan om weêr te keeren en de schatten, die hy op zynen togt vergaderd had, in veiligheid te stellen, met het inzigt van vervolgens zynen broeder ter hulp te gaen. Het was al te laet: een

(1) Agathias, by Bouquet, II, bl. 52 en vlg.

(2) Aen den ingang van het Adriatisch Meer, op het uiterste punt van het koningryk Napels.

[p. 299]

deel van den buit bereikte ja de stad Cenesta by Venetië; maer bykans al de Franken stierven onder weg, en met hen Leutharis zelf⁽¹⁾.

Geen beter lot was Buccelinus op zynen terugtogt beschoren. Zyne troepen leden verschrikkelyk aen den buikloop, ten gevolge van het overmatig eten van wyndruiven. Wanneer zy genoegzaem verzwakt waren, overviel hen Narses aen de kanten van Capua⁽²⁾, en vermoordde er zoo veel als hy wilde⁽³⁾. Buccelinus bleef insgelyks op 't slagveld (553).

Dusdanig was de uitslag eener onderneming die, beter aengelegd, en wysselyk voortgezet, Diedbrecht had kunnen meester maken van gansch Italië. De koning zelf had er geen deel aen genomen, waerschynlyk uit hoofde van krankheid, want hy zag er het einde niet van, gestorven zynde in 548 aen eene kwynende ziekte.

Nauwelyks had hy de oogen gesloten, of daer gebeurde iets dat licht verspreidt over het vervolg der

(1) Agathias, by Bouquet, II, bl. 60 en vlg.

(2) Eene oude stad, zes mylen aen dezen kant Napels.

(3) Indien men Agathias gelooven moet, zouden er van Buccelyns leger maer vyf man zyn overgebleven. Zie Bouquet, II, bl. 70.

[p. 300]

geschiedenis, waerom wy het hier dan ook kortelyk moeten verhalen. Koning Diedbrecht had in staetsdienst zekeren Gallo-Romaen gehad met name Parthenius⁽¹⁾ die, in 't leven van zyn' meester, beproefd had om de Franken belastingen op te leggen, misschien wegens goed van romeinschen oorsprong dat allengskens meer en meer in hunne handen overging, waerdoor dus ook van lieverlede 's konings inkomsten verminderen moesten, want, als gezegd is, de Franken betaelden geen schattingen. Doch uit dien hoofde was Parthenius zoo hatelyk geworden, dat hy na Diedbrechts dood geenen anderen raed wist dan de hulp van twee bisschoppen in te roepen, om hem 't leven te redden. De kerkvoogden deden hun best om de woede des volks te stillen, maer zonder iets te winnen; weshalve zy, tot laetste middel, bedacht werden om den vervolgde in de kerk te verbergen, tot dat hy met gele-

(1) Hieruit ziet men dat, van eerst af, de landzaten of Gallo-Romanen by de franksche koningen in zulke bedieningen kwamen die geleerdheid en kennis vorderden, iets wat overigens onvermydelyk was, want de Franken waren daer niet goed voor. Hunne zaek was de degen.

[p. 301]

genheid de vlugt kon nemen. Zy sloten hem dan in eene kist, onder eene laeg van outaersgewaed, en zetten ze op zyde. Doch de menigte radende wat er gedaen was, viel in de kerk, doorsnuffelde alle hoeken en kanten, en knerste van spyt omdat zy vergeefsche moeite deed: wanneer een der meest verbitterden de kist in 't oog kreeg, en zeide dat men die nog niet doorzocht had. Nu vroegen zy den sleutel, raekten er in, en de rampzalige kwam te voorschyn onder het geraes der omstaenders, die hem zonder genade de handen op den rug bonden en oogenblikkelyk steenigden⁽¹⁾.

Uit dit voorval kan men opmaken dat toen ter tyd, althans by de woeste Austrasiërs, de kerken nog niet volkomen als vryplaetsen erkend waren; en men ziet tevens hoe sterk de vryheidszin der Franken was, dat zy zich aen geenerlei lasten onderwerpen wilden.

De koning van Austrasië had een' zoon nagelaten, Diedbold genaemd, die hem in het ryk opvolgde. Van dezen vorst meldt de geschiedenis schier niets; ook schynt hy maer weinig verrigt te

(1) Greg. Tur. III, c. 36.

[p. 302]

hebben, en had overigens den tyd niet, want hy overleed in het zevende jaer zyner regering, namelyk in 555. Daer hy geene kinderen achterliet, moesten zyne ooms van hem erven; doch de jongste der twee, Clotaris, stelde zich alleen in bezit van het ryk, en nergens vindt men dat Childebert eenige moeite gedaen zou hebben om zyn aendeel te vergen. Misschien hadden de Austrasiërs zelf Clotaris gekozen, om te beletten dat het land verdeeld wierde; doch weldra stierf ook Childebert kinderloos, waerdoor geheel het ryk der Franken onder Clotaris vereenigd werd (558). De Ems, de Weser, de Saal, Bohemerwoud⁽¹⁾, de Ens⁽²⁾, de Alpen en de Pyreneën begrensden toen zyne uitgebreide heerschappy.

(1) Een der grootste gebergten van Duitschland, dat in zyn geheele lengte Bohemen van Beijeren scheidt, en bykans overal met bosschen bedekt is. Het draegt ook den naem van Carlsberg.

(2) Duitsche rivier, haren oorsprong nemende in het voormalig prinsdom van Salzburg. Zy doorloopt Stiermarken, scheidt Opper- van Neder-Oostenryk, en valt in den Donau niet verre van Linz.