Vaderlandsche historie. Deel 2

[p. 201]

Elfde hoofdstuk.

overzigt der romeinsche geschiedenis, tot aen de dood van childerik, koning der franken.

Van het jaer 454 tot 481.

De roem van Aëtius was groot: tweemael had hy 't keizerryk gered, ja gansch Europa verlost van de slaverny der Tartaren, en dien stroom tegengehouden die onbedwingbaer scheen. Maer juist de schitter van dien roem ontstak den haet en den nyd zyner vyanden, die hem by den keizer wisten verdacht te maken, met zulk gevolg dat hy, in de laetste dagen van het jaer 454, by Valentiniaen geroepen zynde, door de eigen handen van dien vorst verraderlyk doorsteken, en voorts door de lyfwacht afgemaekt werd⁽¹⁾.

Dit was dan 't loon voor al zyn bewezen diensten! Maer zoo ging het toen te Roomen: wie anderen in den weg stond of de oogen uitstak, werd by gelegenheid van kant geholpen, tot dat de plaetsvervangers zelf aen de beurt kwamen om door eigen dood hunnen moedwil te boeten, gelyk het met kei-

(1) Prosperi Chron. en Idatii Chron. ad ann. 454.

[p. 202]

zer Valentiniaen in persoon afliep, die den 16 Meert van het volgend jaer naer het veld van Mars gegaen zynde, om het leger te monsteren, van twee barbaersche officieren omgebragt werd. Daegs daerna riepen de senaet en het krygsvolk Petronius Maximus tot keizer uit, en Valentiniaen was vergeten⁽¹⁾.

Al deze afschuwelykheden, die natuerlyker wyze den val des ryks moesten verhaesten, wekten groot misnoegen by de belgische Franken, toen ter tyd bestierd door Meroveus die, omtrent 446, zyn' vader opgevolgd was⁽²⁾ en, naer alle waerschynlykheid, onder Aëtius tegen Attila gevochten had. De moord van den krygsheld ontstak de verontweerdiging der Franken, die voortaen, zich aenziende als ontslagen van den eed van getrouwigheid aen het ryk gedaen, de wapens opnamen en, met hunnen koning aen 't hoofd, op nieuwe strooptogten uitgingen tegen de streken van zuidelyk België, die nog onder romeinsch bestier stonden. Doch weldra vernamen zy de verheffing van Petronius Maximus, en meteen dat een veelgeacht Galliër en oud krygsge-

(1) Idatii Chron. ad ann. 455.

(2) Zie de Gesta Reg. Francor. by Bouquet, II, bl. 544.

[p. 203]

zel, Ecdicius Avitus, aen het hoofd der legers gesteld was, wat hen min of meer tot bedaren bragt, als kort daerna bleek, toen Avitus eene omreis in het noorden van Gallië maekte: de verbolgen Franken keerden terug in hunne grenzen, en zonden zelfs een gezantschap om den nieuwen keizer hulde te doen.

Maer terwyl de rust in deze afgelegen provinciën hersteld werd, brak er op nieuw een onweêr uit op Italië zelf. De keizerin Eudoxia, weduwe van Valentiniaen, vol haet en wrevel tegen zyn' opvolger en diens aenhangers, zwoer by haer zelve hare wraek op gansch Roomen uit te werken, en aerzelde niet voor het helsche opzet van over die ongelukkige stad den ysselyksten aller geesels te trekken, namelyk den inval der Wandalen. Zy schreef aen Genserik, hun' koning, die zich niet smeeken liet, maer op den eersten roep met eene talryke vloot in zee stak, en onvoorziens in den mond des Tibers verscheen, vlammende op den buit die hem wachtte, en waer hy sedert jaren nimmer de oogen had van afgewend⁽¹⁾.

(1) Zie Pétigny, II, bl. 133.

[p. 204]

De ontsteltenis te Roomen, toen er die tyding aenkwam, was onbeschryfelyk, want de inwoonders, sedert de laetste gebeurtenissen door partyschappen verdeeld, betrouwden malkander niet genoegzaem, om ernstigen wederstand te bieden; ook zochten Maximus en zyne vrienden hunne behoudenis nergens dan in de vlugt, en haestten zich om de stad te ruimen, nageschreeuwd, verwenscht door hunne tegenkanters. Maer eilaes! de keizer en zyn zoon ontkwamen het niet, want zy werden, te midden der verwarring, op de straet zelf doodgeslagen, aen stukken getrokken en in den Tiber geworpen, pas dry maenden na zyne troonbeklimming.

Genserik naderde zonder eenig beletsel te ontmoeten. Den 12 Juny aen de poorten van Roomen gekomen zynde, vond hy daer den heiligen paus Leo, die met zyne geestelykheid hem te gemoet ging, en door smeekingen verwierf dat de stad van moord en brand gespaerd wierd. Meer wilde de Barbaer niet toestaen, maer leverde Roomen over aen den roof gedurende veertien dagen, voor zich behoudende den buit van het keizerlyk paleis, van dat doorluchtig verblyf waer, sedert eeuwen herwaerts, de schatten van al de overwonnen volkeren

[p. 205]

in opgehoopt waren. Al die kostbare voorwerpen, onder welke, zegt men, de heilige vaten zich bevonden, die Titus weleer uit den Tempel van Jerusalem geroofd had, werden naer Carthago gevoerd, waerheen Genserik met zyne plonderbende ook vertrok, de keizerin Eudoxia en hare twee dochters in gevangenschap meêslepende, om ze later voor groote rantsoenen vry te maken⁽¹⁾.

Genserik dorst niet langer in de keizerstad toeven, want hy had geen volk genoeg om zich te verweren tegen de vlugtelingen die mogten terug komen, tegen de krygsmagt die uit andere steden of uit het naburig Gallië kon ter hulp snellen, en hem den behaelden buit ontweldigen.

Inderdaed, het gerucht van Roomens onheil veroorzaekte eene algemeene opschudding in al de deelen des ryks; doch nergens meer dan in Gallië, alwaer men aenstonds te rade werd om Avitus tot de keizerlyke weerdigheid te verheffen, als zynde hy alleen bekwaem den staet te redden. Avitus was te Toulouse⁽²⁾ by de vorsten der West-Gothen, die

(1) Zie Pétigny, II, bl. 136 en vlg.

(2) Hoofdstad en verblyfplaets van de koningen der West-Gothen. - Zie Idatii Chron. ad ann. 455.

[p. 206]

hem drongen de aengeboden kroon te ontvangen, zullende zy hem met al hunne magt ter hand staen. Dit voorstel werd aenveerd: Avitus te Arles tot keizer uitgeroepen, en door de gezanten der provinciën, alsmede door de voornaemste edellieden van Gallië erkend, trok triomfantelyk de Alpen over, naer Roomen, alwaer zyne keus zonder moeite bevestigd werd door den senaet en het krygsvolk van Italië, en hy bezit nam van het verwoest paleis zyner voorgangers. Zelfs de toestemming van Marcianus, die toen den troon van Constantinopelen bezat, volgde gewillig, zoodat er thans voor de wettigheid des nieuwen keizers niets te kort bleef.

Om al de gemoederen te winnen, noemde hy tot opperhoofd van het krygswezen een' der aenzienlykste mannen van het ryk, Julius Valerius Majorianus, die tevens de vriend was der valentiniaensche party, en nam spoedige maetregels om de legers, sedert den laetsten inval der Hunnen zeer verzwakt, op goeden voet te stellen.

Welhaest had hy soldaten genoeg om de kusten van Italië tegen de roovery der Wandalen te beveiligen; maer hy kon Genserik niet beletten zyne zeetogten naer andere streken voort te zetten. Deze

[p. 207]

woestaert was nauwelyks te Carthago weêrgekeerd of, gebruik makende van de wanorde die hy te Roomen gesticht had, trok hy uit met zyne vloot, en zeilde naer Sicilië dat deerlyk geteisterd werd. Een andere mael viel hy op Sardinië, op Corsica, met een woord beurt om beurt op al de eilanden der Middellandsche-zee, overal zoo veel kwaed doende als hy kon. Aldus begon die roofkryg, dien het barbaersche Afrika, gedurende bykans duizend jaren, tegen het beschaefd Europa gevoerd heeft, en waervan de negentiende eeuw slechts het einde heeft gezien⁽¹⁾.

Daer moest dus zonder uitstel middel in geschaft worden; want indien Sicilië verloren ging, waer Italië meest al zyn koren uit trok⁽²⁾, zoo moest men te Roomen van honger sterven. De keizer begaf zich naer Arles, en deed in de havens van Gallië eene vloot uitrusten, waervan hy 't bevel toevertrouwde aen zekeren Rechimer, een man van zweefsche af-

(1) Na de verovering van Algiers door de Franschen in 1830.

(2) Vroeger leverden de provinciën van Afrika ook veel granen aen Roomen; maer die waren nu in de handen der Wandalen.

[p. 208]

komst, maer zeer bekwaem. Deze voer welhaest uit, ontmoette zestig wandaelsche schepen aen de kanten van Corsica, viel er op en versloeg ze volkomen, waerna hy, zonder tyd te verliezen, naer Sicilië gestevend zynde, daer even zoo gelukkig was, want hy landde te Agrigentum⁽¹⁾, behaelde eene nieuwe viktorie op de Wandalen, en joeg ze zelfs uit dat deel des eilands, tot groote vreugd van gansch Italië, waer Rechimer, van zynen zeetogt wederkeerende, met geestdrift ontvangen werd⁽²⁾.

De eerste eer van dit alles kwam nogtans aen keizer Avitus toe, die opzettelyk naer Gallië gegaen was om den oorlog tegen Afrika zelf te bestieren; maer hy was van den romeinschen adel niet geerne gezien⁽³⁾, en deze maekte gebruik van zyne afwezigheid om een heimelyken aenslag tegen hem te smeden. Majorianus maekte deel van 't eedgespan; en toen kort daerna Rechimer ook meê deed, brak weldra de samenzwering uit door eenen op-

(1) Hedendaegsch Girgenti op de zuid-westelyke kust van Sicilië.

(2) Zie Pétigny, II, bl. 147.

(3) Omdat hy Galliër was, in Gallië keizer gemaekt en de Romeinen eenigzins opgedrongen.

[p. 209]

roer in 't leger, waer de beste vrienden van Avitus by omkwamen. De senaet, zoo slecht gezind als de anderen, nam aenstonds de gelegenheid waer om den keizer af te zetten, verklarende hem vervallen van den troon, en doende het dekreet uitvoeren door Majoriaen en zyn' makker. Wat zal Avitus nu doen? Hy meende dat het nog tyd zou wezen om het beginnend kwaed te dempen, en trok in der haest de Alpen over met eenige getrouwe legerbenden; maer aen gene zyde van 't gebergte vond hy al de geesten tegen hem opgeruid, en werd den 16 October 456, by Placenza⁽¹⁾ in een gevecht door Rechimer overwonnen, die hem den keus liet van te sterven of zynen afstand te teekenen. Avitus deed het laetste, omdat hy er niet uit kon; maer eenige dagen daerna de kans vindende om weg te geraken, nam hy de vlugt naer Gallië, en stierf onder wege.

Meer moeite kostte het in dien tyd te Roomen niet om keizers aen- en af te zetten, want dat het ryk door zulke geweldenaryen en buitensporighe-

(1) Hoofdstad van het hertogdom diens naems, in het Noorden van Italië. - Zie ldatius ad ann. 457.

[p. 210]

den ten ondere gaen moest, daer was niemand meê bekommerd. Maer wien zou men nu in de plaets van Avitus stellen? Rechimer was een barbaer, en daerenboven Ariaensgezind⁽¹⁾: hem wilde men niet. Majoriaen had meer kans, maer zou een' tegenstrever in zynen vorigen makker gevonden hebben. Beide kwamen te rade van het West-Ryk zonder meester te laten, in welk geval de keizer van Constantinopelen het gezag voerde over geheel de romeinsche wereld. Doch hier kwam Gallië tegen op, en te midden der gisting, die de dood van Avitus daer veroorzaekte, werd er gesproken van een nieuwen keizer onder de edele landzaten te zoeken, en hem de tegenparty met geweld op te dringen.

Gallië maekte, in de vyfde eeuw, nagenoeg de helft van het West-Ryk uit, en wilde minder dan ooit voor Italië zwichten. Maer uit die tweespalt kon niet voortkomen dan regeringloosheid en burgerkryg; weshalve men te Roomen begreep dat er, om het kwaed te stuiten, op nieuw een hoofd moest aengesteld worden, en de keus viel algemeen op Majoriaen, dit mael ook door Rechimer bygestemd.

(1) Dat is aenhanger der kettery van Arius.

[p. 211]

De nieuwe keizer regeerde met wysheid. De gallische volkeren weigerden in 't begin zyn gezag te erkennen; maer zy hadden den tyd niet om krachtdadigen weêrstand te bieden, en Majoriaen wist hen zoodanig te verschrikken, dat zy van den nood een deugd maekten. Wanneer de gemoederen gestild waren, wilde de keizer een bewys geven zyner goedgunstigheid, met over al de wingewesten aen deze zyde der Alpen eenen bevelhebber te noemen die algemeen bemind en geëerd was, namelyk Afranius Syagrius Egidius, een' man uit den adel des lands, die in de krygskunst, zoo wel als in het bewind der zaken, boven zyne tydgenooten uitmuntte, en wiens gelyke men sedert niet meer gezien heeft⁽¹⁾.

Omtrent dezen tyd vinden wy de Franken in twist met hunnen koning Childerik die, omstreeks 457, zyn' vader Meroveus opgevolgd was. Naer het zeggen van Gregorius van Tours⁽²⁾, zou de jonge vorst een losbandig leven geleid hebben, en daerdoor in den haet van zyn volk gevallen zyn; doch 't is waer-

(1) Pétigny, II, bl. 126 en vlg.

(2) Greg. Tur. lib. II, c. 12.

[p. 212]

schynlyk dat er iets anders tusschen was, onverstand van hem, lafhartigheid, willekeurig gedrag, of misschien enkele wederspannigheid van sommige invloed hebbende Grooten, die in hun land het kwade voorbeeld volgden dat te Roomen zoo dikwyls gegeven werd. Hoe 't zy, de Franken beroofden hem van het opperbevel en, ingenomen als zy waren met Egidius, stelden zy dien in de plaets, verklarende dat zy niemand anders zouden gehoorzamen. Des keizers stedehouder had zulks welligt zelf voorbereid, en nam het gebied over de Franken gereedelyk aen, want hierdoor was de rust van Gallië te meer verzekerd, en derhalve won er zyne eer dubbel by. Maer zyn ambt belette hem in België een vast verblyf te hebben, zoodat hy verpligt was zich te doen vervangen, gelyk hy dan ook werkelyk deed, aenstellende, om het bewind over de Franken te voeren, een' edelman van het land met name Wiomadus, die, in schyn, ook deel had genomen aen den opstand, maer in zyn hert Childerik zeer genegen was, en het gebied enkel aennam als middel om den verstooten vorst met gelegenheid op den troon te herstellen⁽¹⁾.

(1) Zie Greg. Tur. Hist. Franc. epitomata. c. 11.

[p. 213]

Deze had, uit vrees voor zyn leven, het land verlaten, en zynen toevlugt genomen naer Thuringen⁽¹⁾, met zich dragende een stuk gouden munt, waervan Wiomadus hem de helft gegeven had, en de andere helft gehouden, om later, indien de omstandigheden het toelieten, hem gezonden te worden, tot een teeken dat hy mogt wederkomen⁽²⁾.

Geheel Gallië aldus bevredigd zynde, en de Franken gereed om Egidius in alles by te staen⁽³⁾, kon er de keizer zyn werk van maken om de Wandalen te beteugelen, ja hen zelfs uit Afrika te verdryven, indien de fortuin zyne wapens begunstigde. Hy had

(1) Toen een schoon koningryk in het hert van Duitschland, doch sedert zeer verbrokkeld, en thans verdeeld tusschen onderscheidene vorsten.

(2) Zie de Gesta Reg. Franc. c. 6.

(3) Een der voornaemste redenen waerom de Franken zoo veel met Egidius ophadden, was dat hy hun tael geleerd had, ja ruim zoo goed sprak als zy zelven. Zulks blykt uit een' brief van Sidonius Apollinaris (L.V, ep. 5), en bewyst tevens dat de Belgen onder dat opzigt niet veranderd zyn. Een vorst die hun hen wil winnen, moet hen in de volkstael kunnen aenspreken; keizer Karel wist dit wel, en 't is te hopen dat het den hertog van Brabant ook zal ingeboezemd worden.

[p. 214]

reeds op verschillende plaetsen schepen doen timmeren; in 460 gaf hy bevel van al de zeemagt te vereenigen in de haven van Carthagena⁽¹⁾, voornemens zynde zich ook over land daerheen te begeven, met een leger dat hy zelf in Gallië was komen werven. Maer ziet, als alle de voorbereidsels gemaekt waren, en terwyl er zich niemand aen verwachtte, beproefden de Wandalen de op anker liggende vloot te verrassen, en 't gelukte hun bykans al de schepen weg te voeren of in den grond te booren.

Zulks was het werk van eene snoode verradery; maer ondertusschen zag Majoriaen zyne hoop verydeld, en in de plaets van den vyand duchtig op 't lyf te vallen, moest hy thans naer middelen uitzien om met hem vrede te maken, gelyk dit dan ook geschiedde door een verdrag dat te Roomen groote opspraek leed. Rechimer, steeds vol heimelyke afgunst tegen den keizer, maekte daer gebruik van om hem in den haet te brengen, des te gemakkelyker, dewyl Majoriaen afwezig was. Wat gebeurt er?

(1) Groote zeestad op de zuidelyke kust van Spanje, van waer het gemakkelyk was naer Afrika over te steken. - Zie Idatii Chron. ad ann. 460.

[p. 215]

In de lente van het volgend jaer, hoort men dat de Alemannen de rhetische Alpen overgetrokken zyn, en Lombardyë bedreigen. Hierop vertrekt de keizer op zyne beurt naer den anderen kant van 't gebergte, vervoegt zich by het leger van Italië, dat onder het beleid van Rechimer stond, maer weinige dagen daerna verneemt men zyne dood. Het gerucht werd verspreid dat de vorst van ziekte gestorven was, doch Idatius zegt regtuit dat Rechimer hem bedektelyk had doen ombrengen, en daer is nauwelyks aen te twyfelen⁽¹⁾.

Majoriaen was een verlicht, deugdzaem en godsdienstig man, die van alle braven beweend werd. Zyne dood verhaestte den val van het West-Ryk, want die wy na hem den troon zien bestygen, hebben buiten Italië weinig of niets meer te zeggen gehad.

Te Roomen gebeurde nu alles onder den invloed van Rechimer; hy deed, om den adel te vleijen, den raedsheer Vibius Severus, ryk genoeg maer zonder eenige verdiensten, tot keizer uitroepen, en zulks ging zoo goed als van zelf. Maer om Gallië

(1) Idatii Chron. ad ann. 461.

[p. 216]

doen by te stemmen, voorzag hy moeite te zullen hebben zoo lang Egidius daer aen 't hoofd was, weshalve hy aenstonds bedacht werd om hem den voet te ligten. Hy begon met slimme streken, doch Egidius, die niet min doorslepen was, voelde haest waer 't naertoe ging; en ondervindende dat de senaet hem geen regt wilde doen, stak hy de oproersvaen in Gallië op, en verklaerde den nieuwen keizer niet te erkennen.

Egidius had geen ongelyk. Maer nu wierp Rechimer ook het masker af, en werkte zoo verraderlyk by de volken zelf van Gallië, dat hy de West-Gothen en de Burgonden tegen zynen vyand in de wapens joeg, die 't weldra te Arles niet meer houden kunnende, zynen toevlugt in 't Noorden moest zoeken by de belgische Franken. Deze riep hy op met andere volksstammen, en zy vlogen hem ter hulp naer Orleans, alwaer hy zich achter de Loire versterkte, met zulk gevolg dat hy, in het voorjaer van 463, het leger der West-Gothen, die er hem kwamen aenranden, te pletteren sloeg, ja bykans vernielde⁽¹⁾. Hun koning zelf bleef onder de dooden⁽²⁾.

(1) Idatii Chron. et Marii Aventicensis Chron. ad ann. 463.

(2) Of huns konings broeder, volgens den aenteekenaer op Idatius. Zie diens kronyk uitgegeven door den eerw. heer De Ram, Brussel, 1845, bl. 112.

[p. 217]

Om het zoo ver te brengen, had Egidius nog andere middelen in het werk gelegd, waeruit men opmaken kan wat er van het ryk der Romeinen worden moest. Namelyk hy wilde Rechimer beletten van zelf met krygsvolk naer Gallië te komen en de West-Gothen te ondersteunen. Ten dien einde zocht hy hem in Italië de handen vol te geven met de Wandalen van Afrika en de Alemannen van den Donau op te hitsen tot een nieuwen inval op het keizerlyk grondgebied: en zoo werd de magt van Roomen afgebroken door die zelf die haer hadden moeten handhaven. Doch, gelyk het gaet, de schade welke hy in Italië doen wou, werd hem hier gewroken.

Childerik, in zynen schuilhoek vernomen hebbende dat Egidius by den keizer in ongenade gevallen, en legen hem in opstand was, zag daer eene goede gelegenheid in om weêr boven te komen. Hy schreef dan aen zynen vriend Wiomadus, met verzoek van onder het volk, en vooral by de Grooten, Egidius zoo hatelyk te maken als hy kon. Middelerwyl begaf zich Childerik zelf naer Roomen, om daer

[p. 218]

zyne zaken in orde te krygen. Zulks kostte geen moeite: Rechimer blyde zynde van in den belgischen vorst een werktuig te vinden tegen zynen vyand, overlaedde hem met geschenken en zond hem terug, met de verzekering dat de keizer hem in alle zyne ondernemingen de hand zou leenen.

Van dien kant dus stond alles op zyn beste, terwyl het in België even goed afliep; want Wiomadus had alhaest de gemoederen der landzaten van Egidius weten af te trekken, en wanneer hy oordeelde dat het tyd was, zond hy de helft van het goudstuk dat hy bewaerd had, aen Childerik, om dezen te laten weten dat hy mogt weêrkomen. De vorstelyke banneling begaf zich dan haestelyk op reis door het land der Burgonden, alwaer hy niets te vreezen had, en bereikte weldra Champagne, hetwelk toen deel maekte van het romeinsch België dat aen Egidius nog gehoorzaemde. Hier diende hy dan voorzigtigheid te gebruiken om niet erkend en gevangen te worden: maer alles viel hem meê: gansch alleen en verkleed, raekte hy er gelukkig door tot aen het kasteel van Bar⁽¹⁾ tegen het Ardennen-Woud, al-

(1) Het hedendaegsch Bar-le-Duc of Bar-sur-Ornain tusschen Châlons en Nancy.

[p. 219]

waer zyn trouwe vriend met de voornaemste onder de Franken hem waren te gemoet gegaen en met open armen ontvingen. Childeriks wederkomst, goed voorbereid, verwekte onder het volk een algemeenen geestdrift, die tevens tot de Rhyn-Franken oversloeg: en op een omzien stond geheel België in de wapens tegen Egidius⁽¹⁾.

Deze vernam de rampzalige tyding, toen hy bezig was met Chinon te belegeren, eene vesting niet verre van Tours, door de West-Gothen bezet, die er zich goed verweren konden, dewyl de stad op eene hoogte stond, moeijelyk om by te komen. Daer lag Egidius met al zyne krygsmagt; doch hoorende dat de Franken hem niet alleen afgevallen waren, maer romeinsch België reeds aengerand hadden, vond hy zich genoodzaekt Chinon te laten varen, en al zyne kracht in te spannen om den oproer in 't Noorden te dempen. Daer besteedde hy het geheel jaer 464 aen, doch met kwaden uitslag want, na langdurig vechten, beproefd hebbende om zich meester te maken van Trier, dat door de Franken ingenomen was, werd hy verslagen, en nam de

(1) Zie Gesta Reg. Francor. c. 7.

[p. 220]

wyk naer Soissons⁽¹⁾, alwaer hy kort daerna stierf van ziekte, willen de eenen, vergeven beweren anderen, misschien van verdriet, dat by hem zeker groot moest zyn.

Met de dood van Egidius, op 't einde van 464, hield, mag men zeggen, het gebied van Roomen in Gallië op. De West-Gothen breidden zich uit zoo ver zy wilden; de Burgonden, van hunnen kant, namen ook veel land in; de Sael- en Rhyn-Franken bleven in bezit van bykans geheel oud België, zoodat de keizerlyke stedehouders in 't Zuiden weinig meer bewaerden, en in 't Noorden niet dan hedendaegsch Lorreynen, Champagne en een deel van Picardië, met den omtrek van Parys en Orleans.

Keizer Severus, die in zyn hert gevoelde dat de nederlaeg van Egidius tevens de zyne was, volgde hem in het graf omstreeks November 465. Na verloop van achttien maenden werd hy vervangen door Lucius Procopius Anthemius, een man van vorstelyke afkomst, in April 467 te Roomen uitgeroepen. Het eerste werk des nieuwen keizers was een groote

(1) De stad der oude Suessoners. Zie eerste Deel, bl. 71.

[p. 221]

zeetogt tegen de Wandalen, die deerlyk mislukte even als de vorige. Vervolgens beproefde hy om de veroveringen der West-Gothen in Gallië te stuiten, en, ten dien einde het leger van Egidius te herstellen achter de Loire; maer geen krygsvolk aen de hand hebbende om over de Alpen te zenden, wendde hy zich tot de armorikaensche Britten⁽¹⁾ die, sedert lang, vreedzaem en onderdanig het westeind van Gallië bezaten; alsmede tot de belgische Franken, wier koning te veel aen Rechimer verpligt was om 's keizers verzoek af te slaen. Maer Eurik, toenmaels koning der West-Gothen, gehoord hebbende wat er op handen was, verraste de Britten terwyl zy in aentogt waren, en havende hen zoo deerlyk, dat zy naer hun zeekust terug trokken. Ondanks dezen afval, verloor de keizerlyke stedehouder den moed niet, maer rekenende op de dapperheid der Franken, trok hy onbevreesd tegen de West-Go-

(1) Een volkplanting uit Groot-Brittanje herkomstig, en sedert een vyftigtal jaren in dat deel van Vrankryk toegelaten, wat men toen Armorica, later Bretagne genoemd heeft, thans hoofdzakelyk bestaende uit de departementen van Morbihan en Finisterre. - Zie Pétigny, I, bl. 235.

[p. 222]

then, en joeg ze inderdaed uit de streek waer zy nestelen wilden⁽¹⁾, den buit zelfs dien zy gemaekt hadden hun ontweldigende.

Maer dit was de eenigste moeijelykheid niet. Een saksische volksstam, van zeeschuimers afkomst, had blyvende woonst gekregen op de voornaemste eilanden der Loire⁽²⁾; doch na de dood van Egidius, terwyl alles het onderste boven stond in Gallië, waren zy stouter geworden, hadden zich in bezit gesteld van de stad Angers⁽³⁾, en meester gemaekt van geheel het land, dat sedert den naem van Anjou gekregen heeft. Zoo laten, kon men dat niet, al ware het slechts geweest om de vryheid der scheepvaert op den stroom te verzekeren: ook ging weldra de romeinsche krygsvoogd Angers belegeren, en den tweeden dag, toen Childerik met zyn Franken ter plaets kwam, werd de stad stormenderhand ingenomen, ja en schroomelyk verwoest; maer 's keizers stedehouder liet er 't leven by, zoodat nu het

(1) Het namalige Berry, thans de departementen van Indre en Cher.

(2) Deze rivier is belemmerd door vele eilanden, niet verre van haren uitloop in den Oceaen.

(3) In 't Westen van Vrankryk, niet ver van de Loire.

[p. 223]

gebied met al den last des oorlogs op Childerik en de zynen viel. Deze kweet zich van die taek zoo goed als iemand; hy vervolgde de Saksers duchtig, dreef ze terug op hun eilanden, en daer zelfs met hen indringende, maekte hy zoodanig een slagting onder die zeeroovers, dat zy genade vroegen, zich onderwerpende aen al de voorwaerden die hun opgeleid werden.

Niet minder roem verwierven de Franken in hunnen kryg tegen de Alemannen, een onrustig volk dat nog altoos aen den Donau woonde, maer gedurig in gang was om zich uit te breiden. Childerik trok er naer toe, en zette hun hunne strooptogten zoo duer betaeld, dat zy gedwongen werden jaren lang stil te zitten⁽¹⁾. Dit gebeurde in 471.

Terwyl de koning der Franken hier in 't Noorden de zaken van Roomen regt hield of herstelde, broeiden er nieuwe onlusten in Italië. In de lente van 472 werd Anthemius aen kant gezet, door de listen van Rechimer die nogtans zyn schoonzoon was, en Olybrius in zyn plaets tot keizer uitgeroepen. Deze had den titel van romeinschen raedsheer, en behoorde

(1) De Pétigny, II, bl. 232 en vlg.

[p. 224]

daerenboven, door zyne vrouw⁽¹⁾, tot de familie van Theodosius. Rechimer, aen 't hoofd van een leger, leidde hem naer Roomen, dat andermael ingenomen, geplunderd en geblaekt werd, en Anthemius in de kerk van Sint-Peeter, waer hy zynen toevlugt genomen had, dood geslagen. Zulks was het laetste feit van Rechimer, voor wien zoo lang alleman had moeten zwichten: hy stierf den 18 Augustus van hetzelfde jaer, aen eene besmettelyke ziekte, schynt het, welke twee maenden later insgelyks Olybrius in het graf stortte, den troon van het West-Ryk ledig makende, en de deur openende tot nieuwe twisten.

Gondebout, koning der Burgonden en Rechimers neef, door Olybrius met het oppergebied over de krygslieden belast, en derhalve de magt in zyn handen hebbende, koos een romeinschen officier uit het leger, met naem Glycerius, en stak hem, den 5 Meert 473, den scepter in de vuist, zonder dat er iemand dorst tegenspreken. Maer de senaet deed in 't heimelyk tyding aen den keizer van Con-

(1) Tweede dochter van keizer Valentiniaen III, afstammeling van Theodosius-den-Grooten.

[p. 225]

stantinopelen, die Glycerius weigerde te erkennen, en in zyn plaets Julius Nepos noemde, tot dan toe gouverneur van Dalmatië. Zoo waren er twee keizers voor een; doch dit mael duerde 't niet lang, want Glycerius, even weinig byval vindende onder de soldaten als in den senaet en by 't volk, stak het op, en met hem viel Gondebout, terwyl Nepos den 4 Juny 474 den troon beklom.

Het kwaed dat al zulke gewelddadigheden, dat maken en afzetten, dat vallen en opkomen van keizers, en de regeringloosheid die er noodwendig uit volgde, in Italië voortbragten, is met geen pennen te beschryven. Sedert bykans een eeuw was er rust noch veiligheid meer; vele streken, door de barbaren afgeloopen, toonden niet dan verwoesting, afgebroken bruggen, verbrande dorpen, onbebouwde akkers; Roomen, herhaelde malen verkracht, uitgeroofd, tot een bloedbad gemaekt, was van al de ryke familiën verlaten geworden; de kostbare paleizen, de weelderige landhuizen stonden ledig en vielen in gruis; de openbare werken waren gestaekt; de rivieren verzandden, stroomden over, en de waters in de leegte en op de velden verrottende, bedierven de lucht en bragten de pest voort.

[p. 226]

Naest deze plagen woedde de hongersnood; want Afrika, Sicilië en Sardinië waren in de handen der Wandalen, en zonden geen graen meer naer Italië, welks kusten daerenboven, jaer in jaer uit, bloot stonden aen geheele vloten van zeeschuimers, die de landlieden en het vee meêsleepten, terwyl het Noorden gedurig aengerand werd door de barbaren van den Donau⁽¹⁾.

Zoo ellendig zag het er uit in het hert des romeinschen ryks, weshalve het niet te verwonderen is dat de provinciën aen hare eigen krachten overgelaten waren, of dagelyks meer en meer de prooi werden der vreemde natiën. Zulks was het geval in Gallië. De West-Gothen, sedert de dood van Anthemius niets meer ontziende, breidden zich uit tot tegen Orleans toe, zoodanig dat zy weldra geheel het land tusschen de Loire en de Rhône in bezit hadden, ja en als onafhankelyke bezitters erkend werden; want zoo ver bragten zy het, dat keizer Nepos, in 475, de veroverde deelen aen hunnen koning Eurik plegtiglyk afstond⁽²⁾.

(1) Zie onder de brieven van Sidonius Apollinaris, Lib. I, ep. 5 et 8.

(2) Zie Pétigny, II, bl. 501.

[p. 227]

Dit onafhankelyk worden der barbaersche natiën was van groot gevolg. Zoo lang zy de heerschappy der keizers erkenden, en in hoedanigheid van bondgenooten op romeinschen bodem woonden, moesten zy 's ryks wetten en den katholyken godsdienst, die sedert de regering van Theodosius-den-Grooten de godsdienst van den Staet was, eerbiedigen. Die wetten, 't is waer, waren voor hen niet verpligtend; door eigen koningen bestierd, volgden zy ook hunne eigen, dat is nationale wetten, slechts by overlevering gekend, als waer nog niets van geschreven was. In het stuk van godsdienst, deden zy insgelyks wat zy wilden. Aen al de onderdanen van romeinschen oorsprong was het ten strengste verboden valsche godheden te eeren of ketteryen aen te kleven die de Kerk gedoemd had; maer de barbaersche bondgenooten mogten heidenen blyven of het arianismus⁽¹⁾ volgen, zonder deswege te moeten verantwoorden. Men ziet dus, in de landen door vreemde stammen bewoond, en door hen bestierd onder de opperheerschappy des keizers, bleef niet

(1) Al de West-Gothen, de Wandalen en de Burgonden waren Arianen.

[p. 228]

te min de romeinsche bevolking, alhoewel tusschen de barbaren levende, alleen onderworpen voor het tydelyk aen de keizerlyke wetten, en voor het geestelyk aen die der katholyke Kerk⁽¹⁾.

Maer sedert dat de vreemde natiën volle vryheid bekomen, en zich onttrokken hadden aen de heerschappy des keizers, veranderden welhaest die betrekkingen: 's ryks wetten verloren hare magt, en de katholyken werden vervolgd. In Afrika ging het onder dat opzigt deerlyk: de Kerk had er byna zoo veel te lyden als eertyds te Roomen onder Nero. By de West-Gothen in Gallië was de vervolging minder wreed, maer toch werden er de geestelyken mishandeld, de tempels geroofd of omgeworpen, de geloovigen zonder herders gelaten, waerdoor er velen tot afval kwamen, terwyl de standvastigen allerlei verdrukking uit te staen hadden⁽²⁾. Te vergeefs smeekten de bisschoppen om onderstand, om handhaving hunner heiligste regten; het ryk allengskens zwakker en zwakker wordende, was buiten staet het kwaed te beletten of te beteugelen.

(1) Zie Raepsaet, III, bl. 228 en vlg.

(2) Zie by Sidonius, Lib. VII, ep. 6.

[p. 229]

Het was er zoo ver vandaen, dat de keizer in Italië zelf geen meester meer was. Zyn leger bestond grootendeels uit Hunnen die, na de dood van Attila, zich in romeinschen dienst begeven hadden; en voorts uit een mengelmoes van vreemdelingen en gelukzoekers, waer niet de minste staet op te maken was. Nepos ondervond zulks toen hy, kort na zyne verheffing, een' bevelhebber te noemen had. De soldaten verpligtten hem dien te kiezen die hun aenstond, namelyk Orestes, een' geboren Tartaer, die van den oorlog geen verstand had, maer vroeger geheimschryver van Attila geweest was, en zich had weten ryk te stelen. Het spreekt van zelf dat een man van zulken aerd zoo veel kwaed kon doen als hy wilde; ook had hy zoo haest de magt in handen niet, of hy gebruikte ze tegen zyn' meester zelf, hem latende weten dat het leger een anderen keizer vroeg. Nepos trad dus weêr den troon af, dien hy ter nauwernood een jaer bezeten had, want wederstand bieden kon hy niet.

Na zyn vertrek zou Orestes zelf keizer gespeeld hebben, indien hy van geen barbaersche afkomst geweest was. Maer hy had een romeinsche vrouw getrouwd, en eischte de kroon voor zynen zoon Ro-

[p. 230]

mulus⁽¹⁾, die inderdaed op het einde van September uitgeroepen werd; doch het had geenen duer. De krygslieden waren moede voor kleine soldy en dagelykschen mondkost de wapens te dragen; ook hadden zy slechts den zoon van Orestes tot keizer verheven om een ander en grooter loon van hem te vergen: namelyk zy wilden dat men hun het derde van den italiaenschen grond, dien zy zoo lang verdedigd hadden, in eigendom afstond, gelyk men aen de bondgenooten van Gallië en Spanje gedaen had.

Deze eisch bragt Orestes in groote verlegenheid. Hy wist met welke oogen de senaet en de romeinsche bevolking den keus des legers aenzag, en vreesde de gemoederen te verbitteren, met een' maetregel te nemen die uit zynen aerd oneindig hatelyk was. Derhalve zocht hy tyd te winnen, en het krygsvolk met goede woorden te paeijen, tot dat hy den inlandschen adel zou hebben overgehaeld om een deel van hunne bezittingen vrywillig af te staen.

(1) Bygenaemd Augustulus, een spotnaem hem door de Romeinen gegeven, in stede van Augustus, dien de keizers doorgaens aennamen.

[p. 231]

Maer uitstel vragen by eene onverduldige en gewapende menigte is gevaerlyk, als Orestes ondervond; want het leger ziende dat de giften niet volgden, verzaekte vader en zoon, en droeg zonder aerzelen het krygsgebied op aen zekeren Odoaker van germaensche afkomst, een reus van gestalte en sterkte, kloek en behendig in evenredigheid, die aenstonds de schoonste beloften deed.

Orestes had zyn verblyf te Pavia⁽¹⁾. Daer gingen de soldaten, onder het beleid van hunnen nieuwen vorst, hem opzoeken, namen hem gevangen, en sleepten hem naer Placenza, alwaer zy hem den 28 Augusty 476 het hoofd voor de voeten legden. Zyn zoon, nog jong zynde, werd van den overwinnaer gespaerd, die vervolgens naer Roomen trok alwaer hy, om zyn woord getrouw te blyven, het derde van den italiaenschen grond, ondanks den tegenstand der landzaten, onder zyne krygslieden verdeelde.

Zoo viel het romeinsche West-Ryk, dat ryk hetwelk meer dan twaelf eeuwen bestaen, de mag-

(1) Een stad in 't Noorden van Italië, niet ver van Milanen.

[p. 232]

tigste volkeren onderworpen, en bykans over geheel den aerdbodem geheerscht had, werd de prooi der barbaren.

Al deze omwentelingen, die den staet van Italië voor altyd veranderden, hadden voor het uitwendig weinig of geenen invloed op dien van België. Nepos werd daer nog altyd als alleen wettige keizer erkend, en Childerik bestierde in zynen naem het land dat, sedert zynen krygstogt tegen de Alemannen, een duerzamen vrede genoot. Zyn gewoon verblyf was te Doornik⁽¹⁾, alwaer hy in 481 overleed, na eene regering van vier-en-twintig jaer, en in den ouderdom van ruim veertig⁽²⁾.

In 1653 ontdekte men in die zelfde stad Childeriks grafstede, niet ver van de romeinsche heirbaen. Men vond er, naest een mannelyk geraemte van zes voet en half, eene menigte van voorwerpen in, die, naer heidensch gebruik, met den doode begraven

(1) Het gemeen gevoelen is ook dat de vermaerde Clovis, Childeriks zoon en opvolger, insgelyks te Doornik geboren is. - Zie Bucherius, Belgium romanum, bl. 543, en Histoire de Tournai, door A.G. Chotin, Doornik, 1840, I, bl. 95.

(2) Gesta Reg. Franc. c. 9.

[p. 233]

waren geworden: eene lederen beurs gansch verteerd, inhoudende omtrent twee honderd gouden en even zoo veel zilveren geldstukken van onderscheidene keizers; voorts gespen, beugels, de greep van eenen degen en andere kleinooden, alle van fyn goud; meer dan dry honderd gouden bijen⁽¹⁾; een ossenhoofd van hetzelfde metael, beeld misschien van de godheid door Childerik aengebeden; een gebit, een hoefyzer en ander peerdengetuig; een kristalen bol, eene piek en een strydbyl; eindelyk het zegel van den frankschen vorst met het randschrift Childerici regis⁽²⁾. Een kleiner bekkeneel lag naest dat des konings, vermoedelyk van zyn schildknaep, dien men gedood had, gelyk het de gewoonte was, om zyn' meester in de andere wereld te dienen.

(1) De Bijen zyn hier 't zinnebeeld van het koningschap, dat de onderdanen omringen en verdedigen, gelyk de Bijen haren koning (zie Virgil. Georg. IV, 75). Uit deze franksche bijen zyn naderhand de leliën voortgekomen, die de fransche koningen in hun wapen voeren. - Zie Chiflet, Anastasis Childerici Regis, bl. 161, 177 en 177.

(2) Zegel van koning Childerik. De vorst was daerop verbeeld met lange hairlokken, houdende eene werpspies in de hand.