Vaderlandsche historie. Deel 2

[p. 187]

Tiende hoofdstuk.

inval van attila.

Van het jaer 451 tot 453.

Zoo ging het in de vyfde eeuw. In den staet van verval waer het ryk toen gekomen was, zag men geen kans meer om de barbaren uit de provinciën te verdryven, maer vond zich genoodzaekt om overal grond af te staen, en daerdoor de woeste volkeren te beletten van naer Italië zelf hunne schreden te rigten, gelyk zy reeds meer dan eens beproefd hadden. Afrika was zoo goed als verloren, Sicilië bedreigd, een aenzienlyk deel van Spanje aen de Zweven ingeruimd; Groot-Brittanje was afgevallen, en had het romeinsch bestier weggejaegd; Gallië was verbrokkeld, aen vreemde volkplantingen uitgedeeld, op enkele voorwaarde, van het wankelend keizerryk te helpen handhaven en tegen den overmoed van nieuwe vyanden te verdedigen, want Roomen was al te zwak geworden, om door eigen krachten nog iets groots te verrigten.

Alles wat Aëtius tot dan toe had uitgevoerd, was door geen keizerlyke keurbenden, maer eerder door

[p. 188]

legers van Hunnen bewerkt geworden, en zoo lang Rugila, hun koning, leefde, mogt Aëtius op diens vriendschap en krachtdadige hulp staet maken. Die tartaersche vorst had hem in alles bygestaen, zyne eerzucht doen zegepralen over de listen van andere hovelingen, hem doen klimmen tot het toppunt van eer en vermogen, en den opstand van Gallië helpen dempen. Zoo waren de Hunnen, onder 't geleide van hun opperhoofd, jaren lang de trouwste bondgenooten des ryks geweest, immer in de weer tegen de vyanden van Roomen. Maer nauwelyks was Rugila, in het jaer 441, door de dood weggerukt, of die gedienstigheid had een einde. 's Konings neven, Attila en Bleda, namen het gebied over de tartaersche stammen in handen, en voelden aenstonds dat, om gezag te winnen by de krygszuchtige menigte, zy zich moesten doen kennen door schitterende oorlogsdaden. De Hunnen, even als de andere barbaren, hadden immer het oog gevestigd op het keizerryk, alwaer de beschaefdheid al hare rykdommen ten toon spreidde onder den schoonsten hemel des aerdbodems; daer vlamden hunne herten op; daer werden zy als naertoe getrokken, en de twee gebroeders moesten hun het bezit dier ge-

[p. 189]

zegende landen toezeggen, om zich de gemoederen gunstig te maken. Daerenboven werden zy tot den oorlog opgehitst door de geheime werking van Genserik, koning der Wandalen, die Carthago met het beste deel der afrikaensche bezittingen onder zyn magt had, en alle middelen uitzocht om eenen oorlog op de grenzen te ontsteken, ten einde daerdoor gemakkelyker zyn eigen opzet uit te voeren, namelyk Italië zelf te overvallen, en tot in het hert des ryks door te dringen.

Sedert de verstrooijing der zweefsche volkeren, in het begin der vyfde eeuw, hadden de Hunnen den voornaemsten zetel hunner magt gevestigd in het noorden van hedendaegsch Hongaryë, tusschen den Donau en 't karpatisch gebergte. Daer konden zy, gezeten als zy waren op de grenzen zelf die het Oost- van het West-Ryk scheidden, een van beide aenranden, naer verkiezing. Maer hunne verbindtenis met het West-Ryk, twintig jaer lang, was zoo nauw geweest, dat zy die niet in eens konden breken. Zelfs bevonden zich nog talryke benden hunner landgenooten onder de vaendels van Aëtius, weshalve zy by voorkeur op die provinciën vielen, welke van Constantinopelen afhingen.

[p. 190]

In 442 trokken zy den Donau over, en verwoestten Moesië en Thracië, met des te minder moeite, dat daer geene legers de grenzen bewaerden, zynde al de krygsmagt van het Oost-Ryk ingescheept en naer de kusten van Sicilië verzonden, om Valentiniaen te helpen tegen de aenvallen der Wandalen. Theodosius haestte zich zyne soldaten en zyne vloot weêr te roepen; doch eer zy terug waren, hadden hem de Hunnen zoodanig verschrikt, dat hy reeds zyne redding met hoopen gouds gekocht, en beloofd had jaerlyksche schatting te zullen betalen, om hen tot den aftogt te bewegen. Nu bevond zich Valentiniaen alleen, en daerdoor gedwongen van op zyne beurt den vrede te koopen. Hy sloot een onteerend verdrag met Genserik, wien al zyne veroveringen in Afrika afgestaen en bevestigd werden⁽¹⁾.

Het goud van Byzantium⁽²⁾ had de tartaersche horden gehoorzaem gemaekt aen hare jonge opperhoofden. Doch de twee vorsten waren beide te stout,

(1) Prosperi Chron. ad ann. 442.

(2) Zoo hiet Constantinopelen voordat keizer Constantinus er den zetel des ryks stichtte, en zynen naem aen de stad gaf.

[p. 191]

te wreed en te eerzuchtig, om vrienden te blyven. In 444 vermoordde Attila zynen broeder, en hield nu alleen het gebied over de gansche magt der Hunnen. Deze magt was vreesselyk, zoowel door 't getal der volkeren die ze uitmaekten, als door den omvang der landstreken waer zy zich over verbreid had. Na meer dan honderd jaer vechtens, waren de Hunnen meester geworden van het kaspisch Meer af tot waer de Donau zynen oorsprong neemt; al de zwervende volksstammen van zuidelyk Rusland hadden zy onderworpen; al de slavoonsche natiën, van den Niemen⁽¹⁾ tot aen de Weichsel, en van den Donau tot aen de Oost- of Baltische-zee, erkenden hunne heerschappy; eindelyk, tusschen den Donau en het Hercynisch Woud⁽²⁾ besloegen zy het oude grondgebied der Zweven, en hadden er de inwoonders uitgejaegd: met een woord, al de barbaersche volken, waer het beschaefd Europa nu eeuwen lang tegen worstelde, waren om zoo te spreken vereenigd onder één hoofd, die dus eene ontzaggelyke magt in handen had.

(1) Groote russische rivier die by Memel in de Oostzee valt.

(2) Zie boven, bl. 6, aenteek. 1.

[p. 192]

Attila was eerst niet bekommerd geweest dan om zyn gezag te vestigen onder de verschillende volksstammen, wien hy zyne heerschappy had doen erkennen. Doch wanneer hy in die uitgebreide landen niet meer zag dan gehoorzame onderdanen, gereed om op 't eerste bevel in de wapens te schieten, en hem te volgen zoo ver hy hen leiden zou, alsdan begon hem het hert van hoogmoed te zwellen, en hy maekte zich sterk om geheel den aerdbodem te veroveren. De Romeinen waren niet meer dan slaven in zyne oogen; hunne keizers zelf weigerde hy voor zyns gelyken aen te zien, en achtte ze nauwelyks groot genoeg om hem te dienen. Intusschen, met Theodosius had hy vrede gemaekt, en wilde zyn woord houden, zoo lang de betaling der jaergelden volgde; maer aen het westersch Ryk was hy aldus niet verbonden: derhalve zou hy daer zyne wapens invoeren, en voor eerst Gallië veroveren, om later Italië in te rukken, en Roomen zelf onder zyne magt te brengen.

Dit waren Attila's voornemens; doch om des te beter te slagen, nam hy tevens zynen toevlugt tot den list en zond, in 450, een gezantschap naer keizer Valentiniaen om hem reden te geven van zynen

[p. 193]

aenstaenden inval in de gallische provinciën. Hiermede, zoo hiet het, had hy geen kwaed in den zin; hy wilde alleen naer Aquitanië⁽¹⁾ trekken om wraek te nemen over de West-Gothen, die zich in vroeger tyd aen de heerschappy der Hunnen onttrokken hadden⁽²⁾. Zoo zocht hy Valentiniaen te verschalken, en meteen werkte hy heimelyk by de Gothen zelf, om hen in slaep te wiegen, en te doen gelooven dat hy als wreker van al de natiën, die onder 't jok van Roomen bukten, zich in Gallië zou vertoonen, weshalve zy van hem niets te vreezen hadden.

Dit bedrog mislukte echter: de West-Gothen, en hun koning Diederik, door den keizer gewaerschouwd, bereidden zich tot duchtigen wederstand, en hun voorbeeld werd gevolgd door al de volkeren

(1) Dat is het zuiden van hedendaegsch Vrankryk, naer Spanje op, vroeger van Celtisch Gallië gescheiden door de Garonne, maer sedert keizer Augustus zich uitbreidende tot aen de Loire. Zie eerste Deel, bl. 6. - In 418 had keizer Honorius het grootste deel van Aquitanië aen de West-Gothen afgestaen voor bewezen diensten. Zie Idatii Chronicon, ad ann. 418. - Zie ook Pétigny, I, bl. 103.

(2) Jornandes, de Rebus gothicis, c. 36.

[p. 194]

die sedert vyftig jaer, op gallischen bodem gevestigd waren: Rhyn- en Sael-Franken, Alemannen en Burgonden beloofden hulpbenden, want allen gevoelden dat zy met Roomen af te vallen de wisse prooi zouden worden der woeste Tartaren.

Terwyl Aëtius de Alpen overkwam, byna zonder krygsvolk, niet rekenende dan op de dapperheid der gallische bondgenooten, maekte Attila zich gereed tot den aenval. Met een half millioen menschen⁽¹⁾ trok hy Germanië door, den zelfden weg volgende, langs welken de Wandalen, in 407, gekomen waren⁽²⁾ en, als zy, voer hy den Rhyn over niet verre van Mainz. Zyn eerste woede stortte op Trier, die ongelukkige stad, welke nu voor de vyfde mael vernield werd en in puinen gelegd! Van daer spoedde hy naer Metz, maer vond er wederstand, en was genoodzaekt de stad te belegeren. In den tusschentyd liep zyne ruitery geheel Lorreynen af, toen deel makende van België, en verwoestte alles te vuer en te zweerd. Eindelyk, den 7 April 451,

(1) Dit getal wordt door Jornandes opgegeven, en schynt niet overdreven. Pétigny wil nogtans dat er zoo veel niet waren. Zie hem I, bl. 111.

(2) Zie boven, bl. 171 en vlg.

[p. 195]

daegs voor Paschen, werd Metz stormenderhand ingenomen, geheel uitgemoord en in asch gelegd, zoodanig dat er slechts een enkel kerkske bleef staen, hetwelk aen den heiligen Stephanus toegewyd was⁽¹⁾.

Na deze ysselyke vernieling zette Attila zynen togt voort door de vlakten van Champagne, liet Parys op zyde, en haestte zich om de Loire te bereiken, ten einde Aëtius voor te zyn, die met al de krygsmagt der West-Gothen, Burgonden en andere volken met groote dagreizen derwaerts kwam om de Hunnen te stuiten. Aen 't bezit van Orleans lag alles gelegen⁽²⁾; indien de barbaersche vorst de stad bemagtigen kon eer dat Aëtius ter plaetse was, zoo bleef hy meester van de rivier, zoo werd het onmogelyk voor de legers uit het zuiden van Gallië zich te vereenigen met die van 't noorden en 't westen, zoo was alles verloren. Attila rekende op goeden uitslag, des te meer dat hy geheime verstandhouding had met de Alanen, die een deel der

(1) Greg. Tur. Hist. lib. II, c. 6, 7. - Zie Pétigny, I, bl. 104.

(2) Orleans ligt op de Loire, eene groote rivier die Vrankryk in twee bykans gelyke deelen splitst.

[p. 196]

bezetting van Orleans uitmaekten. Zyne voorhoede was zoohaest in de nabyheid der vesting niet gekomen, of zy schaerde zich tot den aenval: de stormtuigen werden toebereid, aenstonds in 't werk gesteld, en begonnen reeds de muren te beuken, wanneer eene poort, verraderlyk opengemaekt, den vryen toegang gaf aen de Tartaren. Deze druischen met woede de straten in, en vallen aen 't moorden! 't Was gedaen met Orleans! Maer ziet, op den zelfden oogenblik kwam Aëtius met al zyne magt toegesprongen: langs eene andere poort rukt hy de stad binnen, stort de verbysterde Hunnen op het lyf, en doet de kans keeren, want het gelukte hem, met de hulp der inwoonders, den vyand te stuiten niet alleen, maer tot den aftogt te dwingen en uit te dryven.

Attila's plan lag in duigen. Het beleg voortzetten was onmogelyk, want Aëtius had te veel volk by, en kreeg nog alle dagen nieuwe manschap, welke hem uit het westen van Gallië gezonden werd. De Loire overraken was even lastig, dewyl al de passen bezet waren: en daerenboven mogt de Barbaer met zyne ontelbare menigte niet lanterfanten, uit vrees van alhaest zonder eten te wezen, doch nog

[p. 197]

meer om zynen weg niet te laten afsnyden door de belgische Franken die in optogt waren om Aëtius te gaen ondersteunen. In die uiterste verlegenheid, en schuimbekkend van razerny dat hem de kans mislukt was, nam hy kort besluit, en koos zynen weg langs de groote heirbaen die van Orleans naer Sens en Troyes⁽¹⁾ leidde; doch wat hy zich ook spoeden mogt, hy werd weldra ingehaeld door Aëtius, die hem kort op de hielen gevolgd was, en onder weg de aendeelen der belgische Franken zyn leger had bygevoegd. Met deze talryke hulpbenden werd nu de romeinsche veldheer nagenoeg zoo sterk als de vyand, want Attila had reeds veel volk verloren in 't belegeren van steden, in 't vechten voor en na, ja en door de vermoeijenis van lange dagreizen.

In de uitgebreide pleinen van Champagne, niet verre van de stad Châlons, kwamen beide legers elkander naby, en moest er een groot pleit beslist worden, want Attila kon er niet buiten. Zes à zeven mael honderd duizend strydbare mannen stonden daer vergaderd, en bereidden zich tot een der schrikkelykste veldslagen die ooit in de wrereld ge-

(1) Twee steden van Champagne.

[p. 198]

leverd zyn. De koning der West-Gothen had het bevel over den regten vleugel van het romeinsche heir; Aëtius zelf gebood den linken vleugel, en de Franken hielden 't midden. Attila, van zynen kant, had ook deze laetste plaets verkozen aen het hoofd zyner Tartaren, terwyl de bondgenooten en de volksstammen die hy op zynen togt had meêgesleept, hem wederzyds steunden. De aenval begon in het midden, tusschen de Franken en de Hunnen die, met den eersten schok verbroken, overrompeld en achteruit gedreven werden; maer Attila wist hun nieuwen moed in 't hert te spreken, en kwam aldra terug, om met dubbele woede den stryd te hernemen. Nu werd het gevecht algemeen en de slagting zonder weêrga: aen beide kanten kletterden de wapens, stroomde 't bloed, vielen de koppen, daverde de grond onder 't krygsgewoel. Koning Diederik, van zyn peerd gestooten, werd vertrappeld en gaf den geest, waerdoor de West-Gothen in dolle razerny met nieuw geweld op de Hunnen storten, de schedels klieven, door allen weêrstand heendringen om de dood van hunnen vorst in 't bloed van Attila te wreken, die met moeite zyn leven redde.

[p. 199]

Zoo duerde de ysselyke worsteling twee dagen lang met eene ongeloofelyke hardnekkigheid. Tweemael honderd twee en veertig duizend lyken, zegt Jornandes⁽¹⁾, lagen verstrooid of in hoopen op het slagveld, en nog was de zege niet behaeld; maer Attila's Hunnen waren grootendeels gesneuveld, zoodanig dat de tartaersche koning zich te zwak gevoelde om met zyn overschot den kryg voort te zetten. Hy bleef echter nog een paer dagen in zyn kamp, als 't ware om adem te scheppen en zich te bereiden om een tweede kans te wagen; maer neen, den volgenden nacht brak hy op, en keerde zonder rusten, langs Lorreynen en den Elsasz, naer den Rhyn, dien hy tusschen Basel en Straetsburg overtrok om, over Zwaben, de Donaustreken te bereiken, en daer de schande van zynen mislukten togt te gaen verbergen.

Aëtius was dan overwinnaer, doch zonder veel trouw in zyn troepen die, 't is waer, wel hun best gedaen en zich dapper gekweten hadden, maer toch allen vreemdelingen waren, weleer Roomens vyan-

(1) C. 41. by Bouquet II, bl. 26. - Idatius, ad ann. 451, spreekt van 300,000 dooden; doch zulks is overdreven.

[p. 200]

den, en kunnende, in de dronkenschap der viktorie, hem te stout worden. Om zulks voor te komen, liet hy zyn leger uiteen gaen, en gaf aen de verschillende volkeren verlof van naer hun land weêr te keeren; hy zelf vertrok naer Italië, alwaer hy 't jaer daerna op nieuw met Attila te doen had, bykans met gelyk gevolg, maer niet zonder groot verlies van steden, Milanen, Aquileja, Padua, Verone, Bergamo, en andere die uitgeplunderd of verwoest werden, ja Roomen zelf bedreigd, had niet de heilige paus Leo, aen het hoofd van een groot gezantschap, den barbaerschen koning bezworen van den romeinschen bodem te verlaten, en terug den Donau over te trekken.

In 453 stierf Attila, en met hem viel de magt der Hunnen.