Vaderlandsche historie. Deel 2

[p. 78]

Vyfde hoofdstuk.

vervolg van den opstand der batavieren.

Het jaer 70 na Christus geboorte.

Terwyl de Romeinen aldus, in de Rhynstreken, door moord en balddadigheid hunnen krygsroem uitdoofden, verspreidde zich in Gallië de tyding van Vitellius dood, en van de wanorde die te Roomen heerschte. Daerby liep het gerucht dat de Sarmaten en de Daciërs over den Donau gekomen zynde, Pannonië en Moesië⁽¹⁾ aengerand hadden, en daer zelfs de romeinsche legersteden bezet hielden. Men had ook al nieuws uit Brittanje⁽²⁾, dat de zaken van Roomen daer even slecht stonden als in België: met een woord, alles wat in de onderscheidene deelen des ryks, in het hert zoo wel als op de grenzen, omging, deed Belgen en Galliërs gelooven dat de val van Roomen naby was.

(1) Twee romeinsche wingewesten, waervan het eerste een groot deel van hedendaegsch Oostenryk besloeg, en het tweede, meer oostwaerts, naer de Zwarte-zee op, gelegen, thans Servië en Bulgarië uitmaekt.

(2) Engeland.

[p. 79]

Zoodan, in stede van geld en manschap naer den Rhyn te zenden, gelyk men hun verzocht had, voelden zy zich genegen om deel te nemen aen den opstand van Civilis, die sedert lang hen daertoe aenspoorde. De dood van Hordeonius Flaccus, welke aldra ruchtbaer werd, gaf een gunstig vooruitzigt en scheen, eene goede gelegenheid om het opzet door te dryven. Nu gingen de boden over en weêr tusschen Civilis en Julius Classicus, Trevier van geboorte, overste van een' vleugel der triersche hulpbenden, en een man van hooge afkomst, want zyne voorouders hadden 't koninklyk gezag over hunne natie gevoerd. By hem vervoegde zich een ander Trevier, met name Julius Tutor, wien Vitellius last gegeven had van op den oever des Rhynstrooms te waken, en eindelyk zekere Sabinus, gebortig van Langres in het hedendaegsch Champagne, die zich beroemde uit Julius Cesar gesproten te zyn, maer daerom niet te min op de Romeinen gebeten. Deze dry ondertastten in 't heimelyk de gemoederen van anderen, die hun bekwaem schenen om meê te doen; en wanneer het getal hunner aenhangers groot genoeg was, riepen zy die byeen te Keulen, en hielden raed met hen in een

[p. 80]

burgershuis, want de overheden en de meeste inwoonders der stad waren romeinsgezind. Daer kwamen nogtans ook eenige Ubiërs en Tongeren in het eedgespan, maer de grootste hoop bestond uit Trevieren en Lingonen⁽¹⁾. De raedplegingen duerden niet lang; allen erkenden en verklaerden als uit éénen mond dat er nooit eene betere gelegenheid zich vertoond had om Gallië vry te maken: ‘Gy ziet het wel, zeiden zy, de geest der tweedragt raest onder 't romeinsche volk; de keurbenden vermoorden elkander; Italië wordt verwoest, Roomen zelf ingenomen door zyn eigen burgers; in al de provinciën hebben de legers moeite om 't vol te houden. Kom aen, laten wy met goede bezettingen de Alpen sluiten, en wanneer wy 's lands vryheid zullen bevestigd hebben, dan zullen wy verder zien.’

Niemand sprak zulks tegen; maer wat gedaen met het overschot der romeinsche legioenen die aen den Rhyn lagen? Daer kon men het zoo haest niet eens over worden. Eenigen wilden dat men die

(1) Dat is van het land waer Sabinus van daen was, en dat men 't land der Lingonen hiet.

[p. 81]

woelzieke, trouwlooze soldaten, die hunne eigen oversten ombragten, met het zweerd uitroeijen zou; doch anderen zeiden neen: zy mogten eens uit de wanhoop nieuwen moed scheppen, en hun leven ten dierste verkoopen. Dit laetste gevoelen werd door de meesten bygestemd: men besloot dan dat men de hoofdlieden alleen zou van kant helpen, en beproeven om de soldaten te winnen, welke, uit hoofde hunner wanbedryven en door de hoop der straffeloosheid, zich gemakkelyk zouden laten overhalen.

Het besluit dezer vergadering werd geheim gehouden. Nu veerdigde men boden af om de Galliërs tot den afval te bewegen; middelerwyl gedroegen zich de hoofden der samenzwering als gehoorzame onderdanen, om des te beter Vocula te bedriegen, en 't gunstig oogenblik af te wachten om hem te verrassen. Nogtans verholen blyven kon dat niet; het geheim lekte uit, en de romeinsche bevelhebber werd onderrigt van 't geen er gesmeed was. Maer wat kon hy doen, om het verraed te stuiten, met keurbenden die onvoltallig waren en op wier getrouwheid hy niet rekenen mogt?

Hy veinsde dan nergens van te weten, en leidde

[p. 82]

zyn volk naer Keulen, met het inzigt van, op een of andere wyze, in gemeenschap te komen met de soldaten van Vetera, op welke hy meende meer staet te mogen maken. Civilis lag nog altyd om die legerstede; derhalve wou Vocula beproeven om de plaets te ontzetten, en oordeelende dat het raedzaem was geenen tyd te verliezen, trok hy weldra met zyn heir den vyand te gemoet. Maer wat gebeurt er? Niet ver van Vetera stil houdende om zyne maetregelen te nemen, ziet hy Classicus en Tutor, die beide het bevel voerden over de gallische en triersche hulpbenden, met hun volk vooruittreden, in schyn om den vyand te verspieden, doch inderdaed om zich by Civilis te voegen en met hem te heulen. Vocula hun inzigt radende, loopt naer hen toe, en verwyt hun met strenge woorden hun trouweloos gedrag, doch te vergeefs; hun besluit was genomen, weshalve dan ook de romeinsche veldheer, ziende dat hy voor 't oogenblik niets aenvangen kon, met zyne krygsbenden terug keerde en de legerplaets van Nuyss betrok.

Daer volgden hem de afgeweken troepen, en sloegen zich neêr in 't open veld, een paer duizend schreden van de Romeinen. Nu begonnen de onder-

[p. 83]

handelingen met de over- en weêrgaende honderdmannen en soldaten, die men door geld en beloften zocht om te koopen, met zulk gevolg dat velen niet alleen zich lieten gezeggen en hun woord gaven, maer zelfs, tot bewys dat zy 't meenden, den last op zich namen van hunne eigen oversten om hals te brengen, of in de boeijen te smyten. Dit alles kwam aldra ter ooren van Vocula, wiens vrienden hem raedden van het gevaer te ontwyken door de vlugt; doch hy, een onverschrokken man zynde, verwierp dien raed, en riep zyne krygslieden byeen om hun nog eens hunnen pligt voor te houden. Zyne redevoering was manhaftig: alles wat indruk maken kon op de gemoederen werd aengewend, de schande der eedbreuk met de levendigste kleuren afgeschilderd, Jupiter zelf aengeroepen om den afval der wankelende krygslieden te verhoeden.

Had Cesar, in zynen tyd, het tiende woord gesproken van 't geen hier Vocula zeide, de soldaten hadden zich van spyt de haren uit het hoofd getrokken, en by al de goden gezworen dat zy de schandvlek in 's vyands bloed wilden afwisschen. Maer 't waren die mannen niet meer: zy luisterden nauwelyks naer de stem huns oversten, en 't bleek klaer

[p. 84]

genoeg dat hy weinig of niets gewonnen had. Deze hardnekkigheid bragt Vocula tot vertwyfeling; hy week naer zyne tent om eenige laetste beschikkingen te maken, en door een vrywilligen dood snooder misdaed voor te komen; doch zyne slaven en vryelingen beletten hem de handen aen zich zelven te slaen. Hiermede bewezen zy hem echter kleinen dienst, want weldra werd hy door een' overlooper der eerste keurbende, van Classicus ten dien einde uitgezonden, moorddadig omgebragt. De twee onderbevelhebbers, Herennius en Numisius, hielden 't leven, maer werden geboeid. Hierop verscheen Classicus zelf, met al de teekens der romeinsche veldheerschappy in 't leger, om den afval der soldaten te voltrekken. Hy wilde hen aenspreken, maer zoo stoutmoedig als hy was, kon hy dit mael geen woorden vinden, en moest zich bepalen met hun den eed voor te lezen, welke dan ook woest weg werd afgelegd, want eens van hunnen pligt afgeweken zynde, lieten zy zich gemakkelyk tot verdere ontrouw meêsleepen. De keurbendelingen zwoeren dan het land te helpen vry maken; elk werd beloond naer dat hy zich in 't bewerken van den afval gekweten had, en Vocula's moordenaer tot een aenzienlyk krygsambt verheven.

[p. 85]

Nu moest men voortgaen en trachten meester te worden van gansch de provincie. Zulks gelukte, bykans zonder moeite. Classicus en Tutor het werk onder hen beide verdeeld hebbende, trok de laetste met genoegzame krygsmagt naer Keulen, alwaer hy de inwoonders onder zynen eed bragt. Hetzelfde deed hy op den Boven-Rhyn en aen de kanten van Mainz: al de romeinsche soldaten lieten zich overhalen door het voorbeeld hunner myneedige krygsgezellen, zwoeren trouw aen het gallisch bondgenootschap, en de officieren die zich weigerig toonden, werden om 't leven gebragt of weggejaegd.

Terwyl dit alles in de hoogere Rhynstreken voorviel, was Classicus bezig met de soldaten van Vetera te bestoken. Deze bevonden zich in den allerdeerlyksten toestand, ten gevolge van het langdurig beleg dat zy onderstaen hadden. Alle levensmiddelen waren sedert lang verteerd; reeds hadden zy de lastbeesten en de peerden zelfs, ja de onreinste dieren waer de natuer van afschrikt, te lyf geslagen om hunnen nood te rekken; eindelyk waren zy gedwongen geworden het gras en onkruid dat tusschen de steenen groeide uit te pluizen, de schors van de boomen te knagen, de jonge scheuten en 't

[p. 86]

gebladert, met een woord alles waer de razende honger baet in zoekt, op te vreten: en nu bleef hun niets meer over dan 't lot te werpen en elkander te verslinden of samen te sterven. Zoo hoog was de wanhoop gerezen, toen Classicus eenige der afgevallen Romeinen tot hen zond, met last van hun redding en vergiffenis te bieden, indien zy den nieuwen standaert wilden volgen; doch tevens om hun een wissen dood aen te zeggen, indien zy halsstarrig bleven. Daerby voegden de afgeveerdigden de beweegreden van hun eigen voorbeeld, om hunne ellendige krygsgenooten tot overgaef te doen besluiten. Wat konden deze anders in hun nypenden nood? Zy aerzelden nog een wyl, zonden vervolgens naer Civilis om eenige voorwaerden te bedingen, maer geen gehoor gekregen hebbende, stemden zy eindelyk toe den gevraegden eed af te leggen. Hierop werd hun 't leven geschonken. Aenstonds ruimden zy het legerveld, waer de Bataven reeds ingedrongen waren om de hand te leggen op het geld, het krygstuig en de bagaedje, terwyl anderen de uittrekkende soldaten, die niets dan hun wapens mogten meênemen, naer Nuyss op moesten begeleiden. Maer ziet, nauwelyks waren de ongelukkigen

[p. 87]

eenige duizend schreden voortgestapt, of zy werden door eenen hoop Germanen, die hen daer achter hoeken en kanten afwachtten, onverhoeds aengetast. De moedigsten verweerden zich zoo goed als zy konden, en sneuvelden al vechtende, terwyl de anderen, die hun heil in de vlugt zochten, links en regts werden neêrgehakt, en weinigen slechts tot by Civilis geraekten, om zyn bescherming in te roepen, en hunne klagten te doen wegens zulk een ongehoord verraed.

Ja, een schandelyk verraed was dat zeker, en hoogst onteerend voor Civilis, die zyn woord verpand had dat de zich overgevende soldaten geen kwaed zou geschieden. Ook was er de bataefsche veldheer ten zeerste over gebelgd, en hy begrauwde de Germanen heviglyk wegens dit verbreken der beloofde trouw; doch blyft het twyfelachtig of zulks van zynen kant geen geveinsd werk was, en of hy geen heimelyk genoegen schiep in die moordery, waerdoor hy zich ontmaekte van vyanden die hem zoo byzonder veel spel geleverd hadden.

Hoe 't zy, Civilis had nu volle viktorie. By het eerste opvatten der wapenen had hy, naer een oud gebruik, de belofte gedaen van zyn hair in het wild

[p. 88]

te laten wassen, tot dat hy de overhand haelde: nu deed hy 't afscheeren, meenende dat zyne belofte meer dan vervuld was. Het zag er inderdaed, in dit oogenblik, met de zaken van Roomen zeer slim uit. Wat er van de legioenen nog overschoot was niet meer te vreezen, want krygslieden die hunne eer verloren hebben zyn nergens goed voor; en bevonden er zich onder den hoop nog die in hun hert getrouw bleven aen den keizer en de romeinsche adelaers, zy konden niets verrigten zonder overheid, of dorsten zelfs hunne gevoelens niet te kennen geven, uit vrees van door hunne myneedige spitsbroeders gedood te worden. Civilis nogtans was al te schrander om zich in 't hoofd te steken dat Roomen het daerby laten zou; hy wist wel dat er nieuwe keurbenden uit Italië of van elders zouden gezonden worden, om de schande der afvalligen uit te wisschen en de krygskans te doen keeren; derhalve diende hy maetregelen te nemen voor eenen kwaden dag, en daer nu de gelegenheid gunstig was, nam hy ze waer om al de sterke plaetsen, waer later de vyand op nieuw mogt komen nestelen, te slechten. Niet eene verschansing werd gespaerd; de winterkwartieren voor voet- en peerdenvolk, de

[p. 89]

groote legersteden der legioenen, alles werd ten gronde gelegd, de gebouwen afgebroken, en wat vuer vatten kon, neêrgebrand. Te Mainz nogtans bleef het kamp bestaen, omdat men daer nog niet gansch meester was, en te Vindonissa, dat ver genoeg aen de eene zyde lag, om er zich niet in te stooren⁽¹⁾.

Civilis en Classicus stonden in beraed of zy, om hun volk aen te moedigen, de bouwstad van Keulen niet zouden te plunderen geven⁽²⁾. Deze stad was grootendeels door Romeinen bevolkt en vervatte buit in overvloed; maer Civilis dacht verder te zullen komen met zachtmoedig te zyn. Daerenboven was hy dankbaerheid schuldig aen de Keulenaers, by wie zyn zoon, in den aenvang der bataefsche be-

(1) In Zwitserland namelyk, niet ver van den samenloop van Aer en Reuss, in het hedendaegsche kanton van Aargau.

(2) Men noemde toen ter tyd die hoofdstad van het land der Ubiërs de Agrippiner bouwstad of Colonia Agrippinae, omdat keizer Nero's moeder Agrippina daer eene volkplanting of colonie gesticht had, in welk geval aen elk der colonisten, doorgaens uitgediende soldaten die men begunstigen wilde, een deel land geschonken werd.

[p. 90]

roerten zich bevindende, allerbest was behandeld geworden. Hy besloot dus de stad te sparen, en vond daer welhaest een groot voordeel by, want de inwoonders, die veel te vreezen hadden van de overrhynsche Germanen, maekten een verbond met Civilis, die niet beter verlangen kon, dewyl de vriendschap van Keulen voor hem van groot belang was. Inderdaed, daer was hem veel aen gelegen, tot het voortzetten zyner plannen, dat hy geene vyanden achter rug liet, terwyl hy westwaerts het land zou indringen, om de overige burgerschappen van België op zyne zyde te trekken. Hy begon met de Sunicen⁽¹⁾, die daer naest aen de hand lagen en zich gemakkelyk lieten overhalen, zoodanig dat zy al hunne jongelingschap leverden om de Bataven te volgen. Deze trokken dus met nieuwen moed voort naer de plaets waer eene brug op de Maes lag⁽²⁾, welke zy over wilden; maer hier

(1) Naer alle waerschynelykheid woonden deze in het namalige Gulikerland, tusschen Maes en Roer.

(2) Dit kan niet geweest zyn dan te Maestricht, alwaer ongetwyfeld de eerste brug over de Maes is gelegd, tot nut der romeinsche legers. En dewyl zulke brug in oorlogstyd niet alleen bewaerd, maer behoorlyk versterkt diende te zyn, mag men 't voor zeker houden dat Maestricht daer zynen oorsprong aen verschuldigd is.

[p. 91]

vonden zy onverwachten tegenstand. Zekere Claudius Labeo, een landgenoot doch een gezworen vyand van Civilis, had met der haest een grooten troep van Betasiërs⁽¹⁾, Tongeren en Nerviërs opgestommeld, en hield de brug op den regten oever bezet, iets waer de gesteldheid der plaetsen byzonder gunstig voor was. Men raekte dus aen 't vechten, en zulks had nog al wat kunnen duren; maer de Germanen zwommen over den stroom, en vielen van achter Labeo op't lyf, waerdoor deze het kwaed begon te krygen. Op hetzelfde oogenblik sprong Civilis vooruit, en liep de Tongeren onverschrokken te gemoet, luidkeels roepende dat hy niet kwam om hun de wet te geven, maer om gezamenderhand het land te bevryden, weshalve hy zich in hunne armen wierp, bereid om hun opleider te zyn of hun

(1) Het blykl niet waer dit volk woonde; doch volgens het gemeen gevoelen moest het tusschen Dyl, Demer en Ghete t' huis behooren, aen de kanten van Halen en Zout-Leeuw, alwaer men heden nog een dorp vindt dat Beets genoemd wordt. Wat de Tongeren en Nerviërs aengaet, die zyn bekend uit ons eerste Deel, bl. 292 en bl. 8 en 9.

[p. 92]

krygsknecht, gelyk zy 't verkiezen zouden. Door deze woorden betooverd, staken de Tongeren hunne zweerden in de scheê en gaven Civilis de hand, zoodat Labeo niet haestig genoeg kon zyn om uit de voeten te raken. Betasiërs en Nerviërs volgden aenstonds het gegeven voorbeeld, en Civilis trok met dubbele krygsmagt verder het land in, alwaer hy zeker was even goed onthael te zullen vinden.

Intusschen kwam de tyding van alles wat op den Rhyn gebeurd was, te Roomen, en maekte daer geen klein gerucht. Mucianus, die er het hooggezag voerde in 's keizers afwezigheid⁽¹⁾, was er grootelyks meê verlegen; hy liet het oog vallen op twee beroemde oorlogsmannen, Annius Gallus en Petilius Cerialis, om het krygsbevel te gaen voeren, de een in Opper- de andere in Neder-Germanië⁽²⁾; maer twyfelde nog of zy den last wel zouden kunnen dragen, en zou zelf zich aen 't hoofd der legers gesteld hebben, had hy de hoofdstad des ryks dur-

(1) Vespasiaen was in Egypte.

(2) Zie over die benamingen en wat er door verstaen wordt, eerste Deel, bl. 287 en 288.

[p. 93]

ven verlaten. Doch zulks mogt voor 't oogenblik niet gewaegd worden, weshalve hy 't bewind der zaken tot tyd en wyl aen de evengenoemde krygshelden toevertrouwde. Inmiddels werden van alle kanten de beste keurbenden ontboden en herwaerts gezonden. Vier legioenen kwamen uit Italië en trokken langs dry verschillende punten het gebergte over; voorts moest de veertiende keurbende uit Groot-Brittanje, de zesde en tiende uit Spanje komen, want het scheen dat men geen volk genoeg kon byeenbrengen om den opstand van Civilis te dempen. En trouwens, indien al de bondgenooten der Bataven Civilissen aen hun hoofd hadden gehad, de herstelling van 't keizerlyk gezag zou geweldig veel moeite hebben gekost; maer reeds had Julius Sabinus⁽¹⁾ in Gallië zyne zaken verbrod: hy was verslagen geworden door de Sequaners⁽²⁾ en wel zoodanig dat hy, de vlugt genomen hebbende, zyn eigen landhuis in brand had gestoken, om te doen gelooven dat hy er in omgekomen was, maer met zyn vrouw in onderaerdsche spelonken was geweken, en daer negen jaer verborgen bleef.

(1) Zie boven, bl. 79.

(2) Zie eerste Deel, bl. 44.

[p. 94]

Een andere hoofdman, Julius Tutor⁽¹⁾, had op zich genomen den Boven-Rhyn te bewaren en de alpische bergstrotten bezet te houden; maer hy liet zich verrassen, want, eer hy 't vermoedde, was de een-en-twintigste keurbende te Vindonissa en tot in Opper-Germanië doorgebroken, alwaer Sextilius Felix nog met talryke hulpbenden aenkwam, die hy door Rhaetia⁽²⁾ geleid had. By deze vervoegde zich een vleugel ruitery onder 't bevel van Julius Briganticus, een neef van Civilis, maer zyn doodsvyand. Tutor, nu het te laet was, wou met een goeden hoop Trevieren en eenige germaensche bondgenooten de indringende Romeinen te keer gaen; het gelukte hem zelfs in 't begin eenig voordeel te behalen; doch weldra werd hy dusdanig overmand, dat hy de wyk moest nemen, Mainz voorby liep, en eerst te Bingen⁽³⁾ achter de Nahe dorst blyven staen, meenende dat deze rivier den vyand zou tegenhouden, dewyl hy de brug die er over lag had

(1) Zie boven, bl. 79.

(2) Thans de Grauwbundten, in 't fransch pays des Grisons, een der grootste kantons van Zwitserland.

(3) Een stedeken zeven mylen aen dezen kant van Mainz gelegen, op de monding van de Nahe in den Rhyn.

[p. 95]

afgebroken. Deze hoop werd echter ook verydeld, want Sextilius Felix eene ondiepte in de Nahe gevonden hebbende, trok er met zyn volk door, viel Tutor in den rug, en versloeg hem dusdanig dat hy zyne behoudenis in een spoedige vlugt moest zoeken.

De tyding dezer nederlaeg te Trier gekomen zynde, stelde heel de stad in rep en roer; de moed ontzonk het volk; de menigte lei de wapens af en liep rinkelrooijen langs de akkers, terwyl de voornaemste inwoonders naer andere steden weken, waer de vriendschap met Roomen niet gebroken was geworden, hopende aldus de straf te ontgaen. Eenigen echter van de stoutsten wilden het nog niet opgeven, maer bleven onder het beleid van Julius Tutor, en van een zekeren Tullius Valentinus, het heetste hoofd van gansch de natie, die, om de zynen nog nauwer te verbinden met hun alle hoop van vergiffenis te ontnemen, de twee romeinsche bevelhebbers, Herennius en Numisius, tot dan toe in de boeijen gehouden⁽¹⁾, het hoofd deed afslaen.

Zoo stond het met de zaken gesteld, als Petilius

(1) Zie boven, bl. 84.

[p. 96]

Cerialis te Mainz aenkwam. Hy was een man van groot gezag, stout in 't spreken, zonder eenigen schrik voor den vyand, en haestig om door te werken. Al de gallische hulpbenden zond hy naer huis, zeggende dat de legioenen niemand noodig hadden om den roem van het ryk te handhaven, en dat men van dit oogenblik den oorlog mogt aenzien als geëindigd. Zulke woorden maekten indruk op de soldaten niet alleen, maer ook op de Galliërs, die des te gemakkelyker gehoorzaemden, naer mate zy een grooter gedacht hadden van Roomens vermogen. En Cerialis toonde weldra dat hy zyne gezegden met der daed bevestigen kon, want hy leidde aenstonds zyn volk naer Rigodulum⁽¹⁾, waer Valentinus zich verschanst had op een punt dat van zelf al zeer sterk was, ingesloten zynde van den eenen kant door de Moezel, en van den anderen door 't gebergte. Daer wachtte deze, volgens den raed van Civilis en Classicus, die van alle kanten hunne manschap byeenrukten om hem ter hulp te snellen. Maer Cerialis gaf hun den tyd niet, want ondanks verschansingen en natuerlyke hinderpalen, viel hy

(1) Het hedendaegsch Rigol, een dorp op de Moezel beneden Trier.

[p. 97]

er onversaegd op, nam de plaets stormenderhand, en vermoordde al wat er in was, terwyl de vlugtelingen grootendeels in 't water verdronken of in de rotskloven den hals braken, en de overigen, waeronder Valentinus zelf met andere voorname Belgen, door de romeinsche ruitery gevangen werden.

Daegs daerna nam Cerialis Trier in zonder eenigen wederstand. De soldaten vlamden om de stad te vernielen; maer hun overste, uit vrees voor opspraek indien hy de krygstucht liet verzwakken gelyk zyn voorgangers gedaen hadden, hield hen in den toom, en wat de burgery aenging, deze werd zachter behandeld dan zy had durven verhopen. Alles rustig zynde, ontbood Cerialis de afvallige keurbenden, die te Nuyss en elders hunnen eed geschonden, doch sedert eenigen tyd berouw gekregen hadden, en vrywillig naer de kanten van Metz geweken waren. Van daer kwamen zy op 't eerste bevel, maer zoo beschaemd dat niet een de oogen dorst opslaen. De veldheer, getuigen van hun leedwezen, ontvong ze in genade, en deed zelfs in het leger uitroepen dat niemand zynen spitsbroeder wegens het voorledene verwytingen doen mogt⁽¹⁾.

(1) Tacit. Hist. lib. IV.