Vaderlandsche historie. Deel 2

[p. 60]

Vierde hoofdstuk.

vervolg van den opstand der batavieren.

Het jaer 69 na Christus geboorte.

Terwyl de gebeurtenissen, die wy tot dus verre verhaeld hebben, in België en op den Neder-Rhyn voorvielen, werd elders het pleit beslist tusschen Vespasiaen en Vitellius. Beider aenhangers kwamen tot een treffen by Cremona, eene stad in het noordelyk gedeelte van Italië. De slag werd geleverd den laetsten October en was wederzyds schrikkelyk bloedig. Doch de overwinning bleef aen de vespasiaensche party, die sedert voordeel op voordeel behaelde, tot dat zy eindelyk te Roomen zelf de overhand kreeg, en al wie Vitellius aenkleefde om hals bragt, ja dezen keizer zelf de schandelykste dood deed ondergaen, die, wel is waer, niet beter verdiende, maer toch een nieuw bewys oplevert der afgrysselyke wanorde waer toen ter tyd het romeinsche ryk in vervallen was en onder bezwyken moest.

De uitslag van het gevecht van Cremona werd hier te land bekend gemaekt door brieven van An-

[p. 61]

tonius Primus, hoofdbevelhebber der vespasiaensche overwinnaers. Daer was een gebod by van Alienus Cecina, den eerloozen verrader van Vitellius, die, in zyne hoedanigheid van consul, de keurbenden beval van zonder uitstel Vespasiaen voor haren keizer te erkennen. De brenger van dit alles was zekere Alpinus Montanus, Trevier van geboorte, die voor de party van Vitellius gevochten had, maer krygsgevangen was gemaekt, en dus al het gebeurde als ooggetuigen bevestigen kon.

Het kwam er hier dan op aen om de soldaten over te halen tot het afleggen van den eed van getrouwigheid aen Vespasiaen, wien de officiers, gelyk wy vroeger reeds opmerkten, sedert lang verkocht waren; doch zulks ging zoo gemakkelyk niet als deze wenschten. De gallische hulptroepen maekten er geen zwarigheid in; zy verzaekten Vitellius zonder aerzelen, en namen den nieuwen keizer aen, want het scheelde hun weinig wie dezen titel voerde, of voor wien zy te veld trokken, als de betaling maer volgde. Maer de oude soldaten waren zoo onverschillig niet. Hordeonius Flaccus gebood hun den eed te doen; de mindere oversten drongen er op aen met zoete woorden; doch de krygslieden

[p. 62]

hadden er geen' lust in: zy zwoeren half en half, toonende klaer genoeg door hun uitwendig dat het tegen hunnen dank was, en dat zy in hun hert Vitellius aengekleefd bleven; want verre de meesten mompelden binnens monds den naem van Vespasiaen, en sommigen zelfs sloegen hem over.

In het kamp van Gelduba ging het even zoo slim: de soldaten preutelden er ook geweldig tegen. Intusschen zond Vocula den trierschen briefdrager naer Civilis, met last van aen dezen de gebeurtenissen van Cremona mede te deelen, en hem te doen verstaen dat er nu geen redenen meer waren om den oorlog voort te zetten, dewyl Vespasiaen, voor wien hy altyd gezeid had de wapens te voeren, thans algemeen als keizer erkend was, en Civilis dus zynen wensch vervuld zag. Alpinus Montanus deed zyne boodschap in dien zin, en kreeg zoo wat ydele antwoorden die niets beteekenden; doch onder 't redekavelen verried hy allengskens zyn trotschen en ongetemden aerd, zoodat Civilis hem weldra leerende kennen, eens beproeven wilde of hy hem niet zou kunnen op zyne zyde trekken. Hy begon dan zoetjes aen te spreken van de ondankbaerheid welke hy voor zynen vyf en twintigjarigen

[p. 63]

dienst had ingeoogst, van den ongelukkigen staet der romeinsche bondgenooten, die gedurig nieuwe schattingen te betalen, nieuwe manschap te leveren hadden; die in den oorlog hun bloed moesten vergieten voor de belangen van anderen; die in den vrede het hoofd moesten bukken onder het juk der slaverny, en al de grillen van vreemde dwingelanden involgen, om de geeselroede of de gevangenis te vermyden, en meer zulke dingen. Kort, hy wist het hoofd van Montanus zoo warm te stoken, dat hy hem niet alleen tot zyne party overhaelde, maer zelfs hem deed besluiten van insgelyks zyne landgenooten tot opstand te brengen. Hiermede keerde de triersche gezant terug naer Vocula, en deed hem, volgens afspraek met Civilis, een leugenachtig verslag van zyne boodschap, de waerheid geheim houdend, en wachtende naer eene goede gelegenheid om zyn opzet uit te voeren.

Middelerwyl hield Civilis zich in gereedheid. Hy wist hoe slecht het in de romeinsche legers gesteld was, uit hoofde der tweespalt die er heerschte tusschen de krygslieden en hunne oversten: weshalve hy meende sterk genoeg te wezen om twee dingen te gelyk te doen, namelyk het beleg van Vetera

[p. 64]

voort te zetten, en Vocula in zyn kamp te gaen aenranden. Hy zond dan een gedeelte van zyn volk uit, onder het geleide van zyn' neef Claudius Victor, en van een anderen Batavier met naem Julius Maximus⁽¹⁾. Deze maekten zich, in 't doortrekken, meester van eene kleine winterlegering te Asciburgium⁽²⁾, alwaer eene romeinsche ruiterbende haer verblyf had, en plunderden alles leeg. Vervolgens zetten zy haestig door naer Gelduba, alwaer Vocula, geen gevaer vreezende, op zyne hoede niet was, en zoodanig verrast werd, dat hy den tyd niet had om de zynen aen te spreken of in slagorde te stellen. Terwyl echter zyn voetvolk de wapens opvat en, zoo veel mogelyk, ieder zyn plaets zoekt onder de krygsteekens, stort de ruitery naer buiten om den eersten aenval der Batavieren te keer te gaen; maer wordt er zoo wel ontvangen, dat zy aldra in de war geraekt, en hals over kop aen 't deinzen valt.

(1) Zie wat wy over die romeinsche namen, door de Belgen aengenomen, in ons eerste Deel gezeid hebben. Bl. 304.

(2) Dit gehucht lag op den weg tusschen Zanten en Gelb, alwaer men heden nog het dorpje Asburg vindt, dat er duidelyk van afkomt.

[p. 65]

Intusschen waren de keurbenden ook uitgekomen, wederzyds ondersteund door de hulptroepen; maer deze de nederlaeg van 't peerdenvolk ziende, namen aenstonds de vlugt, waerdoor de legioenen, op zyde verzwakt, het eerlang in 't midden zoo druk kregen, dat zy, bykans geheel doorgebroken, hunne standaerts verloren, en terug gedreven wierden in de legerplaets, waer de vyand meê indrong, en er eene ysselyke slagting maekte. Vocula was radeloos; hy zag geen mogelykheid van redding, want zyn beste soldaten hadden den moed verloren, en lieten zich dood slaen zonder tegenweer: maer ziet, daer komt op eens onverwachte hulp, die de kans deed keeren. Eenige benden Vaskonen⁽¹⁾, vroeger door keizer Galba in Spanje gewerfd, waren sedert naer deze streken gezonden, en kwamen te goeder ure aen om de verslagen Romeinen uit den nood te helpen. De legerplaets naderende, hoo-

(1) De Vascones bewoonden het gedeelte van Navarre in Spanje, dat Galba tot een wingewest gemaekt had. In de vyfde eeuw trok dit volk het Pyreneesch gebergte over, en zette zich neêr in dat deel van Aquitania (zie eerste Deel, bl. 6), hetwelk sedert den naem van Gasconje gekregen heeft.

[p. 66]

ren zy het geschreeuw van binnen, en zagen aenstonds wat er omging. Zy verzinnen niet, maer vallen met driest geweld van achter op de Bataven. Deze verschrikten des te meer, omdat zy onverhoeds besprongen werden, anders hadden zy 't niet moeten opgeven, want de nieuwe aenvallers waren juist zoo sterk in getal niet; maer nu dacht men dat al de krygsmagt van Nuyss en Mainz was komen toegesneld, en die valsche meening brak den moed der Bataven, terwyl in tegendeel de romeinsche soldaten, door den onverwachten bystand opgewekt, hunne eigen dapperheid wedervonden, den stryd hernamen, en den vyand met merkelyk verlies terug naer buiten dreven.

Aldus mislukte deze stoute onderneming, die eerst zoo voorspoedig begonnen was, en den besten uitslag beloofde. Maer in het wyken wist de bataefsche ruitery toch de veroverde standaerts meê te voeren, zoo wel als de krygsgevangen, die een vry grooten hoop maekten.

Van den kant der Romeinen waren de meeste dooden. Nogtans bleef er Vocula volks genoeg over om, als hy een man van overleg geweest was, gebruik te maken van den gunstigen afloop dezer

[p. 67]

zaek, ten einde zyne vorige onachtzaemheid te vergoeden. Namelyk hy had moeten den vyand op de hielen volgen, en Vetera ontzetten, wat, in den eersten oogenblik van verbaesdheid, geen groote moeite gekost zou hebben. Maer wat deed hy? Hy verspilde zynen tyd, latende onderscheidene dagen, en dus ook de goede gelegenheid, voorbygaen, eer hy met zyn leger tegen Civilis optrok.

Deze had intusschen zyne zaken hersteld, en zelfs beproefd om de belegerden tot overgaef te tokkelen, met hun wys te maken dat de hulp, die zy verhoopten, eenige mylen van daer in een hevigen stryd verslagen, en de zege door de zynen behaeld was. Tot teeken der waerheid, liet hy hun de adelaers zien, die op hunne krygsgenooten veroverd waren, en bragt hun zelfs de gevangenen onder 't oog tot meerder bevestiging. Ja, maer door dit laetste bedrogmiddel kwamen juist de baken uit: een der gevangen had de koenheid van luidkeels te roepen dat men hun leugens verkocht, en dat de Romeinen, in steê van verslagen te zyn, het spel gewonnen hadden, waerop hy aenstonds, door de Germanen doorsteken, dood ter aerde viel; doch zulks bekrachtigde te meer zyn getuigenis. Eerlang

[p. 68]

bleek de waerheid ten volle: Vocula naderde, als te erkennen was uit de opgaende vlammen van hoeven en gehuchten, welke hy op zynen doortogt in brand had gestoken. Zoo haest hy in 't gezigt der belegerden gekomen was, deed hy de krygsteekens vast zetten, en gebood er gracht en wal om te slaen, willende, naer gewoonte, eene wykplaets hebben, waer men bagaedje en oorlogstuig in kon brengen, opdat de soldaet onbelemmerd mogt zyn in 't stryden. Doch zulks was alweêr te veel voor de wrevelige krygslieden: zy wilden aenstonds vechten, en, hunnen overste dreigementen doende, gelyk het nu de gewoonte geworden was, weigerden zy zelfs te wachten tot dat zy geschaerd werden, maer vielen in't wild en met vermoeide leden op den vyand aen.

Zulks was Civilis in de hand gewerkt, die zoo wel op de fouten zyner tegenstanders rekende, als op de dapperheid der zynen, en die krygskundig genoeg was om uit 't een en 't ander zyn voordeel te trekken. De Romeinen hadden in 't begin schrikkelyk te lyden, en geen wonder: want, gelyk het gaet, zy die 'tmeeste ongeduld en de grootste moedwilligheid voor 't gevecht getoond hadden, waren nu de lafhertigsten. Had Vocula geen andere man-

[p. 69]

nen onder zyn bevel gehad, daer ware hem niets overgebleven dan maer aenstonds den aftogt te doen blazen; doch gelukkiglyk was 't getal dergenen die hunne pligt verstonden, niet gering, en deze hielden post, malkander aenmoedigend, en de bloodaerts door verwytingen wederhoudend. Onder 't vechten, staken zy gedurig de handen op naer de belegerden, om hun teeken te doen van by te springen. Die van binnen, zagen van op hunne muren het gevaer, en verstaende dat er hulp noodig was, bersten zy op eens uit al de poorten te gelyk, en mengen zich in den stryd.

Nu werd het moeijelyker voor de Bataven, die door dezen uitval dubbel te doen kregen. Nogtans weerden zy zich goed, en de krygskans stond nog altyd gunstig, wanneer, in 't hevigste der worsteling, het peerd van Civilis toevalliglyk struikelde en zyn' ruiter in 't zand wierp, tot groote ontsteltenis van al wat hem omringde. Daer ware juist zoo veel erg niet by geweest, indien hy seffens had kunnen opstaen , zyn' klepper weêr bestygen en zich vertoonen; maer zyne leden waren als ontwricht door den val, en op éénen oogenblik verspreidde zich het gerucht door beide legers dat

[p. 70]

Civilis dood of sterk gewond was. Zulks deed noodwendiger wyze den moed der bataefsche krygers zinken, terwyl het in tegendeel nieuwe krachten gaf aen de romeinsche soldaten. Inderdaed, deze hernemen den stryd met dubbele woede, slaen door de gelederen van hun tegenstanders, ontzetten de legerplaets en dringen er binnen.

Hiermede was 't beleg van Vetera opgebroken. De romeinsche schryvers verwyten aen Vocula dat hy met zyn volk ging uitrusten, alsof alles gedaen was, in stede van den vyand te achtervolgen en hem te vernielen. Maer het is moeijelyk te onderstellen dat deze krygsoverste dus tweemael zyne kans zou verkeken hebben, indien hy niet zelf zoo veel geleden had, dat hy zich genoodzaekt vond zyne manschap te laten adem scheppen. Hoe 't zy, Vocula scheen niet bezorgd dan om de torens en wallen der legerplaets te versterken, alsof er een nieuw beleg ware op handen geweest. Doch nu moest er tevens uitgezien worden naer nieuwe levensmiddelen, want de soldaten hadden sedert lang op klein rantsoen gestaen, ja reeds honger geleden, en nu waren er zoo veel monden meer.

De overste zond dus een aental legerwagens naer

[p. 71]

Nuyss, om koren te halen over land, want van het water waren de Germanen meester, zoodat men langs de rivier niets krygen kon. De wagens vertrokken dan, begeleid door een deel krygsvolk, en alles ging zeer voorspoedig: de eerste toevoer kwam veilig aen, dewyl Civilis van zynen val nog niet volkomen hersteld was. Doch toen deze sedert, weêr te been zynde, vernam dat de korenhalers andermael naer Nuyss vertrokken waren, en dat de meêgaende bende, even als in vollen vrede, haer geweer op de wagens geladen had, en onachtzaem voortslenterde, niet eens bedacht om de krygsteekens naer behooren gade te slaen, liet hy deze goede gelegenheid niet voorby gaen, maer viel hun, tusschen Vetera en Gelduba onverhoeds op 't lyf en zoude hen, verspreid als zy waren, misschien geheel verdelgd hebben, indien de nacht niet was tusschen beide gekomen, en aen 't vechten een eind gesteld had.

De romeinsche bende, zeer gedund, maekte zich de duisternis ten nutte om uit de voeten te geraken, en bereikte met moeite de legerplaets van Gelduba, alwaer nog eenig volk gebleven was om ze te bewaren. Daer waren zy in veiligheid; doch niet zon-

[p. 72]

der vrees voor de verdere opreis: en indien zy reeds met ledige wagens zoo veel spel gehad hadden, wat zou het zyn by het terugkeeren, wanneer een zware lading den togt vertragen, en de taek der soldaten, die den schrik al in 't hert hadden, verdubbelen moest? Zulks zag Vocula wel genoeg in: ook besloot hy, op 't eerste vernemen van 't geen er gebeurd was, de korenhalers met krygsmagt tegen te gaen, om den toevoer te redden. Ten dien einde stelde hy het volk, dat hy meê had gebragt, in de wapens; en, tot meerder verzekering, koos hy uit de vyfde en vyftiende keurbende, die het beleg van Vetera uitgestaen hadden, nog een duizendtal mannen van de woelziekste en de ongehoorzaamste, en voegde ze by zyne andere soldaten: doch zulks viel alweêr kwalyk uit. Daer gingen er meer meê dan hy gevraegd had; en nauwelyks waren zy op weg, of zy sloegen aen 't muiten, en riepen opentlyk dat zy niet meer van zin waren honger te lyden, of zich te laten verraden door hunne oversten; terwyl in tegendeel die in de legerplaets gebleven waren, van hunnen kant morden en klaegden dat men hun getal opzettelyk verminderd had, om hen des te gemakkelyker te laten vermoorden. Hieruit ontstond

[p. 73]

een dubbele oproer: die van binnen riepen Vocula met zyn volk terug, en zy die reeds buiten de legerplaets waren, weigerden van weêr te keeren. Dit alles voorspelde zeker niet dan kwaed, want wat is er anders te verwachten van soldaten die tucht noch overheid eerbiedigen, en geen bevel erkennen dan hunnen eigen wil? Inderdaed, Vocula was zoo haest niet verwyderd, of Civilis omsingelde op nieuw het kamp van Vetera, en hernam het beleg, zoodat al de aengewende moeite der Romeinen weêr verloren was. Maer dit is nog niet al. De bataefsche krygsheld, wetende hoe slecht het onder zyne vyanden gesteld was, volgde hen op met een talryk leger, en nam Gelduba in, alwaer Vocula geweest, doch aenstonds weêr voortgetrokken was naer Nuyss, werwaerts Civilis zich ook begaf, en in de nabyheid dier stad handgemeen werd met de romeinsche ruitery, welke er niet zonder groot verlies van afkwam.

Zulks was genoeg om een nieuwen opstand in het romeinsche leger te verwekken, want de krygslieden hadden nu de gewoonte aengenomen van alle ongevallen of rampen niet hunnen eigen moedwil, maer uitsluitelyk hunne oversten op te laden, en

[p. 74]

op deze het kwaed te verhalen dat zy zich zelven aengedaen hadden. Zy wisten dat er geld gekomen was van Vitellius die, gelyk het in die tyden van bederf gepleegd werd, door schenkaedjen de rhynsche keurbenden op zyne zyde had zoeken te houden. De soldaten dan, die hier onder het bevel van Vocula en van Hordeonius Flaccus stonden, stout weg opgestookt door hunne muitzieke gezellen van Vetera, begonnen te eischen dat men de giften betaelde welke men hun toegezeid had.

Hun woest geschreeuw verschrikte Hordeonius die, uit vrees van meerder onheil, zich haestte om hun 't geld uit te deelen, doch in den naem van Vespasiaen. Hy meende hen aldus tot bedaren te brengen, maer 't was olie in 't vuer gegoten; want nu die booze krygsknechten den buidel gevuld hadden, gaven zy zich over aen slemperyen, dronkenschap en nachtfeesten, waerdoor de hoofden verhit werden, en de oude haet tegen Hordeonius op nieuw ontstak. Geen der oversten dorst het wagen om hen tot den pligt te roepen, want zy luisterden nergens naer, en de duisterheid begunstigde daerenboven hun snood gedrag. Wat doen zy? Zy loopen in dolle woede naer de tent van Hordeonius,

[p. 75]

sleepen hem uit zyn bed naer buiten, en leggen hem daer den kop voor de voeten, zonder dat er iemand beproefde om hen tegen te houden. Hiermede was hun moed nog niet gekoeld: neen, zy hadden reeds den naem van Vocula in den mond, en zouden hem ongetwyfeld op dezelfde wyze omgebragt hebben, had hy 't gevaer niet ontweken. Maer gelukkiglyk hoorende wat er gaende was, stak hy zich met der haest in een slavenkleed, en raekte uit de voeten terwyl het nog donker was.

De nacht ging door in allerhande balddadigheid. Maer wanneer het dag was geworden en dat de hoofden uitgegist waren, erkenden de woestaerts halveling hun ongelyk, want nu bevonden zy zich zonder raed- of leidsman, en zulks is het ergste kwaed dat een leger kan overkomen. Verschrikt voor den vyand, en geen vertrouwen meer hebbende in hunne eigene krachten, veerdigden zy eenige officieren af tot onderscheidene volken van Gallië, om deze door brieven te smeeken dat zy wilden manschap en geld bezorgen. Middelerwyl, en als meenden zy hun misdryf te verbergen onder den dekmantel van getrouwheid, staken zy overal de beelden van Vitellius weêr op, ofschoon zy zeer

[p. 76]

wel wisten dat deze keizer, gelyk vroeger gezegd is, dood en begraven was.

Maer deze krygsteekens konden hun geen sterkte byzetten, en het bleek welhaest dat wederspannige soldaten nergens goed voor zyn; want toen zy den volgenden dag door Civilis aengerand werden, sprongen zy roekeloos in de wapens, doch wierpen die even zoo haestig weg, en zochten hunne behoudenis in de vlugt.

Daer was niets anders van te verwachten. Maer de schande en de tegenspoed deden hen eindelyk de oogen openen, en baerden tweedragt onder de muiters, zoodanig dat een groot deel van hen, door berouw getroffen, zich van de andere afscheidden, en vrywillig onder de gehoorzaemheid van Vocula wederkeerden. Deze dierf dan ook weêr voor den dag komen, stelde zich aen hun hoofd, deed hun den eed van getrouwigheid aen Vespasiaen vernieuwen, en leidde ze aenstonds naer Mainz, dat door Germanen belegerd was. Toen zy daer aenkwamen, was het beleg reeds opgebroken; want het waren slechts landloopers, meer op buit gescherpt dan op geregeld krygsbedryf, die de stad ontrust hadden, en thans geladen naer huis keerden. Maer onder

[p. 77]

weg werden zy onvoorziens door de Romeinen aengevallen, en een deel van hen betaelde 't met den dood⁽¹⁾.

(1) Tacit. Hist. lib. IV.