Vaderlandsche historie. Deel 2

[p. 33]

Derde hoofdstuk.

vervolg van den opstand der batavieren.

Het jaer 69 na Christus geboorte.

Hordeonius Flaccus, die met inwendig genoegen het spel had zien beginnen, meenende dat Civilis opregt Vespasiaens gezind was, en niet werkte dan om de party van Vitellius tegen te gaen, stond deerlyk versteld, wanneer men hem boodschappen kwam dat de Batavieren twee blokhuizen overweldigd, de krygsbenden verslagen, en tot den laetsten Romein toe uit hun land gedreven hadden. Nu zag hy, als het te laet was, waer de beweging van Civilis heen wilde, maer dacht ze nog te kunnen stuiten, met spoedige maetregelen te nemen. Hy zond dan een' bode aen Mummius Lupercus, die met twee legioenen te Vetera lag⁽¹⁾, en beval hem zyne manschap tegen den vyand op te leiden. 'T is waer, die twee legioenen bestonden ter nauwernood uit

(1) Zie de aenteekening op bl. 26. Namelyk de Romeinen hadden te Vetera eene legerplaets of kamp, alwaer de keurbenden gewoonlyk den winter doorbragten, digt by den Rhyn.

[p. 34]

vyf duizend man; maer de Ubiërs⁽¹⁾ en die van Trier bragten hulp by, en daer was zelfs eene bende van bataefsche ruitery aen de hand, die ook bereid scheen om meê te vechten. By deze laetsten echter was het bloot geveinsdheid; zy waren in hun hert voor Civilis, en gelieten zich als of zy 't met de Romeinen hielden, om hun zoo veel te meer kwaed te doen, met te midden van 't gevecht zelf af te vallen. Intusschen, Mummius Lupercus wist van 't verraed niet, en meenende thans volk genoeg te hebben, leidde hy zyne soldaten uit hun legerplaets, regt naer den vyand.

Civilis was niet ver te zoeken, want hy had er moed op gekregen, en kwam zelf vooruit getrokken, staet makende op eene nieuwe overwinning. Men zag hem omringd van romeinsche krygsteekens te voren veroverd, waerdoor hy de zynen opwekte tot dapperheid, met hun de behaelde viktorie indachtig te maken, en de vreemdelingen den schrik aenjoeg, door het geheugen aen hunne vroegere nederlaeg. Zyne moeder en zusters, alsmede de vrouwen en kinderen der andere stryders, kwa-

(1) Zie eerste Deel, bl. 290.

[p. 35]

men achteraen, naer het oud germaensch gebruik⁽¹⁾, om onder 't vechten de mannen tot de zege aen te sporen, en die uit blooheid den rug mogten keeren, beschaemd te maken. Weldra kwam het tot een treffen: daer ging onder de Batavieren een luid geschreeuw op, waer het huilen der vrouwen tusschen gierde, dat het ysselyk was om hooren. De Romeinen, van hunnen kant, verhieven ook wel de stem, maer flauw en zonder geestdrift, want de vrees zat er al in.

Wat was het dan, wanneer zy op eens hunnen linken vleugel zoo goed als gebroken zagen, door den afval der bataefsche ruiterbende, die in den vollen kryg tot Civilis overliep en, dadelyk omkeerende, de romeinsche soldaten in de lenden viel? Nu begon de krygskans te wanken: de keurbenden hielden nog eenigen stand, en verweerden zich zoo goed zy konden; maer de Ubiërs en Trevieren, die om hunne eigen belangen niet vochten, gaven het op. Zy verspreidden zich wyd en zyd over het veld; en terwyl een deel der Batavieren hun op de hielen zaten, om ze neêr te hakken, hadden 't de legioenen

(1) Zie eerste Deel, bl. 24.

[p. 36]

voor een oogenblik minder druk, waer zy dan ook gebruik van maekten om naer hunne legerplaets te wyken, en 't gelukte den meesten hoop, ofschoon met groote moeite, in 't kamp van Vetera te geraken.

Terwyl Civilis hier aldus bezig was met de romeinsche adelaers de vleugels te korten, kwamen zyne boden te Mainz aen, en vonden daer de acht bataefsche kohorten gereed om naer Italië weder te keeren, alwaer Vitellius hen geroepen had om zyne party te ondersteunen tegen die van Vespasiaen. Hy had hen weten te winnen door schoone beloften, en wat scheelde het hun wien van twee zy dienden, als zy maer goed betaeld wierden? Doch nu vernamen zy wat er in hun land was omgegaen, en hoe daer de Romeinen uit verdreven waren geworden, door de dapperheid van Civilis bygestaen van gansch de natie. Deze tyding ontstak hunne boezems, en op den zelfden stond zwoeren zy de vryheid van hun vaderland te gaen handhaven tegen alle vreemde overmagt:

Dit besluit, met geestdrift genomen, was juist zoo gemakkelyk niet in de uitvoering; want Hordeonius Flaccus lag te Mainz met twee keurbenden;

[p. 37]

en eene andere legerde te Bonn onder het bevel van Herennius Gallus, die niet alleen de Bataven den doortogt beletten, maer zelfs hen tusschen twee vuren stellen kon, en hunnen afval duer betaeld zetten, indien Hordeonius Flaccus een krachtdadig man geweest was. Maer deze laetste, altyd wankelend en twyfelmoedig, wist niet wat doen. Eerst schreef hy aen Gallus van de afwykelingen tegen te houden, tot dat hy ze van achter kon aenvallen; doch des anderdags liet hy weêr zyn opzet varen, en vermaende zynen ambtgenoot, by nadere brieven, van ze maer door te laten. Intusschen kwamen de bataefsche ruiters te Bonn, en kozen iemand onder hen die goed ter tael was, om den romeinschen overste te gaen spreken. Hy moest zeggen: ‘dat zyne medemakkers geen kwaed in den zin hadden, maer alleenelyk naer huis wilden keeren, omdat zy den krygsdienst en den oorlog moede waren. Wederstond hun niemand, zy zouden in vrede voorby trekken; doch indien hun de weg met geweld betwist wierd, dan zouden zy beproeven om hem met het stael open te maken.’

Herennius Gallus hoorde wel dat het meenens was, en zou liefst den doortogt gedoogd hebben,

[p. 38]

om met die stoute kerels geene moeijelykheid te hebben. Maer zyne soldaten wilden vechten, en dwongen hem, als 't ware, om de krygskans te wagen. Het gebeurde dan zoo: de poorten der legerplaets werden geopend; de keurbendelingen, ten getale van dry duizend, schaerden zich in slagorde, en ondersteund door eene menigte van zoetelaers en landlieden, die by het kamp hun brood wonnen, alsmede door eenige ongeoefende hulptroepen, beproefden zy om de aendringende Batavieren, welke op verre na zoo talryk niet waren, in eenen kring te sluiten.

Zulks ware zoo slecht niet overleid geweest, indien men met nieuwelingen had te doen gehad; doch de bataefsche ruiters wisten wat kryg voeren was. Zy vereenigden zich op het oogenblik in een digtgesloten dryhoek, en vielen zoo onversaegd de Romeinen op het lyf, dat zy met den eersten schok de gelederen doorbraken, en verzekerd waren van de overwinning. Inderdaed, al wat uit de voeten kon, nam de vlugt; de keurbende zelf week achteruit, en zocht redding in de legerplaets; doch, wyl de aftogt zonder orde geschiedde, waren de poorten niet groot genoeg om de bedremmelde sol-

[p. 39]

daten te slikken, en daer sneuvelden er zoo veel, dat hier en ginds de grachten van het kamp met lyken gevuld werden. Ja de wanorde en de schrik waren zoo groot, dat de een op den anderen viel, en dat zy malkander doorstaken, alsof zy den vyand de moeite wilden sparen van de slagting te voltooijen.

De verwinnaers moesten nu niemand meer te voet vallen om den doortogt te verkrygen, en zetten ongestoord hunne reis voort. Keulen, alwaer eene romeinsche volkplanting was, lieten zy op zyde, niet uit vrees van er niet door te geraken, maer om niet weder geweld te moeten gebruiken, indien men daer ook dwaes genoeg mogt zyn om hun den weg te willen afsnyden. Zoo bereikten zy dan eindelyk het land der Bataven, en stelden zich gereedelyk onder het beleid van Civilis, die nu waerlyk zeggen mogt dat hy aen het hoofd van een magtig leger stond.

Intusschen deze magt maekte hem niet roekeloos; hy wist wel dat tegen de Romeinen oorlog voeren geen kinderspel was, maer dat er voorzigtigheid en overleg toe behoorde om het vol te houden. Derhalve meende hy nog te moeten veinzen;

[p. 40]

en om den vyand des te beter te begoochelen, deed hy al zyne mannen zonder onderscheid verklaren dat zy het met Vespasiaen hielden, en geen anderen keizer erkenden. Vervolgens zond hy naer Vetera, om de twee keurbenden die daer legerden, tot dezelfde party over te halen, als zullende zy op die voorwaerde voortaen goede vrienden zyn.

Deze nieuwe krygslist lukte niet. De romeinsche bevelhebbers gaven voor antwoord, ‘dat zy van geenen vyand of oproermaker raed ontvongen; dat Vitellius hun vorst was, wien zy tot den laetsten adem getrouw wilden blyven, en dat de bataefsche overlooper, in stede van zich met de zaken van Roomen te bemoeijen, zich gereed mogt houden om de verdiende straf te ondergaen.’

Na zulk een antwoord, bleef er Civilis niets meer over dan de wapenen weêr op te vatten, en Vetera opentlyk aen te randen, wat dan ook dadelyk besloten werd. Terwyl hy gereedschap maekte, en de hoofden zyner Batavieren in gloed zette, kwamen er van over den Rhyn hulpbenden aengesneld, die gezonden waren van de Tenchters en de Bructeren⁽¹⁾; en ter zelver tyd gingen er boden van

(1) Deze laetsten bewoonden het land van Westfalen. De andere waren overblyfsels van de Tenchters die vroeger door Cesar zoo schrikkelyk mishandeld en, buiten hunne ruitery, byna allen vermoord waren Men bedenke welken wrok die overblyvenden tegen de Romeinen moesten hebben. Zy woonden toen, naer 't schynt, in het land van Kleef, en gedeeltelyk in het hedendaegsch Overyssel. - Zie ons eerste Deel, bl. 139 en 140.

[p. 41]

Civilis wege naer Germanië, ten einde de volkeren daer op te schudden, en ze uit te noodigen om deel te komen nemen aen den buit en den roem, die in België eerlang zouden behaeld worden.

Al deze toebereidsels waren aen de twee legerhoofden van het kamp van Vetera, Mummius Lupercus en Numisius Rufus⁽¹⁾ niet onbekend, weshalve deze aldra hunne maetregelen namen om eene belegering uit te staen. Ten dien einde deden zy den wal en de muren der legerplaets in goeden staet stellen, en meteen al de huizen slechten die rondom het kamp stonden, opdat er de vyand niet

(1) Van dezen laetsten wordt vroeger door den romeinschen geschiedschryver geen gewag gemaekt. Misschien was Numisius tot dan toe afwezig, of heeft men zyn' ambtgenoot alleen genoemd, omdat deze het meest te zeggen had.

[p. 42]

in nestelen zou. Deze huizen, in vry groot getal, meest bewoond van kooplieden en zoetelaers die gemeenlyk de legers volgden, maekten eene soort van voorstad uit; want, daer de romeinsche kampen, ten minste in onderworpen landen, bestendig op dezelfde plaets bleven, mag men die als kleine steden of vestingen aenzien⁽¹⁾.

Dit opruimen van den omtrek was zeer goed ingezien. Maer de romeinsche krygsoversten toonden dezelfde voorzigtigheid niet in het stuk der levensbehoeften. Zy lieten de soldaten in de afgebroken huizen en het naburig veld alles uit- en leegplunderen, zoodat al de voorraed aen graen en andere eetwaren, die, behoorlyk ingezameld, het leger een geruimen tyd had kunnen spyzen, nu op weinige dagen verdaen, ja roekeloos verkwist werd.

Het duerde niet lang of Civilis naderde om Vetera te bestormen. Hy zelf bevond zich aen 't hoofd

(1) Daer zyn zelfs steden in ons land, die men meent haren oorsprong verschuldigd te wezen aen zulke romeinsche legerplaetsen, Tongeren by voorbeeld, Bergen, en andere. En alhoewel men daer juist geen zekerheid van heeft, blyft het niet te min zeer waerschynlyk.

[p. 43]

zyner wakkere Batavieren, wier benden zoo veel als het midden des legers uitmaekten, terwyl de germaensche bondgenooten den Rhynoever links en regts gingen beslaen⁽¹⁾. Deze laetsten hadden hunne krygsteekens meêgebragt, alwaer wolven en ander gedierte op verbeeld was; maer de Bataven voerden de eigen standaerts, waer zy in de romeinsche legers zoo lang onder gevochten hadden, zoodat deze aenval tevens het uitzien had van eenen vreemden oorlog en van een' burgerkryg, tot meerder ontzetting van die binnen in 't kamp waren. Dit kamp was geschikt voor twee keurbenden, dat is meer dan twaelf duizend man, en dus van een uitgebreiden omvang. Doch nu moest het verdedigd worden door, ten hoogste genomen, vyf duizend stryders, die groote moeite zouden hebben om op

(1) Zie hier hoe men dat verstaen moet. Het romeinsche kamp van Vetera lag en stond byna tegen den Rhyn, en werd van achter door den stroom beschut, die zeker ookal diende om levensbehoeften aen te voeren. Civilis nu kwam met zyn Batavieren het legerveld als van voren aenranden, terwyl zyne hulpbenden te wederzyde van het kamp op den oever der rivier stand namen, zoodat de Romeinen nagenoeg ingesloten wierden.

[p. 44]

alle punten den storm af te weren. Daerenboven was de legerplaets ligt genaekbaer, en niet byzonder sterk; want keizer Augustus, die ze daer gevestigd had om de Germanen in den toom te houden, meende van de Batavieren niets meer te vreezen te hebben, en had nimmer gedacht dat de romeinsche soldaten daer vroeg of laet konden belegerd worden door de landzaten zelf.

Doch dit was nu zoo, en weldra werd het kamp langs twee kanten te gelyk aengerand, hier, door de Germanen; ginds, door de Batavieren; want beide volken wilden doen zien dat zy in dapperheid elkander gelyk stonden. De pylen en werpschichten snorden door de lucht in zulke menigte, dat er geen vogel zou doorgeraekt zyn: jammer maer, de meeste gingen verloren, of bleven hangen in de torens en de kanteelen der vesten, van waer de belegerden, met meer gemak naer onder werkende, de aenvallers zware steenen op den kop wierpen en veel wonden toebragten. Zulks was maer een begin en eene eerste beproeving; doch nu ging er op eens een ysselyk geschreeuw op, en van alle kanten werden ladders tegen den wal opgeregt, langs welke de bestormers naer boven klommen,

[p. 45]

terwyl anderen, nog onversaegder, over de schilden die hunne spitsbroeders, als een dak, boven hunne hoofden tegeneen gesloten hielden, den muer opklauterden, en eenigen zelfs zyn kruin bereikten. Maer men ging hun daer zoo fors, met zweerden en ander wapentuig, te keer, dat zy van boven nedertuimelden, en voorts met pylen en speren overstelpt wierden. Men ziet, de Romeinen verweerden zich dapperlyk. Het is waer, zy werden geholpen door eene menigte van zoetelaers en slaven, die in tyds de wyk genomen hadden naer de legerplaets, en thans eene hand konden uitsteken om het noodige aen te brengen, en zelfs meê te vechten waer de kans wankte.

Intusschen, de Batavieren en hunne bondgenooten gaven 't niet op, maer beproefden een ander middel: namelyk zy bestonden een stormgevaerte te maken, gelyk zy de Romeinen meer dan eens hadden zien gebruiken, en leerden van eenige overloopers en krygsgevangen hoe dat samengesteld wierd en in zyn werk ging. Zy timmerden dan met der haest eene soort van brug, die op wielen voortliep en lot tegen den wal gestooten werd. Boven op, stond het vol mannen die op de belegerden

[p. 46]

schoten, terwyl anderen, onder de brug in veiligheid, hun best deden om den muer der vesting te verbreken. Hadden zy hier slechts een halven dag konnen meê voortgaen, die van binnen zouden het zeker te kwaed hebben gekregen; maer het gevaerte was gebrekkelyk saemgeklonken, en kon ter nauwernood de manschap dragen, zoodat het al haest bezweek en in duigen viel, wanneer de belegerden hunne blyden of slingertuigen in gang zetten, waer zy groote stukken rots meê uitwierpen, die alles verbryzelden en deden instorten. Omlaeg ging het niet beter, alwaer de bestormers achter blinden en rysbossen vochten, om met breken en beuken eene bres in den muer te krygen. Niemand zou van rusten gesproken hebben, zoo lang hy armen aen 't lyf had; doch men wierp hun van boven geheele bussels brandende spiessen naer het hoofd, die 't vuer aen de planken en de takken staken, en de stryders zelf zouden verslonden hebben, waren deze niet achteruit geweken.

Civilis begreep dus welhaest dat er hier met geweld niet veel te winnen of te hopen was. Hy had, 't is waer, meer dan eens in het open veld de romeinsche keurbenden overrompeld, en blyken ge-

[p. 47]

geven dat het hem of de zynen aen geenen moed of krygsbeleid mangelde, waer de overwinning meê behaeld wordt. Maer om eene legerplaets stormenderhand in te nemen, daer was groote toestel en voorraed aen oorlogstuig toe noodig, en eene byzondere kunst, die slechts door lange ondervinding verkregen wordt, en tot dus verre zoo wel aen de Batavieren als aen de Germanen ontbrak. En inderdaed, men leest dat de Romeinen van vroegeren en lateren tyd op het slagveld vry dikmaels de nederlaeg hebben gehad; maer de geschiedenis levert ter nauwernood een enkel voorbeeld op van eene romeinsche legerplaets, die door den vyand verkracht en vermeesterd werd, zoodanig wisten zy die te bevestigen en tegen den aenval te verdedigen.

De bataefsche opleider zag er dan van af; maer wetende dat er in het kamp weinig eten was, en vele onnutte monden, werd hy te rade om het uit te hongeren, en gaf bevel van den storm te staken en zich tot beleg te keeren. Hy rekende daerby op verraed, inzonderheid van den kant der slaven die binnen waren, en op wier trouw, in eenen oogenblik van gebrek, niet veel staet was te maken, voor het overig afwachtende wat tyd en omstandighedeu

[p. 48]

zouden meêbrengen, om er zyn gedrag naer te regelen.

Dit beleg duerde zeer lang, ondanks al de moeite die de Romeinen aenwendden om het doen op te breken. Het is niet dat er aen den Rhyn geen volk genoeg was om de soldaten van Vetera te verlossen, en zelfs om Civilis met zyn bondgenooten te overmannen; maer de zwakheid, de besluiteloosheid van Hordeonius Flaccus verlamde de magt der Romeinen. Daerby kwam dat de meeste officieren Vespasiaensgezind waren, terwyl de soldaten het met Vitellius hielden, waeruit noodwendiger wyze wantrouw ontstond tusschen de hoofden der legers en hunne onderdanen, en, als gevolg daervan, gedurige twist, ja oproer en gewelddadigheid onder't krygsvolk, wat alles te samen hoogst rampzalig was voor de romeinsche belangen, maer byzonder gunstig voor de onderneming van Civilis.

Hordeonius Flaccus tyding ontvangen hebbende van hetgeen er omgegaen was, zond aenstonds renboden naer Gallië om hulp, en stelde zyne beste soldaten onder het beleid van Dillius Vocula, bevelhebber der achttiende keurbende, met last van zich langs den Rhynoever naer Vetera te spoeden,

[p. 49]

en de belegerden uit den nood te trekken. Hy zelf kwam achterna, bevreesd voor het krygsvolk dat schrikkelyk op hem gebeten was, en hem niet alleen van lafhertigheid beschuldigde, maer zelfs van verraed, ja zoo ver dat er reeds gesproken werd van hem dood te slaen. Ondertusschen, men bereikte Bonn, alwaer Dillius Vocula, misschien niet sterk genoeg om voort te trekken, zynen generael wilde afwachten. Doch hier werden de soldaten nog woedender, als zy de plaets zagen waer, kort te voren, Herennius Gallus was verslagen geworden door de bataefsche ruiters. Zy legden de schuld dier nederlaeg op hun krygshoofd, en zegden opentlyk dat hy den oproer der Bataven begunstigde, dewyl hy anders wel maetregelen zou genomen hebben om dien te dempen. De razerny nam dus al meer en meer toe, en Flaccus wist niet wat doen om de gemoederen te stillen; maer gelukkiglyk voor hem was Vocula een man van verstand, stoutmoediger van aerd, en derhalve bekwamer om de muitzieke krygslieden tot pligt en reden terug te brengen. Hy sprak hen dan aen met een streng gelaet, toonde hun dat zy ongelyk hadden, veroordeelde een' der belhamels tot de doodstraf, en deed die, ondanks

[p. 50]

het schreeuwen en tieren van den pligtige, op 't oogenblik uitvoeren. Dit voorbeeld joeg de kwaedwilligen schrik aen en versterkte de goeden, welke daerdoor zoodanig met Vocula ingenomen werden, dat zy hem eenpariglyk tot opperhoofd vroegen. Zulks was zeker geene eer voor Flaccus; doch, om niet erger te varen, stemde hy er gereedelyk in toe, gaf het hoogbewind der zaken aen den kloekmoedigen hopman over, en ging scheep op den Rhyn, met het voornemen van het leger stillekens op te volgen.

Dit gebeurde tusschen Bonn en Keulen. Men ziet wel uit dit enkel voorbeeld dat het in de romeinsche legers niet meer ging als ten tyde van Cesar; in stede van te gebieden, moeten thans de krygshoofden gehoorzamen, iets wat noodwendiger wyze tot den val des ryks strekte, want daer de onderdanen meester zyn, ligt welhaest de Staet overhoop; en het kwaed is nog erger in het leger, dat zonder eene strenge tucht en volstrekte onderworpenheid van de soldaten aen hunne oversten, niet bestaen kan. Het is waer, alles werkte hier samen om de krygslieden kwade zinnen te geven: zy werden niet betaeld; de levensmiddelen ontbraken; de

[p. 51]

Galliers, door 't voorbeeld der Bataven stout ge worden, weigerden de gewoone schatting en wilden geene manschap leveren; eindelyk de Rhyn was bykans zonder water, waerdoor de toevoer der granen nog moeijelyker werd, terwyl men zich genoodzaekt vond by al de ondiepten wachten te plaetsen, om de Germanen te beletten van over te komen, zoodat het getal der eters naest de behoefte nog aengroeide. Dit droog worden der rivier, een zeldzaem voorval in deze streken, ontstelde inzonderheid de onwetende krygsknechten: hun dacht dat de stroomen zelf, die het romeinsche ryk zoo lang begrensd hadden, nu ookal hunnen dienst weigerden en, in hunne heidensche ligtgeloovigheid, zagen zy er een teeken in van de gramschap der goden.

Intusschen zetten zy moedeloos en al morrende den togt voort, en kwamen ten laetste te Novesium, dat is Nuyss by Dusseldorp, alwaer de zestiende keurbende zich by hen vervoegde, en waer Herennius Gallus, dien wy vroeger reeds leerden kennen, het bevel gedeeltelyk overnam, om den last van Vocula te verminderen. Nu waren zy digt genoeg by den vyand; doch de twee oversten dorsten het

[p. 52]

niet wagen om hem aenstonds tegen te trekken, en sloegen zich neêr te Gelduba⁽¹⁾, met het inzigt van door wapenoefeningen, en door de onderscheidene werken die 't vestigen en verschansen van eene legerplaets medebragt, den soldaet weêr vlytig te maken, en hem tevens te leeren onderdanig wezen. Voorts wilden zy hem nieuwen moed doen krygen door den roof en de plundering, weshalve Vocula een deel van het krygsvolk op het grondgebied der Gubernen⁽²⁾ leidde, die met Civilis verbonden waren, en hun land liet verwoesten, terwyl het overige met Gallus in de legersteê bleef.

Dit alles was goed genoeg overlegd; doch nu werd op nieuws de krygstucht den bodem ingeslagen door een onvoorzien toeval. Het gebeurde dat een schip, met koren geladen, niet ver van Gelduba in den ondiepen Rhyn bleef steken, waerop da-

(1) Dat is de plaets waer heden nog het pruisisch dorp Gelb staet, niet ver van Creveld en van Linn, op den linken oever des Rhynstrooms.

(2) De Gubernen of Gugernen worden by Plinius (IV, 17 alias 31) tusschen de Ubiërs en de Batavieren geplaetst. Zy woonden in het hedendaegsche Gelderland. Zie ons eerste Deel, bl. 291.

[p. 53]

delyk de Germanen van den anderen kant kwamen toegeloopen, en, met vereende krachten, het schip naer hunnen oever zochten te slepen, om het leeg te maken. Zulks kon Gallus niet stilzittend nazien, maer zond eene bende uit om de barbaren te verjagen en hun den buit te ontweldigen; doch het gelukte niet. De Germanen vochten zoo dapper, dat hunne tegenstanders het te kwaed kregen, het schip moesten opgeven en met verlies van veel volk het veld ruimen.

Hadden zy nu deze nederlaeg aengezien als eene welverdiende straf voor hun vroegeren moedwil, het kwaed ware zoo groot niet geweest, en had hun kunnen dienen tot een les voor het toekomende. Maer het was er zoo ver van daen, dat zy integendeel de schuld op Gallus legden, en harder dan ooit begonnen te schreeuwen tegen hunnen veldheer, als moest hy verantwoorden voor hunne lafhertigheid. Zy waren verraden, en wel vooreerst door Hordeonius Flaccus; maer Gallus had het uitgevoerd, en dien zouden zy 't wreken. Ja, zy waren er zoo zeker van, dat zy in hunne verwoedheid regt naer de tent van den hoofdman liepen, hem daeruit sleurden, met slagen overlaedden, en hem de

[p. 54]

kleederen van 't lyf scheurden, eischende dat hy zeggen zou wie hem het schelmstuk had ingegeven, hoe veel geld hy er voor ontvangen, en wie hem daer toe de hand geleend had. Zoo handelt de blinde menigte, zelfs in onze tyden: alle kwaed vermoeden, hoe ongegrond, hoe ongerymd ook, wordt zekerheid in hare oogen, en zoo ziet men soms, voor eene ingebeelde misdaed, niet alleen menschen die eenige reden van argwaen gegeven hebben, als hier de romeinsche krygsoversten, maer de deftigste lieden zelf en die den algemeenen eerbied overweerdig zyn, in eenen oogenblik van opbruisching, aen de volkswoede geslagtofferd worden.

Herennius Gallus vreesde voor zyn leven, dat werkelyk groot gevaer liep. Hy zag wel dat hy, met zich te ontschuldigen, geen gehoor zou gevonden hebben, want als het gemeen aen 't razen is, luistert het naer geen reden. Hy dacht dus dat het best was zich pligtig te erkennen, zoo nogtans dat hy de eerste schuld op den afwezigen Hordeonius wierp. Daermeê koelde de moed der soldaten een weinig, en zy legden hem in de boeijen; doch middelerwyl kwam Vocula weêr in de legerplaets, en hoorende

[p. 55]

wat er geschied was, werd hy ontsteken in gramschap tegen het lafhertige en balddadige krygsvolk. Op staende voet verloste hy zyn' medeambtenaer, en des anderdags deed hy de aenstokers van den oproer in hechtenis nemen, en door hunne eigen spitsbroeders het hoofd afslaen, zonder dat er iemand het hert had van tegen te spreken; want zoo stout als zy waren met den overste die hen vreesde, zoo bloo werden zy voor Vocula, die toonde dat hy hun meester was.

Terwyl de Romeinen aldus hunne eigene zaken bedierven, ging Civilis altyd voort met zich te versterken. Geheel Germanië, althans al de volken die by den Rhyn woonden, hadden de oproersvaen uitgestoken, en zonden dagelyks nieuwe manschap naer Civilis, die weldra zoodanig veel krygers onder zyn bevel had, dat hy niet wist hoe hun werk te geven. Hy zond er een deel van in het land der Ubiërs⁽¹⁾ en in dat der Trevieren, en liet hen daer buiten en plunderen, tot straf dier twee volksgemeenten die nog steeds met Roomen in verbond

(1) Deze bewoonden Keulen en de omstreek. Zie eerste Deel, bl. 291.

[p. 56]

bleven. Een ander deel trok de Maes over, en drong door tot by de Menapiërs en de Morinen, overal verwoesting stichtende en, wat tilbaer was, stelende, zoo lang de inwoonders zich niet bereid toonden om het romeinsche juk af te schudden. Van zynen kant besloot Civilis de omsingelde legersteê andermael te bestormen; want hy zocht er meester van te worden, eer dat Vocula met zyn keurbenden de belegerden ter hulp kwame, waerdoor hy tusschen twee vuren zou gestaen hebben. Alle wegen en toegangen in het ronde werden zorgvuldig bezet, opdat die van binnen geene kennis mogten krygen van den naderenden onderstand; vervolgens wees Civilis ieder zyn werk aen, en weldra was alles in gang. De Batavieren hadden last om de oorlogstuigen aen te voeren, terwyl de overrhynsche Germanen, zoo vol drift dat er geen tegenhouden aen was, maer dadelyk zouden storm loopen. Dit geschiedde. Op alle punten te gelyk vallen zy op den wal aen, vullen de grachten, werpen 't paelwerk om, en porden naer boven om by den vyand te geraken en hem te vernielen. Moed was er niet te kort; want al stortten zy met honderden naer beneden, doorpriemd of verplet door de bele-

[p. 57]

gerden, daer stonden er altyd tien voor één te branden om de plaets der gesneuvelden in te nemen, en Civilis liet ze maer gaen, want hy had volk genoeg om geene manschap te moeten sparen.

De nacht zelf stelde geen eind aen 't gevecht. De Germanen bragten hout by, en staken er 't vuer aen om den omtrek te verlichten en onder het geflikker der vlammen den aenval voort te zetten. Doch zulks diende hun tot schade; want zy zagen tot boven niet, en wierpen hunne schichten verloren, terwyl de Romeinen, het licht der brandende houthoopen zich ten nutte makende, des te wisser troffen, en mikken konden op zulken die door stoutheid of eereteekens boven anderen uitstaken. Civilis welhaest de hindernis merkende, deed de vuren blusschen, en liet het gevecht in 't donker zynen gang gaen. Doch nu werd de verwarring nog grooter; de lucht weêrgalmde van 't geraes en 't getier; de bestormers, geene hand voor hun oogen ziende, streden in 't wild zonder veel kwaed te doen; de belegerden, in tegendeel, zich beter op het gevaer verstaende, rigtten zich naer den kant waer zy hoorden dat de aenval sterkst was, en wierpen daer zware steenen naertoe. Elders, waer zich ladders

[p. 58]

verhieven, en de vyand tegen de kanteelen opklom, stieten zy hem neêr met hunne schilden, en schoten hem pylen in den rug. Onderscheidenen zelfs, die de kruin der verschansing reeds bereikt hadden, werden met daggen doorboord, en tuimelden zielloos naer beneden.

Eindelyk brak de dageraed aen, en toen bleek het met welke hardnekkigheid de Germanen gevochten hadden. Nu werden er nieuwe middelen aengewend om de romeinsche vesting te overweldigen. Namelyk de Batavieren hadden een houten toren van twee verdiepingen samengesteld, en rolden dien tot tegen de hofpoort⁽¹⁾, omdat de grond daer vlakker was. Dan begonnen zy van onder te werken met den stormram, terwyl anderen, van op de zoldering, alles wat wonden en moorden kon naer de belegerden wierpen. Maer deze hadden zich tegen zulk oorlogsgevaerte, toen ter tyd zeer gebruikelyk, voorzien. Zy gingen het te keer met zware balken, waermeê zy zoo geweldig op den to-

(1) Dat is de voornaemste ingang van de legerplaets, die altyd vier poorten had. By de hofpoort stond het practorium of de tent des oversten, waerom zy dan ook porta praetoria hiet.

[p. 59]

ren beukten, dat deze eerlang uit zyn gewrichten raekte, en in duigen viel tot verderf van velen die er op en onder stonden. Te midden der verwarring die daeruit volgde, deden de belegerden eenen hevigen uitval, waer nog menige Germanen en Bataviers by omkwamen. Maer wat voornamelyk den moed dier laetsten deed zinken, was een ongewoon oorlogstuig, waer de Romeinen zich in dien eigen oogenblik van bedienden. Namelyk zy hadden op hunnen wal een langen wapper gevestigd, aen een eind voorzien van kromme haken, en hebbende aen 't ander eind een zwaer gewigt, dat zich naer voor en naer achter liet schuiven. Dezen boom deden zy overslaen naer den buitenkant, alwaer hy een of meer mannen onverwachts opgreep, en, met het terughalen van 't gewigt, die in de lucht hief, om ze vervolgens in het kamp zelf neêr te werpen. Zulk afgrysselyk werktuig verschrikte de belegeraers, die 't bloed in hun aders voelden stremmen, wanneer zy aldus hunne krygsgenooten zagen opvangen en wegvoeren. Van dat oogenblik was hunne magt gebroken, en Civilis merkte het zoo wel, dat hy aenstonds het gevecht deed staken, zonder nogtans van het beleg af te zien⁽¹⁾.

(1) Tacit. Hist. lib. IV.