Vaderlandsche historie. Deel 1

Negende hoofdstuk.
Opkomst en voortgang van het christendom in België.

Wy weten met geene zekerheid het juiste tydstip wanneer het christelyk geloof in onze gewesten is beginnen gepredikt te worden. De gedenkstukken, waeruit wy zulks zouden kunnen leeren, zyn in de

[p. 294]

volgende tyden al vroeg vergaen, te midden van de verwoestingen waer ons land zoo dikwyls in de eerste eeuwen heeft aen bloot gestaen. De levens der Heiligen welke het Evangelie aen de Belgen eerst zyn komen prediken, en die hun bloed voor het geloof van Jesus-Christus hebben gestort, zyn niet dan lang daerna geschreven geworden, en berusten, in vele byzonderheden, niet dan op volksoverleveringen. Intusschen valt er niet te twyfelen of daer waren van in de eerste tyden af vele christenen onder de soldaten, welke in groote menigte den oever des Rhyns bezet hielden, en het Ryk bewaerden tegen de invallen der germaensche volkeren. Van hen zullen dan wel de inwoonders onzer gewesten de eerste begrippen van het christelyk Geloof ontvangen hebben. Daerenboven, de nauwe gemeenschap die de Belgen met Italië hadden, en de yver der eerste apostelen doen ons te regt denken dat ten minste eenige streken van België al zeer vroeg het christendom gekend hebben.

Onder de oudheden, welke men op verschillende plaetsen, doch vooral aen de kanten van Nymwegen, uit de aerde opgegraven heeft, als steenen, lykbussen, ringen, vazen en andere voorwerpen

[p. 295]

tot den romeinschen huisraed behoorende, zyn er niet weinige waerop men duidelyke teekens van het christendom erkent. Sommigen zyn gemerkt met een kruis; anderen dragen het beeld van een anker dat de christelyke hoop aenduidt; van een lam beteekenende het goddelyk slagtoffer voor 's menschen zaligheid opgedragen; van een schip, het zinnebeeld der Kerk in wier schoot, gelyk eertyds in de ark van Noë, alleen redding te vinden is. Anderen wederom dragen de letteren x en p, waer de aenbiddelyke naem van Christus in 't Grieksch meê aenvangt; of de eerste en laetste letter van het grieksch Abé, a namelyk en Ω, waerdoor beteekend wordt dat God het begin en het einde is aller dingen. Deze en soortgelyke gedenkstukken der Romeinen in ons land, bewyzen genoegzaem, dat het waer geloof al vroeg hier gekend was; daerenboven, de heilige Irenaeus, die in de tweede eeuw leefde, getuigt uitdrukkelyk dat er reeds in zynen tyd onderscheidene christelyke kerkgemeenten bestonden in Neder-Germanië, waer een groot deel van België toe behoorde.

In den loop der derde eeuw vinden wy het christendom ingevoerd in de voornaemste streken van

[p. 296]

België. De heilige Martinus predikt het geloof in Haspengau tusschen Maes, Demer en Dyl, alwaer hy als apostel geëerd wordt. De heilige Piatus komt uit Italië naer de gallische wingewesten om het Evangelie te verkondigen; hy dringt door in België en bekeert de Nerviërs aen de kanten van Doornik. Daerna gaet hy de martelkroon ontvangen niet verre van Ryssel, omstreeks het jaer 286. Omtrent denzelfden tyd komen de H. Victoricus en de H. Fuscianus de zalige tyding brengen aen de Morinen. Zy kiezen tot zetel van hun apostelschap de oude stad van Teruanen, maer worden te Amiens onthoofd, op bevel van Rictius-Varus, die toen het bewind had over dat deel van België. Men vindt alnog op hetzelfde tydstip den heiligen Eubertus het geloof predikende aen de inwoonders van Henegau, en den heiligen Chrysolius zynen yver uitoefenende aen de kanten van Wervick en van Comines in Vlaenderen. Beide eindigden insgelyks hunne loopbaen door de marteldood.

Dit is bykans alles wat men weet over den voortgang van het christendom in ons land gedurende de dry eerste eeuwen. In de vierde werd de voortgang veel sneller, sedert dat keizer Constantius-

[p. 297]

Chlorus verboden had de Christenen in Gallië te vervolgen; doch vooral sedert dat zyn zoon Constantyn-de-Groote het christendom omhelsde en den vrede aen de Kerk schonk in het jaer 313. Van dan af verspreidde zich het geloof in alle landen: en zonder den inval der barbaersche volken, die steden en dorpen vernielden en de inwoonders als slagtvee vermoordden, zou de godsdienst haest in geheel zynen luister geschitterd hebben.

In deze eeuw vindt men reeds bisschoppen in al de voornaemste steden van het toenmalig België, als blykt uit een werk van den H. Hilarius over de Kerkvergaderingen, hetwelk hy in 358 opdroeg aen zyne geëerbiedigde en heilige broeders de Bisschoppen van Opper- en Neder-Germaniè, en van België.

Een dier yverige kerkvoogden was Victricius, aertsbisschop van Roanen en hoogstwaerschynlyk van belgische afkomst. Wy vernemen van den heiligen Paulinus, die in denzelfden tyd leefde, dat de godsgezant Victricius de fakkel des geloofs voerde in die gewesten van België, welke naderhand gekend werden onder den naem van Picardië, van Henegau en van Vlaenderen. Tot dan toe was de kennis van het Evangelie daer nog niet zeer

[p. 298]

verspreid; maer nauwelyks verscheen er Victricius, of die dorre landen, met hunne zandige heuvels en woeste pleinen, werden welhaest een bloeijend gedeelte van de christelyke Kerk. Men bouwde er bidplaetsen, men stichtte er kloosters; de steden, de vlekken, de eilanden, de bosschen werden bevolkt met heiligen. Het zyn de eigen woorden van den H. Paulinus.

De eilanden welke hier vermeld worden, zyn mogelyk de Zeeuwsche eilanden: mogelyk ook moet dat woord verstaen worden van de Vlaemsche zeekusten, Inderdaed, Vlaenderen aen den westkant was zoodanig doorsneden van rivieren, welke zich in de noordzee ontlastten, dat het in onderscheidene eilanden als verdeeld scheen.

Tongeren en zyne omstreken erkennen den heiligen Maternus voor hunnen apostel. Hy was eerst, volgens alle waerschynlykheid, bisschop van Trier, gedurende welken tyd hy zynen yver uitstrekte tot onder de volken van Keulen en van Tongeren, die toen, als gezegd is (bl. 288), de twee hoofdsteden waren van Neder-Germanië. Welhaest werd het getal der geloovigen aen den Rhynstroom zoo groot, dat hy noodig oordeelde zynen zetel te vestigen in

[p. 299]

Keulen zelf, en zich te doen vervangen in de kerkvoogdy van Trier door den heiligen Agricius. Sedert dan bestierde hy Neder-Germanië met den meesten godsdienst-yver. Men gelooft dat hy eene kerk bouwde te Tongeren en te Maestricht. Hoey en Dinant op de Maes, en nog andere plaetsen van Luikerland, zouden hem insgelyks hunne kerken te danken hebben, waeruit volgt dat het christendom in die streken reeds bloeijend was. Na zyne dood, die voorviel in 328, werden de noodwendigheden van de stad en het land van Tongeren zoo groot, dat de inwoonders eenen byzonderen bisschop vroegen, gelyk zy alle de voornaemste steden zagen hebben. Dat verlangen was volkomen gegrond, want Tongeren moest in dien tyd, toen het nog door de Hunnen niet verwoest was, voor weinige andere steden wyken zoo min in uitgebreidheid als in bevolking. De wensch der geloovigen werd vervuld omstreeks 335, wanneer de H. Servatius met het bisschoppelyk ambt vereerd werd, en den Stoel van Tongeren beklom. Deze kerkvoogd moet dus als eerste bisschop van Tongeren gehouden worden; zyn geestelyk regtsgebied breidde zich uit over een groot gedeelte van hedendaegsch België; maer op

[p. 300]

het einde der vyfde eeuw, wanneer de stad van Tongeren door de Barbaren in puinen was gelegd, werd de bisschoppelyke zetel naer Maestricht overgevoerd door eenen anderen Servatius, wiens opvolgers daer gebleven zyn tot dat, meer dan dry, misschien vier eeuwen later, de Stoel gevestigd werd te Luik, alwaer wy hem heden nog zien.

De verwoesting van Tongeren in de vyfde eeuw was de eenigste niet die de Kerk te betreuren had. De vervolging kwam nu van Roomen niet meer, maer van ontelbare barbaersche volken, Wandalen, Alanen, Zweven en anderen, die in België en Gallië indrongen en alles te vuer en te zweerd stelden. De heilige Hieronymus, in eenen brief van het jaer 409, schetst een ysselyk tafereel van de wreedheid en den vernielingsgeest dier woeste menschen. Eerst, zegt hy, deden zy eenen inval in Opper-Germanië, alwaer Mainz overrompeld en neêrgebrand werd; verscheiden duizenden van Christenen wierden in de kerk omhals gebragt, te samen met hunnen bisschop Aureus genoemd. Dan volgde Worms, dat na een langdurig beleg de Barbaren in de handen viel, en deerlyk verwoest werd. Spier, Straetsburg en andere steden onder-

[p. 301]

gingen hetzelfde lot; waerna de schrikkelyke volkshorden tot Neder-Germanië overgingen, en Keulen in asch legden. België werd op zyne beurt aengerand: Trier, Doornik, Teruanen, Atrecht, Amiens en andere steden werden geplunderd, uitgemoord, in brand gestoken, het land vernield, met zoodanige woede, dat, gelyk een schryver die 't beleefde zich uitdrukt, indien de Oceaen zyne boorden uitgestegen en in Gallië gestort ware, zyne golven zoo veel verwoesting niet zouden gesticht hebben als die Barbaren.

Het spreekt van zelf dat door zoo eene ysselyke vervolging het christendom in België zoo goed als uitgedoofd werd. Die jammeren duerden voort tot op het einde der vyfde eeuw, wanneer Clodovaeus koning der Franken het doopsel ontving, en de Kerk liet adem scheppen, gelyk wy in het tweede deel dezer Geschiedenis verhalen zullen. Van toen af konden de geloofsverkondigers hunne zending weêr hernemen, en het kruis des Zaligmakers herstellen in de verschillende streken van België, waer het onder de slagen der afgodendienaers gevallen was, of waer het onteerd werd door kettersche leeringen of heidensche dwalingen. Sedert

[p. 302]

deed het waer geloof gedurigen voortgang. Al wat nog in den nacht der doling sluimerde, werd niet alleen opgewekt en tot het licht der waerheid bekeerd, maer de godsdienst breidde zyne weldaden uit over geheel het land, door de stichting van menigvuldige kerken en kloosters, welke, terwyl zy den geestelyken akker der zielen bewerkten, het overig van hun zweet besteedden om de dorre heiden, de stinkende moerassen, de onbezochte wildernissen in vruchtbare koornvelden en ryke weilanden te herscheppen, en om den overvloed te doen heerschen in streken waer te voren niet dan armoede te vinden was. Over dit alles zal nog nader spraek zyn in het tweede Deel.