|
| |
| |
| |
Tiende hoofdstuk.
Bestier van België gedurende het Romeinsche tydvak. - Beschaving, koophandel, nyverheid. Inval der barbaren. Ondergang van het Romeinsche ryk.
De Belgen aen Roomen onderworpen, werden allengskens de vreemde meesterschap gewend, en troostten zich wegens de verloren onafhankelykheid met het bezit van nieuwe voordeelen welke eene gedurig toenemende beschaving natuerlyker wyze moest aenbrengen. Daerenboven hadden de keizers zorg van aen de voornaemste familiën het romeinsch burgerschap te verleenen, waerdoor velen het regt bekwamen om openbare ambten te mogen bekleeden. Men vindt in der daed, van de vroegste tyden af, eenige Belgen in hooge bediening; en hun getal, onder Augustus zeer beperkt, groeide onder zyne opvolgers altyd aen, tot dat keizer Claudius, omtrent het midden der eerste eeuw, al de vrye inwoonders van Gallië met het burgerschap vereerde.
Beter middel kon er niet uitgedacht worden om de Belgen met hun lot te verzoenen. Die onder
| |
| |
hen op de eer uit waren (en in welk land of natie vindt men die soort van menschen niet?), zochten het geluk in hunne verheffing; zy schudden de oud-vaderlandsche gevoelens uit, en verkozen zelfs romeinsche namen. Welhaest vond men by de Belgen Juliussen, Paulussen, Florussen en meer andere namen te voren hatelyk of onbekend. Deze zonden hunne kinderen naer de scholen van Roomen, alwaer zy ligtelyk met een of anderen Groote kennis maekten, en dan later op zyne aenbeveling in hun eigen land aen de eereposten geraekten. Zulke nieuwe ambtenaers, gansch doordrongen van romeinsche beginselen, op zyn romeinsch opgevoed, op de romeinsche pracht verzot, en vol van minachting voor de eenvoudigheid hunner vaderen, moesten met der tyd eene gansche omwenteling in de geesten te weeg brengen, en aen België eene volstrekt romeinsche gedaente geven.
Sommige schryvers zyn van gedachte dat de meeste Belgische volken hun oud bestier mogten bewaren, volgens hunne eigene wetten leven, en onder nationale overheden blyven bestaen. Zulks kan waer zyn voor sommigen, als voor een deel der Morinen, doch inzonderheid voor de Mena- | |
| |
piërs, wier moerassige landen en bosschen de Romeinen nooit geheel veroverd hebben. Roomen moest te vrede zyn, wanneer die volkeren zich stil hielden en al wat manschap voor den oorlog leverden; maer dat het niet zou gezocht hebben om in de andere deelen van België, als by de Nerviërs, by de Trevieren, enz. aen geheel het bestier een romeinschen vorm te geven, dat is gansch onwaerschynelyk. Zeker is het in tegendeel dat er by meer dan eenen latynschen schryver gewag wordt gemaekt van de landvoogden welke over België, en insgelyks over Opper- of Neder-Germanië het bevel voerden. Deze bevelhebbers droegen den naem van Stadhouder (Legatus) of Voorzitter (Praeses).
De stadhouder van België had gewoonelyk zyn verblyf te Rheims; die van Opper-Germanië te Mainz, en de andere te Keulen. Hun gezag strekte zich uit over de legers, de regtspleging, de burgerlyke regering, het geldbestier en allerhande staetszaken: alles nogtans onder het opzigt en de goedkeuring des keizers die hen noemde, verplaetste of afzette; zonder wiens toestemming zy geene nieuwe lasten mogten invoeren, geene krygsmagt te been brengen, geene zaken van belang be- | |
| |
slissen, en aen wien zy rekenschap moesten geven van hun doen en laten. De stadhouders, meestal gekozen onder de aenzienlykste Raedsheeren, welke reeds verhevene eereposten te Roomen bediend hadden, en soms tot Consul toe geweest waren, hielden een luisterlyk hof, bestaende uit talryke officieren en onderhoorige ambtenaren; altoos gevolgd van dien prachtigen stoet om de oogen des volks te treffen, bezochten zy jaerlyks hunne provincie, en gaven hunne bevelen volgens dat het noodig was.
De eerste plaets na den stadhouder werd bekleed door den Schatmeester (Procurator). Deze ambtenaer was belast met het inzamelen der gelden, alsook met de betaling der krygslieden en der openbare staetsdienaren. De inkomsten kwamen gedeeltelyk voort van de landen welke, als boven opgemerkt is, door den Staet aengeslagen waren: wat niet gebruikt werd tot belooning der uitgediende soldaten of tot stichting van volksplantingen, werd verpacht voor den jaerlykschen cyns van het tiende deel der veldvruchten, van het vyfde deel der boomen, en van een gestelden prys voor ieder hoofd van groot of klein vee in de weilandstreken.
| |
| |
Dan volgden de belastingen, die groot en talryk waren. Voor eerst het hoofdgeld, of de schatting op de menschen, welke beurtelings klom of daelde. Onder het stadhouderschap van Julianus was het van 20 stukken gouds (waer de weerde nu meer dan minder van was, doch samen op 300 francs mag gerekend worden) per hoofd. Ieder ingezeten betaelde voor zich zelven, voor zyne kinderen en voor zyne slaven. De kinderen beneden de twintig jaren, en, naer 't schynt, de ouderlingen waren vry van het hoofdgeld: wat de vrouwen aengaet, zy telden getweeën voor éénen man. Daer kwam dan by de grondlast of jugeratio, die volgens een nauwkeurig kadaster in iedere provincie geregeld was. Deze schatting werd geligt op al de landen, zelfs op die welke door den Staet verpacht waren, en derhalve betaelden dezulke twee mael. Waer noch geld, noch bouwland was, gelyk by de Vriezen, daer werd de tol op het vee gesteld; zy wisten met hoe veel ossenhuiden zy er jaerlyks af waren. De Morinen, die in de bosschen woonden, betaelden volgens het getal der boomen, en klaegden dat zy zelfs geene schaduwe voor niet hadden. Eindelyk, wat misschien nog meest van al opbragt, waren
| |
| |
ontelbare en onnoembare imposten op eet- en koopwaren, op erfgoederen en kontracten. Het zout was belast; alle vreemde waren moesten inkomende regten geven, welke somtyds tot het achtste der gansche weerde klommen: al de grenzen, al de rivieren, al de groote banen waren bezet met tollenaers. Voor de eetwaren die op de openbare merkten gebragt werden, betaelde men soms den honderdsten, soms den veertigsten penning; de soldaten alleen waren daer vry van, als zy niet meer kochten dan voor hun eigen verdoen. De regten op de nalatenschappen en erfgiften beliepen vyf ten honderd; verders betaelde men vier ten honderd voor iedere verkochte slaef, en één ten honderd voor alle andere verkochte goederen.
Men ziet, daer was geen eind aen. Ook klaegden de Belgen meer dan eens over de drukkende lasten die men hun afperste; maer men antwoordde droog weg: ‘Gy doet niet dan den vrede koopen dien wy u laten genieten. Zonder legers, kan men de rust niet bewaren: nu, om de legers te betalen, moet er een krygskas wezen; en om de krygskas te vullen, moeten er schattingen opgebragt worden.’ Hiermede mogten zy zich getroosten.
| |
| |
Het spreekt van zelf dat, om al die verschillende belastingen in te zamelen, de schatmeester of procurator veel volk onder zyn bestier moest hebben. Het krielde inderdaed van meerdere en mindere bedienden, die, van ambtswege hatelyk, zich dikwyls nog verfoeijelyker maekten door hunne onmeêdoogendheid en knevelary. Het hoofdgeld en de grondlasten werden ingemaend door plaetselyke en veelal nationale overheden die den naem voerden van Decuriones, of wat wy in onze tael zouden Dekens noemen. Zy waren belast met eene wyk of gebuerte zoo wel buiten als binnen de steden, in welke laetste zy nog andere bedieningen te vervullen hadden.
De koophandel, die door de gemeenschap met Roomen en met geheel het romeinsche ryk natuerlyker wyze begunstigd moest worden, vergoedde eenigzins de schade welke de Belgen leden, en hielp hen de lasten dragen. De veeteelt bleef in vele streken beoefend worden; de uitvoer van gezouten vleesch was zoo groot, dat Roomen niet alleen maer onderscheidene gewesten van Italië daerin met de Belgen handel dreven. De Menapiërs schynen uitgemunt te hebben in het rooken en be- | |
| |
reiden van hammen of hespen, welke zy wyd en zyd verzonden, en waer de latynsche schryvers met ophef van spreken. Deze nyverheid bragt aen de inwoonders van Vlaenderen veel geld op, en kostte hun weinig; want zy lieten de zwynen met geheele kudden in de bosschen loopen, alwaer die dieren voedsel in overvloed vonden. Eeuwen en eeuwen lang is dit gebruik in stand gebleven; zelfs in de steden werd het naderhand toegelaten dat de zwynen op de straten en openbare wegen hunnen kost zochten, iets wat maer eerst in de vyftiende of zestiende eeuw verboden werd, en waer men heden nog overblyfsels van ziet op het platte land. Behalve de hammen, hadden de Menapiërs een aenmerkelyk vertier van ganzen; zy voedden die vogels in hunne moerassen, en dreven ze vervolgens met ontelbare hoopen naer de overalpische landen, alwaer zy ten zeerste gezocht waren, en als eene buitengewoone lekkerny gehouden werden. Ook de schapen waren in groote menigte en de wollenhandel zeer uitgebreid. De Belgen bepaelden zich echter niet by den uitvoer der vachten; zy bewerkten ook de wol zelf, voornamelyk de Atrebaten, en wisten ze zoo goed te weven en
| |
| |
te verwen, dat hunne lakens en velerhande wollenstoffen in Italië en te Roomen zelfs eene groote vermaerdheid hadden. Zoo oud is by ons de lakenwevery, welke in de volgende eeuwen schatten van geld in de meeste belgische steden bragt. Reeds ten tyde der Romeinen waren er groote fabryken te Trier, te Doornik en waerschynelyk elders nog, in welke de onderscheidene stoffen, tot den onderhoud der legers noodig, gemaekt werden. De linnenwevery was mede niet onbekend, en schynt zelfs van toen af een ryke tak voor den uitlandschen koophandel geweest te zyn. Volgens Plinius maekten de Belgen ook tichels en dakpannen van zekeren witten steen, dien zy wisten te zagen of 't hout was, ja nog gemakkelyker, naer de getuigenis van dien schryver. Men mag daeruit besluiten dat hy heeft willen van schaliën spreken, zonder regt te weten hoe deze gekloven wierden: en indien de Belgen toen reeds de delfstoffen uit den grond haelden, mag men voor zeker houden dat zy het yzer ook wisten te maken en te smeden. Wy weten er niet meer van dan 't geen de romeinsche schryvers ons hebben medegedeeld; doch als men opmerkt hoe vernuftig en hoe werkzaem onze land- | |
| |
zaten ten allen tyde geweest zyn, mag men vryelyk onderstellen dat zy onder het bewind der Romeinen zich op vele andere takken der nyverheid hebben toegelegd, zonder dat daer eenig berigt van tot ons gekomen zy.
En hoe zouden zy inderdaed geen gebruik hebben gemaekt van de middelen van vervoering welke het romeinsch bestier hun aen de hand gaf, om de voortbrengselen van hunnen bodem of de vruchten van hunnen arbeid te vermenigvuldigen, en er eene bron van welvaert door den koophandel in te zoeken? Van den eenen kant hadden zy de zee, waer de Menapiërs en de Morinen, reeds vóór den tyd der verovering, zich goed wisten van te bedienen, om het mergel (zynde eene kalkachtige aerde zeer voordeelig tot het verbeteren en het mesten van kille gronden) en andere koopwaren naer de Britten over te voeren: waeruit men besluiten mag dat de scheepvaert onder het romeinsch bewind niet kan verwaerloosd zyn geweest. Van den anderen kant werden er, van Augustus tyden af, groote heerbanen aengelegd tot gemak der legers, welke door dat middel, zoo wel in den winter als in den zomer het land konden doorkruisen, iets wat noo- | |
| |
dig was niet alleen om de openbare rust te handhaven, maer wel byzonderlyk om met de menigvuldige bezettingen die den Rhynstroom bewaerden in gemeenschap te blyven. Eene dier groote banen ving aen te Boulogne tegen de Noord-Zee. Van daer strekte zy zich uit naer Teruanen in 't land der Morinen, en naer Cassel in 't land der Menapiërs of hedendaegsch Vlaenderen. Vervolgens liep zy over Wervick naer Doornik, alwaer zy zich in twee splitste: de eene ging naer Atrecht en van daer naer Kameryk; de andere liep zuidoostwaert naer Bavay in 't land der Nerviërs, alwaer beide zich weêr vereenigden. Van daer nam zy andermael eene dubbele rigting: de eene ging door Ardennen langs Arlon (alwaer zy de groote baen van Rheims ontmoette) naer Trier; de andere strekte noordoostwaerts, liep langs Binche en Gembloux naer Tongeren en Maestricht, alwaer zy de Maes over ging, en vervolgens zich uitbreidde, over Valkenburg en door Gulikerland, naer Keulen. Van Tongeren vertrok eene andere groote heerbaen naer het Noorden op; hare
rigting was langsheen de Maes; zy liep over Esden by Stockhem, over Hoorne by Ruremonde, over Blerick by Ven- | |
| |
loo, en zoo naer Nymwegen, en verder op naer 't land der Batavieren.
Van deze groote wegen, door de Romeinen aengelegd, en met veel kosten en moeite voltooid, zyn heden nog aenzienlyke overblyfselen in onderscheidene streken van België. De steden welke wy hebben opgenoemd, en die toen ter tyd standpunten op de heerbanen uitmaekten, zyn ongetwyfeld de oudste van ons land. Het meestedeel zyn gedurende het romeinsch bewind gesticht; sommige, als Tongeren, Trier, Keulen, Doornik werden al haest aenzienlyke steden. Bavay, dat heden zeer gering is, was in de eerste eeuwen eene magtige en volkryke stad, indien men er van oordeelen mag volgens de gedenkstukken welke men er later ontdekt heeft. Men vindt er inderdaed overblyfsels van oude waterleidingen, by middel van welke men het water tot onderhoud der openbare fonteinen soms mylen ver deed komen; en van onderaerdsche riolen of Cloaken dienende tot afloop der vuile wateren: twee soorten van werken waer de Romeinen veel prys aen hechtten, en welke overal als voorname teekens der romeinsche grootheid gehouden worden. Bavay had insgelyks zyne renbaen voor
| |
| |
de openbare spelen; het had badstoven, tempels en andere prachtige gebouwen, waervan de overblyfsels genoegzaem betuigen dat deze stad, in rykdom en luister, de steden van latere eeuwen verre heeft overtroffen. Dit zelfde geldt, en zelfs in hoogere maet, van Trier.
De inwoonders der steden waren onderscheiden in vier standen of klassen: 1o de Senateurs of de adelstand; 2o de Curiales, of wat wy heden de burgerklas zouden noemen; 3o het volk; 4o de slaven.
De Senateurs hadden het voorregt van geene openbare of stedelyke bedieningen te moeten bekleeden; zy werden genoemd door den keizer, het zy om bewezen diensten, het zy om andere redenen.
Tot de klas der Curiales behoorden de stedelingen, bezitters van vyf-en-twintig morgen of gemeten lands. Zy waren belast met het bestier der steden, moesten de schattingen afeischen en er zelfs voor instaen. Hunne pligten waren zoo menigvuldig en zoo drukkend, dat iedereen benauwd was van grondeigenaer te worden. Van den anderen kant waren zy vry van de pynbank, en van eenige andere straffen welke voor het volk bespaerd werden; en na veel jaren dienst hadden zy soms het geluk van tot den adelstand verheven te worden.
| |
| |
De volksklas bestond uit de kleine grondeigenaers, de winkeliers en de vrye ambachtslieden.
Eindelyk de klas der slaven bestond uit al de dienstbare lieden, welke hun eigen meester niet waren, maer aen anderen toebehoorden. De huisslaven deden het werk, gelyk heden de dienstboden, behalve dat zy van meester niet veranderen konden, maer gekocht en verkocht werden, gelyk het vee. Het christendom alleen heeft de slaverny doen ophouden, en de armste menschen zelf in bezit der vryheid gesteld; maer de gemeene lieden schynen vergeten te hebben hoe veel zy aen den godsdienst verschuldigd zyn, anders zouden velen onder hen hunne christelyke pligten zoo niet verwaerloozen.- De buitenslaven bebouwden 't land, en werden met het land verkocht; andere werkten voor eigen rekening, en wisten hoe veel deelen der vruchten zy aen hunne meesters moesten uitkeeren.
Naest dit alles is men echter genoodzaekt aen te nemen, dat er ook vele vrye persoenen in de verschillende streken van België buiten de steden, of op het veld woonden. Het getal der steden was te gering om al de landzaten in te sluiten: weshalve er toen, gelyk nu, een talryke boeren- | |
| |
stand zal geweest zyn, die zich by voorkeur met den akkerbouw ophield, en zyne vruchten genieten mogt, mits het gewoone hoofdgeld te betalen en zyn deel in de lasten te dragen.
Zie daer hoe de inwoonders van België onder het bewind van Roomen gedurende vyf eeuwen geleefd hebben. De voor- en nadeelen van hunnen staet van afhankelykheid wogen tegen een op, zoo lang er een regelmatig bestier en eene goede orde in het Ryk heerschte; maer zy werden allengskens meer en meer ongelukkig, naer mate het Ryk verzwakte en naer zynen ondergang overhelde. Welke rust, welke voorspoed kon er wezen, wanneer de ryksstaf in de handen viel van monsters gelyk er zoo veel op den troon van Roomen gezeten hebben? Wat had men hier of elders te verwachten van eenen Tiberius, eenen Caligula, eenen Nero, eenen Caracalla? Dat waren geen menschen, maer wilde beesten, gedrochten die de hel had uitgespogen, of eerder geesels die de hand van God gebruikte om het heidendom te straffen, dat de maet zyner schelmstukken vervuld had, en den hemel getergd door zyne ysselyke ondeugden. Zoo gaet het met de volkeren die hunne pligten schenden;
| |
| |
daer komen draken en schorpioenen onder menschelyke gedaente op den troon, om de regtveerdigheid Gods te wreken. De heidensche volkeren hadden de wet der natuer met voeten getrapt, en zy zyn uitgeroeid geworden; de christene volkeren die de wet van het Evangelie met voeten treden, ondergaen het zelfde lot. Wanneer een volk bederft, wanneer het geene geregtigheid meer kent, wanneer het de goede zeden verliest, en tot heidensche baldadigheid zich laet vervoeren, dan valt het in de handen van tirannen die de werktuigen worden van den eeuwigen wreker des kwaeds.
De scepter van het romeinsche Ryk, op eenige uitzonderingen na, ging over van den eenen dwingeland tot den anderen. Deze had geen vermaek dan in menschen te vermoorden; gene stak Roomen in brand om eens eene verlichting in 't groot te zien; een derde deed de graenzolders sluiten om zich te verlustigen met het schouwspel van eenen hongersnood; een andere liet zyn moeder omhals brengen om zeker te zyn van haer te overleven. Ik zwyg van overspel, van bloedschending en van al wat de ontuchtigheid verfoeijelykst ingeven kan; daer was pael noch perk aen. Men zou geheele boe- | |
| |
ken vullen met het enkel verhael der wreedheden en onmenschelykheden van de roomsche keizers.
Maer nu begrypt men van zelf dat al die gruwelen, en duizend andere, niet uit te voeren waren, of de keizer moest de gewapende magt op zyne hand hebben, en by gevolg moest hy de gunst der krygslieden winnen door giften en onpphoudelyke milddadigheden. Het is zoo: de keizers kochten de soldaten om, en verspilden oneindige schatten om de gunst van 't leger en alzoo hunne meesterschap te behouden. Was de rykskas uitgeput, en kon men geenen buit op de vyanden maken of uit de provinciën halen, dan werden de burgers van Roomen zelf uitgeplunderd, om aen de dringende behoefte te voldoen. Hieruit volgde dan weêr dat het krygsvolk, aen gedurige geldgiften gewoon, zyne eischen altoos vermeerderde, en eindelyk te koop werd voor den meestbiedende. Het leger maekte de keizers, of zette ze af, en koos er een nieuwen; beantwoordde hy niet aen de verwachting, gaf hy zoo veel niet als hy beloofd had, de soldaten legden hem het, hoofd voor de voeten, en riepen een anderen keizer uit. Somtyds waren er twee of dry: in zulk geval, die 't sterkste was bevocht en over- | |
| |
rompelde zyne tegenstanders, heerschte dan alleen, tot dat het weêr zyne beurt wierd van vermoord te worden.
Zoo ging het eeuw in, eeuw uit, te Roomen, behalve dat er van tyd tot tyd een Titus of een Trajanus tusschen liep, die het menschdom eenen oogenblik lieten rusten en adem scheppen. Men begrypt dat door zulke wanorde en door dat eeuwig geworstel, waer de krygsmagt al meer en meer deel aen nam, het Ryk deerlyk verzwakt moest worden; dat de naem van Roomen eertyds zoo groot, zoo geducht, allengskens in minachting moest vallen. Nu waren het die Romeinen niet meer, beroemd om hunne overwinningen, om hunne voorzigtigheid, hunne wysheid, hunne standvastigheid, hunne vaderlandsliefde; de vreemde volkeren, die tot dan toe in het Noorden als opeengestapeld, zich niet dorsten roeren van vrees voor de romeinsche wapenen, verloren langzamerhand dat ontzag, en verstoutten zich welhaest om nader by 't Zuiden te komen. Reeds in het begin der derde eeuw, begonnen de Gothen het keizerryk te ontrusten door hunne invallen in Dacië. Nog vroeger had Roomen in het Oosten al veel lands moeten inruimen aen
| |
| |
de Parthen. Men beproefde somsom de Barbaren met geld uit te koopen; doch zulks was maer goed voor een oogenblik. Daerna nam men ze op in de romeinsche keurbenden, om aldus de eenen door de anderen tegen te houden; doch dit alles maekte de vreemdelingen stouter, en kon niet dan het kwaed allengskens vermeerderen. Eindelyk ging het zoover dat geheel het Ryk van alle kanten bestookt werd: ontelbare zwermen van Alemannen, Wandalen, Franken, Herulen, Sarmaten, Langobarden en andere germaensche of noordsche volkshorden, stortten nu hier, dan daer op de romeinsche provinciën; meer dan eens werden zy bevochten en verslagen of achteruit gedreven; maer zy kwamen telkens weêr, drongen al verder en verder in, en wierden al dag voor dag meer ontembaer. Toen in de eerste helft der vierde eeuw keizer Constantius zyn' zoon Juliaen naer Gallië zond, bevond deze dat er reeds langsheen den Rhyn vyftig steden door de Barbaren ingenomen waren, dat de romeinsche legers overal de neêrlaeg kregen, en dat de provinciën aen de grootste verwoestingen bloot stonden.
Het kwaed greep gedurig toe: welhaest konden de keizers overal het hoofd niet meer bieden, en
| |
| |
riepen een groot deel der krygsmagt naer Italië, om ten minste het hert des Ryks te verdedigen en te redden. Wat later werden de provinciën geheel en al verlaten; de landvoogden zelf vertrokken, het romeinsch bestier hield op, en de veroverde landen werden, na nog eenigen tyd tegen den stroom des invals geworsteld te hebben, eindelyk de prooi der Barbaren.
Deze groote omwenteling werd in België voltrokken omtrent het midden der vyfde eeuw. De geschiedenis der nieuwe verovering besparen wy voor het tweede Deel van dit werk.
einde van het eerste deel.
|
|
Auteursrechtvrij