Vaderlandsche historie. Deel 1

[p. 155]

Vyfde hoofdstuk.
Vierde veldtogt van Cesar in België.

Het jaer 54 voor Christus geboorte.

Terwyl Cesar bezig was met de plaetsen te bestemmen waer zyne keurbenden den winter zouden overbrengen, en met de noodige voorzorgen te nemen om de veroverde landen in bedwang te houden, had hy een gezantschap ontvangen van twee onderscheidene volken uit Brittanje, welke hem, volgens het gemaekt accoord, het bepaeld getal van gyzelaers zonden tot waerborg hunner trouw. De overige Britten sloegen hunne beloften in den wind; zy hadden, als gezegd is, zoo veel toegegeven als Cesar had willen vragen; doch nu de vyand de zee over was, droegen zy hem niet meer aen, zoo dat deze weinig eer en niet het minste voordeel had van eene onderneming welke met de grootste gevaren was gepaerd geweest. Zulk een ydele uitslag kon natuerlyker wyze het eerzuchtig hert van Cesar niet voldoen; hy vreesde zelfs dat men hem zou uitlachen, indien hy zich te vrede hield met de schrale hulde van een

[p. 156]

paer kleine volkeren; maer hy was niet van zin het daerby te laten. Een tweede krygstogt naer Brittanje zat hem in 't hoofd, doch dit mael zou deze in 't groot uitgevoerd worden. Te dien einde gaf hy voor zyn vertrek naer Italië bevel aen de legerhoofden welke by de legioenen bleven, dat zy gedurende zyne afwezigheid zoo veel nieuwe schepen zouden doen timmeren als mogelyk was, en alle de oude, welke nog dienen konden, in goeden staet stellen. Deze bevelen werden met yver volbragt; als de krygsheld in de lente des volgenden jaers terug naer België kwam, vond hy omtrent zes honderd vrachtschepen in gereedheid, en achten-twintig galeijen wel uitgerust tot den oorlog.

Een deel dezer talryke vloot lag reeds reisveerdig in de haven van Boulogne; de overige moesten daer zonder toeven zich vergaderen. Welhaest was alles klaer om den togt te beginnen; maer daer kwam iets in den weg, dat Cesar dwong zyn voornemen nog wat uit te stellen.

Aen den Maeskant, by de Trevieren was het niet rustig; zy waren de eersten geweest, gelyk wy gezien hebben, welke zich tot bondgenooten, dat is, tot dienaers van Roomen hadden doen erken-

[p. 157]

nen; maer nu begon die dienst aen den grooten hoop sterk te vervelen. De natie was verdeeld in twee partyen, hebbende beide een' edelman aen 't hoofd, die elk van zynen kant wou meester zyn over geheel het volk. De een hiet Cingetorix; deze had minder aenhangers, en zocht zynen steun in de vriendschap van Cesar; de ander, met name Indutiomarus, had gansch verschillende inzigten en verre den meesten aenhang: hy was het bondgenootschap van Roomen moede, dat hem, noch zyn volk, eenig voordeel bybragt, maer in tegendeel hun een pligt maekte van onophoudelyk peerden en mannen te leveren, geld en mondkost by te brengen, overal meê te gaen waer de eerzucht van Cesar hen leiden wilde, en alle de bevelen uit te voeren welke men hun in den naem van den Senaet of van het Romeinsche volk wilde opleggen. Kortom, hy was moede slaef te zyn, en dacht er ernstig op om gewapenderhand het hatelyk juk der vreemde dwingelandy af te werpen. Ik laet u denken of Indutiomarus, met zulke gevoelens bezield, by de zynen gehoor moest vinden. Het was al zoo ver, dat zy op de volksvergaderingen, welke Cesar gewoon was te houden, niet meer verschenen, en

[p. 158]

zelfs naer Germanië, waer zy tegen paelden, uitzagen om nieuwe bondgenooten te vinden. Ja, wat nog luider spreekt, Indutiomarus had reeds schuilplaets verveerdigd in het Ardeensche-Woud dat toen zich uitstrekte tot tegen den Rhyn toe, om er de vrouwen, de kinderen en al wat niet vechten kon in veiligheid te stellen.

Zoo waren de zaken gelegen, als Cesar naer België kwam om zynen zeetogt te ondernemen. Men ziet dat hy hier met voorzigtigheid moest te werk gaen, en maken dat het vuer niet uitbrak terwyl hy op het water of by de Britten zou wezen. Cesar toonde alweder in deze omstandigheden zyn buitengemeen vernuft en hoe hy met de menschen wist om te gaen. Welhaest ontving hy het bezoek van Cingetorix, dien hy met alle beleefdheid en vriendschap onthaelde. Van hem vernam hy alles wat by de Trevieren gaende was, de voornemens van Indutiomarus, de gesteldheid der gemoederen, de verdeeldheid der natie. Deze laetste omstandigheid was vooral gunstig. Met die verdeeldheid te onderhouden, kon hy de eene party door de andere overwinnen, en ze beide in de gehoorzaemheid houden. Inderdaed, nauwelyks was

[p. 159]

Cingetorix in zyn land weêrgekeerd, of zyne aenhangers staken het hoofd in de lucht, stout zynde op de nabyheid van 't Romeinsche leger en op de bescherming van Cesar. De vrienden van Indutiomarus, in tegendeel, lieten den moed zinken, verwyderden zich, de eene voor, de andere na, van dezen edelman, en zochten alle middelen uit om met den Romein wel te staen. Indutiomarus zelf zag welhaest dat zyne zaken achteruit gingen, en dat hy of wel zich van kant moest maken, of een momaenzigt te baet nemen en veinzen. Dit laetste deed hy; hy zond tot Cesar om dezen te verzekeren dat men hem valschelyk had verdacht gehouden van oproer of ongetrouwigheid; en dat hy bereid was zyne goede meeningen te bewyzen door alle diensten die men van hem kon verwachten.

Cesar liet zich hierdoor geenszins bedriegen; maer hy mogt dat niet toonen. Alles was gereed om naer Brittanje te varen; zou hy dan een deel van den zomer gaen besteden om zyn gebied by de Trevieren te bevestigen, om Indutiomarus te ontmaskeren en zyne party geheel te niet te doen? Neen, dat ware tyd verloren geweest; dat kon zyne onderneming doen mislukken. Daerom gedroeg hy zich

[p. 160]

uiterlyk als had hy alle trouw in de verzekeringen van den edelman, maer liet zich toch twee honderd pandslieden leveren, waeronder de zoon van Indutiomarus en al diens bloedverwanten.

Zoo, ziet men, had Cesar van den kant der Trevieren niets meer te vreezen; nu mogt hy gerust zyn opzet doordryven, verzekerd zynde dat zyne afwezigheid geene onlusten in Gallië veroorzaken zou. Hy begaf zich dan naer Boulogne, alwaer zyne vloot hem verwachtte. Hy vond daer nog vier duizend ruiters welke hem uit de veroverde provinciën aengebragt waren, en daerenboven bykans alle de voornaemste edellieden der verschillende natiën, opgeroepen, kwansuis om den krygstogt naer Brittanje by te woonen en Cesar met hunne tegenwoordigheid te vereeren, maer inderdaed om hen in de onmogelykheid te stellen van iets tegen Roomen te ondernemen. Vyf legioenen en twee duizend peerden vertrokken uit de haven van Boulogne; dry andere keurbenden en nog een paer duizend ruiters bleven in België, onder het bevel van Labiënus, op voorwendsel van de kusten te bewaren, doch wezentlyk om het oog te houden op de volkeren van Gallië, en met volmagt van in alles te handelen volgens de omstandigheden.

[p. 161]

Deze tweede zeetogt liep niet veel beter af dan de eerste. De Romeinen behaelden wel eenige overwinningen; zy verbaesden de Britten door hunne weêrgalooze dapperheid, zy dwongen eenige volken tot betaling van jaerlyksche schattingen; maer daerby bepaelden zich de voordeelen door Cesar verworven. Brittanje was verre van onderworpen te zyn: zulke onderneming kon op éénen zomer niet volvoerd worden, en het duerde zelfs nog meer dan een eeuw eer het Roomen gelukte de Brittannische Eilanden onder zyn gebied te brengen.

Cesar kwam dan weder naer Boulogne voor dat het stormgetyde den overtogt gevaerlyk maekte. Hy bragt niet veel buit mede, want de volkeren die hy was gaen bevechten waren zeer arm; zy hadden bem gyzelaers en krygsgevangen gelaten, doch welke hem eerder tot last dienden dan tot eer. Hy had derhalve weinig reden om zich over zyne herhaelde zeetogten te verheugen, en van den anderen kant duerde het niet lang of hy werd gewaer dat zyne afwezigheid gedurende de twee laetste zomers in Gallië veel kwaed gedaen had.

By de Belgen vooral smeulde het vuer onder de asch. Die volkeren konden de slaverny niet gewoon

[p. 162]

worden; het beeld der vryheid dat hun altyd voor de oogen zweefde, bezwaerde nog het juk dat op hunne schouderen drukte; zy zagen al zuchtende dat hunne voornaemste edellieden de romeinsche legers moesten volgen onder den valschen naem van vrienden en bondgenooten, maer inderdaed als gevangen. Daerby kwamen de hatelyke schattingen welke men hun gedurig afperste, het leveren van mannen, van peerden, van leeftogt, dat nooit ophield: dit alles sprong hun tegen 't hoofd en deed hen knersetanden tegen de dwingelandy dier vreemdelingen welke geen ander regt konden inroepen dan het regt van den sterkste. Terwyl Cesar in Brittanje was, had Indutiomarus nieuwen adem geschept en niet opgehouden de gemoederen te verbitteren. Zyne aenhangers waren weêr zoo talryk geworden als ooit; hy had zelfs met Ambiorix, koning der Eburonen, een verbond aengegaen om gezamenderhand eene nieuwe pooging voor de vryheid te wagen; doch in dit alles had hy zoo veel omzigtigheid gebruikt, dat er niets van uitgelekt was, toen de romeinsche krygsoverste van zynen zeetogt terug kwam.

De zomer ging op zyn einde. Cesar zag wel dat

[p. 163]

er ontevredenheid heerschte onder de Belgen, en was bevreesd voor den winter; maer hy dacht dat eenige buitengewoone voorzorgen genoeg zouden zyn om de rust te verzekeren. Die voorzorgen moesten voornamelyk bestaen in het kiezen der winterkwartieren, iets waer veel aen gelegen was. Het jaer was buitengewoon droog geweest, waerdoor de oogst op sommige plaetsen geheel en al mislukt was. Uit dien hoofde bevond zich Cesar in de noodzakelykheid van zyne legioenen te scheiden, van ze in verschillende landstreken te bestellen, opdat zy geen gebrek aen levensmiddelen gedurende de lange wintermaenden zouden lyden. Van den anderen kant mogt hy ze niet te ver van elkander verwyderen, opdat, in tyd van nood, het een leger 't ander zou kunnen ter hulp komen. Zie hier met hoe veel overleg hy dit alles beschikte. Hy had voor acht legioenen⁽¹⁾ te zorgen, want daeruit bestond altoos zyn leger; wat stierf of sneuvelde werd door nieuwe manschap vervangen, zoo dat

(1) Of zelfs dit mael voor acht legioenen en half. Eene geheel nieuwe keurbende was pas gewerfd, en daer Cesar dit jaer niet veel volk verloren had, was zyn leger voor het oogenblik meer dan voltallig.

[p. 164]

zyne krygsmagt altoos dezelfde bleef. Geheel die magt, met de ruitery welke tot iedere keurbende behoorde, werd verspreid op de uitgestrektheid van Belgisch-Gallië, want Cesar voorzag dat, zoo er by wintertyd eenig onweêr aen 't broeijen kwam, het nergens dan by de Belgen zoude uitbersten.

Eene keurbende, onder 't bevel van Fabius, ging kampeeren in het land der Morinen, waerschynlyk omtrent Boulogne.

Eene tweede keurbende, staende onder het kommando van Quintus Cicero (den broeder van dien grooten redenaer waer iedereen heeft hooren van spreken) werd besteld by de Nerviërs, hoogst waerschynlyk op de plaets zelve waer naderhand de stad Bergen in Henegau gesticht is.

De derde keurbende ging den winter doorbrengen by de Essuënen, een volk dat vermoedelyk onder de Armorikanen gerekend moet worden, doch waervan men niets met zekerheid zeggen kan.

Labiënus, die aen 't hoofd was van de vierde keurbende, ging legeren in het land der Rhemers. digt aen de grenzen der Trevieren. Men gist dat hy zyn kamp zou gehad hebben in den omtrek der hedendaegsche stad Rocroi.

[p. 165]

Eene andere afdeeling, bestaende uit dry keurbenden, sloeg zich neder in Picardië, hetwelk in dien tyd ook tot Belgisch-Gallië behoorde, doch byzonder bekend was onder den naem van Belgium.

Eindelyk een legioen en vyf kohorten of, met andere woorden, ander-half legioen, onder 't gebied van Sabinus en Cotta, moest zyn winterkwartier houden in het land der Eburonen. De plaets waer het legeren ging is, naer alle waerschynlykheid, daer zelf, waer wy tegenwoordig de stad Tongeren zien.

Hiermeê was dan geheel het leger van Cesar geplaetst; de verschillende kampen waren zoodanig gekozen dat zy niet meer dan 100,000 schreden, of omtrent 33 mylen, van elkander verwyderd waren; by gevolg kon men op dry, vier dagen, en zelfs voor een' ruiter nog merkelyk minder, van het eene tot het andere tyding geven. Cesar dringt in zyne gedenkschriften op al die omstandigheden aen, als wilde hy zich verdedigen tegen het verwyt dat hy geen genoegzame voorzorgen zou gebruikt hebben. Intusschen zoude men hem toch kunnen vragen, indien by waerlyk achterdocht had wegens de gesteldheid der gemoederen in België, waerom hy

[p. 166]

meer dan een derde van zyn leger op eenen hoop hield in Picardië, alwaer veel minder te vreezen was dan in de noordelyke gewesten van België? Daer kon toch de schraelheid van oogst de rede niet van zyn; want als het graen door langdurige droogte ergens mislukt was, zal er wel geen overvloed geweest zyn in het zandige Picardië. Maer laten wy geene verdere rekening van Cesar's handelwyze vragen, dan die welke hy zelf ons gegeven heeft. Groote mannen kunnen ook missen, doch dan weten zy er eenen draei aen te geven, opdat men hunne kemels niet zien zou, en zoo doet het hier Cesar.

Hoe 't zy, men zal toch geerne bekennen dat de genomen maetregels, als ieder zyn pligt kweet en waekzaem was, moesten toereikend wezen om zelfs meer dan gewoonlyke gevaren voor te komen. Daer by is nog op te merken dat Cesar zich ditmael niet haestte om de Alpen over te gaen, maer goed vond in België te verblyven, tot dat hy tyding van al zyne onderbevelhebbers zou ontvangen, en vernomen hebben dat hunne winterkwartieren versterkt, en van het noodige voorzien waren. Hy begaf zich dan naer Samarobriva, welke stad wy heden Amiens

[p. 167]

heeten, ten einde daer eene vergadering te houden van de voornaemste edellieden uit de dry deelen van Gallië. Daer moesten de belangen der verschillende landen onderzocht en geregeld worden, waeruit dan weder blyken zou hoe zeer Cesar voor het algemeene welzyn bezorgd was, en hoe weinig rede men had om over de heerschappy van Roomen te klagen. Dat alles was zeer goed overlegd, jammer maer dat de Belgen hunne zaken liever zouden bestierd hebben zonder de tusschenkomst van Roomen, en zich niet konden gewennen om de weldaden van eenen vyand voor weldaden aen te zien, zoo lang hy hen in de voorvaderlyke vryheid niet herstelde. - Wat gebeurt er?

Ter nauwernood was Cesar naer het zuiden van België vertrokken, of Indutiomarus begon by de Trevieren de horens op te steken. Hy had reeds door zyne heimelyke werkingen de hoofden warm gemaekt, en geheel de natie zoodanig op zyne zyde getrokken, dat Cingetorix, verre van hem tegen te werken, niet meer dorst kikken of mikken, uit vrees voor zyn leven. Nu dacht Indutiomarus dat het tyd geworden was om zich te verklaren en zyn opzet door te dryven. Men hoorde niet meer dan

[p. 168]

gemor tegen de slaverny, dan gezucht over de oude vryheid. ‘O! konde men die vreemdelingen uit het land verdryven! (zoo zeide de eene tegen den andere); konden wy eens weder vrye Belgen worden! 't Is waer, de romeinsche soldaten kunnen goed vechten, wy hebben het gezien; maer onoverwinnelyk zyn zy toch niet, en men heeft nog alle middelen niet gebruikt om ze meester te worden. Als de legioenen in het open veld in slagorde geschaerd zyn en Cesar aen hun hoofd hebben, dan, ja, is 't moeijelyk om ze te verslagen; maer het zou misschien geheel anders zyn, indien men ze één voor één in hunne winterkwartieren ging overvallen. Bedenk eens wat voordeel wy in zulk geval op de Romeinen zouden hebben. Zy, die onder den schoonen hemel van Italië geboren zyn, kunnen in den winter maer halve menschen wezen in onze koude luchtstreek; terwyl de sneeuw en de vorst onze spieren versterkt en ons bekwamer maekt tot taeijen arbeid. Wy moesten dan de kans nog eens waernemen, zoo haest de noordwind over onze velden blazen, en de leden dier vreemdelingen verstyven zal.’

Zoo sprak men by de Trevieren, doch altoos met

[p. 169]

zekere omzigtigheid, opdat het opzet niet te vroeg zou bekend worden. By de Eburonen was men haestiger; hun koning Ambiorix, een stouterik zonder weêrga, kon zynen drift niet intoomen tot dat de Trevieren gereed zouden wezen om te beginnen. Hy was nogtans, op bevel van Cesar, het romeinsche leger te gemoet gegaen tot op de grenzen van zyn land, en had de vyftien kohorten vergezeld tot op de plaets, genaemd Atuatuca, waer zy legeren moesten. Hy had zelfs de noodige granen en andere levensmiddelen daer heen gevoerd, om te voldoen aen hetgene hem als bondgenoot van Roomen opgelegd was. Maer nauwelyks hadden Sabinus en Cotta veertien dagen in hun winterkamp doorgebragt, of zy zagen een staeltje van de vriendschap der Eburonen. Eenige soldaten waren uitgegaen om hout te halen, wanneer Ambiorix aen 't hoofd van een talryk leger hen onvoorziens op het lyf viel, en ze nederhakte, eer men er te Atuatuca iets van vernomen had. Dit was maer een voorspel. Ambiorix zonder tyd te verliezen, trekt regt naer het kamp der Romeinen, en doet het op eens van alle kanten bestormen. Hy twyfelde niet of deze verrassing zou den vyand de helft van zynen gewoonlyken moed

[p. 170]

doen missen; maer hier was hy bedrogen. Een romeinsch kamp had geheel het aenzien van eene wel versterkte stad. Eene breede en diepe gracht omringde het van rondom; over de gracht was eene verschansing, voorzien van paelwerk en andere middelen van verdediging, en daer werd nacht en dag zoo goede wacht gehouden, dat er geene verrassing mogelyk was. Op min dan een omzien stonden al de vesten vol volk; de aenval der Eburonen werd moedig afgeweerd, en een uitval der ruitery, die langs een der vier poorten naer buiten kwam gestort, dreef ze welhaest op de vlugt.

Dit viel dus gansch verkeerd uit; maer Ambiorix gaf het daerom niet op: alleenlyk zocht hy nu te bekomen door list en spitsvindigheid wat hy met geweld niet had kunnen te weeg brengen. Wie zou het gelooven? hy nadert op nieuw tot aen de wallen des romeinschen legers, doch zonder manschap en zoo veel als ongewapend; men ziet hem van op de vest in de houding van iemand die iets zoekt te vragen: inderdaed de Eburoonsche koning verheft zyne stem en zegt, dat hy verlangt om met iemand van het kamp eene onderhandeling te hebben. Eenen oogenblik daerna verschynen twee offi-

[p. 171]

eieren om met hem in gesprek te treden. Ambiorix vat het woord op en spreekt in dezer voege: ‘Ik heb de weldaden van Cesar niet vergeten. Ik weet dat hy my onttrokken heeft aen het jok der Atuatikers die my schattingen deden betalen; ik weet dat hy de boeijen heeft losgemaekt waer myn zoon en myn neef in zuchtten by datzelfde volk, dat my hen tot gyzelaers had doen leveren. Derhalve is het geen haet of geen gramschap die my de wapens tegen de Romeinen heeft doen opvatten. Zoo ik hun den oorlog aendoe, zulks is tegen mynen dank, maer myne natie dwingt er my toe, en by de Eburonen is het zoo gesteld, dat het volk niet minder vermogen heeft op den koning, dan deze op het volk. Myne natie zelve handelt hierin niet uit eigen beweging; zy volgt den algemeenen drift. Zy kan alleen niet vreemd blyven aen de samenzwering van alle de volkeren van Gallië, die eenstemmiglyk besloten hebben alle de kampen der Romeinen op éénen en denzelfden dag te overvallen, opdat geene der keurbenden hulp zou kunnen krygen van de andere; en die dag is heden. De zwakheid zelve van myn volk bewyst u de waerheid myner woor-

[p. 172]

den. Nooit heb ik my ingebeeld dat ik met myne eigen krygsmagt in staet was de Romeinen te overwinnen; maer de oorlog neemt zynen oorsprong in de samenstemming van geheel Gallië. Myne Eburonen zyn Galliërs, daerom hebben zy moeten deel nemen in het bondgenootschap der Galliërs en medewerken om de oude vryheid te herwinnen. Wat my betreft, nu ik myne pligt gekweten heb ten opzigte van myn vaderland, met te doen wat men regt had van my te eischen, nu is het my zoet, en ik acht my gelukkig op denzelfden dag ook myne pligt van dankbaerheid te mogen vervullen. In den naem van Cesar, wien ik zoo veel verpligt ben, in den naem der oude gastvryheid die my aen Sabinus verbindt, zegt aen dezen laetsten veldheer dat ik hem bezweer het gevaer te ontvlugten dat hem en zyne keurbende bedreigt. Een talryk leger van Germanen, door de Galliërs tot hulp geroepen, is reeds den Rhyn over gekomen, en zal overmorgen hier zyn. Uwe twee oversten hebben derhalve nu te zien of hunne behoudenis daer niet in gelegen is, dat zy in tyds van hier vertrekken. Het kamp van Quintus Cicero is zoo ver niet; dat van Labiënus

[p. 173]

is even genaekbaer: willen dan Sabinus en Cotta hunne legerbenden na er een dier twee kampen leiden, ik beloof onder eed dat ik ze ongestoord door myn land zal laten trekken. Met den Eburoonschen bodem te verlossen van den last eens winterkwartiers, voldoe ik aen myne pligt ten opzigte van myn volk: met u eenen goeden raed te geven toon ik myne dankbaerheid voor de weldaden van Cesar.’

Zoo sprak Ambiorix. Men moet bekennen dat die redevoering voor eenen barbaer zoo slecht niet samengesponnen was; ik twyfel zelfs of een doorslepen Romein, die zich jaren lang op de welsprekendheid toegelegd hadde, beter zyn woord zou gedaen hebben: maer het is juist daerom dat ik er weinig trouw in heb, en dat ik eerder de listige rede van Ambiorix aenzie voor het werk van Cesar zelf dan van den Eburoonschen koning. Indien deze met der daed zulke verraderlyke tael gevoerd, en zyne leugens met eenen valschen eed durven bevestigen heeft, is zyn gedrag zeker verfoeijelyk en door niets in de wereld te regtveerdigen. Maer het is meer dan waerschynlyk dat Cesar hier ten opzigte van Ambiorix handelt gelyk hy gedaen had

[p. 174]

voor de Tenchters en de Usipeten, namelyk dat hy zynen vyand zoo zwart maekt als hy kan, om zich zelven te verschoonen.

Wat daer ook van zy, ziet hier hoe de zaek afliep volgens het verhael van Cesar, welke, gelyk wy reeds meermalen opgemerkt hebben, de eenigste schryver is dien men in dit deel onzer geschiedenis raedplegen kunne.

Wanneer de twee officieren aen de bevelhebbers van Atuatuca verslag gedaen hadden van hetgeen hun gezeid was, veroorzaekte zulks eene groote ontsteltenis in het kamp, en oneenigheid tusschen de oversten. Cotta wilde van geen vertrek hooren, omdat het eene stalen wet was by de Romeinen nimmer den raed eens vyands te volgen, en dat het van den anderen kant eene strafweerdige inbreuk op de krygstucht was zynen post te verlaten zonder bevel van het hoofd des legers. Cotta had gelyk; maer Sabinus zag het anders in. Deze twyfelde geenszins aen de opregtheid van Ambiorix, en het denkbeeld van aengerand te worden door Germanen, die gewoon waren met geheele zwermen ten oorlog te trekken, deed hem het hoofd draeijen. Hy was van gevoelen dat men den raed

[p. 175]

van den Eburoon zonder uitstel volgen moest. Hoe meer Cotta en andere officieren zich daer tesen stelden, hoe styfhoofdiger hy by zyn gedacht bleef, en zoo duerde het tot middernacht. De twist was zoo hevig geworden, dat al de soldaten er eindelyk kennis van hadden, waerdoor de zaek nog verergerde, want ieder verklaerde zich nu voor of tegen het gevoelen der oversten, volgens dat zy zelf stout of vreesachtig waren. Op 't laetst haelde Sabinus de overhand; zyn voorstel ging door: te midden van den nacht werd er bevel gegeven dat men by de eerste schemering van den morgen het leger op zou breken en vertrekken. Van dat oogenblik af was alles in beweging; niemand dacht op slapen meer; groot en klein hield zich bezig met de noodige toebereidselen, en zoo haest het licht aen het oosten verscheen, gingen de poorten van het legerveld open. De soldaten trokken uit op eene lange ry, met al de pakwagens en 't oorlogstuig tusschen in, even als of zy voor niets te vreezen hadden.

Ambiorix lag op zynen loer. Zoo haest hy beweging zag in het kamp der Romeinen, oordeelde hy dat zyn list gelukt was. Twee mylen van Atuatuca, daer waer het leger moest doorgaen, was eene

[p. 176]

diepe vallei wederzyds bezet van groote bosschen. Ambiorix plaetste van beide kanten zyn volk in het woud, en deed alles stil blyven tot dat de vyftien kohorten des vyands in de vallei zouden afgekomen zyn. Het duerde niet lang of de schalke vorst zag zynen wensch voldaen. Alsdan werden de horens geblazen, en op den zelfden stond kwamen al de Eburonen links en regts bet bosch uitgeschoten en vielen als hagel op de verbaesde Romeinen. De voorwacht die door Sabinus begeleid was, de achterhoede waer Cotta het bevel over had, het werd al te gelyk aengerand, besprongen, overrompeld, met zoodanige woede dat, al waren de soldaten niet vermoeid maer strydveerdig geweest, zy bezwaerlyk dien schok zouden uitgestaen hebben. De nederlaeg begon van voren, waer Sabinus het kommando had. Deze ongelukkige krygsman zag nu zynen misslag als het te laet was; het spyt en de schaemte, zoo wel als de schrik en de verrassing, bevongen hem in eens, en hy verloor het hoofd, hy was radeloos. Als Cesar de waerheid zegt, zou Ambiorix den romeinschen krygsoverste door een nieuw verraed op zyde gelokt en hem vervolgens op eene onmenschelyke wyze hebben

[p. 177]

doen ombrengen; maer het is veel waerschynlyker dat Cesar zulks maer bygevoegd heeft om zyne soldaten te verschoonen: zeker is het in tegendeel dat de voorwacht verslagen werd, en dat er weinigen het door de vlugt ontkwamen.

Het ander deel van het romeinsche leger toonde meer kloekmoedigheid. Zoo haest Cotta de Eburonen zag toeschieten, beval hy zyne soldaten dat zy de wagens zouden verlaten en zich tot een vierkant batailjon vereenigen, om aldus den aenval langs alle zyden af te weren. Hy dacht daerenboven, de Eburonen ziende de wagens alleen staen, zouden er met gretigheid opvallen om zich van dien ryken buit meester te maken, en zoo zou hy een minder getal vyanden te bevechten hebben. Dit was wysselyk genoeg overlegd; maer Cotta's hoop werd verydeld. De legerhoofden der Eburonen, verstaende wat de Romeinen in 't oog hadden, riepen met luider stemme tot hunne mannen dat zy aen geen plunderen denken moesten, dat die wagens niet zouden gaen loopen, en dat zy by gevolg voor 't oogenblik maer te zorgen hadden om de overwinning te behalen. Dit bevel werd stiptelyk uitgevoerd; de Eburonen vochten als leeuwen. Het is

[p. 178]

niet dat zy veel talryker waren dan de Romeinen, maer zy stonden op voordeeligen grond; daerenboven hadden zy niets te dragen en waren veel ligter gewapend dan hunne vyanden; kregen zy 't hier of daer te kwaed, zy deinsden naer het bosch, vereenigden zich weêr, en kwamen op nieuw toegeschoten met eenen verschen moed. De stryd duerde reeds meer dan acht uren; Cotta gedroeg zich als een held, niet tegenstaende hy eene kwetsuer in 't aenzigt ontvangen had; maer eindelyk kon hy 't niet meer uithouden. Na dat de geheele voorwacht verdelgd was, werd hy op zyne beurt overmand, en stierf met de wapens in de vuist zonder van overgaef te willen hooren. Zeven duizend Romeinen sneuvelden op dien dag. Een klein getal raekten uit de voeten en keerden weder, met den arend van het legioen, naer het kamp dat zy des morgens verlaten hadden. De standaert-drager werd op nieuws aengerand door eenen hoop Eburonen tegen de grachten van het legerveld; ziende dat er voor hem geen kans meer overbleef, wierp hy den arend over de vesten, en verkocht dan zyn leven zoo duer als hy kon. Zoo deden 't ook de soldaten die in 't kamp geraekt waren: zoo lang als

[p. 179]

zy zien konden verweerden zy zich met leeuwenmoed, maer de nacht gekomen zynde gaven zy zich over aen de wanhoop, en wetende dat er voor hen geene uitkomst was, hadden zy nog liever te sterven van hunne eigen handen dan in de handen des vyands te vallen. Des anderdags morgens leefde er niet één meer.

Ei my! welk eene nederlaeg! Anderhalf legioen bykans tot den laetsten man uitgeroeid! een romeinsch kamp met al wat er toe behoorde, met wagens en oorlogstuig, met wapens en krygskas in de magt der Eburonen gevallen, welk een slag! Wat zal Cesar zeggen, als hy zulk een ontzettende tyding ontvangen zal? Maer Cesar kreeg die tyding niet; de weinige soldaten die het ontkomen waren, doolden door de bosschen niet wetende waer heen; een deel van hen vond er nog de dood, de anderen geraekten met de grootste moeite en tusschen duizend gevaren tot in het kamp van Labiënus; doch deze veldoverste, gelyk wy aenstonds zien zullen, zat ook zoodanig in 't nauw, dat er geen mogelykheid was om naer Samarobriva te zenden, en Cesar te verwittigen.

Maer wat zal Ambiorix nu doen? Dronken van

[p. 180]

vreugd, verheven tot in de wolken door de zynen, zal hy nu wel weten gebruik te maken van de groote overwinning die hy behaeld heeft? Ja, dat zal hy, boven alles wat men van hem verwachten kon. Hy had in de school van Cesar geleerd dat men by voorspoed zyne wapens niet mag laten verroesten; hy had geleerd wat goede orde en krygstucht tot de overwinning kunnen bydragen; eindelyk hy had geleerd hoe men een kamp moest opslaen en versterken: dat alles gaet hy op zyne beurt in het werk leggen, want hy wil Cesar zelven evenaren zoo niet overtreffen. Zyne hoop kent geen palen meer, hy vleit zich dat hy alle de legioenen, het een voor en het ander na, zal uitroeijen, en dat men hem eerlang den glorieryken eertitel geven zal van Verlosser des vaderlands. Zonder een oogenblik tyds te verliezen, stelt hy zich aen het hoofd zyner ruitery, en begeeft zich naer het land der Atuatikers. Daer weet hy het vuer dat hem bezielt te doen overgaen in de boezems dergenen die aen den ondergang hunner natie ontsnapt waren, en al wie de wapens dragen kon vervoegde zich by het leger van Ambiorix, dat hem van naby volgde. Des anderdags zag men hem verschynen in

[p. 181]

het land der Nerviërs. Daer roept hy in der haest de hoofden des volks byeen, verhaelt hun zyne overwinning, en moedigt ze aen om op hunne beurt de wapens op te vatten. Op de dry jaren die sedert de nederlaeg der Nerviërs verloopen waren, hadden deze hunne rampen al een weinig hersteld; vele jongelingen waren groot geworden, en lieten zich gemakkelyk opwekken om de dood hunner vaders te wreken. Welhaest was de geestdrift algemeen, het werd eene soort van razerny; al wat niet ziek of verminkt was vloog te wapen, en zwoer te zullen vechten zoo lang er een druppel bloed in het hert bleef.

Dit alles ontstak nog meer en meer den moed van Ambiorix. Terwyl de Nerviërs zich in gereedheid stellen, trekt hy in der haest, aen het hoofd der zynen, naer het kamp van Quintus Cicero dat, als gezegd is, te Bergen in Henegau gelegen was. Daer was de tyding der nederlaeg van Sabinus en Cotta nog niet aengekomen: ook werden een aenzienlyk getal soldaten, die uitgegaen waren om hout te halen, door de Eburoonsche ruiters verrast en omgebragt. Nog den zelfden dag ondernamen de Belgen van storm te loopen op het kamp van Cicero,

[p. 182]

in het vertrouwen dat alles zou gezwicht hebben voor hunnen overmoed. Inderdaed, Cicero had het uitnemende druk om den aenval af te weren, en ware de nacht niet tusschen beide gekomen, hy zoude waerschynlyk het spel verloren hebben; maer nu deed hy al zyne soldaten den geheelen nacht arbeiden om de borstweringen te versterken, om nieuw paelwerk by te zetten, en houten torens te timmeren: met een woord, niets werd verwaerloosd om het kamp tot eene onwinbare vesting te maken. Eer het morgen was, hadden zy zoo veel uitgewerkt dat men zou gezeid hebben, daer waren veertien dagen aen besteed geworden.

Intusschen begon al vroeg weêr de aenval; de Belgen vulden de grachten en klommen op tegen de verschansingen, als waren zy onverschillig voor leven of sterven; maer de belegerden weerden zich zoo dapper, dat al de poogingen der belegeraers verydeld werden. Zoo duerde het dagen; iederen morgen werd de stryd hernomen met denzelfden moed van beide kanten: nooit had men zulk eene razerny gezien. Maer hoe groot de dapperheid der Romeinen ook wezen mogt, zy verloren dag voor dag geweldig veel volk; het getal der gekwetsten

[p. 183]

groeide insgelyks aen, en die nog heel van huid waren, bezweken van vermoeidheid, want den ganschen nacht moesten zy besteden om wat omver lag weêr op te regten. Men ziet dus wel dat het voor Cicero niet lang duren kon, zoo er geene hulp kwam. Van binnen smolt de manschap gedurig, terwyl zy van buiten altoos aengroeide, tot zoo ver dat eindelyk het getal der belegeraers klom tot 60,000. Onder die menigte heerschte de volmaektste eensgezindheid: Nerviërs, Eburonen, Atuatikers, allen streefden gelykelyk tot hetzelfde einde. Ambiorix was ja de ziel van het bondgenootschap; doch vermits men op Nervischen bodem vocht, wilde hy het opperbevel niet voeren, om geene jaloerschheid te verwekken. De legerhoofden, op het aenraden van den Eburoonschen koning, besloten eene onderhandeling aen Quintus Cicero voor te stellen, met het inzigt om hem door denzelfden krygslist, die te Atuatuca zoo wel gelukt was, uit zyn kamp te lokken. De romeinsche generael nam den voorslag aen, en kwam in persoon naer de bestemde plaets. Daer werden alle spits-vindigheden in het werk gelegd om Quintus Cicero te verschrikken en te bedriegen; maer hy was

[p. 184]

slimmer dan Sabinus, en liet zich door geene leugens verschalken, door geene redenen overhalen. Zyn antwoord was kort en goed: ‘Van een gewapenden vyand, zeide hy, neemt het Romeinsche volk geene voorwaerden aen: legt de wapens neêr, wendt u tot Cesar, ik zal voor u ten beste spreken, en ik vertrouw dat hy u zal toestaen wat gy vraegt.’

Die zoo sprak, en dat in omstandigheden gelyk waer Cicero zich in bevond, was een man die hert in 't lyf had. Maer daer ontbrak het de Belgen ook niet aen, en dewyl zy nu zagen dat krygslist hier niets vermogt, namen zy op nieuw hunnen toevlugt tot de krygskunst, en besloten het beleg van 's vyands kamp volgens de regels des oorlogs voort te zetten. Die regels hadden zy van de Romeinen afgeleerd. Zy gingen nu ook een kamp maken wat versterkt zou wezen gelyk dat van Cicero; waer zy zich des nachts zouden in veiligheid stellen, en van uit hetwelk zy gedurig den vyand zouden bestoken, tot dat hy overwonnen of uitgehongerd ware. Gereedschappen hadden zy niet, maer hunne wapens dienden om hout te kappen en zoden te steken, terwyl zy al haest eenige duizenden van spaden ge-

[p. 185]

maekt hadden om te pionnieren. Nu was alles in 't werk; de drift was zoo groot dat op dry uren tyds geheel de omtrek van het kamp, ik zal niet zeggen afgeteekend, maer waerlyk verschanst was. Eene wal of vesting van elf voet hoog bestond in eene rondte van vyftien duizend schreden, en was verdedigd door eene gracht van vyftien voet diep. Wie zou het gelooven indien Cesar zelf zulks niet getuigde? maer het is nog niet al. De volgende dagen hielden zy zich bezig met houten torens te timmeren, met stormdaken te bereiden, met allerhande oorlogstuig te maken, gelyk zy by vroeger tyd hunne vyanden hadden zien gebruiken. Den zevenden dag van het beleg, zag het er akelig uit in het kamp van Cicero. Zyne soldaten huisden onder geene tenten, waer de landstreek te koud voor was, maer in hutten met riet gedekt, hetgeen aen de Belgen de gedachte gaf van er 't vuer aen te steken. Dit was zoo haest niet voorgesteld of 't werd uitgevoerd; zy wierpen met hunne slingers brandende schadden of turven op de belegerden, en daer de wind dien dag naer dien kant hevig woei, stond welhaest een groot deel van het kamp in vuer en vlam. Op den zelfden oogenblik deden

[p. 186]

de Belgen eenen nieuwen aenval, de torens werden vooruit gevoerd, de stormdaken tegen den wal gebragt, de verschansingen van alle kanten beklauterd. Maer het was als of het vuer dat de hutten verteerde, de gemoederen der Romeinen nog heviger blaken deed, want alle de poogingen der belegeraers werden verydeld. De soldaten van Cicero lieten branden wat brandde en, al stonden zy van achter tegen de vlammen, van voor in eenen hagel van steenen, van pylen, van spiessen, daer week niet één een vingerbreed van zyne plaets; allen vochten als leeuwen of stierven als ware helden. Zoo veel moed werd door eenen goeden uitval bekroond; de Belgen moesten het laten steken, en indien het romeinsche legioen op dien dag het grootste gevaer geloopen had, daer was ook nog niet één dag geweest die aen de belegeraers meer volk had gekost.

Blyven duren kon dat echter niet, namelyk van den kant der Romeinen. De belegeraers waren volks genoeg om voor een die viel er tien in de plaets te stellen; maer de manschap van Cesar versmolt als de sneeuw, en de verdediging werd noodzakelyker wyze alle dagen moeijelyker voor die in

[p. 187]

't leven bleven. Tot overmaet van leed, Cesar wist niet hoe schrikkelyk Cicero in de pers zat, en wat deze laetste ook verzinnen mogt, daer was geen mogelykheid om zynen overste te verwittigen. Van den eersten aenval af, had hy beproefd koeriers naer Samarobriva te zenden; doch deze waren tot eenen toe in de handen der Belgen gevallen. Wat dan gedaen in dien dringenden nood? By geluk was er in het kamp een Nerviër, met naem Vertico, die den eersten dag van 't beleg tot den vyand overgeloopen was. Tot dezen wendde zich eindelyk Cicero, belovende hem de vryheid en eene groote belooning, indien hy zich wilde belasten eenen brief naer Cesar te dragen. De boodschap was hoogst gevaerlyk, dat wist Vertico wel; maer als er eenige kans overbleef, zoo was zy voor hem, vermits hy zelf Belg zynde, zyne landgenooten gemakkelyker bedriegen kon. Hy liet zich dan overhalen; de brief werd in een uitgeboorde werpspies verborgen, en zoo trok er de overlooper meê op. Dit mael gelukte het: Vertico raekte over de baen, omdat niemand hem erkende, en kwam behouden aen te Samarobriva.

Hier erkennen wy weêr den grooten man. Cesar

[p. 188]

had maer ééne keurbende aen de hand, en die was zelfs nog niet voltallig; eene andere welke omtrent Samarobriva legerde, was elders moeten gaen om eenen opstand te dempen. De keurbende van Roscius, die by de Essuënen lag, bevond zich te ver om in tyds aen te komen, en moest daerenboven blyven waer zy was, omdat het er ook alle dagen op 't uitbersten stond. De eenigste waer Cesar over beschikken kon was de keurbende van Marcus Crassus, welke niet verre van daer in winterkwartier lag; doch zoo haest hy Samarobriva verliet, diende Crassus hem te vervangen in eene plaets alwaer niet alleen alle de pandslieden van geheel Gallië, al de papieren van 't leger en de magazynen waren, maer waer ook de bagaedjen en meest al het oorlogstuig bewaerd werden. Nauwelyks had Cesar den ontzettenden brief van Quintus Cicero gelezen, of hy deed aenstonds mannen te peerd springen, en zond hen, den eenen tot Crassus, met bevel van dadelyk zyn legioen naer Samarobriva te brengen; den anderen tot Fabius, die by de Morinen lag, met bevel van zyne keurbende te leiden op de grenzen der Atrebaten, alwaer hy zelf moest doorgaen; een derden tot Labiënus, met eene gelyke

[p. 189]

boodschap. Cesar in persoon verzamelde in der haest vier honderd ruiters, en vertrok, zoo haest hy vernomen had dat Crassus naderde.

Ter bestemde plaets, vond hy de keurbende van Fabius; maer in stede van ook die van Labiënus te ontmoeten, kreeg hy eenen brief van dezen krygsoverste, die hem meldde dat de Trevieren in groote menigte zyn kamp bedreigden, zoo dat hy vreesde door hunne overmagt verplet te worden, indien hy zyne verschansingen verliet. Hy zou dan blyven waer hy was.

Cesar keurde dat gedrag goed; intusschen miste hy een derde der krygsmagt waer hy op gerekend had; maer hy alleen was een leger weerd, en ofschoon hy dit mael niet meer dan 7000 man voetvolk en 400 peerden had, marcheerde hy echter moedig door naer het land der Nerviërs. Een ruiter werd vooropgezonden met eenen brief voor Cicero, onder belofte van eene groote vergelding, indien hy te regt kwam. De brief was in 't Grieksch geschreven, opdat de Belgen, zoo hy in hun handen viel, hem niet verstaen zouden; zyn inhoud bestond uit vyf woorden, luidende als volgt: Cesar aen Cicero, moed! Daer komt hulp. Maer hoe die

[p. 190]

brief nu besteld? De ruiter, die een Galliër was, dorst het niet wagen om door de belegeraers door te dringen tot in het kamp van Cicero; maer hy rolde zyn papier om eene werpspies, en slingerde deze over de vesten, alwaer zy in een houten toren binnen het kamp bleef steken. Twee dagen verliepen eer de werpspies ontdekt werd; toen eerst ontving Cicero de gelukkige tyding, en byna op denzelfden stond werd hy gewaer dat Cesar naderde, door den rook van verscheiden gehuchten die in brand gestoken waren. Nu hoorde men vreugdekreten opgaen in het Romeinsche kamp; nu herleefde de hoop in de herten van allen.

Het was inderdaed hoog tyd dat er hulp kwam, want Cicero was ten einde, hy kon niet meer. Maer hoe zullen de Belgen zich nu gedragen in deze nieuwe omstandigheden? Wat zy hadden moeten doen, is geenszins twyfelachtig: namelyk zy moesten in hun kamp gebleven zyn en daer den vyand afgewacht hebben. Zy waren tien mael zoo talryk, en daerenboven in een welversterkten post, waer men hen niet gemakkelyk aen kon randen. Of konden zy hunnen moed niet beteugelen, zy moesten ten minste eene bezetting in hun kamp gelaten

[p. 191]

hebben om dat van Cicero in bedwang te houden, en om eene wykplaets te hebben, indien zy het te kwaed kregen. Zulks gaf de gezonde reden in, en na al de blyken van schranderheid en krygskunst die Ambiorix gegeven had, mag men verwonderd wezen dat het anders geschied zy. Maer Ambiorix zal het bevel niet gevoerd hebben over dat leger van bondgenooten; men was, als boven reeds opgemerkt is, op Nervischen bodem: derhalve zal het een Nerviër geweest zyn, dat is te zeggen, een jongeling die de wet gaf; want daer waren niet meer dan jongelingen in die natie welke al hare strydbare mannen, eenige jaren te voren, had zien sneuvelen.

Hoe 't zy, de Belgen verlieten by 't vallen van den avond hun kamp, om tegen Cesar op te trekken en hem te gaen bevechten. Hiermeê was Cicero verlost; denzelfden nacht gaf hy aen zynen overste kennis van 't gedrag des vyands. Cesar legerde op eene hoogte, van waer hy des anderdags de Belgen zag naderen; deze wachtten maer om den aenval te beginnen tot dat de Romeinen naer onder zouden komen, in de vallei, welke zich aen den voet van den heuvel uitbreidde. Maer Cesar was

[p. 192]

zoo haestig niet, nu hy wist dat Cicero ontzet was. Met een enkelen oogslag merkte by al de onvoorzigtigheid zyner vyanden, en rekende daer op om ze met krygslist te lokken op eenen grond waer alles hun nadeelig wezen zou. Hy bleef dus op de hoogte, en maekte daer een kamp, maer zoo klein, zoo bekrompen, dat men zou gezeid hebben, hy had geen duizend man by hem. Wy hebben boven gezien dat inderdaed zyn leger zeer weinig in getal was; voeg daerby dat hy haest geene bagaedje en maer eene handvol ruitery meêgebragt had, zoo dat hy zyne mannen opeen kon dringen en zich nog veel zwakker vertoonen dan hy wezentlyk was. Dit alles had voor inzigt om de Belgen stout te maken, neen, om ze tot vermetelheid te brengen, en ze aldus in 't net te krygen. Den volgenden morgen, zond hy al vroeg zyne ruitery uit, om zoo wat heen ek weder te ryden in de leegte. Zoo haest de belgische ruiters hen gewaer werden, vielen zy er onbesuisd op, maer de vyand, na een oogenblik schermutseling, keerde spoedig terug naer het kamp, als zat de schrik hem op de hielen. Dat was opgemaekt werk; Cesar had het zoo bevolen. Ter zelver tyd was heel het kamp in rep en

[p. 193]

roer, de soldaten werkten aen hun vesten, aen hun poorten om de eene hooger, om de andere digt te maken; alles liep dooreen en weerde zich, als vreesden zy alle oogenblikken overrompeld te worden. Eilaes! die geveinsde ontsteltenis begoochelde maer al te wel de arme Belgen; deze dachten dat alles gemeend was, en vol kleinachting voor eenen vyand, die er zoo zwak en zoo bang uit zag, loopen zy, woest weg en zonder voorzorg, de vallei door naer de hoogte tot tegen het kamp der Romeinen. Op dat gezigt deinzen de soldaten van Cesar achter uit; zy durven op de vesten niet blyven, en schynen om genade te smeeken. Hierdoor werden de Belgen al stouter en stouter; zy doen uitroepen dat alwie zich vóór den middag wil overgeven, gespaerd zal worden; maer dat er na den middag voor niemand vergiffenis zyn zal. De tyd gaet om, en niet één vertoont zich: alsdan beginnen de Belgen den aenval, zy vullen de grachten, beklimmen de verschansingen, en gaen het kamp stormenderhand innemen. Dit was 't oogenblik waer Cesar naer gewacht had; op denzelfden stond gaen al de poorten open, geheel het leger, ruitery en voetvolk komt in eens uitgestort en rukt van alle kanten op de

[p. 194]

belegeraers. Deze wisten niet waer zy 't hadden, het scheen hun dat de mannen uit den grond kwamen, en zy die daer aenstonds zoo driftig waren om aen te randen, dachten haest niet om zich te verweren. Op een omzien lag alles overhoop. De schrik hecht hun vleugels aen de voeten; zy loopen malkander om ver, en nu is de vlugt algemeen. Arme vlugtelingen, ziet eens om: gy zyt tien tegen éénen, en kunt de kans doen keeren als gy maer wilt. Eilaes! hier helpt geen roepen, want de schrik heeft geen ooren. Een leger dat zonder overleg en uit blinden drift alleen te werk gaet, al was het nog zoo talryk, wordt ligt verslagen; om te winnen mag men zynen vyand niet te klein achten; men moet zorg dragen om alle listen, alle toevalligheden te voorzien, ten einde nooit verrast te worden; men moet al zyne pylen in eens niet verschieten, maer altoos wat overhouden om eenen kwaden stoot te herstellen: met een woord, daer behoort kunst en goed beleid toe, en dat ontbrak hier aen de Belgen. Het is niet dat er zoo ontzaggelyk veel dood bleven; neen, Cesar dorst ze niet te ver achtervolgen, omdat hy te weinig volk had en zelf in eene of andere hinderlaeg had kunnen vallen.

[p. 195]

Daer ontkwamen het er dan veel door de vlugt, maer hunne raagt was gebroken, en een groot deel zelfs gaf zich over.

Na de nederlaeg der Belgen, begaf Cesar zich nog denzelfden dag tot het kamp van Cicero. Het eerste wat hem daer verwonderde, waren de werken die de Belgen uitgevoerd hadden, hunne verschansingen, hunne torens, hunne oorlogstuigen, geheel de aenleg van hun legerveld. Hy zag wel dat zy hem veel afgeleerd, en geen kleinen voortgang gemaekt hadden in de krygskunst; maer grooter nog was zyne verwondering wanneer hy de keurbende van Cicero monsterde: hy zegt zelf dat er ter nauwernood een tiende deel ongeschonden van overbleef, de anderen waren dood of ten minste gekwetst. Hieruit was te zien hoe veel moeite de verdediging van het kamp gekost had.

Cesar vernam nu eerst al de omstandigheden van de ramp van Atuatuca, en was daer zeer over bedroefd; nogtans, om den moed van zyn leger, die natuerlyker wyze zeer gezonken was, weder op te beuren, liet hy hooren dat de nederlaeg van Sabinus en Cotta alleen aen de onvoorzigtigheid dier krygsoversten toe te wyten was. Daer had hy

[p. 196]

geen ongelyk in; de standvastigheid van Cicero bevestigde, op zekere wyze, zyne woorden: intusschen was hy inwendig ten zeerste verbitterd wegens het groot verlies dat hem de krygslist van een barbaer had aengedaen, en hy zwoer by de goden dat hy 't hair van zyn hoofd of van zynen baerd niet zou laten scheren, voor dat hy daer wraek over genomen had. Dit teeken van rouw behaegde zeer aen zyne soldaten, die er een bewys in zagen van het belang dat zy hunnen overste inboezemden. Van den anderen kant werden de overgebleven van Cicero's keurbende naer verdiensten geprezen en beloond, en welhaest was de ramp vergeten.

Maer hoe ging het nu met het legioen van Labiënus, die op de grenzen van het land der Trevieren gelegerd was, en, gelyk wy gezien hebben, zyn kamp niet had durven verlaten, om Cesar tot hulp te trekken? Daer keerde de kans ook al spoedig. Indutiomarus, aen het hoofd van eene talryke krygsmagt, hield Labiënus zoo veel als ingesloten; zelfs ja was zyn moed en die zyner mannen zoo hoog gestegen, ten gevolge der goede tydingen welke zy van Ambiorix en van de Nerviërs ontvangen had-

[p. 197]

den, dat de dag gesteld was om het kamp der Romeinen stoutmoedig aen te randen; alle toebereidsels waren gemaekt, de onderneming kon niet mislukken: maer ziet, den avond zelf vóór dien dag, vernemen de Trevieren een buitengewoon gedruis in het legerveld van Labiënus. Het waren woeste vreugdekreten wegens de viktorie welke Cesar behaeld had op de Nerviërs, en die toen juist aen Labiënus geboodschapt werd. Dat geschater ontstelde Indutiomarus, en greep hem in 't hert; maer de moed ontzonk hem geheel en al wanneer hy er de oorzaek van hoorde. Hy verloor het hoofd; hy zag in zyne verbeelding Cesar komen afgemarcheerd om de Trevieren tusschen twee vuren te zetten; en gelyk de schrik gewoon is het verstand te benevelen en tot uitersten te dryven, nam hy het dwaes besluit van denzelfden nacht zyn leger op te breken. Hy vertrok door de Ardeensche bosschen oostwaerts het land in; doch welhaest zag hy dat hy zich door eene hersenschim had laten bedriegen. Cesar had wat anders te doen dan Labiënus te verlossen, die zulks wel alleen gedaen zou krygen, nu de byzonderste magt der Belgen gebroken was. Hy haestte zich dan om naer

[p. 198]

Samarobriva weder te keeren, om daer, te midden, van verscheiden legioenen, het oog te houden op de omliggende volkeren, die bykans alle min of meer tot opstand genegen waren. Men mag zeggen dat de krygsverrigtingen van Ambiorix en de ondernemingen der Nerviërs door geheel Gallië den lust der oude vryheid in alle de herten had doen ontwaken. Het was dus niet zonder reden dat de veroveraer meende op zyne hoede te moeten wezen, om te beletten dat er elders nieuwe onweders zouden uitbreken, of om in alle geval, waer het noodig was, spoedige hulp te verschaffen.

Ondertusschen, Labiënus, thans van het leger der Trevieren verlost zynde, had zich op zyn gemak gezet; maer wat zal Indutiomarus gaen aenvagen, nu hy ziet dat hy zich door eene ydele vrees heeft laten meêsleepen? Ei! die edelman was een slechthoofd, goed om de geesten op te hitsen, om partyschappen gaende te maken, om groote dingen stoutmoedig te beginnen; maer om iets wel te overleggen, om gepaste maetregelen te nemen, om eene onderneming manhaftig door te dryven, daer had hy geen verstand van; oorlog voeren, vooral tegen Romeinen die met kunst te werk gingen, dat kende

[p. 199]

hy niet. Terwyl Ambiorix en de Nerviërs den meesten roem behaelden door hunne heldendaden, zit hy met de armen overeen op Labiënus te kyken; en wanneer hy, na veel tydverlies, eindelyk gereed is om door te werken, laet hy zich door een enkel geschreeuw uit eenen post verdryven waer hy de Romeinen deed beven. Ja, en dit was zyn laetste misslag niet. Nu men overal den moed opgegeven had, hernam hy den zynen: al wat de wapens dragen kon wordt opgeroepen; de doodstraf wordt uitgesproken tegen al wie zich weigerig toonen zou: en aldus, deels door dwang, deels door geld, weet hy op korten tyd weder een talryk heir op de been te brengen. Nu trekt hy de Maes over, en marcheert op nieuw naer het kamp der Romeinen, gereed om dit mael de gelegenheid niet meer te laten ontsnappen. Labiënus verwachtte zich daeraen, maer hy was er op voorzien; hy had den tyd waergenomen om by de naburige volken eene talryke bende ruitery aen te werven, en deze was reeds onder zyn gebied. Wanneer hy nu vernam dat Indutiomarus naderde, hield hy al zyne magt zorgvuldig in zyn legerveld opgesloten, en liet met voordacht den vyand gelooven dat hy be-

[p. 200]

nauwd was, dat hy zich niet sterk genoeg erkende om in het open veld te vechten: zyne soldaten schenen maer in de weer te zyn om zich achter hunne verschansingen goed te kunnen verdedigen. Dit bedrog, gelyk men gezien heeft, had Cesar ook gebruikt, en 't was hem buitengewoon wel gelukt; maer zulks had toch maer eens mogen lukken, indien Indutiomarus een man van talenten geweest ware: hy had immers gehoord hoe deerlyk de Nerviërs hunne onvoorzigtigheid bezuerd hadden, en moest derhalve op zyne hoede zyn, om door denzelfden krygslist op zyne beurt niet verschalkt te worden. Het is zoo; maer menschen die geen oordeel hebben spiegelen zich aen het voorbeeld van een ander niet: zy zyn en blyven onvoorzigtig, bot en vermetel, tot dat hunne dwaesheid hen zelven in 't verderf brengt. Indutiomarus nam den geveinsden schrik der Romeinen voor waerheid aen, en stelde nu geen palen meer aen zyne verwaendheid; dag voor dag kwam hy met zyne ruiters den vyand tergen tot tegen de grachten van het kamp; zyn gezwets hield niet op; ware het met woorden te doen geweest, hy alleen had geheel de keurbende van Labiënus verslagen. Deze krygsman

[p. 201]

lachte in zyn vuist, maer hy liet zich beschimpen en uitdagen zonder te verroeren. De pylen en werpspiessen kwamen met hoopen over de vesten gevlogen, doch zy deden niet veel kwaed, omdat zy in 't wild geschoten waren. Zoo duerde het dagen, en dat moest zyn, ten einde aen de vermetelheid van Indutiomarus tyd te geven om tot dolligheid over te gaen. Eindelyk, op zekeren dag, wanneer de overste der Trevieren, na weder met zyne gewoone baldadigheid tot aen de grachten van het kamp vooruit gekomen te zyn, gereed was om met de zynen terug te keeren, zonder eenige vrees of voorzorg, ziet! daer gaen op eens de poorten open, en Labiënus schiet met al zyne magt naer buiten. Hy had aen zyne soldaten bevolen dat hunne eerste zorg moest zyn om het hoofd des vyandlyken legers te treffen, en hem Indutiomarus dood of levend toe te brengen, zullende zy daerna altoos tyd genoeg hebben om hunnen moed te koelen in het bloed der Trevieren. Dit bevel werd nagekomen. Indutiomarus was de eerste op den loop; hy zocht eene plaets in de rivier waer hy doorwaden kon, en meende 't zoo te ontkomen; maer de soldaten van Labiënus hadden het in 't

[p. 202]

oog, verrasten den vlugteling, en sloegen hem dood in het midden van 't water. Zyn hoofd werd naer den romeinschen veldheer gedragen, en nu eerst begon men voor goed te sabelen onder de arme Trevieren, welke, in wanorde gebragt, en nu zonder overste zynde, geen oogenblik stand hielden. Daer sneuvelden er met duizenden; de anderen zochten hunne behoudenis in de vlugt.

Deze uitval was ten hoogste rampzalig voor het belgisch bondgenootschap. Dit wankelde reeds door de nederlaeg der Nerviërs; maer deze laetste slag wierp het geheel en al omver. Arme Belgen! daer is geen doen aen; uw vonnis is gestreken, uw vryheid is verloren: gy moet, willens of onwillens, het hoofd buigen onder het juk van den vreemdeling. Te vergeefs spant gy al uwe krachten in; te vergeefs ontzet gy uwe vyanden zelf door uwen moed en onverschrokkenheid: uwe poogingen vergaen in ydelen rook; eene onzigtbare hand helpt u ten onder brengen, en wil door de overwinningen der Romeinen den weg banen tot de overwinningen van het Christendom.