|
| |
| |
| |
Vierde hoofdstuk.
Tweede en derde veldtogt van Cesar in België.
Het jaer 56 voor Christus geboorte.
Voor dat Cesar naer Italië vertrok, had hy aen den jongen Crassus last gegeven om de Armorikanen te onderwerpen. Zoo noemde men de volkeren welke in Celtisch-Gallië de zeekusten bewoonden, tusschen de monden der Seine en der Loire, of die streken aen welke men by later tyd den naem van Normandyë en van Bretagne heeft gegeven. Crassus was daer dan heen getrokken aen het hoofd van eene enkele keurbende, in de overtuiging dat het gerucht der overwinningen van den zomer genoegzaem den schrik onder de Galliërs zou verspreid hebben, om eene meerdere magt onnoodig te maken. Hy bedroog zich niet: de Armorikanen hadden den moed niet om eenigen weêrstand te bieden, maer gaven zich over zoo haest Crassus zich op hun grondgebied vertoonde. Intusschen, deze onderdanigheid was in de gemoederen niet; zy duerde derhalve maer zoo lang als de schrik die ze had voortgebragt: want nauwelyks was Cesar de Alpen
| |
| |
over, en zyne legioenen in hunne onderscheidene winterkwartieren verspreid, of de wrevelige volkeren begonnen welhaest de hoofden byeen te steken, en op middelen te denken om het hatelyke juk der vreemden van hunne schouderen af te werpen. Nu de vyand weg was, moest hun zulks wel niet moeijelyk vallen; doch hoe het gemaekt om hem te beletten de afgeworpen boeijen weêr aen te komen doen, en nauwer toe te schroeven? Daer waren zy meê verlegen. Een verbond maken, en met vereenigde magten de Romeinen in 't open veld te gemoet trekken, wie zou zulks nog hebben durven ondernemen, nadat men getuige geweest was van de ysselyke nederlaeg van het bondgenootschap der Belgen in den voorleden zomer? Zich in hunne verblyfplaetsen, steden of dorpen, gelyk men 't noemen wil, versterken, dat was even zoo onmogelyk, want niets kon het tegen de stormrammen en ander oorlogstuig der Romeinen uithouden. Zy vonden maer één middel dat hun dienstig kon zyn, namelyk gebruik te maken van hunne ligging tegen de zee, en 't gevaer te ontwyken. Aen schepen ontbrak het hun niet, vermits zy gedurig handel dreven met Brittanje, of wat wy nu Engeland heeten.
| |
| |
Zy zouden zich dan in hunne wykplaetsen zoo veel het doenlyk was verschansen; en als het zoo ver kwam dat zy die moesten verlaten, alsdan zouden zy met vrouwen en kinderen op hunne schepen vlugten, om elders weêr aen land te komen, en zoo over en weder het gevaer vermyden, of de aenvallen afweren gelyk het best pas zou geven. Dat opzet werd uitgevoerd. Al de Armorikaensche volken treden in verbond, de Morinen en de Menapiërs die insgelyks digt aen de zee woonden, vervoegen zich met hen, en zoo brengen zy eene zeemagt byeen van twee honderd en twintig schepen. Daer hadden zy de meeste trouw in, want zy waren als op het water groot geworden; zy kenden de heerschende winden, de klippen, de ondiepten, al de kronkels en bogten der kusten: met een woord daer waren zy in hun element en de Romeinen oneindig ver vooruit.
Cesar vernam de toebereidsels der Armorikanen, terwyl hy nog in Italië was, en zag met zynen gewoonen arendsblik, dat deze nieuwe wyze van oorlogen hem spel zou leveren. Inderdaed eenen vyand bevechten, die altoos achteruit wyken kan, en dien men in zyn schuilplaets niet kan volgen, dat is iets
| |
| |
ondernemen waer geen einde aen te vinden is. Daerenboven deze opstand, indien hy niet spoedig en volkomen gedempt kon worden, was in staet om geheel Gallië weêr aen 't gisten te brengen, en al de vorige overwinningen te verydelen. Hy haestte zich dan om maetregelen te nemen, en begreep dat hy de Armorikanen te gelyker tyd te water en te land moest aenranden. Hy gaf aenstonds bevel om eene vloot te timmeren op de Loire; de Romeinsche Provincie moest roeijers, matroozen en lootsen leveren, en eenige kleine volkeren van den zeekant, die onderworpen gebleven waren, moesten al de schepen bybrengen welke zy aen de hand hadden.
Terwyl dit alles met den meesten spoed in zyn werk ging, kwam Cesar de bergen over en stelde zich aen 't hoofd van zyn leger. Hy had voor twee dingen te zorgen, het inwendig van Gallië in bedwang te houden, en de streken van het westen die in opstand waren door de wapens weêr te onderwerpen. Het eerste bewerkte hy, met een deel van zyn krygsmagt in Aquitanisch-Gallië te zenden onder het bevel van Publius Crassus; een ander deel marcheerde naer de kanten van Trier in Belgisch- | |
| |
Gallië onder 't beleid van Labiënus; terwyl, om het ander doel te bereiken, Titurius Sabinus en Cesar zelf, ieder aen 't hoofd van eene sterke afdeeling, zich naer twee verschillende punten begaven waer de Armorikanen zich best verdedigen konden. Eindelyk Decimus Brutus kreeg het bevel over de vloot die de Loire moest afvaren, om in den Oceaen te komen en de zeemagt der Galliërs te bevechten.
Men ziet, dat plan was alweêr zoo goed overlegd als alle de vorige plans van Cesar. Hy vergeet of verzuimt niets; met een enkelen oogslag ziet hy wat er te doen is over geheel de uitgestrektheid van Gallië; hy weet zich te vermenigvuldigen in de oversten die hy zelf gekozen heeft, en die zyne bevelen getrouw zullen volbrengen: zoo is hy te gelyk werkzaem in het zuiden, in het noorden, in het westen, op alle punten.
Hy begon in persoon met eenige plaetsen te belegeren welke aen de Armorikanen toebehoorden; maer dat ging niet. De wykplaetsen dier volkeren waren meest alle gelegen op den oever der zee, of bestonden zels in eene landtong welke zich uitstrekte in het water, en waervan geheel de omtrek tweemael daegs, by ieder ty, overstroomd werd.
| |
| |
Daer was by gevolg geen hand aen te steken; of gelukte het nog al met groote moeite dyken en dammen op te werpen, en zoo de plaets ten minste van eenen kant genaekbaer te maken, aenstonds verhuisden de inwooners op hun schepen met al wat zy bezaten, en gingen zich elders neêrslagen, zoo dat men veelal verloren werk deed. Cesar zag welhaest dat hy er zoo niet door zou komen, maer dat hy wachten moest tot zyne vloot gereed was, en zyn plan ten volle kon uitgevoerd worden. Het duerde niet lang of Brutus kwam met de romeinsche vloot de Loire afgevaren, en vertoonde zich korten tyd daerna op de kusten van Gallië. Dit mael hadden echter de Armorikanen niet de minste vrees. Zy wachtten geen oogenblik om in zee te steken en den vyand te gemoet te gaen, vol betrouwen op hunne meerderheid, op de sterkte en de grootte hunner schepen en op hunne ervarenheid op 't water. Inderdaed de schepen der bondgenooten waren hoog en van stevigen eik getimmerd; zy werden bewogen door zeilen gemaekt van dierenhuiden, met kabels en koorden aen mast en sprieten vastgehecht. Daerenboven waren zy ook voorzien van een behoorlyk getal riemers, om,
| |
| |
met stil weder of met tegenwind, de zeilen te vervangen. Eindelyk hadden zy eerder platte dan ronde kielen, waerdoor zy voor geen ondiepten vreezen moesten, en ook by leeg water tot op de kust varen konden. De byzonderste dezer voordeelen ontbraken aen de romeinsche galeijen; deze waren meestendeel in der haest, en van slecht hout getimmerd, door de roeijers alleen beweegbaer en op verre na zoo verheven niet als die hunner tegenstrevers. 't Is waer, de romeinsche schepen waren gewoonlyk voorzien van galjoenen, zynde dit sterke balken van voor gewapend met yzeren snuiten en op de galei vastgemaekt, waermede zy de vyandlyke schepen in den buik liepen, en, soms met een enkelen stoot doorboord, deden zinken. Maer dat verschrikkelyk wapentuig kwam hier niet te pas; de schepen der Galliërs waren te sterk om van de galjoenen te vreezen te hebben.
Dit mael hadden derhalve de Armorikanen met hunne belgische bondgenooten alle kansen voor hen; dit mael was er geen de minste reden van beschroomd te zyn: de overwinning behalen, daer waren zy zeker van. Ja, en die zouden zy ook behaeld hebben, die moedige en rappe zeelieden, in- | |
| |
dien zy met iemand anders hadden te doen gehad; maer wat baten groote schepen, kennis der stroomen, dapper krygsvolk, meerderheid van getal, wat baet dat alles tegen een hoofd gelyk het hoofd van Cesar, hetwelk altoos honderd middelen voor één wist uit te vinden om de poogingen zyner vyanden te verydelen? Cesar had alles voorzien eer hy begon; waer geen mensch in de wereld zou aen gedacht hebben, dat was door hem in het werk gelegd, en dat kon alleen de kans doen keeren.
Zoo haest de romeinsche vloot in gereedheid was om slag te leveren, deed Cesar den aenval begijnen. Dezen keer vocht hy niet meê, maer hy stond op het strand waer de zynen hem konden zien, en uit dat gezigt moed scheppen. In het begin hadden 't de galeijen deerlyk te lyden tegen de hooge vaertuigen die den vyand droegen; de Armorikanen smakten hunne tegenstrevers steenen op 't hoofd en doorpriemden ze met hunne peilen, terwyl zy als buiten scheut waren, omdat de Romeinen uit hunne lage schepen naer omhoog moesten werken. Op dezen voet kon het niet lang duren of zy gingen met galeijen en al naer de diepte. Maer ziet, Cesar had aen zyne soldaten kromme en scherpe zeissens
| |
| |
doen geven op lange stokken vastgemaekt, en daerby yzeren dreggen of haken aen touwen gebonden. Wanneer nu de romeinsche galeijen, in weêrwil van het snorren der schichten, de schepen der Armorikanen naby gekomen waren, staken de soldaten hun zeissens naer omhoog, grepen in 't want en sneden het touwwerk over, waerdoor's vyands zeilen, als van den bliksem getroffen, op den grond vielen, en de schepen in eens niet lamheid geslagen werden. Op den zelfden stond wierpen de Romeinen hunne dreggen uit, klampten ze vast aen de zyden der vyandlyke vaertuigen, en klauterden vervolgens aen boord. Ei! nu was 't geen zeeslag meer, maer een soort van gevecht op vasten grond, en nu moesten de Romeinen met hunne krygskunst en goede wapens zeker het spel winnen. De Armorikanen, behalve dat zy van ontsteltenis niet wisten wat zy deden, konden met hun zware schepen niet meer werken, en waren weldra van alle kanten omringd door de vlugge vaertuigen des vyands. 't Is waer, deze krygslist gelukte zoodanig niet, dat er geen schepen overbleven die hunne zeilen behielden: in tegendeel, dat getal was nog al groot, ja, maer niet groot genoeg om de zaken
| |
| |
te herstellen. Ook namen zy welhaest de vlugt, en konden zy by de oevers geraken, daer zouden de romeinsche galeijen hen niet volgen, uit vrees van te stranden. Ydele hoop alweêr! Men zou gezeid hebben dat Cesar en de hemel maer één was, want op denzelfden oogenblik dat de Armorikanen zich door de vlugt wilden redden, slabbakte in eens de wind, zoodanig dat er geen rimpel in 't water bleef, en dat by gevolg niemand uit de voeten kon. Hiermeê was de overwinning voor Cesar volkomen; wat er nog heen en weêr dobberde, werd op een omzien ingehaeld, en gaf zich over. Zoo deden 't welhaest al de Armorikanen; maer Cesar, die hunne onderneming als eene meineedigheid had doen voorkomen, nam er schrikkelyke wraek over: de voornaemsten deed hy gedeeltelyk omhals brengen, verkocht een ander deel als slaven, en dwong de overigen tot de gehoorzaemheid, met strenge bedreiging indien zy nog ooit beproefden om er zich aen te onttrekken.
Wy zagen boven dat hy in 't begin van den zomer onderscheidene afdeelingen van zyn leger naer andere streken gezonden had, om allen opstand voor te komen, of, indien zy er volkeren onder de wa- | |
| |
pens vonden, deze op nieuw te onderwerpen. Dat hadden zy op verschillende plaetsen moeten doen; maer overal was het voor de Romeinen even gelukkig uitgevallen. Cesar ontvong van alle kanten tydingen dat zyne wapens in 't zuiden en in 't noorden zoo wel getriomfeerd hadden als in 't westen van Gallië en op zee. Wat bleef er derhalve dan nog te doen voor onzen oorlogsheld, die met de fortuin een verbond scheen gemaekt te hebben? Waren alle zyne wenschen nu niet vervuld? was niet het geheele land van de eene zee tot de andere, en van het Pyreneesch gebergte tot aen de monden van den Rhynstroom, aen het gebied van Roomen onderworpen? Neen, dat doel was nog niet gansch bereikt. Daer bleven nog twee kleine volken onoverwonnen; deze behielden nog hunne vryheid, deze waren nog trotsch op hunne onafhankelykheid en wilden de hoofden niet bukken onder het juk van den vreemdeling. Die twee volken waren Belgen; de Morinen namelyk en de Menapiërs. Het is waer, zy hadden deel gehad aen de nederlaeg der Armorikanen hunne bondgenooten; doch deze rampspoed had hun den moed niet benomen; zy volherdden daerom niet minder in het besluit van aen
| |
| |
geenen prys hunne vryheid af te staen. Dit gedrag zou voor eene dwaze vermetelheid kunnen gehouden worden, indien men niet wist dat beide volkeren een land bewoonden 't welk overdekt was met bosschen en moerassen, alwaer geen legers konden doortrekken of oorlog voeren. Deze omstandigheden toonen dat de standvastigheid der Morinen en Menapiërs op goede gronden steunde, maer verminderen den roem niet dien zy verwierven door hunnen kloeken moed tegen een' vyand voor wien geene beletsels onoverkomelyk waren, en dien zy wisten door hunnen wederstand te zullen tergen.
Cesar inderdaed was er zeer om verbitterd, ziende dat twee kleine volkeren alleen hem nog durfden verachten; doch vol betrouwen op zyne krygsmagt en op zyn goed geluk, besloot hy, eer de zomer ten einde was, dat deel van België nog te veroveren. Dit mael echter moest hy voor den eersten keer zyne onderneming staken en met schande terug keeren. Daer hy niet veel tyd meer over had, haestte hy zich om zyn leger door de pleinen van Normandyë te leiden, en kwam weldra op het grondgebied der Morinen; waerschynlyk in de landstreek waer later de steden Hesdin en St. Pol
| |
| |
gebouwd zyn. Daer had hy noordwaerts niet dan bosschen. Aenstonds werd er, naer gewoonte, het kamp gemaekt en versterkt; men dacht de vyand zou verwaend genoeg zyn om slag te leveren; doch hier bedroog zich Cesar. De Morinen wisten wel dat zy daer niet talryk genoeg voor waren, maer zy deden beter: zy verdeelden zich in kleine benden, om den oorlog op zyn Spaensch te voeren: ik wil zeggen, dat zy nimmer in 't open veld verschenen, maer nu hier dan daer op 't onverwachts kwamen uitgeschoten om de romeinsche soldaten die wat te ver geloopen waren, of die voeder waren gaen halen, op 't lyf te vallen. Als de hoop te groot was en dat zy het te kwaed zouden krygen, dan trokken zy terug en verdwenen in de bosschen; werden zy achtervolgd, zy slopen weg langs duizend kronkelpaden die hun alleen bekend waren, of zy lokten den vyand in eene hinderlaeg, overrompelden hem dan, en niet één van allen, die zy aldus in 't net kregen, wierd gespaerd.
Zoo ging het dag voor dag, en, gelyk men wel oordeelen kan, tot groot nadeel der Romeinen. Cesar zegt daer niet veel van; maer als men overweegt tot welke uiterste middelen hy zynen toe- | |
| |
vlugt nam, zoo mag men gerust besluiten dat de moriensche partygangers hem geweldig veel kwaed deden. Inderdaed, Cesar ziende dat er geen mogelykheid was om den vyand te dwingen uit zyn bosschen te komen, of hem daer te achterhalen, vond dat er anders geen einde aen te krygen was dan met de bosschen zelf te vernietigen: en hoe onuitvoerlyk deze onderneming wezen mogt, hy wilde het wagen. Hy gaf bevel aen al zyne soldaten om zich aenstonds aen het werk te zetten. Nu zag men duizende mannen nacht en dag met byl en houweel de boomen nederhakken, terwyl andere alles wat viel wegsleepten naer beide kanten van het leger, alwaer zy de boomen naest en op elkander legden, ten einde aldus eene soort van verschansing te maken, en zich van wederzyde tegen de uitvallen der Morinen te beveiligen. Na verscheiden dagen arbeids, bereikte men eindelyk eene opene plaets waer huizen stonden, maer zonder inwooners: deze waren gaen vlugten met hun vee en alles wat zy hadden kunnen meênemen. De huizen stak men in brand; maer hiermede was 't niet uit; achter die opene plaets ging het woud weêr voort, uren en uren ver, en bood altoos eene
| |
| |
nieuwe schuilplaets aen de vlugtelingen. Cesar deed derhalve verloren arbeid: daerby kwamen welhaest de najaersregens, de stormwinden en al de ongemakken van den naderenden winter, waer de romeinsche soldaten niet aen gewend waren; kortom het werken werd onmogelyk. Cesar at zyn hert op van ongeduld; hy dacht alle dagen, daer zouden afgezanten verschynen om zich te onder werpen of voorstellen van vrede te doen; doch te vergeefs, hy zag geen Morinen, dan in de verte en waer een of ander van zyne soldaten alleen was om er 't hoofd te laten.
Daer moest dan een einde aen gesteld worden, want het weder werd al slechter en slechter. Cesar zag voor de eerste mael zyne hoop verydeld, en lief of leed, hy moest onverrigter zake terug trekken. Hy bestelde de winterkwartieren van zyn leger in het land der Armorikanen, en zoo haest alles geregeld was, vertrok hy naer Italië.
Alles was rustig zoo wel in België als in de andere veroverde landschappen; niemand dorst meer den kreet der vryheid laten hooren, omdat allen reeds door ondervinding geleerd hadden hoe duer
| |
| |
men hun eene pooging tot herstel der onafhankelykheid deed bekoopen. De volkeren waren verdrukt maer zwegen stil, uit vrees van grooter onderdrukking. Het scheen dus, de winter zou voorbygaen zonder andere stoornis dan die waermeê soms eene feller koude onze streken komt bezoeken, en de armoede meer dan gewoonlyk nypen doet. Het grimmig Noorden had reeds zyne sneeuwjagt uitgezonden, den grond versteend, de rivieren doen stremmen, wanneer er iets gebeurt, waer niemand zich aen verwachtte, en dat in staet was om geheel België in rep en roer te brengen. Een oneindig getal van Germanen was in eens den Rhynstroom overgekomen, en had zich in de landen op den linken oever gelegen wyd en zyd neêrgeslagen.
Om dit te doen verstaen, moeten wy hier in eenige byzonderheden treden, welke over meer dan eene gebeurtenis, later te verhalen, een groot licht verspreiden zullen. De overgekomen menigte, bykans ten getalle van een half millioen, bestond uit twee onderscheidene doch, door lotgemeenschap en door verbonden, vereenigde volkeren, namelyk de Tenchters en de Usipeten. Deze woonden, vóór hunnen inval, op den regten oever van den Rhyn,
| |
| |
in het land dat wy heden nog Westfalen heeten; zy hadden oostwaerts voor geburen de Zweven, van welke wy vroeger reeds gesproken hebben, een magtig en oorlogzuchtig volk, dat zyn gebied had uitgebreid over honderd kantons van het groote Germanië, en dat zynen roem stelde in al zyne naburen te verpletten, om dus wyd en breed alleen te heerschen. Uit ieder dier honderd kantons gingen jaerlyks duizend gewapende mannen uit, welke onder éénen bevelhebber vereenigd, nu hier dan daer, den oorlog gingen voeren, of om beter te zeggen, moorden en branden. Zoo haest de winter naderde, trokken die stroopers terug in hun land, om het volgende jaer zich op den akkerbouw en de jagt toe te leggen, terwyl weêr een gelyk getal anderen den gewoonen togt ondernamen. Daer was geen boozer volk in de wereld; alles moest er voor zwichten; zy waren zoo wreed en zoo sterk dat het in Germanië een spreekwoord was: ‘Tegen de Zweven zouden 't de goden zelf met moeite volhouden.’
Ik laet u denken wat het zeggen wilde tegen zoo een woest en wild volk aen te palen: nu, dat was het lot der Tenchters en der Usipeten. Deze hadden
| |
| |
al jaren lang den overlast der Zweven uitgestaen; maer eindelyk konden zy 't niet meer houden; zy besloten hun land te verlaten met vrouwen, kinderen, peerden, vee en alles wat zy konden meêdragen, en eene andere woonplaets te gaen zoeken.
Dit geeft ons een denkbeeld van die volksverhuizingen, welke de tegenwoordige staet van Europa niet meer toelaet, maer waer de oude geschiedenis vol van is.
Juist in den winter van het vyf-en-vyftigste jaer vóór Christus geboorte, waren nu die arme Tenchters en Usipeten na er den Neder-Rhyn afgezakt, en kwamen op den boord der Waal, waerschynlyk in de streek waer deze rivier zich met de Maes vereenigt en waer, by later tyd, de stad Heusden gebouwd is. De beide oevers waren bezet door Menapiërs, welke nogtans voor het meerendeel in Vlaenderen woonden en aen de Morinen grensden. De Tenchters en Usipeten ontmoetten wel eenigen tegenstand, maer deels door hunne overmagt, deels met krygslist wisten zy de streek te overmeesteren, dreven vervolgens de Ambivariten uit hunne woonplaets, en verspreidden zich over geheel Noord-Brabant, tot in het Kleefsche toe. Men zal misschien
| |
| |
zeggen dat zy op hunne beurt hier wel wat wild te werk gingen en de Zweven wat al te getrouw navolgden. Het is waer; doch wat zouden zy doen? zy konden toch in de maen niet gaen woonen; daerenboven, zoo ging het in dien tyd, de zwakke moest voor den sterke wyken; eindelyk, hier was juist zoo veel kwaed niet by: Vlaenderen was groot genoeg voor de Menapiërs; de Ambivariten waren niet sterk in getal, en konden eene schuilplaets zoeken in het land der Nerviërs, die meestal op 't slagveld gebleven waren: en wat de Eburonen betreft, deze zouden gemakkelyk hunne nieuwe geburen hebben kunnen achteruit dryven; maer ten eerste, zy hadden ruimte genoeg voor hen; ten tweede, zy waren de vriendschap van Roomen al moede zoo wel als de Trevieren, en zagen dus met goede oogen een zoo ontzaggelyk getal Germanen overkomen, in de hoop van door hen en met hen nog eens te beproeven om het romeinsche juk af te werpen. Het schynt zelfs dat zy al haest eene soort van verbond met de vreemdelingen maekten, en ze uitnoodigden om verder het land in te dringen.
Zulks was de toestand der zaken, toen Cesar daer in Italië de tyding van kreeg. Hy kende reeds de
| |
| |
Galliërs te wel om niet te weten, dat de bykomst van een half millioen vyandige vreemdelingen genoeg was om eenen algemeenen opstand te weeg te brengen, en den afval van verscheiden volken te veroorzaken. Ook besloot hy niet te wachten tot in de maend van July (in welken tyd van het jaer hy gewoonlyk zyne veldtogten begon), maer zich zoo haest mogelyk aen den anderen kant der Alpen te vertoonen, om het gevaer voor te komen. Van in het voorjaer was hy in het land der Armorikanen, by zyn leger dat daer, als gezegd is, zyn winterkwartier hield. Welhaest werden de opperhoofden en gezanten der onderworpen natiën van Celtisch- en Belgisch-Gallië byeen geroepen. In die vergadering liet Cesar niet blyken dat hy eenig mistrouwen van hen had, maer hy bekloeg hen zeer over het onaengenaem bezoek dat zy in den winter gekregen hadden, en voegde er by dat zy voor 't overig op hem mogten rekenen; hy zou voor alles zorgen en maken dat niet alleen die Germanen de ingenomen landstreken ruimen, maer tevens de genegenheid afleggen zouden van nog ooit zulken inval te vernieuwen. Daerop zegt hy aen de gezanten der belgische volken: ‘Gaet naer huis en weest zonder
| |
| |
vrees; hebt enkelyk zorg dat er levensmiddelen aen de hand zyn, en peerden; in 't kort zal ik by u wezen met myn leger, en dan zullen de vreemdelingen weten met wien zy te doen hebben.’
Hoe dat by de Eburonen en Trevieren in de ooren klonk, vindt men niet gemeld; maer wat konden zy zeggen? Zy hadden Cesar en zyne legioenen leeren kennen, en zouden zich wel gewacht hebben iets te weigeren aen eenen krygsheld voor wiens degen alles zwichten moest. Zy stonden dan alle zyne vragen toe: graen en vee, mannen en peerden werden geleverd. Dit laetste had Cesar vooral noodig, want de Tenchters en Usipeten waren ryk in peerden, en zy hadden den naem van de eerste ruiters te zyn die er bekend waren.
Zoo haest de gewoone toebereidsels gemaekt waren, begaf het romeinsche leger zich in optogt; de keurbenden trokken door het land der Nerviërs, door dat der Atuatikers, begaven zich naer den Maeskant alwaer zy de rivier overgingen, waerschynlyk ter plaetse waer naderhand Maestricht gebouwd is, en sloegen hun leger neêr op het grondgebied der Eburonen, eenige dagreizen ver van het kamp der Germanen, dat naer alle waer- | |
| |
schynlykheid moet bestaen hebben in de omstreek van Kevelaer.
De Tenchters en Usipeten wisten wel dat de romeinsche veldoverste hun den belgischen bodem zou komen betwisten, en bereidden zich om hem het hoofd te bieden; doch niet vermoedende dat Cesar daer zoo haest zou geweest zyn, hadden zy het grootste deel hunner ruitery aen den anderen kant van de Maes gezonden om voorraed van levensmiddelen te gaen maken, zoo dat hunne voornaemste magt in dit oogenblik verre van hun kamp was, en niet dan na verloop van eenige dagen terug kon wezen. In de verlegenheid waer zy zich dus in bevonden, besloten zy een gezantschap tot Cesar te zenden met het inzigt van een vrede-verdrag te sluiten, of, zoo dat niet lukte, van door de onderhandelingen tyd te winnen tot dat de ruitery aengekomen was. De gezanten werden by Cesar ontvangen en spraken omtrent in dezer voege: ‘De Tenchters en de Usipeten hebben geene vyandlyke inzigten tegen Roomen; zy willen den oorlog niet; doch als zy aengerand worden zullen zy zich kloek verdedigen. Zy zyn in België eene woonplaets komen zoeken, welke zy in Germanië verloren had- | |
| |
den; wil het romeinsche volk hen voor bondgenooten erkennen, zy zullen toonen dat zy goede en trouwe vrienden zyn: alles wat zy vragen is, dat men hun een grondgebied aenwyze waer zy zich kunnen vestigen, of dat men hun de landstreek late welke zy reeds door de magt hunner wapens verworven hebben.’ Zy voegden daer nog wat by, om te toonen dat zy niemand vreesden; maer Cesar zag wel dat zy op hun gemak niet waren.
Hy gaf voor antwoord, dat de Tenchters en Usipeten met het romeinsche volk noch vriendschap noch verbond konden maken, zoo lang zy voornemens waren in België te blyven; dat een volk hetwelk zyn eigen land niet had kunnen gade slaen, daerom geen regt had om andere volken uit het hunne te dryven; dat er in geheel Gallië niet ééne onbewoonde streek was, groot genoeg om zulk eene menigte te huizen; maer wilden zy terug den Rhyn over trekken, hy zou voor hen ten beste spreken by de Ubiërs, die veel onbezet land hadden en naer bondgenooten uitzagen.
Daermeê konden de germaensche gezanten aftrekken; zy beloofden binnen dry dagen weêr te komen om antwoord te brengen, en verzochten
| |
| |
Cesar van in den tusschentyd zyn leger niet vooruit te leiden; maer dit laetste werd van de hand gewezen. Cesar zag wel waerom zy 't byltje met den langen steel zochten, en wachtte geen oogenblik om voort te gaen, zoodanig dat hy, den derden dag, nauwelyks 12,000 schreden van het kamp der Germanen meer verwyderd was, toen hem de gezanten voor de tweede mael kwamen vinden. Deze nieuwe onderhandeling was even zoo onbekwaem als de eerste om den optogt der romeinsche legioenen tegen te houden; zy gingen maer altoos vooruit. Op 't laetst stemden de gezanten er in toe om in Germanië weder te keeren, vroegen slechts dry dagen om de noodige maetregels te nemen, en verkregen van Cesar met de grootste moeite dat hy niet meer dan vier mylen, of 4000 schreden, zou voortgaen, en zyne ruitery die reeds voorop was zou gebieden van geene vyandlykheden te plegen.
Maer wat gebeurt er? Het zy dat dit bevel niet in tyds genoeg kwam, het zy dat het niet gegeven werd, de romeinsche ruitery geraekt met den vyand in stryd, en krygt de nederlaeg. Daer waren er nogtans ruim vyf duizend die met een handvol germaensche ruiters van ten hoogste acht honderd man
| |
| |
handgemeen werden, en niet tegenstaende hunne groote meerderheid moesten zy, na een merkelyk verlies, het slagveld ruimen, en kwamen buiten adem in het leger van Cesar aengevlugt. Zulks was eene groote schande, ja, voor de Romeinen; doch dat daer gelaten, aen wien lag de schuld van het gevecht? Cesar werpt ze op de Germanen, en onmogelyk is dat niet, maer toch nog veel minder waerschynlyk. Wie zal inderdaed gelooven dat, terwyl hunne gezanten over den vrede handelden, 800 man eene bende van 5000 zouden aengerand hebben, en zulks terwyl zy hoopten dat de onderhandelingen wel zouden afloopen? De onwaerschynlykheid wordt nog grooter, wanneer men by Cesar leest dat, den dag na het gevecht, alle de opperhoofden en ouderlingen der Tenchters en Usipeten zich naer het romeinsche legerveld begaven, om zich te ontschuldigen wegens het gebeurde van den dag te voren, en om op nieuws van vrede te spreken. Dit laetste bezoek wil Cesar ook doen voorkomen als uit enkelen list gedaen en alleen om tyd te winnen; maer hy mag het draeijen gelyk hy wil, dit mael kan hy zich niet verschoonen of van kwade trouw vrypleiten: wat doet hy? Hy houdt
| |
| |
die arme grysaerts in zyn kamp, geeft bevel aen zyne legioenen om uit te gaen, stelt zich aen 't hoofd van zyn leger, en trekt regelregt op het kamp der Tenchters en Usipeten.
Deze hadden zoo weinig eenen aenval voorzien, dat zy zelfs geen wachten geplaetst hadden, in het vertrouwen dat de vrede dadelyk ging gesloten zyn. Oordeelt dan of zy verrast werden, en hoe schrikkelyk die verrassing wezen moest te midden van den noodkreet der vrouwen, van het gekrysch der kinderen, van het gejammer der zieken en zwakken! De kloeksten uit den hoop boden wel eenigen wederstand, doch dat kon niet helpen; op een omzien was het kamp ingenomen en de Romeinen aen 't moorden. Eene omstandigheid daer waerschynlyk niemand aen gedacht had, was, dat er op den ganschen aerdbodem geen ongelukkiger plaets kon gekozen worden, dan waer de Tenchters en de Usipeten overvallen werden. Aen de eene zyde hadden zy de Maes, aen de andere de Waal, twee groote rivieren welke, achter hen, gedurig tot elkander naderden, om eindelyk samen te loopen. Hieruit volgt dat zy op de vlugt gedreven zynde welhaest op een' hoek moesten komen waer
| |
| |
de grond hun ontbrak, en waer zy zich moesten laten neêrsabelen of in 't water springen. Zoo was 't ook: de Romeinen zaten hun met het zweerd in de hand op de hielen, dreven ze immer verder tot aen den samenvloed der rivieren, zoo dat alles wat door het stael niet sneuvelde in het water verdronk. Daer waren er die beproefden om aen kant te zwemmen en by de Bataven aen te landen; maer als men opmerkt hoe breed en hoe snel de twee stroomen zyn, begrypt men ligtelyk dat het getal dergenen die het ontkwamen, zeer gering moet geweest zyn. Ook vindt men by Cesar, die hier geen reden had om iets te vergrooten, aengeteekend dat er vier mael honderd duizend Tenchters en Usipeten het leven verloren. De ouderlingen welke in het romeinsche kamp gebleven waren, werden in vryheid gesteld; doch niemand meer op de wereld hebbende om hen te troosten, vroegen zy om by het leger te mogen blyven, wat hun vergund werd.
Wat de germaensche ruitery betreft, die wy zeiden afwezig te zyn toen hun volk aengerand werd, deze raekten de Maes en den Rhyn over, zonder dat Cesar veel moeite schynt gedaen te
| |
| |
hebben om hun zulks te beletten, en gingen eene schuilplaets zoeken by de Sikambren.
Wat dunkt u, lezer, van zulke afgrysselykheden? waren dat menschen, die soldaten van Cesar, en was dat oorlog voeren of moordenaer spelen? Men zegt, de Tenchters en Usipeten waren meineedig en verdienden gestraft te worden; maer, behalve dat die aentyging, verre van bewezen te zyn, geen den minsten grond van waerschynlykheid heeft, onder dat half millioen menschen, waren er toch by duizenden, ja twee derden, die nergens pligt in hadden of konden hebben, al de vrouwen, de kinderen, de ouderlingen: waerom dan al dat onnoozel bloed vergoten, waerom twee volkeren uitgeroeid zonder meêdoogendheid, zonder onderscheid van geslachten of van persoonen? Waerom? omdat de menschen die God niet kennen of hem niet vreezen, wilder zyn dan de wildste dieren, wreeder dan tygers, bloeddorstiger dan beeren of wolven; want die allen moorden, verscheuren en verslinden maer om hunnen honger te stillen, terwyl de menschen in hunne boosheid het kwaed doen om het kwaed, en bloed kunnen storten om het enkel genoegen van het te zien vloeijen.
| |
| |
Wanneer de tyding van die ysselyke moordery te Roomen kwam, verwekte zy daer zeer verschillende gevoelens. Die van Cesars party verheften zynen moed en zyne dapperheid tot in de wolken; maer de andere burgers, daer nog een weinigske deugd in was, spraken er van met verontweerdiging. Cato, onder anderen, de wyze en strenge Cato, was van gevoelen dat de vlek, welke door zulk een schandelyk gedrag de republiek was aengedaen, in het bloed van den pligtige moest uitgewischt worden, en dat men Cesar aen de Germanen zelf behoorde te leveren, opdat zy op hem de dood hunner stamgenooten mogten wreken. Men ziet dat er Cato niet meê lachte, en in vroeger tyden zou men zyn gevoelen gevolgd hebben; maer in den staet van bedorvenheid waer de republiek nu in was, had Cesar niets te vreezen; zyne aenhangers waren te talryk en te magtig: en wat zouden zyne soldaten gezeid hebben, indien men hun had komen spreken van hunnen veldheer met handen en voeten gebonden aen den vyand over te leveren? wie zou het gewaegd hebben om zich met zulk eene boodschap te belasten?
Cesar had zich dan weinig te bekommeren we- | |
| |
gens het oordeel dat de Senaet van Roomen over zyn gedrag vellen zou: eene andere zorg hield hem bezig, namelyk hy had het voornemen gemaekt van op zyne beurt den Rhyn over te trekken, en zyne legioenen in Germanië te leiden. Wat was de reden en het doel van dat ontwerp? Cesar geeft er verscheiden redenen van; maer hy zwygt de byzonderste. Voor eerst, hy wilde die fiere Germanen, die zoo woelziek en zoo genegen waren tot landveroveringen, den schrik aenjagen, met hun te toonen dat de Rhyn geen beletsel was voor de romeinsche legers, maer dat zy dien stroom zoo wel over konden als alle andere, indien het belang der republiek zulks vereischte. Ten tweede, hy wilde de Sikambren gaen straffen, omdat zy de ruiters der Usipeten in hun land ontvangen hadden, en zelfs met hoogmoed hadden durven antwoorden, wanneer Cesars gezanten hen waren gaen vragen om de vlugtelingen uit te leveren. Inderdaed, de Sikambren hadden voor antwoord gegeven: ‘dat de Rhyn de grens was van het romeinsche gebied, en dat even gelyk Cesar zich het regt aenmatigde van de Germanen te beletten dien stroom over te gaen, zy op hunnen oever insgelyks meester
| |
| |
waren, en niet gedoogen moesten dat men hun daer de wet kwam geven.’ De Sikambren hadden gelyk, maer het was wat stout gesproken tegen iemand die het regt op het punt van zyn' degen droeg, en die er met dien degen al zoo veel had doen zwygen.
Cesar voegt er nog eene derde reden by: hy zou de Ubiërs gaen ondersteunen tegen de geweldenaryen der Zweven. De Ubiërs, woonachtig in het land dat later den naem droeg van hertogdom van Berg, waren geburen der Sikambren; zy hadden zich vrywillig aen Cesar onderworpen; hunne gezanten waren hem komen bidden om den Rhyn over te gaen, en zich eens te vertoonen aen de woeste Zweven; zy dachten dit zou genoeg zyn om hunne vyanden te verschrikken, want het gerucht van Cesars oorlogsdaden had den naem van Roomen ontzaggelyk gemaekt door geheel Germanië.
Maer alle die redenen waren maer ydele voorwendsels; de opregte, de geheime reden was Cesars hoogmoed. Tot dan toe had nog nooit een Romein den voet gezet op den regten oever van den Rhynstroom; Cesar wilde de eerste zyn, en zou door zyne vrienden te Roomen doen verkondigen dat
| |
| |
hy de wapens van de republiek zegevierend gevoerd had op den bodem van Germanië. Wanneer hem later de eer zou wedervaren van in triomf ingehaeld te worden in de hoofdstad des romeinschen ryks, dan zou het zinnebeeld van den overwonnen Rhyn zynen praelwagen versieren, gelyk men by den triomf van Pompeius den Euphraet verbeeld had waerover hy zegevierde. Zoo, ziet men, was Cesar altyd bezorgd voor zynen toekomenden roem; het einde van alle zyne ondernemingen, van al zyn zweet en van al zynen arbeid, was de ydele glorie. Eilaes! wat zou hy gezeid, wat zou hy gedaen hebben, indien hy geweten had dat de hoogste trap van eer dien hy beklimmen wilde, hem het leven zou kosten? Zou hy dien dorst naer grootheid, die hem verteerde, in zynen boezem niet uitgedoofd hebben, indien hem iemand had voorzeid dat een moordpriem hem wachtte op den zetel des oppergebieds waer hy naer haekte? Maer laet ons de gebeurtenissen niet vooruit loopen; wy zullen Cesar volgen tot aen 't einde zyner levensbaen.
Het was dan vastgesteld, de romeinsche keurbenden zouden den Rhyn overtrekken. De Ubiërs hadden al hunne schepen aengeboden, om dien
| |
| |
overtogt te vergemakkelyken; maer Cesar wilde daer geen gebruik van maken: het scheen hem tegen zyne eer te wezen vreemde hulp noodig te hebben; hy wilde niet gaen dan over eene brug die door romeinsche handen gemaekt ware. Hy sloeg dan zelf eene brug over den Rhynstroom tusschen de twee hedendaegsche steden Bonn en Andernach. Dat werk duerde niet meer dan tien dagen, en moet een meesterstuk van kunst geweest zyn, want Cesar beschryft het met een soort van welbehagen; hy schynt er, ja, meer prys aen te hechten dan aen zynen veldtogt zelven. En trouwens, deze beteekende niet veel. Daer werden wat hutten verbrand, wat velden geplunderd, wat gyzelaers ontvangen van eenige kleine volkeren die met de Romeinen zochten vriend te wezen; maer gevochten werd er niet. De Sikambren wachtten het niet af; zy hadden zich verwyderd in bosschen en in wildernissen, uit vrees dat zy soms hunne stoutmoedigheid te duer zouden moeten betalen. Zoo hadden 't ook de Zweven gedaen, met dat verschil nogtans dat zy hunne vrouwen en kinderen in veiligheid gesteld hebbende, zich in het hert van hun land in gereedheid hielden om de Romeinen duchtig te ontvangen, indien deze
| |
| |
goed vonden zoo ver door te dringen. Maer Cesar was daer te wys voor; hy had wel geen reden om de Germanen meer te vreezen over den Rhyn dan aen dezen kant der rivier; doch hy was beducht voor de levensmiddelen, welke hy met moeite zou gevonden hebben, indien hy verder ingedrongen ware. Hy dacht dan dat hy genoeg gedaen had om zyn doel te bereiken, namelyk om schrik te verspreiden onder de volkeren van Germanië, en, na een verblyf van achttien dagen, bragt hy zyne legioenen terug over den Rhyn, en deed de brug afbreken.
Alles was kalm in België, en de zomer duerde nog. De eerzucht van den romeinschen veldheer belette hem van stil te zitten. Hy had zich vertoond in Germanië; thans wilde hy nog iets groots ondernemen, en zich vertoonen in Brittanje, met andere woorden, hy wilde zyne wapens voeren in eene nieuwe wereld. Brittanje, of Engeland, was toen ter lyd nog gansch onbekend aen de Romeinen, die niet eens met zekerheid wisten of het een eiland was of niet. De koophandel dien zy te water dreven, bepaelde zich over 't algemeen tot de Middellandsche-Zee; maer op de golven des
| |
| |
Oceaens had zich nog niemand durven wagen. Men begrypt dus dat een bezoek doen in dat vreemd en onbekend land iets streelends was voor eenen mensch die daer eene nieuwe bron van roem in zag, en by gevolg een stap vooruit naer het opperbewind waer hy van droomde. Aen voorwendsels kon het Cesar nooit ontbreken: dit mael was het de hulp die de Britten 't jaer te voren aen de Armorikanen bewezen hadden; deze reden deed hy gelden om eenen goeden schyn aen zyne onderneming te geven.
Maer ziet hoe hy alle zyne inzigten te gelyk weet uit te voeren. Om naer Brittanje te trekken, van waer zou hy uitvaren? Dit kon hy doen uit een der havens van de west-kust van Gallië, doch de kortste weg, en tevens de gemakkelykste, was langs het land der Morinen. Wy hebben te voren gezien dat Cesar tot dan toe vergeefsche moeite gedaen had om dit volk te onderwerpen; zoo dat zyn voorgenomen togt hem eene goede gelegenheid gaf, om nog eens zyne wapens tegen die kust-bewooners te beproeven. Hy verliet dan welhaest de boorden des Rhynstrooms, en leidde zyne legioenen westwaer is door België, naer de streek waer
| |
| |
later de stad Boulogne gesticht is. Wy hebben vroeger gezien dat hy, den voorgaenden zomer, in dien zelfden omtrek groote bosschen had uitgeroeid, waerdoor de Morinen aen dien kant zeer verzwakt waren. Wanneer dat volk dus hoorde wat er op handen was, vreezende dat zy 't misschien dezen keer niet uit mogten houden, zonden zy gezanten tot Cesar en onderwierpen zich van zelf. Dit was juist in zyn kaerten gespeeld; ook toonde hy zich volstrekt niet moeijelyk in het stellen van voorwaerden: de wederstand van 't jaer te voren, daer werd de spons over gehaeld; de volksgemeente kreeg den eertitel van onderdanen des Romeinschen ryks, en opdat zy die eer in 't vervolg niet zouden verzaken, gaven zy gyzelaers aen Cesar. Deze uitslag was gewenscht: daermeê kon hy onverhinderd zyne soldaten inschepen; hy liet geene vyanden achter zynen rug, en hy vond altyd eene veilige haven om weêr te komen.
De zaek werd dan met den meesten spoed doorgedreven, want de zomer was over de helft. De galeijen welke in den oorlog tegen de Armorikanen gediend hadden werden ontboden, en daerby omtrent tachtig vrachtschepen, welke twee legioenen
| |
| |
krygsvolk aen boord namen. Hoe veel manschap op de galeijen gesteld werd, zegt Cesar niet; maer hy gebruikte nog achttien andere vaertuigen om ook eene handvol ruitery mede te nemen. Dit alles geregeld zynde, liet hy een' zyner krygsoversten aen het hoofd eener talryke bende om de haven te bewaren, en hy stak in zee.
Twee andere legerhoofden, Sabinus en Cotta, daer wy in het vervolg meer zullen van te zeggen hebben, kregen het bevel over twee legioenen, om daermeê de Menapiërs te onderwerpen en het overig deel der Morinen welke tot nu toe zich niet hadden willen ten onder geven.
Cesar was om middernacht vertrokken, met goed weêr en gunstigen wind. Tegen vier uren des morgens ontdekte hy reeds de kusten; maer het dogt er niet om aen te landen: het waren hooge duinen, van waer men met pylen tot in 't water schieten kon, en alles was overdekt van barbaren. Hy moest dus nog voortvaren, tot dat hy eene voordeeliger plaets ontmoeten zou; doch de Britten bleven de Romeinsche vloot steeds in 't oog houden, en volgden haer langs het strand. Het was dus te voorzien dat de landing heviglyk zou betwist, en daerdoor
| |
| |
zelf hoogst moeijelyk worden. Hier kwam nog by dat de romeinsche schepen al te veel water noodig hadden, om digt by den kant te kunnen geraken, weshalve er voor de soldaten van Cesar geen ander middel overbleef dan gewapend in zee te springen en naer de oevers te zwemmen. Dat moest dan ook gebeuren; maer daer behoorde moed toe, en de krygslieden voorzagen dat zy 't geweldig druk zouden hebben om, tot aen de ooren in 't water, en tusschen eene hagelbui van pylen en spiessen, aen 't land te komen. Velen werden door den schrik terug gehouden, wanneer de vaenderik van het Tiende Legioen, een stoute kerel die tegen de gevaren verhard was, met den standaert in zyn vuist in 't midden der baren plonsde, en vooruit zwom als of het een spel was. De andere volgden op zyn spoor, en nu schuimde het pekel van 't gewoel der soldaten. De Britten stonden verbaesd op den oever te kyken, en vergaten te schieten van verwondering; maer grooter nog was hunne ontsteltenis, wanneer zy de romeinsche galeijen zagen naderen, en de slingertuigen aen 't zwieren gaen. Toen kwamen de steenen en de schichten hun zoo dik op het lyf gevallen, dat zy niet meer wisten waer kruipen.
| |
| |
Middelertyd raekten de soldaten op 't droog, en waren welhaest meester van geheel den oever.
Wy zullen den veldtogt van Cesar in Engeland niet verder opvolgen, omdat zulks de geschiedenis van België niet regtstreeks raekt. Het zy genoeg te zeggen dat hy, behalve de moeijelykheid der landing, nog geweldig te kampen had niet alleen tegen de Britten, maer ook tegen de tempeesten welke een deel van zyn schepen verbryzelden, terwyl hy in het land aen 't vechten was. Alles samen genomen, kwam hy er echter goed van af, in dezen zin, dat hy door zyne krygskunst en door den moed zyner soldaten de eilanders genoegzaem had weten te verschrikken, om hen den vrede te doen vragen. Meer zocht de romeinsche oorlogsman voor het oogenblik niet: hy vreesde den Equinoxe van September die aenstaende was, en de stormwinden welke gewoonlyk omtrent dien tyd heerschen. Zyne vloot had inderdaed te veel geleden om nog nieuwe tempeesten uit te staen. Hy liet zich dan gemakkelyk overhalen door de Britten, maekte vrede met hen, doch eischte een groot getal pandslieden, welke men hem in Gallië leveren zoude. De barbaren stemden in alles toe, om
| |
| |
maer hoe eerder hoe liever de romeinsche soldaten te zien vertrekken, denkende dat, deze eens weg zynde, het hun nog vry zou staen hun woord te houden of niet. Cesar zag wel dat men hem verschalken wilde, maer vond niet geraedzaem zulks te doen blyken; want zyne soldaten waren even zoo haestig om weg te zyn, als de eilanders om hun vaerwel te zeggen. Met het eerste goed weder nam hy dan de kans waer, stak in zee, en landde gelukkiglyk aen in de haven van Boulogne.
Gedurende zyne afwezigheid hadden Sabinus en Cotta hun best gedaen om de overige Morinen en de Menapiërs te onderwerpen, doch deze onderneming was maer half gelukt. De Morinen hadden moeten het hoofd in den schoot leggen, omdat de middelen van verdediging hun dit mael grootendeels ontbraken. De hitte des zomers had de broeken en moerassen, waer hun land meê doorschoten was, uitgedroogd of ten minste begankelyk gemaekt, zoo dat zy daer achter niet meer kunnende schuilen, welhaest voor de romeinsche overmagt wyken moesten. Zy gaven zich dan ten onder en ontvongen de wet hunner overwinnaers; maer zoo liep het niet af met de Menapiërs.
| |
| |
Deze wilden van geen overgaef hooren spreken. De vyand verwoestte hun velden, stak hunne huizen in brand, en deed zoo veel kwaed als hy kon: dit alles was niet in staet de Menapiërs te bewegen om hun vryheid op te offeren. Zy lieten branden wat brandde, en trokken achteruit in de bosschen van het noorden van Vlaenderen, alwaer de Romeinen hen niet durfden volgen. Het ging dan weêr als het jaer te voren: de romeinsche krygsoversten waren genoodzaekt het op te geven, en hunne keurbenden terug te trekken, tot dat er zich eene betere gelegenheid vertoonde om dat onverwinnelyk volk onder 't juk te brengen.
Deze standvastigheid der Menapiërs is waerlyk merkweerdig. Van al de volkeren van België waren zy het kleinste, en niet tegenstaende hunne minderheid, hielden zy 't nogtans het langste uit tegen de wereld-veroveraers voor wie alle de andere reeds hadden moeten bukken. De reden van deze byzonderheid is niet te vinden dan in den toenmaligen staet van Vlaenderen. Nu is dat land een der rykste en vruchtbaerste onzer provinciën; maer ten tyde van Cesar was het eene wildernis, een waterland waer met springvloed of stormweêr de zeeba- | |
| |
ren overheen spoelden, en dat by gevolg ter nauwernood bewoonbaer moest zyn. De polders en moeren welke men hedendaegs aen den Scheldkant nog ziet, geven ons een denkbeeld van hetgeen Vlaenderen voor twintig eeuwen was, terwyl wy in de andere streken dier provincie getuigen zyn van den arbeid en de kunst der inwoonders, welke door hunnen vlyt onvruchtbare schorren hebben weten te herscheppen in ryke graenvelden en kostbare weilanden.
Cesar bestelde zyne legioenen in hun winterkwartieren en vertrok naer Italië. Te Roomen sprak men niet dan van zyne roemryke krygsverrigtingen; 's mans vrienden en aenhangers wisten aen alles eenen schoonen draei te geven, zelfs aen de moordery der Tenchters en Usipeten. Ook werden er dit mael twintig dagen besteed om de goden te bedanken voor den goeden uitval van dezen laetsten veldtogt.
|
|
Auteursrechtvrij