Vaderlandsche historie. Deel 1

[p. 69]

Derde hoofdstuk.
Tweede veldtogt van Cesar in Gallië, zyn eerste in België.

Het jaer 57 voor Christus geboorte.

Wy waren voornemens den eersten veldtogt van Cesar aen deze zyde der Alpen veel korter voor te stellen, zonder ons in alle de omstandigheden in te laten, omdat de gebeurtenissen van dien veldtogt tot de geschiedenis van België niet regtstreeks behooren. Doch vermits de klas van lezers voor wie dit werk bestemd is, minder gelegenheid heeft om de oorlogsdaden van Cesar in de romeinsche geschiedenis na te gaen, en dat, van den anderen kant, de gevolgen van dien veldtogt eenen buitengemeen grooten invloed gehad hebben op de gebeurtenissen van het volgend jaer, 't welk Cesar in België overbragt, hebben wy gemeend in het belang en in den zin van den lezer te handelen, met hem vooraf eene nadere kennis te geven omtrent de eerste ondernemingen, de groote oorlogskunst, en de schitterende hoedanigheden van den krygsheld die door de goddelyke Voorzienigheid bestemd

[p. 70]

was om ons vaderland te veroveren, en aen 't romeinsche ryk te onderwerpen.

De verbazende overwinningen van Cesar hadden, als gezegd is, de volkeren van Gallië, welke aen de Romeinsche Provincie paelden, den schrik aengejaegd, en hun den moed benomen om voortaen nog wederstand te bieden aen dien veroveraer, die hen niet verlost had van 't jok der Zwitsers en der Germanen, dan om hun een ander, een zwaerder jok op de schouders te leggen. Intusschende algemeene verslagenheid die in Celtisch-Gallië heerschte, had zich tot de Belgen niet overgezet; deze hadden in vroegere tyden nog te kampen gehad met magtige volkeren; zy hadden den stroom van Kimbren en Teutonen, die met honderde duizenden op hun land kwamen afgestort, weten legen te houden; de roem hunner vaderen ondersteunde de dapperheid der onverbasterde naneven, en maekte dat deze zich hielden voor onoverwinbaer. Het gerucht der groote daden van Cesar verschrikte derhalve de Belgen niet, maer het deed hen op maetregels denken om den inval van dien ontzaggelyken vyand, dien zy wel wisten ook op België het oog te hebben, af te weren, en hunne vryheid te redden. Terwyl dan

[p. 71]

Cesar in zyne provincie aen gene zyde der Alpen den winter overbragt, maekten de Belgen een verbond, waerby ieder natie onder eed zich verpligtte om tegen het voorjaer een leger op de been te brengen, en vervolgens al de byzondere aendeelen naer ieders bevolking berekend, te vereenigen, om dus gezamenderhand den gemeenen vyand te bestryden.

Men herinnere zich hier wat wy te voren (bl. 7) reeds gezeid hebben, dat behalve de vyftien zoo groote als kleinere volken, welke dat deel van oud-België bewoonden, wat heden nog tot ons land behoort, er daerenboven negen andere geteld worden binnen de palen welke toen ter tyd aen Belgisch-Gallië gegeven werden. Wy moeten deze nu kortelyk doen kennen; het waren:

1.	De Morinen, die tegen de Menapiërs paelden, en de fransche zeekust bewoonden aen de kanten van Duinkerken en Boulogne.
2.	De Atrebaten, of volkeren van Artesië, wier naem bewaerd is gebleven in de stad Atrecht of Arras.
3.	De Rhemers, of bewooners van Champagne, waer Rheims zynen naem van ontvangen heeft.
4 en 5.	De Bellovaken en Suessoners beide behoo-

[p. 72]

	rende tot die fransche provincie welke men Ile-de-France heet. Hunne namen zyn overgebleven in de steden Beauvais en Soissons.
6 en 7.	De Ambianers of het volk der landstreek van Amiens, en de Veromanduërs of bewooners van het oude Vermandois, waer St.-Quentin de hoofdstad van was. Beide behoorden tot Picardië.
8 en 9.	De Caleten en Velocassen, welke onderscheidene streken van Normandyë bewoonden.

Ziet hier nu hoe veel strydbare mannen ieder der oude belgische natiën moest leveren voor het leger der bondgenooten; wy zullen beginnen met de laetstgenoemden, en er dan de aendeelen der andere Belgen laten op volgen. Cesar zelf geeft in zyn werk alle deze byzonderheden nauwkeurig op.

De Bellovaken	60,000
De Suessoners	50,000
De Morinen	25,000
De Atrebaten	15,000
De Ambianers en Veromanduërs, samen	20,000
De Caleten en Velocassen, samen	20,000
	_____
	Samen, 190,000 man.

[p. 73]

De aendeelen nu der andere Belgen boven, bl. 7 vermeld, waren als volgt:

De Eburonen, met hunne naburen, waeronder waerschynlyk ook de Ambivariten gerekend zyn	40,000
De Nerviërs	50,000
De Atuatikers	19,000
De Menapiërs	9,000
	_____
	Samen, 118,000 man.

Men kan opmerken dat noch de Rhemers, noch de Trevieren hier genoemd zyn; en inderdaed geen van beide deze volkeren had in het bondgenootschap willen treden. De Rhemers hadden zich waerschynlyk laten omkoopen, en hielpen zelfs Cesar, zoo haest zy dit konden doen zonder gevaer van door de anderen aengerand te worden. Wat de Trevieren betreft, deze moesten al van het jaer te voren met Cesar een verdrag aengegaen hebben, zonder dat men daer de regte reden van wete; maer zy bekloegen 't zich later.

Niet tegenstaende den schandigen afval dezer twee volkeren, hadden de Belgen toch, gelyk men uit het voorgaende ziet, eene krygsmagt vergaderd

[p. 74]

van meer dan drymael honderd duizend strydbare mannen. Dit getal zal niemand bevreemden die indachtig is, wat boven werd aengemerkt, dat by de oude Belgen ieder die in staet was om de wapens te dragen, zich ten dienste van het vaderland moest besteden. Nu was de vraeg, wie der bondgenooten het opperbevel over alle de legers voeren, en 't bewind des oorlogs hebben zou. Op deze eer maekten de Bellovaken voor hunnen koning aenspraek, als zynde zy het magtigste der belgische volkeren, en hetwelk het grootste aendeel in de gemeene krygsmagt geleverd had. Deze eisch werd niet te min afgeslagen; men besloot het opperbevel te geven aen den koning der Suessoners, Galba geheeten, die den naem had van een zeer voorzigtig en regtveerdig man te wezen. Doch alhoewel dit besluit met meerderheid van stemmen doorging, schynt het toch de goedkeuring van allen niet verworven te hebben, want men kon al haest opmerken dat de eensgezindheid onder de bondgenooten niet zeer groot was.

Maer nu kon het niet missen of Cesar moest al spoedig onderrigt zyn van hetgeen er by de Belgen omging. Hy wist inderdaed alles door Labiënus die

[p. 75]

in 't land der Sequaners het bevel had over het romeinsche leger, dat daer zyn winterkwartier hield: en alhoewel Cesar er ook by moest weten dat al die toebereidsels der Belgen met geen vyandlyke inzigten gebeurden, als wilden zy den oorlog aen Roomen verklaren; maer wel en alleenlyk om hun land en hunne onafhankelykheid te verdedigen, vond hy zich echter daerdoor zelf genoegzaem geregtigd om zyne legers herwaerts te leiden, en de verovering van Belgisch-Gallië te ondernemen. Hy haesste zich dan om twee nieuwe legioenen aen te werven, welke hy onder 't bevel van Quintus Pedius voorop zond, en wachtte niet lang om zelf de Alpen over te komen, en zich aen 't hoofd zyner legers te stellen. De veldtogt werd toebereid in het land der Sequaners, om geopend te worden zoo haest de velden in 't groen zouden staen, en er dus nergens gebrek voor de peerden zou te vreezen wezen. Den tusschentyd gebruikte hy om zich wel te onderrigten van alles wat den vyand aenging, dien hy ging bevechten; hy wist hun getal, hy kende hunne plannen en tot de minste van hunne bewegingen. Wanneer al zyne voorzorgen goed genomen waren, gebruikte hy twaelf dagen om

[p. 76]

zyn heir uit Franche-Comté te leiden, en na eene marsch van veertien dagen, stond hy met geheel zyne krygsmagt op de grenzen van Belgisch-Gallië. Het romeinsch leger bestond uit acht legioenen; het beliep dus op ruim 50,000 man, zoodat hy merkelyk meer volk onder de wapens had gesteld om de Belgen te bestryden, dan in vroegere eeuwen Alexander gebruikt had voor de verovering van Asië.

Hadden de Rhemers de gemeene zaek niet verraden, Cesar zou, ondanks zyne overmagt, groote moeite gehad hebben om in Belgisch-Gallië in te rukken, want de Seine en de Marne zyn rivieren welke hy niet dan hoogst bezwaerlyk zou overgeraekt zyn, in 't gezigt van een ontelbaer leger dat er den anderen oever van bezet hield. Maer nauwelyks hadden de inwoonders van Champagne de romeinsche adelaers gezien, of zy zonden gezanten naer Cesar, en gaven zich over. Dat zy met vriendschap ontvangen werden, spreekt van zelf; zy kwamen hem goed van pas om hem de noodige inlichtingen te geven, en om den toevoer van levensmiddelen te vergemakkelyken.

Hoe zal Cesar het maken met de ontelbare me-

[p. 77]

nigte der Belgen, welke hem te gemoet komt: zal hy ze in het open veld aenranden? Neen, daer is hy te wys voor; hy weet dat hy gaet te doen hebben met de dapperste volken van geheel Gallië, en dat hy met de overwinning te behalen hunnen moed niet kan dempen noch hun land veroveren, terwyl door eene enkele nederlaeg hy zyne onderneming voor lang, misschien voor altyd kan doen mislukken. Hy nam kort besluit, en leidde zyne legioenen over de Aine, eene rivier tusschen Rheims en Laon op de noordelyke grens van oud Champagne. Daer sloeg hy zyn leger neder tegen eene hoogte, die het van eenen kant dekte, terwyl het van de andere zyde door 't water verdedigd was. Zulke voorzorgen nam Cesar altyd om alle verrassing voor te komen. Wat hier of daer nog open bleef, werd met goede verschansingen en paelwerk gesloten. Eene brug onderhield de gemeenschap met den anderen oever, en werd door eene sterke wacht beschermd.

Van hunnen kant marcheerden de Belgen moedig vooruit; zy legerden eerst omtrent dry mylen van het kamp der Romeinen, maer naderden vervolgens al meer en meer, tot dat zy zich eindelyk voor goed neersloegen op eenen afstand van twee

[p. 78]

duizend stappen. Hier moest het dan ten laetste tot een treffen komen: dat zochten juist Belgen en Romeinen even zeer; de vraeg was maer wie beginnen zou. Die 't sterkste was en den meesten moed had, zal waerschynelyk de lezer zeggen; en daer hy weet dat de Belgen in getal hunne vyanden overtroffen, en in dapperheid niet moesten wyken, zou hy hen maer dadelyk den aenval willen zien wagen. Dat zouden zy zeker wel gedaen hebben; maer in den oorlog moeten alle gelegenheden wel gekend, en alle de kansen wel berekend worden. Tusschen de twee legervelden was eene vallei, wederzyds genoegzaem ingesloten, en in 't midden waer de grond het leegste was, moerassig. Deze omstandigheden waren voor de Belgen ten hoogste ongunstig; hadden zy met Cesar te kampen gehad in het open veld, alwaer zy hunne ontelbare benden naer behooren konden ontwikkelen, dan ware de kans voor hen geweest, want zy waren sterk genoeg om den vyand langs alle kanten te omringen; maer hier in eene vallei, waer zy zich links noch regts konden uitbreiden, en waer zy om te beginnen door den modder (wie weet hoe diep?) moesten waden, zou het eene groote vermetelheid

[p. 79]

geweest zyn den stryd aen te vangen. Zy zochten Cesar naer hunnen kant te lokken, maer de romeinsche generael had er geen lust voor; de ruitery liep van wederzyde zoo wel wat over en weêr; doch daer bleef het by: geen van beiden wilde den moeras doortrekken. Wat zou er dan van komen? Lang duren mogt het niet; want daer een leger van 300,000 man acht dagen stil ligt, is in tien uren in de ronde geen eten meer voor menschen of dieren; de Belgen voorzagen dus wel dat haest de hongersnood, die de wolven uit hun' nest jaegt, hen dwingen zou hun kamp op te breken. Zy beproefden dan, ziende dat Cesar niet vechten wou, om de rivier, die hier en daer zeer ondiep was, door te waden, en zoo over de brug met geweld op het leger der Romeinen te vallen. Dit werd ondernomen, doch 't lukte niet; de Belgen weerden zich als de leeuwen; zy stonden en vochten op de lyken die de rivier vervulden en hun tot brug verstrekten; zy vielen met duizenden onder 't zweerd van den vyand, zonder een' stap achteruit te gaen; maer 't kon niet helpen: de blinde drift moest eindelyk de vlag stryken voor de krygskunst; de brug bleef in de handen der Romeinen, en hun kamp onaengeroerd.

[p. 80]

Ondanks deze bloedige nederlaeg, gaven toch de Belgen den moed niet op; maer ziet wat er gebeurt. Cesar had een oorlogslist gebruikt, waer zich niemand van den kant zyner tegenstrevers aen verwachtte. Terwyl hy zyne legioenen door Champagne leidde, had hy de Eduenzen weten te bewilligen om van hunnen kant eenen inval te doen op het grondgebied der Bellovaken, die het grootste aendeel in het leger des bondgenootschaps hadden bygebragt. Zyn inzigt was de Belgen te dwingen om hunne aendacht op een ander punt te rigten, en hen aldus in de noodzakelykheid te stellen van hunne magt te verdeelen. Zoo wist hy een deel der Galliërs te doen dienen om hem de andere te helpen overwinnen. Alles viel uit gelyk hy 't voorzien had. De bondgenooten ontvingen de tyding hoe de Eduenzen de Seine overgekomen en nu bezig waren het land der Bellovaken te vuer en te zweerd te verwoesten. Zulk een verraderlyk gedrag van eene naburige natie ontstak de woede der Belgen; maer het brak tevens den band die tot nu toe de onderscheidene volken vereenigd had. ‘Wie weet, zeiden zy, hoe het elders gesteld is: misschien, terwyl wy hier ons best doen om den vyand het

[p. 81]

hoofd te bieden, zyn nog andere verraders bezig met onze wooningen neêr te blaken, onze vrouwen en kinderen te vermoorden, en onze akkers plat te loopen.’ De honger, die zich reeds begon te doen gevoelen, sprak daer waerschynlyk ook al wat tusschen, en zoo kwam men welhaest tot het besluit, dat het belgisch leger uit een zou gaen, dat ieder naer zyn land zou weêrkeeren, om het te verdedigen tegen den gemeenen vyand, en dat, in geval van aenranding op het een of ander punt, alle de naburen ongeroepen zouden toesnellen om malkander te helpen.

Hadden de Belgen zoo begonnen, zy zouden er mogelyk beter van afgekomen zyn, dan met zich zoo talryk tot een enkel heir te vereenigen. Maer nu was de moeijelykheid om op eenen afstand van twee duizend schreden, in het gezigt van 't romeinsche leger, zyne matten op te rollen en uit de voeten te geraken. Arme Belgen! dat besluit zult gy deerlyk bezuren; hadt gy dan nog liever de gevaren en de moerassen getrotseerd, en met al uwe magt, den romeinschen adelaer aengerand, gy zoudt hem indien niet neêrgeveld, ten minste de vleugels vry wat ingekort hebben, en als gy dan toch sneuve-

[p. 82]

len moest, zoudt gy uw leven duer verkocht hebben, terwyl gy u nu gaet laten aen stukken hakken, zonder het minste voordeel voor uw vaderland.

Inderdaed, het belgisch leger werd opgebroken in het midden van den nacht, en de aftogt ving aen. Cesar was al dra van alles onderrigt; maer vreezende dat hy soms in eenige hinderlaeg mogt vallen, wachtte hy tot het krieken van den dag, om zyne bevelen te geven. Zoo haest het licht in 't Oosten verscheen, zond hy al zyne ruitery met dry legioenen onder 't gebied van Labiënus de Belgen in den rug, en deed hunne achterwacht overvallen. Deze verweerde zich eenen tyd lang zoo goed als zy kon; en hadden zy, die voorop waren, den stryd willen ondersteunen, het ontbrak hun nog aen geen middelen om het vol te houden, zelfs niet om de overwinning te behalen. Maer een leger dat aen 't deinzen is, kan niet meer vechten; zy hoorden 't getier wel achter hunnen rug, doch verhaestten des te meer hunne schreden om 't gevaer voor te blyven. Wat de oversten ook riepen of bevolen, daer werd niet naer geluisterd; ieder zocht zich maer weg te pakken, en zoo veranderde welhaest de aftogt in eene volslagen vlugt. Nu begon de slagting; het

[p. 83]

was geen dooden meer, 't was moorden wat de romeinsche soldaten deden, en dat duerde tot 's avonds toe. Men dacht er niet eens aen om een deel gevangen te nemen; Cesar wilde een bloedbad maken om in eens den schrik overal te verspreiden, en zyn wil werd volvoerd; zyne soldaten bragten er zoo veel om, als 't hun lustte.

Ei my! die ramp was te groot; men had eigentlyk geenen slag geleverd, en zie daer die talryke legers van zoo veel volkeren in eens verplet, vernield, even alsof zy eene lange reeks van nederlagen uitgestaen hadden. Cesar verliet des anderdags 's morgens zyne legerplaets, en trok met de legioenen naer het land der Suessoners, met zoodanigen spoed dat hy hunne hoofdstad, Soissons namelyk, bereikte, voor dat er de vlugtelingen aengekomen waren. Wy hebben 't vroeger al gezeid, in gezwindheid, en in de kunst om uit de omstandigheden nut te halen, is Cesar nooit door iemand geëvenaerd geweest. Hy was al eer te Soissons dan de Suessoners zelf, die den dag te voren hunne behoudenis in de vlugt gezocht hadden, en waerschynlyk groote omwegen hadden moeten doen, om aen den degen der Romeinen te ontsnappen. Hy meende de stad zonder

[p. 84]

moeite in te nemen; maer als hy er by kwam, vond by ze zoo wel verschanst en versterkt, dat zy zonder beleg niet te veroveren was. Daerenboven werden den volgenden nacht de vlugtelingen ingelaten, en deze hadden nog moed genoeg om zich achter hun vesten te verweren. Ydele hoop! De arme Suessoners wisten niet wat die vreemde wereld-veroveraers al uitgevonden hadden om steden te belegeren; maer welhaest zagen zy het oorlogstuig voor den dag komen. Slingergevaerten om zware steenen op de belegerden te werpen, stormrammen die de muren aen stukken beukten, als of zy van leem geweest waren, houten torens eens zoo hoog als de wallen, en van boven voorzien van een brug, die eensklap neêrviel, en den vyand op een omzien in de stad bragt: dat alles, en nog meer andere zulke wonderen, zagen de Suessoners voor de eerste mael tegen hunne stad aenvoeren, en zy gaven het op, want daer was geen weêrstand mogelyk. De voorwaerden waren haest gemaekt; het was in de belangen van Cesar van de overwonnen met menschlievendheid te behandelen, en dat deed hy ook. De Suessoners moesten de heerschappy van Roomen erkennen, hunne wapens afleggen, en gy-

[p. 85]

zelaers geven tot waerborg hunner trouw: voor 't overig behielden zy hun volksbestaen, hunne eigendommen, wetten en gebruiken.

Cesar had zoo haest zyne zaken niet geregeld met die van Soissons, of hy marcheerde naer het land der Bellovaken. Deze wisten reeds hoe het ging, en dachten dat het vruchteloos was zich te laten belegeren. De ouderlingen der natie gingen den veroveraer te gemoet, om hem te melden dat zy zich vrywillig onderwierpen, terwyl de vrouwen en de kinderen, met de handen te samen, op de vesten stonden te kermen en genade af te smeeken. Cesar ontvong hen in genade, en legde hun dezelfde voorwaerden op als aen die van Soissons. Met de Ambianers ging het even zoo: om kort te zyn, geheel of bykans geheel zuidelyk België was op weinigen tyd onderworpen, en daer bleef hem nog een deel van den zomer over dat hy gebruiken wilde om ook de noordelyke Belgen, dat is te zeggen, de eigenlyke bewooners van ons hedendaegsch België onder het juk te brengen. Maer hier begon het er in eens geheel anders uit te zien.

Cesar maekte zich gereed om naer 't land der Nerviërs te trekken, die, als wy te voren gezeid hebben,

[p. 86]

nagenoeg geheel Brabant en Henegau vervulden. De Nerviërs schreven de vorige nederlaeg der bondgenooten toe aen het groot getal van zuidelyke Belgen die daer deel van maekten, en die, nader by Celtisch-Gallië en by de romeinsche provincie, door de weelde reeds half bedorven en verwyfd geworden waren. Zy, in tegendeel, zy voelden het onverbasterd belgisch bloed in hunne aderen koken; zy hadden den wyn, en alles wat bloot uit zinnelykheid gegeten of gedronken wordt, tot dan toe uit hun land geweerd; zy kenden geene pracht van kleeding, maer zochten hun sieraed en hunnen roem in mannelyke deugd en mannelyke zeden. Zy hadden met de anderen den stroom moeten volgen en achteruit gaen; maer verslagen waren zy niet, en hun heldenmoed was zoo veel te grooter als de zuidelyke Belgen den moed dieper hadden laten zinken. Zy dorsten nog den romeinschen adelaer stout in de oogen zien; het besluit was genomen: zy zouden de legioenen van Cesar het hoofd bieden, en hunne vryheid verdedigen tegen dien eerzuchtigen veroveraer, zoo lang er een adem in de borst van een Nerviër jagen zou.

Aen goeden overleg ontbrak het hun geenszins;

[p. 87]

zy waren onverschrokken, niet onvoorzigtig. Den tyd, dien Cesar overbragt met zuidelyk België in 't juk te slaen, gebruikten zy wysselyk om hunne plannen te beramen, om zich bondgenooten te verzekeren; in één woord, om zich volkomen krygsveerdig te maken. Zy hadden geen trouw in hunne wykplaetsen, waer men de byzonderste van zoekt daer zelf waer later de steden van Kameryk en Bavay gebouwd zyn: en waerlyk, de oorlogsgevaerten die de Romeinen hadden meêgebragt, en waer de Nerviërs zoo veel wonderen van gehoord hadden, toonden wel dat grachten of bolwerken in dezen oorlog weinig te pas kwamen. Daerom vonden zy goed hunne vrouwen, hunne kinderen en de oude lieden in veiligheid te stellen, met ze noordwaerts te zenden, naer destreek waer Schelde en Rupel zich vereenigen, en die toen, door moerassen en bosschen overdekt zynde, voor een leger volstrekt ontoegangbaer was. Intusschen al wat de wapens dragen kon werd opgeroepen; 60,000 strydbare mannen schaerdenzich rondom het legerhoofd dien Cesar Boduognatus noemt (gebrekkig genoeg, zoo 't schynt, maer gelyk een vreemdeling de namen van een volk welks tael hy niet kent gewoon

[p. 88]

is te schryven). De Atrebaten en de Veromanduërs, de eenigste van de zuidelyke naburen der Nerviërs die de hoofden nog onder 't slaefsche juk van Roomen niet gebogen hadden, bragten manschap by: hoe veel, weel men niet, doch naer het aendeel gerekend dat zy in 't vorig bondgenootschap leverden, mag men hunne hulpbenden op 20,000 man schatten. Zoo had dan Boduognatus een leger van 80,000 stryders onder zyn bevel, allen kloeke borsten waer hy staet kon op maken, dat zy op 't slagveld geen vingerbreed achteruit zouden gaen, al moest het hun tot den laetsten toe het leven kosten. Eindelyk, de Nerviërs hadden nog de verzekering dat de Atuatikers van hunnen kant ook een leger op de been bragten, hetwelk zich eerlang aen hunne bondgenooten zou komen aensluiten.

Het plan van Boduognatus was geheel verschillend van hetgeen men eerst gevolgd had, en dat zoo ongelukkig uitgevallen was. In stede van Cesar te gemoet te trekken, en hem te beletten van in het land in te dringen, verwyderde hy zich in tegendeel uit het midden, en ging legeren tusschen de rivieren de Sambre en de Maes, waerschynlyk op de hoogte tegen het bosch van Marlagne, een

[p. 89]

paer mylen van Charleroi. In welke school de veldoverste der Nerviërs de oorlogskunst geleerd had, is niet ligt te raden; maer hy kon geene betere plaets kiezen: en hadden de Keizerlyken in 1794 zoo wys geweest als Boduognatus eene halve eeuw vóór 's Heer en geboorte; hadden zy eene sterke krygsmagt tusschen Sambre en Maes gezet, gelyk een der beste generaels het van zin was, zy zouden waerschynlyk de Franschen uit het land gehouden hebben.

Achter het leger der Nerviërs liep de Maes, wier steile boorden hen in veiligheid stelden tegen eene verrassing van den kant der Trevieren die het met de Romeinen hielden. Van den anderen kant bleven zy in gemeenschap met de Atuatikers, welke, als gezegd is, hulp beloofd hadden. Voorts, indien Cesar in Henegau viel, gelyk 't inderdaed het geval werd, en dat hy volgens zyne gewoonte weigerde slag te leveren, tot hy eene gunstige gelegenheid vond, zoo kon Boduognatus gemakkelyk hoogerop trekken en zich uitbreiden tusschen de Sambre en de Schelde. Op die wyze zou hy de Romeinen van zelf ingesloten hebben tusschen hem en het overig van België, alwaer Cesar niet dan

[p. 90]

bosschen en moerassen zou vinden, en van waer hy niet terug keeren kon of hy moest gansch het leger der Nerviërs over 't lyf loopen. Uit dit alles volgt dat Cesar geen andere kans had dan slag te leveren, niet waer hy verkoos, maer waer zyn vyand wilde, en waer de gelegenheid van het land ten uiterste onvoordeelig was voor zyne ruitery.

Nadat de romeinsche veldheer orde gesteld had in de provinciën welke zich aen zyne magt hadden moeten onderwerpen, verliet hy Amiens, leidde zyne legioenen door 't land van Kameryk, en, na eenen togt van dry dagen, drong hy in Henegau tot omtrent Binche, latende altoos de Schelde aen zyne linke en de Sambre aen zyne regte zyde. Daer vernam hy waer de Nerviërs legerden. Dadelyk zond hy bespieders om kennis te nemen van den staet der zaken, met eenige officieren belast om eene bekwame plaets te zoeken tot het vestigen van een kamp. Deze kozen de hoogte welke in 't zuiden van Fleurus langzaem afgaet naer den linken boord der Sambre, regt over de plaets waer de vyand lag. Cesar vond den keus goed, en gaf bevel aen zyne ruitery om zich zonder vertoeven van den heuvel meester te maken. Van daer zagen de Romeinen op

[p. 91]

den overkant der rivier de belgische wachten die in de vallei heen en weêr liepen, want het leger zelf hield zich verborgen in hetboschvan Marlagne. Zoo bevonden zich de twee kampen regelregt over malkander, beide op eene hoogte, en alleenlyk gescheiden door de Sambre, welke tusschen in liep.

Hier zal dan waerschynlyk het lot van België beslist worden; voor de eerste mael zal de omstreek van Fleurus rooken van Belgisch bloed, en de zelfde plaets zal na verloop van vele eeuwen, door den geest des oorlogs nog meermaels worden gekozen om de twisten van Europa te slechten door het vuer en het zweerd.

Eenige Belgen die door de Romeinen waren aengehouden geworden om den weg te wyzen, hadden zich weten uit de voeten te maken, en des nachts de rivier doorgegaen zynde, welke in dat oogenblik maer dry voet water had, waren zy in het kamp der Nerviërs aengekomen. Zy verhaelden aen den krygsoverste alles wat zy gezien hadden; zy wisten te zeggen dat ieder der romeinsche keurbenden gevolgd was door een grooten sleep van troswagens en van allerhande oorlogstuig, zoo dat er tusschen de eerste en de laetste eene ruimte was van mylen

[p. 92]

lang. Hieruit besloten zy dat het voordeeligst ware de eerste keurbende te overvallen zoo haest deze, mat en moede gemarcheerd, de hoogte zou bereiken waer Cesar legeren wilde, dewyl zy zich verzekerd hielden dat men zulk een afgezonderd legioen zonder moeite zou verdelgen eer de andere konden ter hulp komen. Hier bedrogen de overgeloopen Belgen hunne landgenooten zonder het te weten. Zy hadden wel gezien hoe de romeinsche keurbenden reisden, maer zy waren er niet lang genoeg by gebleven om te weten dat de orde van den optogt geheel veranderd werd, zoo haest men den vyand naby kwam. Alsdan bleef de bagaedje achter; al de legioenen trokken te samen vooruit, voorgegaen van de ruitery, de slingeraers, de boogschutters en alle de ligtgewapenden. Boduognatus had dan besloten den aenval te beginnen zoo haest de Romeinen op de hoogte zouden verschynen, en alhoewel hy eerlang gewaer werd dat men hem kwalyk onderrigt had, meende hy echter zyn voornemen te moeten doordryven, oordeelende dat het altoos voordeelig wezen moest den vyand te overvallen, eer hy uitgerust was en den lyd gehad had om zyn legerplaets te versterken.

[p. 93]

Cesar trok met zes legioenen te gelyk naer de hoogte; dan volgde de tros, en eindelyk de twee laetste legioenen die de achterhoede uitmaekten. Zoo haest de ruitery de belgische wachten gezien had, die op den anderen oever der rivier, in een plein van omstreeks 200 stappen breed, de boorden bewaekten, kwam zy aenstonds naer onder geschoten, en trok het water over om de onzen te verdryven. Deze waren te weinig in getal om weêrstand te bieden, maer deinsden schielyk naer het bosch, waer alle de Nerviërs vergaderd waren. Daer dorsten de romeinsche ruiters hen niet volgen, wel wetende wat er schuilde; maer ondertusschen hadden de zes legioenen de hoogte bereikt, en begonnen zonder vertoeven aen hun kamp te werken. Het was by de Romeinen eene stalen wet dat zy nimmer slag leverden, of iets byzonders ondernamen, voor dat het kamp gemaekt en versterkt was. De soldaten gingen dan aen 't graven en aen 't verschansingen opwerpen; sommigen haelden zoden by om de borstwering te bevestigen, terwyl anderen palen in den grond sloegen, welke zy met takken en klein hout wisten toe te vlechten. Zoo was alleman in rep en roer; maer 't was juist naer

[p. 94]

dat oogenblik dat Boduognatus wachtte om den aenval te beginnen. Op een gegeven teeken berst geheel de menigte los uit het woud; zy komt de hoogte afgesneld, overrompelt de romeinsche ruitery die in het plein heen en weêr zwierf, springt het water in, bereikt den overkant, en loopt in éénen adem, zonder omzien, naer de hoogte, de Romeinen in 't gezigt. Dit alles was het werk van een enkelen stond.

Wat gaet er nu gebeuren? Zoodanig verrast werd Cesar nog nooit; daer was geen tyd om iets te bereiden, om de benden in slagorde te stellen, om ze aen te moedigen, om bevelen te geven, om den aenval te doen blazen: 't was voor alles te laet. Het krygsvolk in de wapens roepen geschiedde door eene purperen vlag die op de tent van den veldheer opgestoken werd; maer dit mael waren al de soldaten verspreid, links en regts aen 't werken, niemand gereed tot den stryd. In zulke onverwachte omstandigheden zouden het van de honderd krygshoofden negen en negentig hebben opgegeven, en geen ander leger in de wereld zou de nederlaeg ontkomen zyn. Maer hier ziet men welk een oorlogsman Cesar was, en wat een krygsoverste ver-

[p. 95]

mag met soldaten die hunnen dienst kennen, die trouw hebben in hunnen generael en verzekerd zyn dat zy niet verliezen kunnen zoo lang hy aen hun hoofd staet. Cesar was de Napoleon van zynen tyd; Cesars soldaten waren, gelyk die van den veroveraer dien wy gekend hebben, onoverwinnelyk.

De Nerviërs waren doorgedrongen tot op eenen halven boogscheut, eer de Romeinen om zoo te zeggen gezien hadden wat er gaende was. Zy grypen in der haest naer hun wapens, zetten hun helmen op, of loopen bloots hoofds gelyk het valt, vatten hun schilden, zonder den tyd te hebben om er de vellen af te doen waer zy gewoonlyk meê gedekt waren, en scharen zich zoo veel mogelyk onder hunne legioenen, terwyl anderen maer aen 't vechten vallen onder den eersten standaert dien zy in 't oog krygen. Op min dan een omzien stonden de zes legioenen op ry; en de stryd begon in eens op alle punten. Wat het voornaemste was, al de officieren waren op hunnen post; Cesar zelf bevond zich in dit oogenblik naby het Tiende Legioen, waer hy de meeste trouw in had, en dat in de vorige veldslagen zich het best had gekweten. Een enkel woord was genoeg om het zynen pligt te herin-

[p. 96]

neren: nu gaf de veldheer het sein, en snelde als een bliksem naer den regten vleugel, alwaer zyne tegenwoordigheid meer noodzakelyk was.

Labiënus, dien wy reeds gunstig hebben leerert kennen, commandeerde den linken vleugel, die bestond uit de Negende en de Tiende keurbende. Hy had voornamelyk te doen met de Atrebaten, welke, op verre na zoo koelbloedig niet als de Nerviërs, met al te veel vuer de hoogte opgestegen, buiten adem waren wanneer zy den vyand naekten. Labiënus stortte hun op 't lyf, en daer hy op voordeeligen grond vocht, gelukte het hem zonder veel moeite de Atrebaten overhoop te werpen. Deze deinsden welhaest tot tegen de rivier; maer de vyand volgde hen op de hielen in en door het water, en hakte ze neêr zonder tellen. Aen den overkant, in de vallei, wilden zy zich nog eens hereenigen en den stryd hernemen, maer te vergeefs; zy werden voor de tweede mael overrompeld en achtervolgd tot in hun kamp, alwaer zy byna tot den laetsten man toe omgebragt werden.

Terwyl dit gebeurde, vochten de Veromanduërs tegen de Elfde en de Achtste keurbende, die, ofschoon van elkander gescheiden, in zekeren zin

[p. 97]

de spits of het middelpunt van 't romeinsche leger uitmaekten. Zy waren al even zoo ongelukkig als de Atrebaten, wier dollen en woesten drift zy waerschynlyk nagevolgd hadden. Hun lot was hetzelfde; zy werden op hunne beurt terug gedreven, en sneuvelden met hoopen op den oever van de Sambre.

Maer ziet, deze twee mislukte aenvallen der bondgenooten, hoe rampzalig dan ook, stelden de Nerviërs in eene gansch gunstige gelegenheid, waer Boduognatus goed gebruik wist van te maken. Terwyl de vier legioenen, daer wy van spraken, bezig waren met de vlugtelingen te achtervolgen, de Sambre met lyken op te kroppen, en het kamp der Belgen te plunderen, bevond zich de regte vleugel des romeinschen legers, bestaende uit de Zevende en Twaelfde keurbende, als afgezonderd en van allen onderstand beroofd. Boduognatus had dit zoo haest niet opgemerkt, of hy voerde daer zyne ontzaggelyke menigte tegen in, die met gesloten gelederen, met afgemeten stap, en in de beste orde van de wereld de Romeinen te gemoet trok. Welhaest splitste zich dat leger in twee gedeelten, waervan het eene boven op de hoogte het

[p. 98]

romeinsche kamp ging bestormen, terwyl het andere zich openspreidde om de twee legioenen die de helling bekleedden te omringen. In het kamp was de ruitery met al de ligtgewapenden; de Nerviërs vielen er op als eene hagelbui, en waren welhaest meester van het legerveld: alles bukte, stoof weg of sneuvelde onder hunne slagen.

Nu was de ontsteltenis groot onder de Romeinen; alles wat vlugten kon ging loopen; de benden der Trevieren die, gelyk gezegd is, hunnen dienst, schandelyk genoeg, aen de vreemde veroveraers geofferd hadden, gaven het op, ylden naer de Maes, waer zy maer vier mylen af waren, en de rivier overgeraekt zynde, gingen zy in hun land zeggen dat Cesar overwonnen was, zyne legioenen verslagen, zyn kamp ingenomen en alles verloren.

Het scheelde inderdaed maer weinig of het was zoo. De twee keurbenden hadden schrikkelyk te lyden, ja de grootste moeite om 't vol te houden; eene magt van soldaten en de beste officieren vielen onder de herhaelde aenvallen der Nerviërs. De Romeinen, digt opeen geprest, weerden zich zoo goed als zy konden, tot dat eindelyk, tegen ieders verwachting, de moed van Cesar, zyne krygskunst,

[p. 99]

maer veel meer zyn goed geluk de kans deed keeren. De groote man bevond zich aen 't hoofd van de Twaelfde keurbende; hy had den tyd niet gehad om zich behoorlyk te wapenen; maer ziende dat bevelen alleen hier niet genoeg was, rukte hy een' soldaet zyn schild uit de handen, en hiermeê doorliep hy al de rangen, sprak al wat nog regt stond nieuwen moed in 't hert, en gebood dat men zich links en regts uitbreiden zou en maer stout vooruit treden. Door deze beweging sloot het Twaelfde legioen zich gelukkiglyk weêr aen 't Zevende, waervan het was afgescheiden geworden, en dus vereenigd konden zy 't beter tegenhouden. Eindelyk kwam er versterking. De twee keurbenden die den tros van 't leger hadden gevolgd en, als gezeid is, de achterhoede uitmaekten, waren nu ter plaetse aengekomen, en zetten ruim 12,000 versche mannen by. Van den anderen kant had Labiënus, die op den regten oever der Sambre de vlugtelingen achtervolgde en 't kamp der Belgen plunderde, van verre het gevaer gezien waer Cesar zich in bevond: op staende voet, zendt hy het Tiende legioen terug over de Sambre om de Nerviërs van achter te overvallen. De andere keurbenden die op de Veroman-

[p. 100]

duërs nog aen 't kerven waren, kwamen ook toegeloopen, zoo dat er in eens hulp genoeg was.

Nu schepten de Romeinen nieuwen moed; de gekwetsten zelf regtten zich weêr op, leunende op hunne schilden, en vochten nog meê. De ruitery die tweemael uiteen geslagen was, hereenigde zich weder en zocht hare eer te herstellen. Heldhaftige Belgen, nu gaet gy op uwe beurt overmand worden! Inderdaed, wanneer alle de romeinsche legioenen zich op hetzelfde punt weêr vergaderd hadden, moesten de onzen het te kwaed krygen. Zy vochten niet te min nog als leeuwen: naer mate hunne makkers in de eerste gelederen dood vielen, sprongen er andere in de plaets; de lyken vermenigvuldigden zich onder hun voeten en werden tot hoopen, daer men op klom om beter te treffen. Maer eindelyk haelde toch de krygskunst de overhand, de onbedreven moed bezweek, en de victorie verklaerde zich voor den vyand van België. Roomen zegevierde. Cesar had de eer niet van de Nerviërs te zien vlugten; maer hy had het wreed genoegen van ze byna tot den laetsten man neêr te hakken. Van zestig duizend als zy geweest waren, bleven er ter nauwernood vyf honderd ongeschonden.

[p. 101]

Zy de aerde u ligt, o kloeke Nerviërs! Gy zyt bezweken, onderde slagen van den reuzen-arm voor wien alles zwichten moest, voor wien de groote Pompeius op zyne beurt heeft moeten bukken, hy die twee-en-twintig koningen overwonnen, die geheel een werelddeel met millioenen menschen aen Roomen onderworpen had. Gy hebt gezwicht voor den alverwinner, voor wien Roomen zelf de knien heeft moeten buigen en 't juk van zyn meesterschap ondergaen. Maer wat nooit iemand vóór of na u gedaen heeft, gy hebt de kans doen wankelen, gy hebt de fortuin van Cesar doen aerzelen, gy zyt het oogenblik naby geweest dat uw heldenmoed ging zegevieren over de dapperheid der romeinsche legioenen. Zy de aerde u ligt! Na achttien eeuwen leeft uw roem nog in het geheugen der Belgen die van u afstammen, endie des noods naer uw voorbeeld ook bloed en leven zullen opofferen om de vryheid en de onafhankelykheid van het lieve vaderland tegen vreemde overmagt te verdedigen.

De ontsteltenis was groot onder alle de naburige volkeren, toen zy de ysselyke nederlaeg der Nerviërs vernamen. De Atuatikers, die reeds op weg waren om hunne bondgenooten te ondersteunen,

[p. 102]

keerden vol schrik terug naer hun land, en verspreidden alom de wanhoop en den doodsangst. De Veromanduërs en de Atrebaten gaven zich ten onder, en werden in genade ontvangen. Welhaest kwam ook het ellendig overschot der Nervische natie, afgeleefde gryzaerts, zwakke vrouwen, onnoozele kinderen, de genade des overwinnaers afsmeeken. Cesar had medelyden met die ongelukkigen die alles op éénen dag, hunne zonen, hunne echtgenooten, hunne vaders verloren hadden. Hy schonk hun de vryheid, 't behoud hunner wetten en geheel hun grondgebied. Hy nam ze zelfs onder zyne bescherming, en verbood aen alle naburige volkeren de Nerviërs te ontrusten of te beschadigen.

De zomer ging ver. Cesar moest welhaest een einde stellen aen zynen veldtogt, die dan toch zyne verwachting overtroffen had. De Trevieren en de Eburonen waren tot bondgenooten van Roomen erkend; de Menapiërs en de Morinen, ofschoon niet overwonnen, hadden de wyk genomen naer hunne bosschen en moerassen, maer dachten aen geen werkelyken wederstand; zoodanig dat België om zoo te zeggen gansch onderworpen was. De Atuatikers alleen hadden tot nu toe de wapens niet

[p. 103]

neergelegd; zy zagen wel dat er geene mogelykheid was om het leger van Cesar tegen te houden; maer zy hadden in der haest alle hunne dorpen of gehuchten verlaten, om zich te vereenigen in eene enkele plaets, die groot genoeg was, en die hun zeker onwinbaer scheen. Deze plaets is naer alle waerschynlykheid de hoogte waer, by later tyd, het kasteel van Namen op gebouwd is. Daer meenden zy van de Romeinen niets te vreezen te hebben, en zich te kunnen ophouden tot dat de najaersregens den vyand dwingen zouden het veld te verlaten En inderdaed zy waren er beschermd van eenen kant door hooge en steile rotsen, welke volstrekt ontoegankelyk zyn. Van den anderen kant vertoont de berg eene zachtere helling, doch daer was slechts één toegang van twee honderd voet breed, en dezen hadden de Atuatikers gesloten door twee dikke en hooge muren, nog versterkt door zware balken en alles wat weêrstand bieden kon. Men ziet, voor gewoone vyanden waren ay daer in volkomen veiligheid; maer wat zyn muren of rotsen voor een leger dat alle hinderpalen voorzien en middelen meêgebragt had om ze alle te overwinnen? Cesar dacht, hy had nog tyd genoeg om de

[p. 104]

Atuatikers te onderwerpen, en leidde welhaest zyne legioenen naer de verblyfplaets van dat volk. Het beleg werd aenstonds ondernomen; de gedurige uitvallen der ingezetenen verhinderden wel eenigzins de werken; doch op korten tyd hadden de romeinsche soldaten eene verschansing opgeworpen van twaelf voet hoog en vyftien duizend voet uitgestrektheid. Nu moesten de Atuatikers binnen blyven, maer zy gaven den moed niet op, vertrouwende dat hunne muren verheven en sterk genoeg waren om de belegeraers te beletten van storm te loopen. Zy werden welhaest bedrogen. Behalve de gewoone oorlogstuigen, waermede Cesar Soissons had aengerand, deed deze veldheer een houten toren timmeren van eene ontzaggelyke hoogte, zoodanig dat hy de muren der belegerden verre overtrof. Daerin werden op onderscheidene zolderingen slingeraers geplaetst en boogschutters en spieswerpers, en tusschen hen, doch vooral van boven, gevaerten om steenen neer te smakken, welke uit de hoogte geworpen alles wat op de vesten was verbryzelen moesten. In 't begin meenden de Atuatikers dat het maer spel was, en lachten er meê, niet wetende hoe de Romeinen zoo zwaer een

[p. 105]

timmerwerk by hunne muren zouden brengen; doch wanneer zy kort daerna den toren zagen naderen, en als werd hy door onzigtbare handen voortgerold; wanneer zy zich vooral door een' hagel van spiessen en pylen en steenen het hoofd voelden pletteren of de borsten doorbooren, toen begaf hen alle hoop, toen vielen hun de armen af, toen zagen zy wel dat zy op rotsen of achter muren zoo min als in het open veld zich tegen de vreemde wereldveroveraers verdedigen konden.

Zy spraken van overgaef. Daer werden gezanten naer Cesar afgeveerdigd en door hem met een gunstig gelaet ontvangen. Deze verbergden den schrik en de verwondering niet die hen getroffen had by het zien der krygstuigen tegen hunne vesten aengevoerd, en erkenden volmondig dat de Goden er zich meê bemoeiden. Hieruit besloten zy dat alle weêrstand vruchteloos was; derhalve kwamen zy zich vrywillig onderwerpen. Zy vroegen slechts ééne gunst van Cesar, dat hy hun namelyk hunne wapens zou laten, niet om ze voortaen tegen Roomen te gebruiken, maer alleen tegen de volkeren waer zy van omringd en die tegen hen ingenomen waren. Dat verhoopten zy van Cesars goedheid

[p. 106]

welke zy reeds zoo hoog hadden hooren roemen; voor 't overig gaven zy zich met vrouwen en kinderen over aen zyne genade.

Cesar rook lonten, maer liet dat niet blyken. Hy antwoordde zeer bedaerd aen de gezanten der Atuatikers, dat hy gewoon was eerder de bewegingen van zyn hert te volgen, dan zich te gedragen volgens de strenge regten des oorlogs. Daerom zou hy hunne natie sparen, maer wat de wapens betrof, daer moesten zy van afzien en ze hem overleveren. Van hunne vyanden hadden zy niets te vreezen: daer zou hy voor instaen, belovende hun zyne bescherming, gelyk hy aen de Nerviërs gedaen had.

De gezanten gingen dit boodschappen aen die van binnen, welke ziende dat er geen doen aen was, van den nood een deugd maekten. Zy begaven zich dan op hunne vesten, en wierpen hunne wapens de muren over, in zoodanige menigte dat er de gracht, welke daer voor was, twee manslengten hoog meê gevuld werd. Dit gedaen zynde deden zy hun poorten open en de Romeinen kwamen binnen zonder iemand kwaed te doen. By 't vallen van den avond gebood Cesar aen zyne soldaten de plaets te ruimen, en aen de burgers hunne poorten weêr

[p. 107]

digt te maken ten einde alle onlusten te voorkomen van den kant der moedwilligen. De Romeinen trokken dan terug in hun kamp; maer nu toonden de Atuatikers wat zy achter de mouw hadden. Verre van alle de wapens geleverd te hebben, bleef er hun nog ruim een derde van over, dat zy zorgvuldig hadden verborgen. Nu haelden zy alles uit den hoek, om gezamenderhand nog eens het geluk te beproeven, en in den nacht eenen uitval op de Romeinen te doen. De onnoozelen als zy waren, van Cesar te willen verrassen en verschalken, hem die slimmer was dan zy allen te samen! Het ontbrak hun meest aen schilden; doch deze wisten zy in der haest te maken, want alles was daer goed voor.

Omtrent twee uren des nachts trokken zy zonder gerucht naer buiten, en eene plaets gekozen hebbende waer de grond voordeeligst was, stortten zy allen gelyk op het legerveld der Romeinen. Zy meenden dat er alleman in den diepsten slaep gedompeld was, en dat zy de hoofden maer af te slaen zouden hebben; maer het bleek welhaest dat Cesar, naer gewoonte, alles voorzien had. Van afstand tot afstand waren de verschansingen van het kamp

[p. 108]

bezet met talryke wachten die de waek hielden, en door vuerteekens malkander konden onderrigten van hetgeen er op de onderscheidene punten mogt voorvallen. Op een enkelen oogenblik waren dan de teekens gegeven, en als of zy tooveren konden, zoo haest waren al de soldaten onder de wapens en op de verschansingen. De krygslist der Atuatikers schoot hier te kort even als hun krygskunst. Zoo veel er de verschansingen beklauteren wilden, zoo veel tuimelden er achter over, doorstoken door de pieken der Romeinen; de anderen kregen hun lyf vol pylen en werpspiessen, en al vochten zy gelyk wanhopige menschen die de dood niet vreesden, daer was geen duim grond te winnen. Vier duizend bleven er ter plaetse; de overigen werden terug gedreven, en hadden nu spyt als 't te laet was.

Ik laet u denken hoe Cesar gesteld was, toen hy den verraderlyken aenval had teruggedreven. 't Is waer, hy had daeruit kunnen zien hoe hatelyk het juk was dat hy de vrye Belgen kwam opdringen, en zou beter gedaen hebben met zyne keurbenden de Alpen weêr over te leiden; maer daer dacht hy niet aen: de verovering van België was besloten,

[p. 109]

en nu vond hy in zyn hert niet meer dan gevoelens van wraekzucht tegen de Atuatikers. Deze deden niet den minsten wederstand meer, toen, den volgenden dag, de Romeinen zich tot den storm bereidden. Zy hadden maer de moeite om de poorten in te slaen, en zich van de menigte meester te maken. Nu werd er van geen overgaef of van geen voorwaerden meer gesproken; Cesar sloeg alle de gevangenen in slaverny, en deed ze, zoo mans als vrouwen en kinderen, aen de meestbiedenden verkoopen. Dry-en-vyftig duizend ongelukkigen verloren aldus hunne vryheid; zy werden door de koopers als lastdieren weggevoerd, en gingen hunne rampen betreuren onder de roede van vreemde meesters.

Het is echter opmerkelyk dat men ruim twee jaer daerna de Atuatikers weêr deel ziet nemen aen een algemeenen opstand in België tegen de Romeinen. Hieruit volgt noodzakelyk dat de natie niet geheel en al tot de slaverny gedoemd en verkocht was geworden: ook schat men op goede gronden dat de gansche bevolking der Atuatikers niet tot 53,000, maer wel tot 95,000 te brengen zy. Daer zullen er dan waerschynlyk een deel geweest zyn die, hier

[p. 110]

en daer verspreid, zich vrywillig en zonder wederstand aen de veroveraers onderworpen hebben. Hoe het met deze afgeloopen zy, meldt Cesar niet, en daer hy, voor dit tydvak onzer geschiedenis, de eenigste schryver is, dien wy kunnen te rade gaen, moet men voor datgene wat hy zelf niet geboekt heeft, zich te vrede houden met bloote gissingen.

Hiermede was deze tweede veldtogt ten einde. Cesar leidde zyne legioenen zuidwaerts in Gallië, tusschen de Seine en de Loire, om daer hunne winterkwartieren te houden. Zy waren er digt genoeg by België, om, indien er eenige teekens van opstand gegeven werden, dadelyk weêr in de veroverde gewesten te verschynen. Hy zelf trok de Alpen over.

De faem was Cesar in Italië voorafgegaen, en had te Roomen het gerucht zyner overwinningen alom verspreid. Het volk, dat op hem verzot was, en dat hy met geld nog meer had weten aen te stoken, maekte het op zekere wyze den Senaet tot eene pligt openbare gebeden voor te schryven om de goden te bedanken voor de gelukkige krygsverrigtingen van den overwinnaer van Gallië. Deze feesten werden vyftien dagen lang met den meesten luister gevierd; nooit te voren had men aen

[p. 111]

eenigen generael der republiek zoo veel eer bewezen, als hier aen Cesar gedaen werd: ook nam hy daer gelegenheid uit om den Senaet nieuwe geldsommen af te dwingen ten einde zyne soldaten rykelyk te beloonen. Zoo wist hy alles te doen dienen tot zyne eigene verheffing; zoo deed hy groot en klein medewerken tot het bereiken zyner eerzuchtige bedoelingen.

Het was nogtans niet dat Cesar, in het najagen der fortuin, geene beletselen ontmoette. In tegendeel, naer mate hy door herhaelde overwinningen zynen roem deed stygen, verwekte hy ook nyd in de herten van anderen, en, wat erger was, het mistrouwen wegens zyne toekomende inzigten groeide aen by de voornaemste burgers van Roomen. Onder deze was Domitius Ahenobarbus, een aenzienlyk en achtbaer man, doch met wien Cesar nooit in vriendschap geleefd had, en die nu, tot spyt van onzen krygsheld, het consulaet vroeg voor het jaer dat aenstaende was. Die vraeg ontrustte Cesar, want hy wist zeer wel dat Domitius het voornemen had, om, zoo haest hy consul wezen zou, hem het bewind van Gallië te onttrekken: derhalve moest hy alle middelen in het werk leg-

[p. 112]

gen, om zynen tegenstrever buiten bediening te houden. Zulks gelukte hem door het toedoen van Pompeius en Crassus, met wie hy eene geheime byeenkomst hield, alwaer besloten werd dat zy zelven het consulaet zouden vragen. Dit kostte echter moeite, want Domitius hield niet af, en had meer regt dan iemand; maer de dry vrienden, wanneer de kiestyd gekomen was, wisten eenen jongen gemeensman op te stoken om den keus te beletten, gelyk de gemeensmannen doen konden, en gelyk 't dan ook werkelyk geschiedde.

Hiermeê ging het jaer ten einde, zonder dat er nieuwe consuls aengesteld waren; en nu hadden Pompeius en Crassus zoo veel te meer kans, omdat al de overheden, die hun in den weg staen konden, hunne ambten den laetsten December hadden nedergelegd. Die naer de opperste weerdigheid stonden, ziende dat zy het tegen hunne mededingers zonder levensgevaer niet uithouden konden, zagen er voor 't meerendeel van af; en zoo bereikten de twee makkers van Cesar, in 't begin van het jaer hun doel: zy verkregen beide voor de tweede mael het consulaet, en een hunner eerste werken was van hunnen vriend te bevestigen in het bewind van Gallië.