Vaderlandsche historie. Deel 1

[p. XV]

Vaderlandsche historie.
Eerste deel.
Geschiedenis van België voor en onder het bewind der Romeinen.

[p. 1]

Vaderlandsche historie.
Inleiding.
Van België en zyne bewooners voor den tyd van den inval der Romeinen. - Zeden en gebruiken der oude Belgen.

In de vroegste tyden maekte België deel van het wyd-uitgestrekte land, dat by de oude schryvers bekend is onder den gemeenen naem van Celtica, en hetwelk bepaeld was door den Rhyn, den Oceaen, de Middellandsche-Zee, de Alpen en de Pyreneën. In het oude Celtica waren derhalve alle die landen begrepen welke wy heden kennen onder de benaming van Vrankryk, Savoye, Zwitserland en België.

Wanneer ons land is beginnen bewoond te worden weet men niet; doch als men acht geeft op

[p. 2]

zyne ligging, die gedurig zakt naer mate men nader by de zee komt, en waeruit het den naem van Neder-land ontvangen heeft, kan men voor zeker houden dat het veel later dan het overige van westelyk Europa is bevolkt geworden. Daer zyn er zelfs die zeggen, en zulks met veel grond van waerschynlykheid, dat in aloude tyden een groot gedeelte van ons land, namelyk Vlaenderen, Brabant, de provinciën van Antwerpen en Limburg, wel niet geheel en al, doch voor het meerendeel, onder water stonden, zoodanig dat er de zee over heen spoelde. En hoe zou men inderdaed in die onderscheidene streken, op eenige, soms weinige voeten diepte, dikke lagen van zeezand ondermengd met schelpen, overblyfsels van visschen en andere zelfstandigheden van zulken aert, hoe zou men dat alles ontmoeten in gronden die thans mylen ver van de zee afgelegen zyn, indien zy niet in vroegere eeuwen door de golven van den Oceaen waren overdekt geweest?

By lateren dag heeft de zee hare grenzen ingetrokken, en zich van onze landstreken verwyderd; doch wanneer dit gebeurd zy is onzeker: het behoort tot die onheugelyke tyden, waer men in de geschiedenis geen spoor van vindt.

[p. 3]

De oudste bewooners van ons land, gelyk van het overige Celtica, zyn bekend onder den naem van Kelten, naderhand Gallen, welke beide woorden wit beteekenen. Deze naem voegde zeer wel aen volkeren, die by de zuidelyke Europeanen door witheid van vel moesten afsteken. Dat zy uit het Oosten naer hier gekomen zyn, gaet vast, doch hoe of wanneer, weet men niet: maer dat hunne verhuizing naer het Westen van Europa tot eene hooge oudheid opklimt, blykt daeruit dat reeds verscheiden honderde jaren vóór de geboorte des Zaligmakers van hen in de geschiedenis gewaegd wordt. Ook moeten zy al vroeg een magtig en oorlogszuchtig volk geweest zyn, want men leest van de Kelten of Galliërs (gelyk wy ze in 't vervolg zullen noemen) dat zy, omstreeks het jaer 165 van Roomen, of nagenoeg zes eeuwen vóór onze tydrekening, in groote menigte de Alpen overtrokken, en zich meester maekten van noordelyk Italië, alwaer zy Milanen en andere steden zouden gesticht hebben. Toen was het romeinsche ryk nog zeer zwak, en onbekwaem om zich tegen den inval dier vreemdelingen te verzetten; doch een paer eeuwen later, ofschoon dan al vry wat vermogender geworden, konden de Ro-

[p. 4]

meinen het nog tegen die barbaren, gelyk zy ze noemden, niet vol houden. De Galliërs rukten nogmaels in, als een alles verwoestende stroom, versloegen het leger dat uitgezonden was om hen terug te dryven, en drongen door tot Roomen toe, dat zy, na alles uitgemoord en geplunderd te hebben, in asch legden. Welhaest keerde de kans. De Romeinen spanden nu al hunne krachten in, en hadden het geluk de Galliërs op hunne beurt in een grooten veldslag te verpletteren. Sedert werden deze nog meer dan eens overwonnen, en moesten 't op den duer laten steken. Roomen had de overhand; en alhoewel er nog later meermaels gevochten werd, gingen de Galliërs toch immer achteruit, tot dat zy eindelyk Italië moesten opgeven. Daer bleef het nog niet by: de Romeinen eens meester zynde tot aen de Alpen, trokken die welhaest over, en voerden hunne wapens aen deze zyde van 't gebergte, dat is in Gallië zelf, alwaer zy, 125 jaren vóór de christelyke tydrekening, hun gebied vestigden, de inwoonders van het land voor en na onder 't juk bragten, en 't land tot eene romeinsche provincie maekten. Die Provincie was groot, want zy strekte zich uit, in de lengte, van

[p. 5]

de Pyreneën tot aen de Alpen, en in de breedte, tusschen de Middellandsche-Zee, de Cevennen, de Rhône voor dat zy zich met de Saône vereenigt, en het Meir van Geneve. Dat aenzienlyk deel van Gallië, niet in eens maer door onderscheidene veroveringen ingenomen, kon de heerschzucht der Romeinen niet verzadigen. Deze waren er op uit om zich geheel Gallië, zoo groot als het was, te onderwerpen, en zouden er waerschynlyk al haest meê voortgegaen zyn, indien geene inwendige onlusten en hevige verdeeldheden die te Roomen uitborsten hen daer, voor het oogenblik, hadden doen van afzien. Het overige van Gallië bleef dan vry tot in de laetste eeuw vóór de geboorte des Heilands; maer toen was de tyd gekomen, door de goddelyke Voorzienigheid bepaeld, om ook dat westelyk gedeelte van Europa aen die wereldveroveraers prys te geven; als wilde God meest alle natiën onder denzelfden scepter vereenigen, ten einde de stichting en verbreiding zyner aenstaende Kerk, die haer middelpunt hebben moest in het hert van het romeinsche ryk, aldus te bevorderen.

Gallië, gelyk het toen gekend was, werd verdeeld in dry deelen, behalve het reeds veroverde

[p. 6]

dat den naem voerde van de romeinsche Provincie, en als vierde deel mag aengemerkt worden. De dry overige deelen zyn Aquitaensch, Celtisch en Belgisch Gallië. Het eerste, Aquitaensch Gallië, beantwoordt aen het zuiden van hedendaegsch Vrankryk, naer Spanje op, van aen het Pyreneesch gebergte tot aen de rivier de Garonne. Dan volgde Celtisch-Gallië, of het midden van Vrankryk, zuidwaerts bepaeld door gemelde rivier, en aen de noordzyde door de Seine en de Marne. De andere oever dezer twee laetste stroomen diende tot grens van het derde deel, of van Belgisch-Gallië, dat zich oostelyk uitbreidde tot aen den Rhyn, westelyk tot aen den Oceaen, en ten Noorde tot aen de Waal, dat is tot aen dien arm des Rhynstrooms, die langs Nimwegen en Gorkum zeewaerts loopt.

Wanneer men dit laetste deel van Gallië, dat wy voortaen kortheidshalve België noemen zullen, op de landkaert nagaet, ziet men gereedelyk dat het veel grooter was dan wat wy nu eigentlyk België heeten. Inderdaed het strekte zich uit van den eenen kant tot tegen Parys toe, en van den anderen kant besloot het Kleef en Gulikerland, geheel Lorreynen, den Elsas, en al wat op den linken boord

[p. 7]

van den Rhyn ligt tot naby Zwitserland toe. Van dit alles in 't byzonder spreken kunnen wy hier niet: zulks zou ons te ver brengen en gedeeltelyk overbodig wezen. Wy moeten ons voornamelyk bepalen tot dat deel van het oude België, dat wy heden nog bewoonen, en alleen in 't voorbygaen van de aengrenzende landen gewagen.

De geschiedenis maekt melding van vier-en-twintig onderscheidene volken, welke, in het tydperk waervan hier gehandeld wordt, oud-België bewoonden. Onder dit getal behooren er maer vyftien tot ons land, gelyk dit heden bestaet; de overigen woonden er geheel buiten of raekten er tegen. Ook moet men nog die vyftien belgische volken in twee klassen onderscheiden: grootere volksgemeenten, en zoo waren er zes; en kleinere, welke voorkomen ten getalle van negen. Deze waren min of meer afhankelyk van de eerste. De zes grootere of voorname volkeren zyn de Eburonen, de Trevieren, de Nerviërs, de Atuatikers, de Menapiërs en de Ambivariten. Het zou moeijelyk en zelfs onmogelyk wezen om juist te bepalen in welk deel van ons land ieder dier natiën in 't byzonder woonde, en tot hoe ver haer gebied zich uitstrekte: daerom-

[p. 8]

trent ontbreken ons nauwkeurige berigten, zoodat men in dit punt gedeeltelyk met zekerheid kan voortgaen, en gedeeltelyk zich met min of meer gegronde gissingen behelpen moet.

Zie hier nagenoeg den zetel van elk.

1. De Eburonen woonden voor het meeste deel tusschen Rhyn en Maes; echter waren er ook nog van dat volk aen deze zyde der Maes, zoodanig dat zy zuidwaerts aen de Atuatikers grensden. Zy huisden derhalve in het namalig hertogdom van Gulik, in Limburg, in een deel van Luikerland tot omtrent half weg Namen, en waerschynlyk naer den kant van Leuven tot aen de Dyl.

2. De Trevieren bewoonden het oud keurvorstendom van Trier en de provincie van Luxemburg. Oostwaerts kwamen zy tot tegen den Rhyn; aen de westzyde paelden zy aen de Nerviërs, van welke zy door de Maes gescheiden waren; aen den zuidkant raekten zy tegen Lorreynen of 't land der Mediomatrieken; eindelyk naer 't noorden hadden zy voor geburen vier kleine volksstammen die van hen de wet ontvingen en tegen de Eburonen aenpaelden.

3. De Nerviërs, welke met de Trevieren de twee byzonderste volkeren van oud-België uitmaekten,

[p. 9]

hadden hunnen zetel te midden van 't land. Zy besloegen Brabant tot aen de Dyl, Vlaenderen tot aen den regten oever der Schelde, verder Henegau en 't land van Kameryk. Vyf andere kleiner volksstammen waren hun onderdanig, en hadden hun verblyf noordwaerts tusschen Rupel en Schelde.

4. De Atuatikers grensden west- en zuidwaerts aen de Nerviërs, oostwaerts aen de Trevieren en noordwaerts aen de Eburonen. Het waerschynlykste is dat zy de huidige provincie van Namen, zoo niet in 't geheel, ten minste gedeeltelyk bewoonden.

5. De Menapiërs bekleedden eerst de beide oevers van den Rhyn; vervolgens zakten zy naer Vlaenderen af, alwaer zy zich tusschen de bosschen en de moerassen ophielden.

6. Waer of de Ambivariten gevestigd waren, blykt niet. Men zoekt ze tusschen den Demer, de Schelde en de Maes, zoo dat zy in de provincie Antwerpen en in een groot deel van Noord-Brabant hun verblyf zouden gehad hebben.

Deze vyftien, zoo groote als kleine volkeren, waren volgens de oude geschiedschryvers, althans voor het meerendeel, van Germaensche afkomst. In vroeger tyden den Rhyn over gekomen zynde,

[p. 10]

hadden zy de Kelten die onze provinciën bewoonden, achteruit gedreven tot aen de andere zyde van de Seine en de Marne. Of zy nogtans opregte Duitschers waren is twyfelachtig. Julius-Cesar, dien wy straks zullen leeren kennen, zegt wel dat de volkeren van Belgisch-Gallië eene tael hadden verschillend van die welke in Celtisch en in Aquitanisch Gallië gesproken werden; doch daer volgt niet uit dat al de Belgen duitsch spraken, en men zou eerder mogen gelooven dat de spraek van sommigen tot een Keltischen taeltak behooren moest, omdat men anders niet wel kan uitleggen hoe het Waelsch in onderscheidene deelen van ons land bewaerd is gebleven. Wat daer ook van zy, wy leeren uit Cesar dat de Belgen de dapperste waren van alle de Galliërs, en alhoewel minder beschaefd dan die welke nader aen de romeinsche Provincie grensden, hadden zy toch wetten, gebruiken en zeden die toonen dat er by hen eene tamelyk goede orde bestond.

By de Trevieren, by voorbeeld, vinden wy reeds eene soort van staetsregeling, waer men zich, indien Cesar zulks niet geboekt had, niet aen verwachten zou. De krygsmagt van dat volk bestond voornamelyk in ruitery; daer waren zy al de an-

[p. 11]

dere Galliërs in voor: doch des noods konden zy ook talryke benden van voetgangers in het veld brengen. De natie werd bestierd door een opperhoofd, die by Cesar den naem van Prins voert, en by Florus dien van Koning. Dit laetste is echter wat veel gezegd; want wy weten van elders dat by de Germanen het vorstelyk gezag niet zeer hoog liep. Het bewind was voornamelyk in de handen der edellieden, of der aenzienlykste van de natie. Die adelstand moet by de Trevieren al zeer talryk geweest zyn, vermits Cesar spreekt van twee honderd gyzelaers welke hem gezonden werden, en die allen tot dien stand behoorden. Tacitus zegt nog meer: hy gewaegt van dertien honderd raedsmannen of senateurs, die in eens hun land verlieten en den Rhyn overvoeren, omdat zy zich aen de overwinnaers hunner natie niet onderwerpen wilden. Uit den adelstand koos men den vorst, alsmede de regters en overheidspersoonen belast met de handhaving der wetten en der openbare veiligheid. De gewoone belangen werden door de edelen bezorgd en afgehandeld; maer zaken van grooter aengelegenheid bragt men voor de volksvergadering, alwaer ieder vrygeborene spreken en stemmen mogt

[p. 12]

(zie bl. 25). Vrygeborenen betaelden geen schattingen, doch allen waren dienstpligtig als er moest gevochten worden; des te meer, dat de krygsdienst by de Germanen eerder als een voorregt en eene eer dan als een last aengezien werd. Tot bevelhebber kozen zy den dapperste uit den hoop, zonder onderscheid van edelen of onedelen.

Steden, of eigentlyk gezegde dorpen, hadden de belgische volkeren niet. Zy woonden op 't land min of meer verspreid, levende van den akkerbouw, daer meest hunne slaven en vrouwen zich meê bemoeiden, en van de jagt; maer in tyd van nood vonden zy schuilplaetsen, het zy door de natuer zelf, het zy door menschelyke handen versterkt, alwaer zy zich tegen vyandlyke aenvallen gemakkelyker verdedigen konden. Daer hunne huizen zoo eenvoudig waren als 't mogelyk is, en de bewooners daervan alles wat er toe noodig was, hout en leem, overal aen de hand hadden, maekten zy er geen zwarigheid in dikwyls van woon te veranderen, volgens dat het hun best gelegen viel, want eigendom van landeryen kenden zy niet: ieder nam en bezaeide wat hem te pas kwam. Intusschen leefden zy in gemeenschap niet alleen met de leden van

[p. 13]

hunnen volksstam, maer ook met de naburige volken. Wanneer zy van hunne vrienden of verwyderde kennissen bezocht werden, spreekt het van zelf dat zy hen moesten voeden en herbergen: ook was de gastvryheid byzonder in eere by de oude Belgen, en toont hunne menschlievendheid. Zy waren meer dan eenige andere natie gulhertig in 't onthalen en herbergen. Indien iemand, zegt Tacitus, zyn deur, zelfs voor eenen vreemdeling, gesloten hadde, zulks ware hem tot schande gerekend geworden. Doch 't was verre van daer. Ieder huismeester nam den reiziger in, en dischte op naer zyn vermogen. Kon hy hem niets te eten ofte drinken geven, dan leidde hy den vreemdeling eenvoudig naer de woonstede van een' of anderen buerman, alwaer hy zeker was van met dezelfde hertelykheid ontvangen te worden.

Deze gastvryheid is eeuwen en eeuwen lang door de Belgen blyven geoefend worden. Zy is zelfs heden by de buitenlieden, by wie de zeden minst veranderen, niet geheel en al uit de gewoonte geraekt. In de steden, waer zulks minder noodig is geworden sedert dat er overal hotels en logementen bestaen om de vreemdelingen te herbergen mits ruime betaling, heeft men allengskens afgezien van

[p. 14]

andere dan vrienden in zyn huis te nemen. De oude gastvryheid, nu er zoo veel bedrog onder de menschen is, kan anders met meer gepleegd worden; maer tot op het einde der laetste eeuw vond men nog een schoon overblyfsel van de voorvaderlyke gewoonte in het meestendeel onzer steden. Wie heeft niet dikmaels hooren spreken van de dus genoemde Passante-Gasthuizen, alwaer de vreemdelingen behoorlyk ingenomen en geherbergd werden, en des anderdags, na ontbeten te hebben, nieuw reisgeld in den zak kregen, eer zy hun afscheid namen?

De herbergzaemheid der oude Belgen was hunne eenigste deugd niet. Zy waren mede bekend om hunne opregtheid en vaste trouw, zoo dat naderhand de roomsche keizers hen veelal kozen om deel te maken van hunne lyfwacht, dewyl zy op hen meer staet maekten dan op hunne romeinsche onderdanen. Onder dit opzigt is onze natie niet verbasterd; de Belgen zyn in rondborstigheid aen hunne voorvaders van over achttien eeuwen gelyk gebleven; hunne opregtheid is zoo groot dat zy zelfs geene geveinsdheid in de vreemdelingen vermoeden, en daerom van deze laetsten dikwyls bedrogen wor-

[p. 15]

den. Wat de getrouwheid aen hunne wettige vorsten raekt, die zit hun in 't bloed, die zal zoo oud worden als de natie zelve. Wy zullen in 't vervolg dezer geschiedenis meer dan één bewys vinden van die onverbreekbare trouw; wy zullen meer dan eens de Belgen geld en goed, bloed en leven zien opofferen, om de regten, om de eer hunner souvereinen te handhaven. Ten onregt zou men ons hier het gebeurde van 1789, en wat wy in onzen leeftyd hebben zien voorvallen, als een tegenstrydig bewys willen opwerpen. Deze daedzaken van naby beschouwd, en zonder vooringenomenheid beoordeeld, kunnen den Belgen nimmer tot oneer strekken, of inbreuk maken op hunnen alouden roem van getrouwheid, als later blyken zal.

Eene andere hoedanigheid welke de oude Belgen by uitstek kenmerkte, was de geregeldheid hunner zeden, waervan de romeinsche geschiedschryvers, vooral Tacitus, opentlyk getuigenis geven. By hen was de ontucht eene schande, de zedigheid in de jonge lieden beider geslachten eene eer, de huwelykssponde eene heilige zaek en echtbreuk eene afgrysselykheid. De eerbaerheid was zoodanig in achting, dat zy, naer het zeggen van Tacitus, by hen

[p. 16]

meer misdaden belette dan by andere volkeren de strengste wetten. En nogtans waren de Belgen toen nog heidenen, en by gevolg vreemd aen alle christelyke deugd: hoe komt het dan dat zy in 't verloop der eeuwen, ofschoon door de fakkel des geloofs verlicht, en onder de genade-wet van het Evangelie, omtrent dit punt zoo deerlyk verbasterd zyn?

Daer zal de eerste oorzaek wel van te zoeken wezen in den bedervenden invloed der Romeinen, welke gedurende meer danvier eeuwen België overheerscht hebben, en door hunne kwade voorbeelden de losbandigheid hebben gemeen gemaekt. Zy hadden er zelfs belang by om deze verbastering der vaderlandsche zeden te begunstigen, wel wetende dat hoe verwyfder, hoe onzediger een volk is, het des te gemakkelyker onderworpen wordt en blyft. Met de goede zeden verdwynt de moed, de manhaftigheid; eene natie die aen de weelde overgegeven is, draegt lafhertig de zwaerste ketens der slaverny. Door de ondeugd verzwakken en vervallen alle verstandelyke en lichamelyke krachten. De oudste Belgen waren beroemd om de gezondheid van hun gelaet, om de ryzigheid hunner gestalte. Mannen van zeven voet waren by hen niet zeldzaem; ook

[p. 17]

meldt Cesar dat zy op de romeinsche soldaten met verachting neêrzagen, omdat deze zoo klein en zoo magteloos voorkwamen. Later hoort men daer niet meer van gewagen; die zenuw- en spierkracht nam af, de gestalte verminderde, en de Belgen werden gelyk aen hunne overwinnaers. Dit verstrekke aen de hedendaegsche geslachten tot eene les: sterkte en gezondheid is het erfdeel van goede zeden; in tegendeel, eene familie waerde ondeugd heerscht vergaet en sterft uit, en zoo is 't ook met de volkeren.

Men mag echter niet denken dat de oude Belgen geene andere dan goede hoedanigheden bezaten: zulks is by heidenen niet te onderstellen, en om zoo te zeggen onmogelyk. Een gebrek dat hun te regt verweten wordt is de twistzucht. Er ontstonden dikwerf geschillen onder hen, welke veelal met geen enkele woorden beslist werden, maer waerby men niet zelden tot vechtens toe kwam, waer dan alweêr kwetsuren, verminkingen, ja en doodslagen uit volgden. En dewyl, van den eenen kant, iedere familie als eene kleine republiek op haer eigen uitmaekte, en, van den anderen kant, het voor elk eene pligt was party te nemen in de beleedigingen aen zyne familie aengedaen, moesten daer natuer-

[p. 18]

lyker wyze hardnekkige wrokken, bloedige twisten tusschen de onderscheidene familiën uit opryzen, welke niet dan door het zweerd een einde vonden, en met allerhande geweldenaryen vergezeld gingen. Die twistzucht zat juist in den aert niet onzer voorouders; zy kwam voort uit twee andere gebreken waer deze mank aen gingen, het spel namelyk en de genegenheid tot den drank. Zy waren verhangen aen de teerlingen: dobbelen en met de bikkelen spelen, gelyk by ons de kinderen doen, was hun grootste vermaek; zy gaven er zich met zoodanigen drift aen over, dat zy soms al hun vee, ja en hunne vryheid zelve, vertuischten. Zulke en soortgelyke waegspelen werden met der tyd verboden; doch dat de wetten onmagtig geweest zyn om 't kwaed te ontwortelen, blykt daer uit, dat, na zoo veel eeuwen, het belgisch volk er zich nog niet teenemael heeft van gebeterd. Het zyn nu geen bikkelen meer, waer zy soms de winst van eene geheele week arbeids meê verspelen, maer kaerten, en kegels, en schyven en lotto's, en wat van dien aert meer is. Men begrypt dat de verkeerdheid in die spelen zelf niet ligt, als men er zich matig en uit enkel tydverdryf meê ophoudt; maer in de gehechtheid aen het spel,

[p. 19]

die tot een waren drift verbastert en dan, gelyk alle andere driften, den mensch zyne pligten doet vergeten en hem ongelukkig maekt.

Ik zeide verder, de genegenheid tot den drank. Ja, en die was groot; de dronkenschap was onder de oude Belgen zeer gemeen. Behalve de volkeren welke digt aen den Rhyn woonden, kenden zy ter nauwernood den wyn, zelfs was hy by de Nerviërs verboden: maer hunne overdaed bestond in het bier drinken, dat zy toen, naer de getuigenis der romeinsche schryvers, al vry wel en nagenoeg op dezelfde wyze als 't nu geschiedt, wisten te maken. Een andere drank by hen zeer gemeen was de Mede, voortkomende uit de gisting van honig met water gemengd, waeruit men vermoeden mag dat de bieënteelt by hen ook bekend was. Thans is de Mede weinig meer in gebruik, behalve op Witten-donderdag, of beter gezegd Wyten-donderdag, omdat men alsdan in sommige streken, des avonds, tot gedachtenis van het laetste Avondmael, wyten-, dat is tarwebrood of weggen eet in Mede gedopt: een drank die haest naer 't hoofd loopt, even als het bier, voor welk laetste onze hedendaegsche Belgen zoo wel als de oude maer al te veel genegen zyn.

[p. 20]

Men ziet, de gebreken onzer voorvaders zyn getrouwer op hunne naneven overgegaen dan hunne goede hoedanigheden. Intusschen zoo het al niet zeer te verwonderen is dat de eerste, heidenen zynde, in de overdaed en de dronkenschap vervielen, is het in tegendeel zeer te verwonderen dat men Christenen met dezelfde ondeugd besmet ziet. Deze toch zouden moeten wyzer zyn, en indachtig wezen dat de drank, behalve het zedelyk kwaed dat er in ligt, den mensch op 't strooi brengt en zyn leven verkort door eene magt van kwalen die er uit voortspruiten.

Wat wy van de onmatigheid der oude Belgen opgehaeld hebben, is niet toepasselyk op hunne tafel: deze was eenvoudig en zuinig. Hun voedsel bestond meestal uit melk, wilde vruchten en vleesch, by voorkeur verkenvleesch. Moeskruiden of groenten waren zoo veel als onbekend; deze zyn allen van later en dag. De Belgen zaten op geene stoelen, maer plat op den grond, somtyds op vellen van wolven of ander gedierte dat zy op de jagt neêrgeveld hadden. Als 't feest was, dronken zy elkanders gezondheid uit een buffelshoren of, slimmer nog, uit de bekkeneelen hunner vyanden, die

[p. 21]

zy van 't slagveld hadden meêgebragt. De drinkschael ging rond van de eene hand in de andere, te beginnen van den voornaemste des gezelschaps, die de eerste dronk, en ze vervolgens voortgaf. Dat gebruik was algemeen, en heeft lang in ons land bestaen; heden nog is het, by den gemeenen man, de gewoonte van een' teug te drinken eer men 't anderen aenbiedt.

Niet min eenvoudig waren de oude Belgen in hunne kleeding. De mannen droegen een soort van rok of mantel, die hun 't lichaem bedekte maer de armen met een deel van de borst bloot liet, en dien zy met een gesp, een haek of een doorn op de schouders vast maekten. Die rokken waren gedroogde huiden van beiren of stieren, doch meest van rendieren waer toen ter tyd de bosschen van krielden. De deftigsten droegen een grof geweven onderkleed of kamizool met mouwen en eene soort van broek, die zeer wyd schynt geweest te zyn, en niet lager kwam dan tot aen de knieën. Zy gingen veelal met onbedekten hoofde, en droegen het hair zoo lang als 't viel; dit smeerden zy gewoonlyk met een zeker vet daer roet in gemengd was, waerdoor hunne lokken blonken en een rossen schyn hadden, iets

[p. 22]

dat toen voor schoon werd aengezien. Hunne voeten omwonden zy met drooge vellen, of staken ze in eene soort van biezen schoenen of houten holblokken.

Het kleedsel der vrouwen verschilde niet veel van dat der mans; alleenlyk was het wat fyner en somtyds met purperen boorden versierd. Haer borstrok was altoos zonder mouwen. Zy droegen koperen of gouden ringen en armbanden; sommigen geven haer een' sluijer voor het aenzigt, wat echter niet zeer waerschynlyk is; eindelyk zy droegen het hair gevlochten en op den schedel vastgemaekt.

Dat de Belgen een strydbaer volk waren en de dappersten van allen, is boven reeds aengemerkt. De Trevieren, zeiden wy, spanden de kroon door hunne talryke en wel toegeruste ruitery; by de andere belgische volkeren bestond de krygsmagt byzonder uit voetgangers, doch welke ten stryd even goed afgerigt waren, en met de wapens omgingen of 't spel was. Van kinds been af oefenden zy zich in den wapenhandel, en te nauwernood had de jongeling den behoorlyken ouderdom bereikt, of hem werd, in de volksvergadering, een zweerd aen de heup gegord, na hem daer eerst dry

[p. 23]

slagen meê op den schouder gegeven te hebben. Dan was hy een strydbaer man, en zyn eigen meester; van dan af mogt hy ook met zyn vader aen tafel zitten, wat anderszins verboden was, al ware hy een konings kind geweest. Zy hadden twee soorten van wapens, de eene om aen te randen de andere om af te weren: voor deze laetste hadden zy over 't algemeen niet dan een houten langwerpigen schild, maer die zoo groot was dat haest de geheele man er achter schuilen kon. Daer bedekten zy zich meê tegen de pylen en de slagen der vyanden; zy droegen er hunne dooden meê naer 't graf, en wisten er zelfs zich van te bedienen om, als zy in 't water tuimelden, gemakkelyker aen kant te zwemmen. Diodorus zegt dat zy ook helm en harnas kenden, maer ik kan het moeijelyk gelooven: daer waren zy te kloeke mannen voor, en hadden te weinig schrik van de dood, om hoofd en borst met dien ridderlyken toestel te belemmeren.

Hunne aenvallende wapens waren de piek met yzeren punt, de werpspies, het zweerd en de byl of hellebaerd. Strabo voegt er pyl en boog by, doch te onregt schynt het: en inderdaed, wat zouden zy met al dien omslag gedaen hebben, zy die den

[p. 24]

vyand zoo onbeschroomd in 't aenzigt liepen? Wanneer zy ten stryd trokken, hadden zy de gewoonte van hun heir in eene soort van dry-hoek te scharen. Dat was hunne slagorde; aen de spits stonden de dappersten; tusschen de onderscheidene afdeelingen of dry-hoeken (want geheel de krygsmagt werd toch tot éénen hoop met saemgedrongen) voerden zy wagens, welke met zeissens aen de raderen heslagen waren, en dus geweldig veel kwaed deden in 's vyands gelederen, zoo haest men deze eens gebroken had. Die zeissen-wagens waren meestal bezet met vrouwen, oude lieden en kinderen, die door hun roepen en schreeuwen de vechters aenmoedigden. Eer men den aenval begon, maekten zy zoo reel gedruis als sy konden om den vyand schrik aen te jagen; de stryders sloegen op hun schilden en schreeuwden met die van de wagens hunne strottente berste, terwyl andere het stierengebulk op groote horens nabootsten. Dit alles bragt een zoo ysselyk getier voort, dat de Romeinen, eer zy aen dat spel gewend waren, zich het bloed om 't hart voelden stollen en van ontzetting achteruit deinsden. Dit alles had zyn goed in, zoo lang zy met barbaren te doen hadden, die niet meer van

[p. 25]

den oorlog wisten dan zy; doch wanneer zy in 't strydperk moesten treden met een' Cesar, en met wel afgerigte romeinsche Legioenen, dan was er welhaest weinig baet meer te halen uit razen en bulderen; dan schoten zy met hun zeissen-wagens te kort, en hoe groot hun moed ook wezen mogt, konden zy het toch niet uithouden tegen de geslepen krygskunst dier wereldveroveraers.

Eer wy deze Inleiding sluiten, moeten wy nog een woord zeggen over de onderscheidene standen by de oude Belgen, over hunnen godsdienst, en over hunnen koophandel.

Daer waren vier standen of klassen by de oude Belgen: de adelstand, de vrygeborenen, de vrygemaekten en de slaven. Edel was men of van afkomst, of men werd het door vrome daden. De vrygeborenen waren gelyk men nu zou zeggen, de burgery; zy hadden nagenoeg dezelfde regten als de eersten, behalve dat deze in de voksvergadering, na den Koning, het woord voerden, en veelal in 't bestuer geplaetst werden. De derde klas, of de vrygemaekten, waren zulke die slaef geweest waren en hunne vryheid bekomen hadden, het zy om byzondere getrouwigheid, of om eenige andere

[p. 26]

reden. Deze klas kan men vergelyken met onze ambachtslieden, maer zy had zoo veel aenzien niet. De vrygemaekten mogten geen getuigenis geven in regtsgeschillen, noch openbare ambten bedienen, ten zy na eenige geslachten: het onderscheid ging allengskens te niet, en zoo werden zy eindelyk gerekend onder de vrygeborenen. De slaven eindelyk waren zonder rang in de samenleving, maer toch aen geen mishandelingen blootgesteld gelyk by andere volkeren. De eenen deden 't werk voor hunne meesters, de anderen woonden op hun eigen, en wisten wat zy jaerlyks moesten opbrengen: zoo dat hun staet eerder eene soort van afhankelykheid was dan eene ware slaverny. Men zou ze derhalve nauwkeuriger beduiden door den naem van dienstbare lieden.

Wat den godsdienst der oude Belgen betreft, dit, gelyk ieder van zelf beseft, was allerellendigst. Zy kenden wel over 't algemeen die afschuwelyke wreedheden niet, waermede de godsdienstplegtigheden van andere volkeren veelal bezoedeld waren; maer zy aenbaden toch, gelyk alle heidenen, geschapene wezens, als de zon, de maen, het vuer, enz. Het is waerschynlyk dat zy daerenbo-

[p. 27]

ven de meeste der valsche godheden welke door de oude noordsche volkeren algemeen geëerd werden, insgelyks aenriepen, en mede alle de fabels aenkleefden welke over de natuer, het zoo genoemde noodlot, de zielsverhuizing, den staet der afgestorvenen, enz. by de oudheid in omgang waren. Als men alle de ongerymdheden en verdichtsels leest, waer die arme menschen geloof aen gaven, en hoe verre zy verwyderd waren van alle waerheid, dan kan men God niet genoeg bedanken dat hy ons uit die duisternissen van het heidendom genadiglyk heeft verlost en doen wandelen in het licht der hemelsche waerheid; dan kan men zich niet genoeg verheugen dat hy zelf ons heeft komen leeren van welke handen wy geschapen, tot welk verheven einde wy bestemd zyn, en hoe wy moeten leven om dat einde te bereiken.

Wat, ten laetste, den koophandel der oude Belgen raekt, deze was niet zeer uitgebreid. Strabo meldt dat de Menapiërs byzonder ryk waren in vee, dat zy handel dreven in wol, en hun gezouten vleesch door heel Italië zonden, iets wat my schier ongeloofelyk voorkomt. Inderdaed, dat zy met de Galliërs, die nader by de romeinsche Provincie

[p. 28]

woonden, in handels-betrekkingen stonden, lydt geen' twyfel; dat zy met Italië zelf handel dreven sedert de eerste en tweede eeuw der christelyke tydrekening, zulks is al mede zeker: maer het is in tegendeel hoogst onwaerschynlyk dat de oude Belgen, vóór de verovering der Romeinen, zy, die zoo weinig noodwendigheden kenden en haest geene weerde aen het geld hechtten, zich met anderen koophandel zouden opgehouden hebben, dan met de vruchten die zy op hunnen bodem wonnen, en wat de veeteelt voortbragt als boter, kaes, wol, spek, huiden en wat dies meer is, by de naburige volkeren te verwisselen tegen andere voorwerpen welke by hen niet zoo gemeen waren.