Fijn en grof. De geschiedenis van een meisje en een jongen op Texel

[p. 209]

18
Een barre tocht.

Vlak na Sinterklaas viel de winter in. Een winter, zoals ze die in jaren niet beleefd hadden. De Waddenzee vroor dicht, zover het oog reikte en de Oostenwind kruide het ijs tegen de dijk op tot de top. Sneeuw bleef uit en toen na drie weken van strenge vorst de temperatuur wat milder werd en de zon straalde uit een heldere hemel, kwamen de schaatsen voor de dag.

Er was een ijsbaan op het land achter het bosje, waarin Dirk Eelman gewoonlijk zijn lijsterstrikken hing en dat in de wandeling ‘het lange Riet’ werd genoemd. En niet ver daarvan lag voor de krabbelaars ‘de Plas’.

Aai en Jaap waren de krabbelperiode al lang te boven; ze voelden zich ‘matjedors’ ouder de jongens. Zodra de school uitging, renden ze naar huis om de schaatsen en dau naar de baan. Oppa Vonk, altijd bij de pinken als er wat viel te verdienen, had er een chocoladetent: kopjes van één cent voor de kleintjes, kommen van drie voor de groten. Gewoonlijk was zijn brouwsel prima; een enkele keer mocht de chocolade wat ‘sangerig’ zijn, de vissers, de boeren en hun kroost waren er niet minder happig op. En ook Aai profiteerde: het sprak vanzelf, dat hij niet betaalde.

Gewoonlijk begonnen ze met de baan een paar keer op en neer te rijden, dan maakten ze een ‘sliert’, reden met z'n tienen in een rij en zwenkten aan 't eind van de baan met zo'n vaart om, dat de achterste jongens ‘omkukelden’ of ver het land opstoven. Een enkele keer ontfermden ze zich over de meisjes en reden ze twee aan twee. En zo kon het gebeuren, dat Aai en Jannie nu en dan bij elkaar waren zonder dat iemand er aanstoot aan nam. Op de

[p. 210]

ijsbaan mocht dat; daar vermengden zich fijn en grof zonder bedenking - er waren geen afzonderlijke ijsbanen voor de strijdende partijen; 't werd er een totale verbroedering. Dezelfde jongens, die elkaar bij de Meierblis en de ‘ouwe kachel’ bont en blauw hadden geslagen, krioelden nu dooreen en gingen vriendschappelijk met elkaar om. Aai zorgde er wel voor, dat hij nu en dan ook met andere meisjes schaatste: met Soutje Timmer even vaak als met Jannie Bremer. Maar bij Soutje was hij stroef en bij Jannie van een uitdagende vrolijkheid. Hij vertelde haar over zijn Indianenboeken, over de gebeurtenissen uit school en hij hing grootse verhalen op over de jaren, die komen zouden: ‘dordemantje’ in April, knecht àls hij zeventien en de opvolger van zijn vader, zodra hij twintig was. En Jannie luisterde met eerbied naar de jongen, die de schoolbanken al bijna was ontgroeid. Ook zij had haar toekomstdromen, maar ze sprak er niet over.

Toch, hoe genoeglijk dit baantjerijden was, geen jongen kon er op de duur genoegen mee nemen.

‘'k Wil eres een keer heelegaar na Cocksdorp,’ zei Aai op een gedenkwaardige dag tegen z'n vader en moeder. Vader was doorlopend thuis, nu de zee vol ijs lag. Geen blazer kon de haven uit, waarin het ijs soms over de schuiten heenschoof.

‘Dat zei je wel uut je lief late,’ zei moeder dreigend.

Maar vader zei onmiddellijk: ‘Hee ken best reje. En misskien so ie Cocksdorp wel hale. Maar hee moet toch nag maar een paar jaar wachte: 't is een sweere rit en 't ies in de dieksloot fan polder Eierland is niet erg mooi. Se hewwe 't lang opehouwe en er lège een boel skosse in.’

Aai had niets meer gezegd. Maar zijn besluit stond vast: hij zou ze thuis laten zien, dat hij ‘best reje’ kon.

Daarom pakte hij op Zondagmorgen, ‘twield vader en mem na de kerk ware,’ wat boterhammen in een papiertje, propte die in zijn zak, hing z'n schaatsen aan z'n stok en liep naar de ‘Noorderdiek’. Door polder ‘het Noorden’ kon je langs allerlei dwarssloten de

[p. 211]

dijksloot achter de Eierlandse dijk bereiken en dan kon je, stevig doorspurtende, in enkele uren het dorp bij de vuurtoren halen.

't Begin viel niet mee. 't IJs in de eerste polders was slecht en telkens moest je over dammen klauteren voor je verder kon gaan. Maar toen hij eenmaal de dijksloot te pakken had, werd het een spelletje. De Zuidooster blies hem als een veertje vooruit. Rechts lag tie dijk, links de eindeloze polder Eierland met in de verte de golvende duinenlijn. Enkele boerderijen braken de eentonigheid van de vlakte. Wat meeuwen zwierden over de akkers en nu en dan kraste een bonte kraai. Maar de troosteloosheid van het landschap hinderde Aai niet. Hij voelde zich koning met tie wind in de rug en het doel voor zich, dat naderde en naderde: 't streepje van de vuurtoren wies in lengte en dikte, de huizen van Cocksdorp werden zichtbaar en na een paar uur, nog maar weinig vermoeid, vloog hij de Rogsloot in, waar hij de vlaggen van de officiële ijsbaan zag wapperen in de wind.

‘Nou wete ze, dat ik reje ken,’ zei hij tevreden.

Maar nauwelijks zwierde hij met brede halen over 't spiegel gladde ijs van de wijde sloot, of hij kreeg een gevoel van grote onzekerheid: er was iets met z'n linkerschaats niet in orde. Toch zette hij door, toen hij plotseling wat hoorde knappen en hals over kop de wal intuimelde. Hij zag het onmiddellijk: zijn linker hielleer was gescheurd - en hij had een pijnlijke knie door de val.

‘Gelukkig, dat 't niet eerder beurd is,’ mompelde hij spijtig. Op z'n ene schaats schoot hij verder: ‘ien-bientje-vrik’, zoals kleine kinderen 't doen, die net leren rijden. Aan 't eind van de sloot bond hij al en ging 't dorp in. En geen halfuur later was hij weer op de baan: z'n schaatsen waren weer in orde. Maar zijn knie stak lelijk. Het was nodig, die een poos rust te geven. Daarom reed hij de tent binnen, bestelde een kop chocola van drie en begon z'n boterhammen te verslinden. Hij bleef er een uur hangen; toen werd hij opgeschrikt door het geschetter van een trompet. Van alle kanten dromden de Cocksdorpers samen: wedstrijd!

[p. 212]

Zo spannend werd die hardrijderij, dat Aai de tijd volkomen vergat. Hij genoot van het wilde rijden: de kop diep voorover, de rug gebogen, de armen eerst op de rug en later heftig zwaaiend langs de zijden, schoten de concurrenten over de baan. Aai keek aandachtig toe; hij zou later óók uitkomen in wedstrijden, nam bij zich voor en nu bestudeerde hij de methoden, die de verschillende ‘matjedors’ toepasten om de prijs: een geweldige ham of een deuvekater, die zwart zag van de krenten en de rozijnen, te veroveren. Hij keek naar de stand van de schaatsen, naar de houding van het lichaam, naar de wijze, waarop ze zich afzetten met de scherpe kant van het ijzer, naar de armslag, die voor ieder verschillend was. En hij nam zich voor, op de terugtocht de verschillende methoden te beproeven.

Zozeer nam de wedstrijd hem in beslag, dat hij niet bemerkte, hoezeer het weer veranderde. Een grijs floers hing voor de zon en nu en dan dwarrelde een sneeuwpluisje naar beneden. Pas toen de jury een beslissing had genomen, drong het tot hem door, dat hij nog terug moest naar Oosterend. Nog een keer dronk hij een kop hete chocola, hij kocht een paar ‘blaauwe koeke’ voor onderweg en toen wendde hij zich naar het Zuidoosten.

‘Drommels,’ dacht hij onmiddellijk, ‘dat foalt niet mee.’

Maar hij was uitgerust, z'n knie voelde hij maar even en vol moed klopte hij tegen de wind in: 't hoofd gebogen, de rug rond, de handen achter zich en rijdend met korte, rechte slagen. De lucht werd dikker, de zon was verdwenen, grauwe slierten van wolken schoven langs de hemel en gestadig viel de sneeuw. Ook scheen de wind aan te wakkeren: op een onaangename manier striemden de vlokken hem in het gezicht. Hij trok zijn ‘pool’ diep over de ogen en strikte zijn das om zijn jaskraag. De tanden op elkaar geklemd zette hij door. 't Scheen al schemerig te worden en hij leek wel de enige rijder te zijn op dit eindeloos traject. Slag volgde op slag - hij kon niet bepalen of hij hard opschoot tegen de krachten van de wind en sneeuw. Wel ontdekte hij, dat hij moe werd en ook scheen zijn

[p. 213]

knie meer pijn te doen dan straks. Een ogenblik bleef hij staan en keerde zich even om, met de bedoeling, adem te scheppen.

Toen hoorde hij het krassen van schaatsen en uit de witte schemering doemde een donkere gedaante op. Een onbekende.

‘Dat foalt niet mee, jonkie,’ zei de man. ‘Ken je d'r niet meer teuge op?’

Aai was te trots om onmacht te bekennen.

‘Nag wel,’ zei hij voorzichtig, ‘maar ik moet ers effe uutblaze.’

De man lachte.

‘Leg maar op,’ zei hij, ‘mit sien twieë ree je makkelijker.’

Gretig greep Aai de toegestoken hand.

En in snelle vaart gingen ze nu verder. 't Reed heerlijk in de luwte van de brede rug vóór hem. De man zei geen woord, maar 't was een vreugde, hem te volgen.

Zo ging het door, tot vlak bij het kanaal een boerderij uit de warreling van sneeuwvlokken oprees.

De man hield z'n vaart in.

‘Zie zoo,’ zei hij, ‘ik ben er. Wil je nag effe mee na binnen gaan om een warm bakkie?’

‘Bedankt,’ zei Aai. ‘'k So wel wille, maar ik moet nag heelemaal na Oosterend en 't wordt al donker.’

‘Na Oosterend? Jonge, dan ben je d'r nag lang niet. 't Spiet me, dat ik je niet voarder brenge ken, maar ik moet na huus om te melke. Nag een klein uur, dan ken je over de diek en in 't Noorde hei je de wind opsee. En deer benne luwwe kante an die diepe sloote.’

Met een korte groet scheidden ze.

En Aai begon opnieuw in z'n eentje tegen de wind in te spurten. 't Ging eerst weer goed: hij was behoorlijk uitgerust in de luwte van de brede rug. Maar van minuut tot minuut werd het zwaarder. De wind scheen al sterke te worden. De sneeuwvlokken werden dikker en in de sneeuwlaag op het ijs verdwenen de schaatsen tot het hout. 't Ging bij iedere slag moeilijker.

[p. 214]

Hij voelde zich doodmoe en het pijnlijke steken van z'n knie hield aan. Klein voelde hij zich in het natuurgeweld om hem heen.

En eenzaam.

Een verloren mens.

De tranen sprongen hem in de ogen. Van vermoeidheid en van medelijden met zichzelf.

‘Had ik maar beter na moeder en vader luusterd,’ mompelde hij. Maar 't was te laat - hij mòest er doorheen.

En weer beet hij de boventanden in z'n onderlip en sloeg uit.

't Mocht niet baten: na enkele minuten gaf hij het op. Hij kòn niet verder, z'n knie hinderde hem bij elke streek en z'n rug kon hij ternauwernood meer strekken.

‘Eve ruste,’ zei hij tegen zichzelf.

Hij zocht de luwste kant van de vaart op, keerde z'n rug naar de wind en wierp zich in de wal.

En daar begon hij te huilen als een kleine jongen, wanhopig en niet wetende, wat hij doen moest.

Zo lag hij lang. Een doffe berusting kwam over hem en hij vergat de wereld.

Tot hij gewekt werd door het snelle krassen van schaatsen, helaas van de verkeerde kant.

Maar het was een weldaad, in die al dreigender wereld een menselijk wezen bij zich te weten. En voor hij zich remmen kon, riep hij hartstochtelijk: ‘Help... help...’

‘Ha, die Aai!’ klonk het uit de verte.

Hij sprong op, volkomen verbouwereerd.

En toen snikte hij: ‘Vader... vader...’

Piet Visman zette de achterkant van zijn schaats scherp en remde: ‘Nou, jong,’ zei hij alleen, ‘ik ben blied, dat ik je fonde hew. Haak maar in.’

En daar gingen ze met z'n tweeën. Zonder een woord, maar gelukkig als nimmer te voren.