Fijn en grof. De geschiedenis van een meisje en een jongen op Texel

[p. 201]

17
Aai speelt voor sinterklaas.

De toestand blééf gespannen na de strijd in Verlorenkost. Ook de verhouding van Jaap en Aai liet weer te wensen over, al trokken ze er nu en dan wel samen op uit. En Jannie bekommerde zich niet om de kijfpartijen van de jongens. Ze bleef even vriendelijk als te voren tegen Aai en zocht hem overal waar het mogelijk was.

‘Je gaat veuls te veul mit Aai Visman om,’ zei moeder Bremer een keer tegen haar.

Ze gaf geen antwoord, schudde de lange gele haren uitdagend en keek haar moeder aan met een vaste, open blik. Trots als een kleine koningin verliet ze de kamer. Moeder lachte heimelijk: in de grond van haar hart vond zij de omgang van haar kinderen met Aai niet erg; hij was een beste jongen, handig en voorkomend en er zou een goede zeeman uit groeien. Er zat ràs in de Vismannetjes. Maar haar man gaf geen kamp. Die bleef steil, stug en onverzoenlijk. En ze bleef met hem graag goede vrienden.

Middelerwijl naderde December en dus Sinterklaas: het grootste en mooiste feest van de Texelaars.

Op de derde zei Aai tegen z'n moeder: ‘Ik wil dut jaar niet meer meedoen mit jonge Suuderklaas; dat is me veuls te kienderachtig. Maar op ouwe Suuderklaas trek ik 's evends een pakkie an. Wat zelle we make?’

‘Wel,’ lachte moeder Visman, ‘'t liekt wel of je groot wordt. Skoolkienders passe niet op ouwe Suuderklaas. Ik so maar wachte tot ankommejaar.’

Om Aai z'n mond verscheen een vastberaden trek.

[p. 202]

‘Mit April gaan ik fare,’ zei hij ‘'t ken best. Ik waag het tenminste.’ Daarbij bleef het.

Op de vijfde December scharrelden enkele kleine kinderen gemaskerd door 't dorp. En 's avonds zetten ze een mandje bij de schoorsteen, zongen een liedje en gingen dan naar bed. Vroeg in de morgen strompelden ze hun bedsteden uit en in 't pikkedonker zochten ze naar de schatten, die Sinterklaas in 't mandje had gebracht. 't Was verstopt op de zonderlingste plaatsen. Dan riepen ze bij de schoorsteen ‘dankie Sunderklaas’. er klonk wat gebrom en daarmee behoorde ‘soekertjesdag’ tot 't verleden.

Aai deed daar niet meer aan mee. Hij kreeg op de avond van de vijfde een nieuwe portemonnaie van moeder, een taaivrijster en een zeilend schip ‘half hard half suker’ en daarbij bleef het. De vissers waren niet eens thuisgekomen op de vierde; ‘jonge Sunderklaas’ betekende van jaar tot jaar minder.

[p. 203]

Totaal anders de twaalfde. Op de tiende kwam de vloot al uit zeegroven en fijnen. Ze haastten zich naar huis: er was werk aan de winkel. Op de elfde en twaalfde waren ze allemaal bezig met geheimzinnige voorbereidingen.

En toen op 12 December de schemering viel trokken de jongens de straat op, vol angstige spanning. Want ze wisten het: op die dag is het dorp voor de groten en niet als anders voor het grut.

Op de ‘brandpet’ groepten ze samen. En 't duurde maar enkele minuten of uit de verte klonk het geluid van een koehoorn. 't Kwam van Achtertunen. Even later werd het beantwoord door een getoeter uit de Peperstraat en vlak daarop door een derde signaal uit de Kneppelbuurt.

‘De streetfegers’, gilden ze. ‘En ze komme fan drie kante tegliek.’ Inderdaad: in een wilde ren kwamen uit drie richtingen donkere gedaanten, een zak onder de arm, een bos buigzame twijgen in de ene en een koehoorn in de andere hand. De jongens zagen maar één uitweg: het kerkhof. Ze enterden tegen de muur op, kropen weg achter de zerken of klommen in de knoestige linden, die het kerkhof omringden. Wie niet tijdig zijn biezen pakte, kreeg een geduchte haal met de zwiepende takken en wie ze in hun grijphanden vingen, werd hals over kop in de enorme zak geduwd. 't Was een gruwelijk heerlijk spel.

Aai ontsnapte. Niet over 't kerkhof, maar door de poort van Jan Krijnen en langs allerlei omwegen naar huis. Hij had zèlf zijn rol te spelen en hij had grote verwachting van deze avond. Dagen lang was hij bezig geweest aan het fabriceren van een zonderling costuum. Aan een band op zijn schouders hing een houten cirkel en een soortgelijke hoepel van dezelfde wijdte zwabberde om zijn benen. En daartussen had moeder kunstig een dunne lap stof gefabriceerd, zodat een reusachtige lampion was ontstaan, waarvan Aai de spil vormde. Als hij in die lampion een brandende stormlantaarn hield, scheen het licht door de lap heen en ontstond een

[p. 204]

fantastisch effect. Voor zijn gezicht kreeg hij een ‘grim’, kakelbont en vurig verlicht door de lantaarn en op zijn haren prijkte de hoge hoed van Visman. Moeder vond de vermomming zeer geslaagd; hij slipte de achterdeur uit en verscheen op straat. Daar leek het de betoverde wereld. De zonderlingste gedaanten liepen, dansten of waggelden over de straat en met een sneltreinvaart schoten daar tussendoor telkens weer de ‘streetfegers’, die de jongens in alle sloppen en stegen vervolgden. Huis uit huis in ging het. Ieder kwam bij ieder ander op visite. Want de huismoeders zaten achter het theeblad en daarop prijkten behalve de kopjes uitgezochte zoetigheden. En de moeders waren royaal op de twaalfde: ze trakteerden vorstelijk.

Aai kreeg telkens met moeite z'n lampion door de deur. Maar hij slaagde erin, de huiskamers te bereiken en zelfs op een stoel terecht te komen. Dan prevelde hij een paar woorden en nam de goede gaven in ontvangst.

Bij tante Engeltje zat 't kleine Heintje stijf tegen z'n moeder aan op schoot met een angstig snuit te kijken naar de gedrochten, die in eindeloze rij binnenkwamen. Ze had al haar liefde en toewijding nodig om 't jongetje tot bedaren te brengen. Weer zag Aai, hoe stil en fijn ze was. Oppa Visman, driftig als immer, maakte kinderachtige grapjes tegen de Sunderklazen en neuriede daar tussendoor alle toepasselijke liedjes, die hij bedenken kon. Hij voelde zich te oud om mee te doen, maar genoot hevig. Voor de tiende keer vertelde hij Engeltje, in welke gedaanten hij vroeger verschenen was en hoe hij de ‘matjedor’ op de dansvloer was geweest. Ze herkenden Aai niet.

De enige, die een zeker vermoeden had, was tante Annie.

Toen hij daar in de grote voorkamer zat, zei ze tegen Lee: ‘Kiek, dat is toevallig: hee het precies zoo'n hooge hoed op as Piet Visman het en ik geloof, dat ik die lap groene stof fan de Sinte Maarte al eres eerder bee mien zuster sien hew. Maar Aai ken 't niet weze:

[p. 205]

dat is nog een skoolkiend, die nog niet droog achter sien oore is; die hòòrt nag niet bee de Ouwe Sunderklazen.’

Lee lachte. ‘Jee sit te visse,’ zei hij. ‘Maar je het nag gien beet.’ Aai slokte haastig z'n lekkers naar binnen en verdween met stille trom. 't Kwam er op aan, zo lang mogelijk onbekend te blijven. ‘En as tante Annie te kwèke begon, dan was de mooiigheid er gauw af.’ ‘So ik ok na Sijp gaan?’ vroeg hij zichzelf af.

‘Och, weerom niet. Gien mens weet wie of ik ben.’

En zo stapte hij ook de gang in bij z'n oude vijand. Die zat met z'n vrouw in de achterkamer. En ze waren blijkbaar verrukt, dat ‘ien fan de Sunteroms’ ook aan hen had gedacht. Blijkbaar waren er nog niet veel geweest: er lagen nog stapels taai en sukerdetaai op de gasten te wachten. Sijp was blijkbaar veranderd. Hij leek heel opgewekt, praatte aan een stuk door en maakte nu en dan een grap tegen Jantje. Met zakken vol lekkers verliet Aai het huis Achtertunen.

En toen begon de grote strijd. De hele avond wist hij al, wat hij van plan was te doen, maar hij durfde het zich bijna niet bekennen. Drie-, viermaal liep hij de Peperstraat op en neer. Toen duwde hij met kloppend hart de deur van buurman Bremer open en stapte naar binnen.

De hele familie zat om de tafel. Vader Bremer verfoeide Sinterklaas niet, maar hij was te ernstig om aan de maskerade mee te doen. Dat was goed voor een potsenmaker als Piet Visman, die natuurlijk de held van de avond zou zijn. Toch was er iets feestelijks in de kamer: ze speelden op ‘het gansje’ met knoopjes als inzet. En ook hier stond de onvermijdelijke koekschaal op tafel. De meeste Sinterklasen vermeden het huis. En met stroeve blik keek Bremer naar de lampion, die binnendanste. Moeder stond op, schoof een stoel naar voren en ze zei vriendelijk: ‘Gaat u sitte, Sunderklaas’. En ze schonk koffie voor hem in en presenteerde een ‘kruudboaltje’. Aai fluisterde een ‘dank u’; hièr wilde hij zich helemaal niet verraden. Hij ontdekte, dat Jaap hem met vorsende blikken bekeek:

[p. 206]

het zweet brak hem uit. ‘Stel je foor,’ dacht hij. ‘dat de grim offoalt; Bremer trapt me zóó de deur uut.’ Maar de grim hield het. En uit niets bleek, dat men hem herkende. Of wist Jannie wie hij was? Er glansde een stil lachje op haar gezicht. Was er iets aan zijn costuum, dat ze herkende? Of raadde ze eenvoudig, dat hij het was?

Hij zat bedremmeld op de punt van de stoel en werkte met grote moeite een stuk van het ‘kruudboaltje’ naar binnen. Toen greep hij twee pakjes uit z'n zak, schoof er een naar Jaap en een naar Jannie. Die keken vreemd op: het was geen gewoonte, dat ‘Sunterklasen’ op 12 December cadeautjes offreerden. Maar de kinderen pakten de verrassing gretig aan; uit het pakje van Jaap kwam een mes, met een anker versierd, te voorschijn: Aai had het van zijn spaargeld betaald - 't kon er wel af, nu het toch onmogelijk bleek, het geld voor een nieuwe fiets bij elkaar te brengen. Jannie scheen te aarzelen: ze maakte een beweging, of ze de kamer wilde uitvluchten om ergens in eenzaamheid te onderzoeken, wat die geheimzinnige ‘Sunderklaas’ haar had gebracht. Maar vaders strenge ogen beletten de vlucht; daarom rolde ze papier na papier van het pakje af, tot een wit poeierdoosje verscheen, waarvan het bovenste etiquet zorgvuldig was weggekrabd. En uit het doosje haalde ze in vrezen en beven een fijn zilveren ringetje, waarop een rood steentje pronkte. Aai had het van z'n moeder afgebedeld: het was een antiek dingetje, afkomstig van een oude generatie der Vonken. En het was telkens overgegaan van moeder op dochter. Maar moeder Visman had alleen een zoon en daarom had ze eindelijk gehoor gegeven aan Aai's dringende verzoeken.

‘As ik later mit Jannie trouw, bluuft 't toch in de familie,’ had hij gezegd.

En lachend was moeder voor dit argument bezweken.

Nu lag het op het handje, waaraan hij het wilde zien schitteren.

Jannie keek er naar met blinkende ogen.

‘'t Is mooi,’ zei ze uit de grond van haar hart.

[p. 207]

Vader Bremer zei niets. Hij keek met grote aandacht naar de geheimzinnige bezoeker en naar het ringetje. 't Was duidelijk: hij vond het een beetje ongepast om dergelijke cadeaux van een onbekende aan te nemen. Maar... 't was Sinterklaas en op die dag mag je geen enkel geschenk afslaan. En daarom zei bij tenslotte:

‘Nou Sunderklaas, dat is eigelijk veuls te mooi foor de kienders. Maar je wordt bedankt.’

Die toestemming brak het ijs. Jaap knipte z'n mes keer op keer dicht en Jannie schoof 't ringetje aan haar vinger. Aai had wel geweten, dat 't precies zou passen.

Hij mompelde een paar onverstaanbare woorden, rees op uit zijn moeilijke houding en verliet de kamer. Daar verdiepte men zich in de vraag, wie de gever was geweest. Aai's naam werd niet genoemd - niemand rekende er op, dat een jongen van twaalf jaar mee zou doen met de maskerade op Ouwe Sunderklaas. Alleen Jannies ogen glansden, maar ook zij noemde veel andere namen...

Aai had genoeg van het spel. Hij ging rechtstreeks naar huis, keilde de hogehoed in een stoel en stroopte z'n lampion af. Vader was niet thuis; die zwierf in het costuum van een hardloper door het dorp. ‘De eeuwige jeugd,’ zei moeder; ‘die man wordt nooit wiezer.’ Aai stapelde alle lekkernijen uit z'n zakken op een bord tot grote vreugde van moeder. Er was van alles en nog wat: kruudboaltjes, devekater, sukerdetaai, pepermoppen, Jantjes van Gaayen - alles zoet, zoet, zoet...

‘'t Is eigelijk een gekke bedoening,’ zei ze. ‘Wee geve koek en taai en sukerdetaai an de Sunderktasse, die hier komme en vader en jee brenge weer are spulle mee.’

Zo was 't precies; maar de dingen, die je kreeg, smaakten altijd veel lekkerder dan wat je zelf gekocht had.

Onmiddellijk na zijn démasqué ging Aai de straat weer op. Hij genoot van alles wat hij zag, ontmoette nu en dan zijn rennende en rinkelende vader en sloop, laat in de avond, de herberg van Koppen in, waar de dansende gemaskerden elkaar verdrongen.

[p. 208]

Sommigen hadden hun ‘grim’ afgelegd, anderen deden het, zodra iemand hun juiste naam noemde. Enkelen bleven onbekend; nog dagen lang verdiepte men zich in de vraag, wie ze waren. Van een paar kwam het nooit uit. Ook was er niemand op de gedachte gekomen, dat Aai Visman in de lampion gezeten had.

Toen hij de volgende dag Jaap en Jannie ontmoette, hingen ze een lang verhaal op over 't bezoek van de ‘Sunderklaas’ met cadeautjes. Aai bewonderde 't mes en van 't ringetje zei hij alleen: ‘'t Siet er wel aardig uut.’

Jannie lachte witjes.

‘Ik weet, wie de Sunderklaas was,’ zei ze. ‘Maar ik seg 't an gien mens.’

‘Hoe ken je dat wete,’ vroeg Aai verschrikt.

‘Onder sien onderste hoepel kwamme sien skoene foor de dag. De stommerd had fergete, are an te trekke.’

Aai bloosde - ze had inderdaad gelijk.

En toen Jaap even de kamer uitliep, zei ze haastig: ‘En in 't rinkie staan de letters J.V. Fertel ers Aai, is dat Visman of Vonk?’

Toen lachte de jongen.

‘'t Betekent Jannie Visman’, zei hij spottend.

Jaap begreep niet, waarom ze beiden zoveel plezier hadden, toen hij terugkwam.

Maar ze lieten hem in de onzekerheid.