Fijn en grof. De geschiedenis van een meisje en een jongen op Texel

[p. 195]

16
Oorlog op 11 november.

En weer vlogen de dagen om, misschien wel, omdat er niets bijzonders gebeurde. 't Weer werd koeler, sedert de r in de maand was; de vachten van de schapen werden dikker en dikker, de vogels vlogen in zwermen: spreeuwen en kieviten, vaak in elkaars gezelschap, de ganzen in een spitse v, de lijsters in dansende vlucht. In de kleine bosjes hingen de boeren hun lijsterstrikken; helderrode bessen lokten de onnozele zangers naar een wis verderf: de glanzende merels, de koperwieken, de beflijsters en de kramsvogels.

Met een verheugd gezicht kwam Aai aan Jaap en Jannie vertellen, dat Dirk Eelman hem gevraagd had, ‘de bogies na te loope’. Ze wisten, wat dat betekende: 's morgens en 's avonds moest hij naar 't bosje bij 't Lange Riet, om de lijsters uit de strikken te halen, nieuwe lijsterbessen in de gevlochten takjes te steken en de strikken van paardehaar zó te rangschikken, dat de etende vogels er zeker in verward raakten.

‘En ik verdien er iedere dag een kwartje mee,’ zei hij triomfantelijk. Jaap knikte. 't Was een mooie verdienste.

Maar Jannies gezichtje betrok. En plotseling barstte ze uit:

‘En ik fiend 't gemeen. En as je 't doet, dan wil ik niks meer mit je te make hewwe.’

Aai stond perplex.

‘Weerom niet?’ vroeg hij aarzelend.

‘Omdat liesters veuls te aardig benne om ze foor die smeerige boere te fange.’

‘Maar se ferdiene er toch mee,’ riep Jaap, die Aai te hulp snelde.

‘Ze hewwe zeker nag gien geld genog,’ smaalde het kleine ding.

[p. 196]

‘Ze moete natuurlijk ok nag ferdiene an die arme beessies!’ ‘Maar die benne er toch foor, om ze op te ete,’ zei haar broer.

‘Ze benne om te singe,’ zei ze, ‘'t benne gien forkes.’

De jongens zwegen bedremmeld.

‘Alle dage een kwartje is ok niet niks,’ waagde Aai eindelijk.

‘Ik fiend jullie gemene patjakkers,’ barstte ze eindelijk uit; ze stampte van woede en begon plotseling te huilen. En toen rende ze 't huis in, naar de zolder, ver van de mensen.

‘Meikes benne niet wiezer,’ zei Jaap.

Maar Aai gaf geen antwoord. Hij liep in z'n eentje de straat op en in één ruk naar Nieuweschild. Daar ging hij op de dijk zitten piekeren.

‘Ze benne om te singe,’ had ze gezeid.

Was dat waar? Aai hield van vogels, van de wilde, jubelende zanglijster misschien wel 't meest van al. En hij herinnerde zich, hoe hij verleden jaar zo'n stumper in een strik had zien hangen, een poot en een vleugel verward in het venijnig paardehaar. Hij had de pijn en de doodsangst in het kralen oog gezien en hij had zich omgekeerd, toen de boer zich klaarmaakte om het dier uit zijn vreselijk lijden te verlossen. Maar de meeste lijsters hingen stijf en dood in de uitgetrokken strik, de pootjes krampachtig opgetrokken. Dat was wel even griezelig, maar ook niet meer dan dat. En de boeren verdienden een aardig bedrag in de maanden October en November als de lijstertrek z'n hoogtepunt bereikte. Misschien hadden ze 't geld niet nodig maar 't was mooi meegenomen...

Aai kwam er niet uit.

Hij keek over de effen Zuiderzee; langs het kleine strandje aan de dijk scharrelden een paar strandpleviertjes: zeldzaam vlug en bevallig. En een groepje sterntjes zweefde laag over het water, een lichte beweging van de vleugeltop was voldoende om de koers te veranderen.

Plotseling herinnerde hij zich zijn verontwaardiging van het vorige jaar.

[p. 197]

Het was begin Juni en op de achterste bol broedden honderden sterntjes. De meesten hadden jongen en de wijfjes vlogen voortdurend over de Oosterdijk de zee in om visjes voor hun kroost. En achter de dijk lagen de jagers. Ze schoten op de moeders, niet omdat ze hun lichaam wilden eten, maar omdat ze de grijswitte vleugels duur konden verkopen. Pronkende dames versierden er hun hoeden mee. Was het te verwonderen, dat in de broedkolonie overal verhongerde jongen lagen? Dat hij nu en dan een dood of een zieltogend wijfje vond, dat tevergeefs geprobeerd had, het nest te bereiken?

Aai had staan stampvoeten van woede. Precies als Jannie het daarstraks had gedaan.

't Was waar: de mensen waren vaak wreed voor de dieren. Hij dacht aan de slachtpartijen uit de eendekooien, aan de gruwelijke staltnetten, waarin bij slecht weer zwemmende en laagvliegende zeevogels vastschakelden, tot ze na een eindeloos gemartel bezweken.

En plotseling voelde hij zich volstromen van een mateloos medelijden met al wat leed in de wereld. De tranen sprongen in zijn ogen, hij zag Jannies vertrokken gezichtje en hij wist, dat ze gelijk had. Zonder bedenking sprong hij van de dijk af en hij ging in één ren naar huis. Ze zat op het hekje, dat de achtertuintjes scheidde. Gelukkig alleen. Maar ze keek naar hem met boze ogen. Tot hij zei: ‘Je had geliek. Ik zel teuge Dirk Illeman sège, dat-ie zelf sien bogies maar moet afstrune.’

Het gezichtje voor hem straalde.

‘Fijn,’ zei ze. En toen, plotseling: ‘Ik hew je theeblad ok nag. 't Staat in 't kammenet en moeder bewaart 't foor me, tot ik trouw. En ik trouw mit jo, as je groot bent.’

*_**

Na Koninginnedag was de verhouding van groven en fijnen nog

[p. 198]

enkele weken goed gebleven. Toen vielen de twee partijen elk weer op hun eigen, oude, starre standpunt terug. En ook tussen de kinderen begonnen de vijandelijkheden opnieuw. Tot op de 11e November de oorlog weer uitbarstte met ongekende hevigheid. Op die dag lopen de meisjes en de kleine kinderen in troepjes langs de huizen met lampions en uitgeholde rapen en bieten. Ze zingen 't oude deuntje van Sinte, Sinte Maarten en ze krijgen van de verrukte toeschouwers zoetigheden van allerlei soort. 't Is een lief geval. Maar de grote jongens vinden het àl te lief. Ze hebben een ander vermaak. Uit alle hoeken en gaten slepen ze ijzerwaren, binden die oude rommel met ijzerdraad aan elkaar en zeulen dan die ‘ouwe kachel’ met hels lawaai over de hobbelkeien van het dorp. Dat màg niet - en daarom is 't te heerlijker om 't te volvoeren.

Op een van de eerste Novemberdagen had Jan de Reiziger de zaak aanhangig gemaakt. En er was wild over gediscussieerd, of het niet mogelijk zou zijn, grof en fijn bij dit edele spel tot samenwerking te brengen. Aai was er voor, de meesten voelden er nièts voor. En de disputen eindigden, toen Kobus Keizer verzekerde, dat de fijnen al stiekem een ‘ouwe kachel’ hadden gemaakt en verstopt.

‘Dan niet,’ besliste Aai.

Ze begonnen overal te zoeken naar ijzerwerk. En hadden in een paar dagen de hele zaak bij elkaar. 't ‘Mishok fan de Pieterman’ werd opnieuw bergplaats en de hond mocht waker zijn. Trouwens: de fijnen hadden geen reden om te stelen - ook hùn stapel was al moeilijk te verslepen.

Met een gerust hart wachtten ze de elfde November af.

Toen het goed donker was en de ijle kinderstemmetjes telkens weer verzekerden, dat de kalvers staarten droegen, de koeien horens en de klokken torens, terwijl de lichtjes dansten in de deinende stoet, kwamen de twee ‘ouwe kachels’ in actie. Ze maakten een heidens spektakel: Jan de Reiziger liep achter de sleep, met een touw bracht hij telkens weer de rinkelende rommel in beweging en beukte erop

[p. 199]

met een zware stok. En bij de fijnen deed Jan Slik precies hetzelfde. Natuurlijk zochten ze van weerskanten eerst de meisjes op. Rakelings scheerden ze langs de groepjes zingende kinderen heen, zonder hen ooit te raken of pijn te doen; toch sprongen die lachend en gillend opzij als het rammelend gevaarte naderde. Katjesspel - en niet meer dan dat.

Voorlopig bleven de beide partijen op eigen terrein. Tot de groven het waagden, door de Koetebuurt te trekken, Verlorenkost te némen en langs de Peperstraat terug te keren naar het veilige gedeelte. De eerste keer ging dat goed: de fijnen waren blijkbaar op het Oostereinde van het dorp. Maar nauwelijks waren ze voor de tweede keer in 't nauwe Verlorenkost of aan de andere kant kwam de andere ‘ouwe kachel’. 't Spreekt vanzelf, dat geen van de twee wilde wijken. En niemand minderde zijn vaart. Dus was de botsing onvermijdelijk. De trekkers renden zonder een woord te spreken langs elkaar heen, maar de slepen ramden elkaar en schakelden onwrikbaar vast. Een geloei ging van weerskanten op. Ze rukten en trokken als gekken. Zonder resultaat. De twee Jannen, aanvoerders van beide partijen, stonden tegenover elkaar, onmachtig tegenover het noodlot. En de anderen spanden al hun krachten in om de dubbele ‘ouwe kachel’ naar zich toe te trekken: ze hingen aan de touwen, vuurrood van inspanning. Tot plotseling ‘het grove touw’ in tweeën sprong en de hele gemeente achteroversloeg en een kluwen van jongens in het halfdonkere Verlorenkost naar een uitweg zocht.

‘Geef 'm de jeksie,’ brulde Jan Slik.

De fijnen trokken met geweld. De dubbele sleep zette zich in beweging en langzaam naderden ze de Koetebuurt. Toen konden ze niet verder. Jan de Reiziger had zich boven op de rommel gestort en met hem erbij werd de vracht te zwaar. Bovendien waren de anderen weer opgekrabbeld, ze sprongen naast Jan en betwistten de tegenpartij z'n buit. Die gaf zich niet goedschiks over. Jan Slik, dolleman als altijd, liet z'n stok neerkomen op het hoofd van Kobus

[p. 200]

Keizer en een wild gevecht was het gevolg. De sportriemen werden losgegespt en de nikkelen S-en zwiepten op ruggen en koppen. Sommigen struikelden over de rommel en raakten onder de voet. Ze gingen als dollen te keer.

Toen kwam er plotseling verandering in de situatie: Kinnebakkie greep in. Hij was de driftigste van alle Oosterenders, door het lawaai vlak bij zijn huis waren zijn jongste kinderen wakker geworden en ziedend van woede had hij twee emmers water volgepompt en naderde het terein van de strijd. Niemand zag hem komen. En met een fikse zwaai stortte hij de emmers leeg op de wriemelende hoop jongens en gilde de hevigste verwensingen over hen uit.

Wild van schrik stoven ze weg.

En bij de dubbele ‘ouwe kachel’ stond Kinnebakkie met de twee lege emmers als de enige overwinnaar.