Fijn en grof. De geschiedenis van een meisje en een jongen op Texel

[p. 84]

8
Visman op 't oorlogspad.

't Was drie uur in de middag, toen vader en Aai terug kwamen uit het Noorden. Oosterend lag te slapen. In ieder geval de vissers. Hun leven was zwaar - ze kregen in de loop van de week gewoonlijk te weinig rust en haalden op Zondagmiddag de schade in. De meesten stonden 's morgens al laat op, dan werd het kerktijd, om 12 uur was het ‘koppiestied’ - koffie met koek - om 1 uur het middageten en dan gingen ze tot een uur of vier ‘te koesiedoriebèd’. Du meesten sliepen in de huiskamer. Daar waren gewoonlijk een paar bedsteden in - in het keldertje daaronder stond de inmaakpot met zoute snijbonen en de aardappelen werden er bewaard. Ze kropen dan 't diepe bed in en waren in enkele minuten ‘onder zeil’, al was 't op een andere manier dan in de week op de ‘skute’. Niemand dacht er aan, dat 't toch wel erg benauwd en ongezond was in die bedsteden, waarvan de deurtjes soms helemaal dicht werden gemaakt. 's Nachts ging 't net zo: dan lagen vader èn moeder prinsheerlijk in de huwelijkskoets en vaak nog in een afzonderlijk kribbetje boven hun voeten een van de kinderen. Op een plankje in de bedstee pronkte de stenen nachtspiegel. En aan de zolder hing de beddekwast; daarmee kon je je gemakkelijk omhoog hijsen als je stijf van het liggen was geworden.

Visman had geen tijd voor z'n middagdutje. Hij dronk haastig de thee op, die moeder voor hem had ingeschonken, trok z'n oude bonker uit en 't Zondagse pak aan en toen stapte hij met een kort en bijna bars ‘tot strakkies’ de deur uit.

't Was niet nodig te zeggen, waar hij heenging.

[p. 85]

Gisteravond was dat al beslist en moeder had geen poging meer gedaan om hem terug te houden: ‘wat er in sit, moet er uut!’

't Was maar een ogenblikje van het begin van de Peperstraat naar 't eind. De torenklok sloeg vier uur, toen Visman bij Sijp Keizer de deur openduwde en luidkeels ‘volk’ in de lange gang galmde: aanbellen deed alleen de dominee. Vier uur was de beste tijd: dan had Sijp z'n ‘slèèpie’ uit en 't was nog te vroeg om te gaan melken. Manke Jaantje, die Jantje van Sijp in de huishouding hielp, hompelde door de gang naar voren.

‘Wel Visman,’ zei ze, ‘wat wo je?’

‘'k Wo de haas effe spreke, Jaantje.’

‘Gaan dan maar na de achterkamer, deer is ie.’

En Visman stapte de yang door met wijde passen; z'n gezicht leek een onweerswolk. Hij drukte de deur open stond meteen voor Sijp. Die rookte uit zijn onafscheidelijke ‘smokkel’. Hij leek een tanig

[p. 86]

oud ventje zoals hij daar zat in de hoek bij 't raam. Tegenover hem troonde Jantje - een bangelijk vrouwtje, rimpelig als hij en met ogen, die altijd schenen te huilen.

‘Goeienmiddag same,’ zei Visman kortaf.

Ze keken verwonderd op. Jantje schrok, Sijp kauwde een paar maal en perste dan z'n lippen stijf op elkaar - 't dreigement in de deur maakte het ventje niet benauwd.

‘Neem een stoel, Visman,’ bibberde Jantje.

Visman nàm een stoel; hij pootte die met een smak voor Sijp neer en begon:

‘Je begriept zeker wel weer ik om kom, Sijp Keizer?’

Sijp zei niets, maar hij schudde z'n hoofd. Hij zou de discussie niet beginnen. Maar bij vermoedde, dat 't over Lee en Annie gaan zou. ‘Zoo,’ gromde Visman. ‘Dan zel ik 't je fertelle. Ik hew twie dinge en ik zel maar met 't makkelijkste beginne. Ik kom cente halen foor een nuwwe broek.’

Sijp nam de pijp uit z'n mond.

Dan grijnsde hij.

‘Ben jee de lolligste thuus, Visman? Wat hew ik mit jou broeke te make?’

‘'t Gaat niet om mien broeke. Maar om een broek foor Aai.’

‘Wat docht je: 't is een slechte week weest mit de visseree en Aai moet nóódig een nuwt broekie hewwe; dat ken Sijp wel foor me kòòpe - die het cente sat? Nou man, stap dan maar weer op. Bedelaars komme niet op Sundag en in de week krigge ze ok niks. Laat ze maar werke. dat ontuug.’

De sarcastische woorden waren nog niet uitgesproken of de vuist van Visman rameide de tafel, dat de theekopjes omhoog sprongen.

‘Docht je, pot fer hier en gunter me, dat ik bee jo komme so om te bedele? Ik ken me gelukkig nag redde en jee zowt de leste weze an wie ik wat froeg. Nee man, zòò staan de zake niet. Maar jee zelt de broek moete betale, die jou lillike bullebieter gosterevend kepot skeurd het.’

[p. 87]

‘'k Weet fan gien ferskeurde broeke of,’ gromde de boer driftig. ‘Die bulhond het onze Aai nasete en doe die him te pakke kreeg het ie 't kruus uut sien broek skeurd. Gosterevond bee de Vermaning.’

Er ging Sijp een licht op. Hij nam 't petje van z'n bol, krabde zich een moment, zette de pet weer op en tikte toen met z'n pijpje een paar keer vinnig op de tafel.

‘Deer weet ik niks fan,’ zei hij vinnig. ‘En deer hew ik ok niks mee te make. Ik weet allien, dat jee je jonge een beetje beter onder de duum moet houwe en er foor zorge, dat ie hier niet komt om te knóópietikke...’

‘Hei je sien, dat hee het deed, Sijp?’ vroeg Visman snel.

De boer aarzelde.

‘Néé,’ zei hij toen, ‘maar hee was bee de jonges, die op 't stoepie fan Sime Timmer stonden. En deer hew ik de hond op ofjaagd.’ ‘Dus jee stuurt de bullebieter of op kienders, die misskien niks deen hewwe? En al hadde se 't deen, was dat dan de moeite weerd om er zóoveul drokte over te make? Hei jee nooit knoopietikt doe je nag jong was? Of was jee doe zóó'n hufter, dat je dat niet durfde?’

‘Mien vader had mee leerd om are mense niet te plage. 't Was beter, dat jee dat je zeun ok leerde. Dan kreeg ie gien honde achter 'm an, die 'm 't kruus uut sien broek bete.’

Op Vismans voorhoofd dreigden de rimpels.

‘As jee me die broek niet betale wil, gaat er nag fanevend een brief na de burgemeester. Jee weet best, dat je zokke groote kwaje honde niet los mag late loope en jee weet nag beter, dat je ze niet teuge skoolkienders ophisse mag. As jee last fan de kienders het, moet je naar de vaders gaan om je te beklage, maar van de jonges zelf bluuf je of.’

‘Je gaat je gang maar,’ blafte de boer. ‘Ik geef net zoo weinig om de burgemeester as om jo. Die jongens hewwe fan mien rame of te bluve.’

[p. 88]

Toen deed Jantje een duit in 't zakje. Ze had met stijgende onrust de loop van 't gesprek gevolgd. En met een bibberend stemmetje zei ze:

‘Och, Sijp, ik so dat broekie maar betale. Je het er maar last fan en kienders benne nou ienkeer kienders.’

Maar Sijp bezweek niet. Vinniger nog dan daarvoor zei hij:

‘Hou jee je d'r nou bute. Ik hew jo raad hillegaar niet noodig.’ En met scherpe tikken van 't pijpje op de tafel: ‘Visman, je ken prate en driege wat je wilt: mien cente krig je niet en je mag nag blied weze, dat ik er de politie niet inhaal. Ik ben niet begonne... 't ware de jonges, die 't spul an de gang maakte... En kom nou maar mit je twiede boeskip foor de dag - hier benne we over uutpraat.’

Visman zweeg. Hij begreep, dat er op dit punt niets meer te bereiken viel.

Daarom zei hij ‘Goed... je zelt er dan wel meer fan hoore.’ En plotseling scherp: ‘Fertel me dan maar ers, wat je teuge Annie het.’

‘Welke Annie?’ vroeg de boer onnozel.

‘Teuge mien skoonzuster, die je niet goed genog fiendt foor je zeun Lee.’

‘Hew ik je deer misskien rekenschap fan te geve?’ vroeg de boer uit de hoogte. ‘Bemoei je mit je eige zake man, deer is nag genog an op te knappe: een jonge, die as een streetsliep opgroeit, een neef, die palinge uut de fuke van een aar haalt...’

‘Dat lieg je, zoo groot as je bent.’ riep Visman. ‘Jee weet best, dat stroope gien stele is.’

‘Foor mee is dat precies hetzelfde... Jow familie deugt niet... En deerom wil ik mit jullie niks te maken hewwe.’

‘Maar Annie is toch een Vonk en gien Visman. Of hei je op de Vonke ok wat te sège?’

‘Arremoedzaaiers benne 't. Je skoonvader, wat is 't foor een man. Petrolie vent ie, lanterens steekt ie op, op de kermis staat ie mit een hakblok en een weegschaal, de Vermaning moet ie skoon honwe,

[p. 89]

hee loopt mit briefies fan 't siekefons en 't dooiefons... meen je dat de meikes van zoo'n man een partuur benne foor een boerezeun mit fijftig bunder land en zeuvetien melkkoeien? Stande benne d'r in de wereld... en as mien zeun zoo stom is om verslingerd te rake op een meike van een armoedzaaier, allien omdat ze een knap gezichie het, dan seg ik nee en nag eis nee en weer nee - ienmaal, twiemaal, dordemaal...’

Jantje zat ijverig te knikken tijdens dit sermoen. En kordaat zei ze: ‘Kiek ers, Visman, mit dat broekie was 't een aar geval - deerbee was ik 't mit je iens. Maar fan een trouwerij met Lee ken niks komme... deer benne we op teuge en deer bluve we op teuge.’

‘Heel Oosterend lacht jullie uut,’ constateerde Visman.

‘Dan lache ze maar,’ kefte de boer. ‘Wie 't lest lacht lacht 't best.’ ‘Dat zelle dan Lee en Annie wel weze,’ lachte Visman. ‘Je ken 't nag een jaar teugehouwe, dan is Lee ien en twintig en dan kenne ze zonder jullie goedfiende trouwe mit toestemming fan de kantonrechter. Dat zelle we dan wel uutzoeke teuge die tied. Meester Daalder het gusterevend nog teuge me seit, dat die rechter niet na stand kiekt. En een keurig meike as Annie zel ie misskien nag wel te goed fiende foor jow zeun.’

Nauwelijks was dit woord gezegd, of de deur ging open. Lee stapte binnen. Met open mond keek hij de bezoeker aan. Dan stapte hij op hem toe. gaf hem de hand en zei: ‘Zoo, zwager, ben je bee de ouweleu om over de brulloft te prate? Wanneer zel 't weze.

Narrig zwegen de oude mensen. Maar Visman zei:

‘'t Liekt hier meer op een begrafenismaal dan op een bruiloft. Ze moete van Annie Vonk niks hewwe in 't huus van Sijp Keizer.’

‘Dat hoeft ok niet,’ schertste de jonge, ‘as ik 'r maar hewwe mag. Dat is meer dan genog. De rest komt vanzelf wel. Ik ben te groot om me met een touwtje vast te late biende. Dat ken je doen mit een kiend van twie, maar niet meer mit een jonge fan twintig. Annie en ik benne 't eens. En deer is nik meer teuge te beginne. Over een klein jaar ben ik mondig en dan gaan ik mien eige gang.’

[p. 90]

‘Jee doet wat,’ dreigde de boer. ‘Onder curatele laat ik je sette.’ ‘Dat ken je mit idiote doen,’ zei Visman, ‘maar niet mit normale manne.’

‘Hee is idioot,’ grauwde 't mannetje. En, terwijl hij zich tot Lee wendde: ‘As je 't waagt om de kantonrechter d'r in te hale, set je hier gien poot meer over de drempel.’

Lee bleef kalm.

‘Best,’ zei hij, ‘dan red ik mezelf wel. Ze kenne hier of deer op Texel nag wel een goeie boereknecht gebruke.’

‘'t Is wat moois,’ beefde 't oude-vrouwenstemmetje. ‘Boereknecht, en een vader mit zeuvetien koeie...’

‘Late we d'r maar niet meer over prate,’ zei Lee. ‘'t Is tied om te melke... prate helpt toch niks... alles is al zes keer seid.’

Sijp stond op. Hij negeerde Visman volkomen en liep achter Lee de deur uit: melken ging vóór alles.

En ook Visman stond op.

‘'t Spiet me, dat 't niet aars ken,’ zei hij tege Jantje. ‘Jullie boere drege je hart te hoog. Je so an Annie een best kiend hewwe, Jantje. Een knap meike mit een paar stevige handen; skoon en werkzaam en altoos eve opgewekt. Jullie weet niet wat je afslaat.’

‘Boere bee boere en gien aar volk in de boerderee,’ zei Jantje beslist. ‘As Lee maar niet zoo'n stieve kop had...’

‘Dat het ie fan gien freemde,’ onderbrak Visman.

Maar ze ging door: ‘... dan so ie elk boeremeike krigge kenne, dat ie maar hewwe wo. Maar hee geeft gien kamp.

Even zweeg ze. Dan haalde ze plotseling uit de zak onder haar rok haar kralenknipje te voorschijn.

En ze zei: ‘Sijp het ongeliek mit die broek. Die moete we betale, as de hond die kepotscheurd het. Ik zel dat wel mit Sijp beprate. Hier hei je tien gulde... dan is dat tenminste in orde. Maar seg teuge Aai, dat de jonges hier niet meer moete knoopietikke, aars gebeure er ongelukke. Je weet niet half, hoe kwaad Sijp weze ken. Hee is zoo driftig, dat ie d'r nog ers ien dood slaan so.’

[p. 91]

‘'k Zel 't sège,’ zei Visman. ‘Bedankt voor je geld en foor zoovoart ik er wat an doen ken zelle jullie gien last meer fan de jonges hewwe. Van Aai in ieder geval niet. En ik so me nog maar es bedenke over dat huwelijk.’

‘Deer ken niks fan komme; dat moet je nou maar uut je hoofd sette. Help ons maar liever om 't Lee en Annie uut heur hoofd te prate. Aars gebeure deer ok nog ongelukke mee.’

Visman schudde 't hoofd. ‘Je mag zoo'n stel, dat mekaar mag, niet teugewerke. Jullie moet toegeve en zullie niet.’

Toen beende hij de kamer uit, de gang door, de straat over. En thuis legde hij voor de verbaasde ogen van z'n vrouw 't tientje op tafel met de uitroep: ‘Foor een nuwwe broek en 't huwelijk komt ok wel in orde.’