Fijn en grof. De geschiedenis van een meisje en een jongen op Texel

[p. 28]

4
Nog altijd zaterdag

Na een ernstige discussie worden ze het eens: eerst ‘spierinkies’ vissen bij de Aliesbrèg en dan stiekelhakken op het land van Sijp Dijksen.

Ze rennen naar huis, halen een oude klomp en de hengels: niets dan een stok met een touwtje en gedrieën gaan ze de Peperstraat door, langs de Vermaning en de fijne school in de richting van Zevenhuizen. Dat is een gehucht tussen Oost en Oosterend en ergens in de buurt daarvan is de brug, die naar een of andere geheimzinnige Alie is genoemd. Onder die brug is een tocht, een brede sloot, en tussen de waterplanten daar is een bont en wonderlijk leven. Kleine draaikevertjes zwerven er langs de oppervlakte, waterspinnen schieten omhoog en omlaag met glinsterende bellen tussen hun achterpoten, de kokerjuffers scharrelen langs de bodem en stekelbaarsjes trekken in scholen door het bos van riet, biezen en fonteinkruid. Kroos en waterranonkels bedekken hier en daar de wateren - de jongens kennen al die planten: Meester Daalder houdt van de natuur en vertelt erover op school. En Aai heeft aan zijn vrienden de namen geleerd in de lange uren, die ze bij Aliesbrèg verlummelen. Jannie geniet intens van al die dieren en planten. Ze denkt er niet over, spierinkjes te gaan vissen. Terwijl de jongens op zoek zijn naar wormen, ligt ze voorover in het water te turen. Ze ziet er haar eigen spiegelbeeld: een heel jong kindergezichtje met strogeel haar. Maar dat interesseert haar niet. Van belang zijn alleen de bewegingen, de kleuren en de geruchten: het elegante wenden en keren van de slanke visjes, die rode buik van een salamander, het ruisen van het riet. Ze drinkt het alles in en voelt zich diep gelukkig zonder te begrijpen waarom. Als ze lang genoeg in het

[p. 29]

water heeft gekeken, gaat ze op haar rug liggen in het zachte gras. Ze ziet de witte schapenwolkjes drijven langs de blauwe lucht, die nog oneindig veel dieper is dan het water en ze peinst over God en de engelen, die je niet zien kunt, maar die daar zijn boven dat blauw, ver, ver: ze zitten op gouden stoelen, de engelen spelen op harpen en ze zingen liederen ter ere van God, die met vriendelijk oog neerkijkt van zijn troon naar al de gevleugelde witte gestalten om hem heen en naar de mensen daar heel in de diepte. Ook naar 't kleine meisje met de gele haren, die over Hem denkt en droomt.

Dan wordt ze uit haar gepeinzen gewekt door de triomfkreten van de jongens. Ze hebben een prachtige verzameling wormen ontdekt onder een grote platte steen. Echte, zoals je die nodig hebt voor een goede vangst. Ze hebben een wriemelend hoopje in een van de klompen; de dikste zoeken ze er uit, blauw met rood. Onbarmhartig snoeren ze het touw om het kronkelende beest heen; met haken werken ze niet - dat is hier volkomen overbodig. En naast elkaar op de brug werpen ze hun lokaas uit tussen de snel schietende visjes. In een minimum van tijd hebben ze beet. De stekeltjes flokken aan de punten van de worm als een lammetje aan de speen van een moederschaap en ze zijn zo in hun spel verdiept, dat ze blijven hangen, wanneer de jongens ze met een snelle ruk omhoog slaan. In de tweede klomp, die vol water is geschept, krioelt het binnen een half uur van spierinkies - grauwe met witte en donkere met rode buiken. Jannie heeft al gauw genoeg van het kijken naar de hengelpartij; ze zwerft over het weiland en plukt bloemen: gouden boterbloemen en witte madeliefjes met een geel hartje. Ze zal ze thuis in een vaasje proppen en 't morgen meenemen voor juf. Die zet 't dan in de vensterbank naast de andere potjes en daar staat 't, tot de gele en witte blaadjes overal rondzwieren. Bloemenleven is kort, vooral als kleine meisjes er zich mee gaan bemoeien.

Terwijl de vissers hun buit vergroten, komen allerlei mensen voorbij. Ze moeten naar Zevenhuizen of Oost en ze maken zonder uit-

[p. 30]

zondering een opmerking, wanneer ze passeren. De eerste is Geus, de brievenbesteller. De ‘deli’, die de post van de boot haalt, is een uurtje geleden in Oosterend gearriveerd. Geus heeft de brieven en de kranten in het dorp rondgebracht en nu heeft hij nog de buitenwijken te verzorgen. Hij heeft wel even tijd voor een praatje: de boeren en de vissers van Oost hebben nog de hele Zaterdagavond en de Zondag om de Texelse Courant uit te preken. Zoveel later ze die krijgen zoveel langer kunnen ze er mee toe. En daarom gaat Geus gezellig op de brugleuning zitten en zet een boom op over de tijd, waarin hij op spierinkies viste. Maar hij voegt er onmiddellijk aan toe, dat dit niet de wàre visserij is.

‘Jullie worre te groot foor de spierinkies,’ zegt hij. ‘Over een paar maande komme de pietermanne en de geepe. Dan moet je na de Kaap gaan. Mit een hengel mit een haak. Hè je 't nooit sien?’

Neen, zover hebben Aai en Jaap het nooit gebracht.

‘Nou, dan moet je eerst maar es kieke gaan en dan 't zelf doen. Ik hew ferlede jaar nag mee fist: zeuvetien pietermanne en twaalf geepe. We hewwe er drie dage fan ete. 't Ware kanjers. Maar 't bluuft een beetje gevaarlijk. Pietermanne hewwe lange stekels en ze steke gemeen. Je moet ze mit een end hout doodslaan as je ze op de stienglooiing gooit het. Aris van Pouw kreeg ferlede jaar een steek in sien duum. Die wier zoo dik as sien pols en hee het er weke mooi mee weest. De dokter most er op 't lest in sneje om 't over te make. Geepe benne makkelijker, maar ik hew liever pietermanne; aning vet, man. Geepe benne te droog en groen op de greet, dat staat ok een beetje freemd.’

De jongens knikken, ze nemen zich heilig voor, het volgende jaar of over enkele maanden naar de Kaap te gaan: 't spierinkiesvissen lijkt meteen een kinderachtige sport. De pret is er af, nu Geus over de pietermanne heeft gesproken. Als hij z'n tas weer opgepakt heeft en met lange passen zijn weg naar Oost vervolgt, kijken ze elkaar aan met een blik van teleurstelling en verstandhouding.

Even maar is het stil. Dan zien ze in de verte meester Daalder

[p. 31]

aankomen. Hij is mank en loopt met een stok als steun. Ze vinden dat niets vreemd, want ze zijn er van klein af aan gewend. Evenmin als ze aanstoot nemen aan Willem Louwerse, die onder z'n ene voet een verhoging heeft en daarmee heel nadrukkelijk iedere stap accentueert, aan de vetbult, die Isaac Ocquee boven z'n rechteroog draagt en aan 't rooie haar van Neel van de slager. Wat je altijd gezien hebt, hindert je niet meer. En meester Daalder is een vriendelijke man. Hij houdt van een grap op z'n tijd en hij straft niet vaak. Zelfs Jaap Bremer, die toch niet bij hem op school is, kent hem goed. Want op Zaterdagavond gaan de vissers, de fijnen en de groven naar de Koetebuurt om bij meester Daalder de Engelse bankbiljetten, die ze voor hun vis hebben gekregen uit Londen of Hull, om te wisselen in goeie Hollandse guldens. Vader Bremer komt er ook - hij mag dan het land hebben aan afle ‘groven’, meester Daalder maakt daarop een uitzondering. Hij knapt voor ieder in het dorp de officiële karweien op. Als er iemand dood is, schrijft hij de acte van successie, hij vult belastingpapieren in, schrijft requesten naar de minister voor uitstel van dienst, bestuurt de visserijvereniging, waar grof en fijn elkaar ontmoeten en, als 't nodig is, repareert hij de klokken, die het vertikken om te lopen en niet kunnen wachten, tot 't de goudsmid van Den Burg belieft, eens naar Oosterend te komen.

Als hij de Aliesbrèg bereikt, houdt hij een ogenblik halt. Hij informeert naar de vangst en hij doet 't, nu buiten school, op z'n Texels:

‘Wille ze nag een beetje biete, jonges?’

‘We hewwe der al drie en dertig, meester; zeuve mit een rood bukie.’

‘Dat benne de mannetjes,’ zegt Aai.

‘Maar wat moete jullie mit al die vis? Je moeder zel ze toch zeker niet bakke...’

‘In een potje, meester. Dan ken je ze goed sien swemme.’

‘Toch niet langer dan een week. Dan benne ze allegaar dood.

[p. 32]

Spierinkies kenne niet teuge gevangenisse. Net zo min as de mense.’ Weer betrekt 't gezicht van de jongens. Eerst Geus en nou meester weer, die de pret bederft.

‘As ik jullie was, gooide ik ze maar weer in de sloot,’ zegt de meester dan. En heel onlogisch voegt hij er achter: ‘Nou, goeie vangst maar voarder.’

En dan tikt z'n stok over de planken en slingerend met 't bovenlijf gaat hij weer verder langs 't paadje naar Oost.

De jongens kijken hem na. Ietwat verbouwereerd. Gelijk heeft hij eigenlijk. Maar 't vissen is zo'n aardig vermaak... En toch, een troep dooie spierinkjes is ook niet leuk. Je krijgt altijd een vervelend gevoel als je er in je zwempotje een met de blanke buik naar boven ziet drijven.

‘Maar vader fangt toch ok vissies,’ zegt Aai.

Jaap peinst. Dan zegt hij langzaam:

‘Ja, maar er is verskil. Die fang je, om er mee te verdiene en om ze op te ete. En spierinkies ete we niet.’

Aai knikt. Maar hij kan er niet toe besluiten, z'n buit zo maar weer de vrijheid te geven. Hij kijkt in de klomp, waar de stekeltjes elkaar verdringen: meer vis dan water. Dan zet hij resoluut de klomp neer en slingert z'n hengel in de tocht. En Jaap, die toch moeilijk kan verdragen, dat Aai meer vangt dan hij, zet zich naast hem en vist als hij.

Ze zwijgen en verwerken in stilte de woorden van Geus en de kleine preek van de meester. Maar hardnekkig vissen ze door: een Texelse jongen geeft zich zo gauw niet gewonnen. En de buit wordt groter: vier-en-dertig, vijf-en-dertig, veertig ten slotte.

Dan verandert het tafereel. Ze zien van de Oosterender kant een boer aan komen rennen. En onmiddellijk hebben ze de situatie door: dat is Boersen; Jannie loopt op z'n land en plukt bloemen en de jongens mogen dan op de planken van de brug zitten, ze hebben ook langs de kant van de tocht gelopen, ze hebben wormen gezocht op het land van Boersen en ze zijn dus in het oog van

[p. 33]

de boer even schuldig als het kleine zusje. En ze kennen de man: hij is de driftigste van alle Oosterender boeren - een dolle Dries, die harde vuisten heeft en ze weet te gebruiken. Aai heeft hem het eerst in de gaten. Jannie ziet niets; ze drentelt rond in verrukking - haar handen zijn vol bloemen, maar telkens vindt ze nieuwe, die nòg mooier zijn. Dan gooit ze er een paar weg en vervangt ze door de uitverkorenen. Soms staat ze stil en kijkt de leeuwerik na, die als een fijn stipje in de blauwe hemel staat of ze heeft alle aandacht voor een kievit, die met wankele slagen over de grashalmen zoeft. En de boer nadert, woedend over de schending van z'n hooiland.

Een scherpe kreet van Aai: ‘Jannie, kiek uut; Boerse!’

Het kind schrikt. En als ze de boer bemerkt, die als een wilde in haar richting schiet, staat ze een moment verbouwereerd. Dan smijt ze met een wild gebaar alle bloemen weg, haar klompjes neemt ze in de hand en als een jong hert scheert ze over het land, haar gele haren wapperend in de wind.

De jongens vuren aan. ‘Loope - hard loope - hee krigt je nooit.

Vlieg over het achterste hek - over 't land fan Sijp en dan bee Pieter Bakker deur de tuun.’

En met de moed der wanhoop volgt 't kleine ding de aanwijzingen De jongens staan te dansen.

‘Hei je 't wel sien?’ juicht Aai. ‘As een lazerslag was ze 't hek over... Die stijve bok krigt 'r nooit. Kiek maar... he ken temet 't hek niet overkomme... Hoei, deer foalt ie... mit sien kop teuge 't hek...’

Met een soort Indianengebrul wordt de nederlaag van Boersen begroet. Het is duidelijk: hij geeft de vervolging op. Wel schreeuwt hij: ‘Waag 't nageris om op mien hooiland te komme... dan zel ik je je poote kapot knuppele...’, maar hij klimt terug over 't hek, kijkt rond en rent dan in de richting van de jongens.

‘Deer komt ie,’ schreewt Jaap.

En ze rennen de Aliesbrèg over, de hengels in de hand, de weg

[p. 34]

[p. 35]

naar Zevenhuizen op, over de ‘tuunwoaltjes’, die als lage dijkjes om de weilanden staan... Ze zijn niet bang: ze weten, dat ze harder kunnen lopen dan Boersen en ook, dat die al tevreden is, wanneer ze zijn land hebben verlaten. Ze klimmen op een ‘tuuntje’ en kijken de kat uit de boom. Boersen is bij de Aliesbrèg blijven staan en...

‘De spierinkies,’ zegt Aai verslagen. Bij hun vlucht hebben ze de beide klompen vergeten. En ze zien, hoe de boer zijn woede koelt op deze onschuldige voorwerpen. Een schop: de klomp met wormen vliegt hoog in de lucht, de kap splintert er af en de pieren zwieren naar alle kanten. Nog een schop: de tweede klomp gaat dezelfde weg - in een boog scheren de spierinkies door de lucht... langs de Aliesbrèg en... in de tocht.

Jaap lacht.

‘Nou krigt meester Daalder toch sien zin,’ zegt hij grinnekend.

En Aai houdt zich groot.

‘Wat hè je ok eigenlijk an die beesies; in een week benne ze toch allegaar dood... Nee, joh, dan pietermanne en geepe... Ga mee, man, dan make we een echte hengel... mit een dobber en een haak... en over een poosie gaan we naar de Kaap.’

Jaap knikt. Ze laten de boer de boer en in een grote boog trekken ze door allerlei hooilanden op Oosterend aan. Met wellust baggeren ze door een ander land van Boersen; ze trappen er een breed pad door. Het is immers eeuwig oorlog tussen de boeren en de vissersjongens van Oosterend. En in de oorlog doe je je vijanden zoveel mogelijk afbreuk.

Meester Daalder heeft nog werk genoeg aan Oosterend. Zodra hij erin geslaagd is, vrede te stichten tussen de fijnen en de groven, kan hij beginnen met de verzoening van vissers en boeren. Daar is een heel mensenleven te kort voor!