Interest van Holland, ofte gronden van Hollands-Welvaren

Cap. XL.
Dat Holland gedurende zijn' vrye Regeringe, door geen inheems gewelt zal konnen werden geruineert.

⁺AAngaande inheems gewelt, om Hollands Republykse Regeeringe te overweldigen, en het welvaren der Ingezetenen te ruineren, is kennelik, dat het zelve niet doenlik is, als door factie, scheuring, oproer en binnenlandsen oorlog der Hollandse Steden onder malkanderen: en dat de zelve door een gemeen wel- en qualik-varen zo wonderlik aan een zijn geschakeld, dat die binnenlandse oproeren en oorlogen

+ VVijders werd gevraagt of Holland kan vergaan door Factien in deze Provintie ontstaande?

[p. 207]

niet imaginabel zijn te konnen werden veroorzaakt, dan door Ingezetenen zo uitstekende in macht, dat zy geweld zouden konnen gebruiken, om de wettige Regeerders des Lands te dwingen tot zodanige ruineuse resolutien en executien. En vermits nu, buiten den Heere Prince van Oranjen, gansch geene eminente⁺ Ingezetenen zijn, zouden dienvolgende de gedachten moeten loopen, of de zelve buiten alle bedieninge des Generaliteits en dezer Provintie blijvende, zodanige landverdervende scheuringen in Holland zoude konnen uitwerken: en voorwaar gelijk ik zeer wel zien kan, dat de zelve in eenige zodanige, ja de alderminste bedieninge komende, die oproeren en schadelike divisien ofte factien zoude konnen veroorzaken; zo kan ik ter contrarie gansch niet zien, hoe de zelve buiten alle des Generaliteits ofte dezer Provintie bedieninge blijvende, zo grote influentie in de Regeringe dezer Provintie zoude konnen krijgen, dat hy in de zelve binnenlandse oorlogen zoude konnen veroorzaken, om ten einde der zelven, deze Landen onder d'eene ofte de andere, 't zy oude, 't zy nieuwe titul te overheeren: want buiten alle Regeringe zijnde, zoude door oproerige Predikanten,

+ Indien een der zelve den Prince van Oranjen tot Hoofd aanneemt?

[p. 208]

⁺het Graaw, zo hier en daar, door zijn beleit wel konnen werden opgemaakt tegen hare wettige Regeerders, maar het zelve zoude in zo veele plaatsen niet te gelijk en op eenen tijd gelukken, dat het een veranderinge in de Provinciale Regeringe zoude brengen, en die vrye Regeringe in zijn geheel blijvende, zo zoude die door oproer ingedronge niewe Regeerders wederom afgezet, en die oproerigen telkens kennelik werden gestraft: het welk ten grooten nadeele der goede reputatie des Heeren Prince van Oranjen zoude strekken.

⁺En indien de Heer Prins van Oranjen niet zoude konnen hier zodanige considerable scheuring ofte oproer veroorzaken: zo meen ik dat het zelve noch veel min door eenig Collegie des Generaliteits zoude konnen geschieden: want lieve, zeg my, in welke Steden in Holland zouden de Ho. Mog. Heeren Staten Generaal of de Raad van Staten, ontbloot zijnde van een Hoofd, nu de vrye Regering konnen veranderen door geweld of oproer? voorwaar in niet een eenige Stad. En dienvolgende moet men het zelve van de andere mindere Collegien des Generaliteits noch veel min vrezen.

+ VVerd geantwoord ja, maar andersins ook niet.

+ Veel min zal 't iemand anders konnen doen.

[p. 209]

Zulks eindelik noch zoude te considereeren⁺ staan, of niet Holland en deze vrye Regering, apparentlik zal geruineert werden door onderlinge twisten en oorlogen der Steden onder malkanderen? waar op ik considerere:

Ten eersten, dat warelik alle Republiken,⁺ geen uitgezondert, die ad vit am hebben gehadt Hoofden voorzien met eenige considerable macht, gedurige binnen-landse twisten ofte oorlogen onderworpen zijn geweest: en dat zy meest alle zijn vervallen tot een Monarchale regeringe: dus is het gegaan met alle de Italiaanse Republiken, behalven dat verscheide door die binnen-landse twisten en oproeren het geluk hebben gehad, tot een betere Republikse regeringe, bestaande zonder zodanig machtig gedurig twist-verwekkend Hoofd, te vervallen. Dus is het gegaan met alle Republiken in Duitsland, en met alle de Republiken in deze Nederlanden, onder hare Hertogen, Graven, Stadhouders, Bisschoppen of Kapitains Generaal: en dat is niet vreemt; want, divide & impera, de politike maxime der Hoofden, dat zy alle haar vernuft en macht moeten gebruiken om divisie en scheuringe in haar Land te maken, en in dat troubel-water als dan zo wel te visschen, dat zy

+ Of vrye onderling twistende Steeden malkanderen zouden ruineren?

+ VVerd geantwoord dat Republiken met een Hoofd voorzien, dat altijd;

[p. 210]

over beide partyen komen te heerschen, is van ouds bekend geweest.

⁺Ten tweeden considereer ik, dat my niet voorkomt een eenig exempel van een Republik zonder Hoofd, die oit toe langdurige, schadelike, binnen-landse twisten is vervallen; maar dat wy dageliks wel behoorden op te merken, dat de vrye Rijkssteden ofte Republiken in Duitsland tegen malkanderen niet oorlogen: en voornementlik behoorden wy zeer wel te considereren, dat de Zwitserse Cantons onderling tot gemene defensie (gelijk wy door d'Unie van Uitrecht) verbonden zijnde, zeer zelden met malkanderen twisten; en dat zy tegen malkanderen in de wapenen gekamen zijnde, t'elkens in het korte door het tusschen-spreken der andere ongeinteresseerde Cantons zijn bevredigd geworden: en dat hare Republiken nu byna vier honderd jaren hebben gestaan: het welk aan geen oorzaken kan toegeschreven worden, dan dat de twistende partyen hare eige schade, die zy door het oorlog leden, ten wederzijden voelende, door geen Hoofden ofte Kapitains Generaal wierden genoodzaakt die ruineuse oorlogen te continueren: alzo gemelde Cantons zich altijds zorgvuldiglik hebben gewacht eenig het minste

+ Maar Republiken zonder eenig Hoofd, dat noit doen.

[p. 211]

Opperhoofd ofte Kapitain Generaal te kiezen.

Ten derden considereer ik, dat de⁺ Hollandse Steden door onderlinge oorlogen oneindelik meer schaden ten wederzijden zouden komen te lijden, als de Switzerse Cantons ofte eenig' andere verre van een gelege Land-Steden: want alle de zelve, nauwliks een uitgezondert, van de koopmanschap dependeeren; en zoude door de minste Zeestad, op de machtigste de meeste beuiten werden gedaan. Gelijk ook kennelik is, dat de minste Stad zich in korten tijd lichtelik zo wel zoude konnen fortificeren, dat zy door de machtigste niet zoude konnen werden ingenomen: en vermits de Steden zo na by een leggen, zo zouden in oorlog terstond alle omleggende Landeryen verdorven, en alle wegen van ofte na de oorlogende Steden zo onveil zijn, dat alle commercie daadelik zouden ophouden, waarom beide partyen zich daadelik door de andere ongeinteresseerde Steden zouden laten bewegen, om de voordeliger vrede in plaatse van zodanige onvoordelige en ruineuse oorlog te kiezen.

Ten lesten considereer ik, dat alle de Hollandse Steden werden geregeert door

+ Voorneementlik niet als zy gebowd zijn op zo vreedzame Interesten, als alle de Hollandse Steden.

[p. 212]

⁺weinige altijds-blijvende Raaden ofte Vroetschappen, en dat zo weinige persoonen niet zouden konnen zodanige violente schadelike oorlogen den buur-steden aandoen, en die moetwilliglik langen tijd voeden, zonder door hare eige Ingezetenen, die moetwillige schade niet konnende dragen, uit de Regeringe geschopt te werden. Immers meen ik zeker te wezen, dat men niet een eenig exempel zoude konnen bybrengen, daar weinige Aristocratike Regeerders van een Stad ofte Republik, die purelik op de koopmanschap bestond, oit langen offensiven oorlog hebben gevoert, dan met een te veroorzaken, dat zy door haar eige, hierom oproerig-werdende Onderdanen, uit de regeringe zijn gezet geworden.⁺ En dienvolgende zal ik niet alleen besluiten, dat Holland gedurende zijne vrye Regering gansch geen langdurige schadelike inlandse twisten, immers veel min als de Switserse en Duitse Republiken, zal onderworpen zijn; maar ik zal daar by voegen, dat men reden heeft zich te verwonderen, indien oit eenig verstandig mensch heeft geloofd, dat vrye Republiken behoorden te kiezen een Illuster machtig Hoofd ad vitam, om door het zelve hare onderlinge oprijzende twisten des te bequamer ter neder te

+ Die met hare kleine Vroedschappen niet zouden konnen moedwillige oorlogen voeren.

+ Zulks Holland zonder Hoofd zijnde, van binnen noit zal konnen werden verkracht.

[p. 213]

leggen: nademaal uit het voorgaande klaarlik blijkt, datter geen bequamer en gewisser middel zy, om in vrye Republiken gedurige twisten te veroorzaken, en die te doen vervallen tot een Monarchale regeringe, dan even het maken van zodanig eminent Hoofd.