Cap. XIV.
Het tweede middel is, volkome vryheid om sich te erneeren voor allen die hier begeeren te woonen.

+NAast de vryheid om God te dienen, volgd de vryheid om de kost te mogen winnen, voor alle inwoonders. Het welk hier zeer noodsakelik is om vremdelingen te konnen aanlokken; want men ziet dat by gebrek van vremdelingen te land, de boeren zoo groote jarelikse huuren en dagloon aan hare dieners moeten geven, dat zy niet dan zeer bekommerlik, en de dienstboden zeer weeldrig leven konnen. En de selfde ongemakken voeld men in de steden, ook onder de ambachts - luiden en dienstboden, die hier ondrageliker als in eenig ander land zijn.

In de Steden is 't waarachtig, dat over alle, als men daar veel vremde inwoonders kan trekken, de oude ingesetenen voordeels genoeg besitten, met de Regeering en alles wat daar van hangd, als mede door de wijde maagschap, calanten en kennisse, de meeste oude handwerken, en de binnenlandse groote consumtie. Alle welke dingen sekere winsten geven.

Maar de menschen door eenig geval des werelds haar land verlatende, en nevens hare roerende goederen, kennisse van 't gunt daar overvloedig ofte noodig is, als mede van allerley handwerken medebrengende; en konnen in Holland van geld op renten te geven niet leven, noch van vaste goederen; waar door zy genoodsaakt werden alle hare kennisse en goederen te besteden om nieuwe handwerken, koopmanschap en negotie te bedenken en te formeeren, ook met gevaar van alles te verliesen; want die waagt kan winnen: maar die stil sit heeft hier niets als haastige en gewisse armoede te verwachten, en dan konnen de andere inwoonders daar ook deel aan krijgen; het welk ook seer noodsakelik is, om dat alle oude neeringen van tijd tot tijd meer bedongen zijnde, min profijts geven: En dienvolgende is het dienstig dat ook alle vremdelingen, gesel, werkbaas, slyter, koopman, negotiant, &c. hier zonder bekroon van iemand mogen zijn; en haar eige goed en kennisse gebruiken zoo zy te rade werden.

En hoewel dit altijds eenige oude ingesetenen nadeelig is, die garen de winsten alleen doende, voorwenden, dat een borger boven een vremde voordeel behoorde te hebben; zoo is en blijft

waarachtig, dat een Staat die uit zijn eigen zelven niet bestaan kan, gedurig nieuwe inwoonders tot zich trekken ofte geruineert werden moet. Want die onuitsprekelike periculen van iets nieus op te doen, de zee te bevaren, daar berooft te werden, zijn goederen door Factoors aan onbekende menschen op een jaar dag te verkopen, en ondertusschen alle revolutien der oorlogen en Monarchale regeringen tegen dezen Staat, als onder malkanderen, te verwachten; zijn zo groot, dat altijdts zeer veel Ingezetenen daar uit zullen scheiden als het haar wel gelukt is, om een zekerder manier van leven ofte hier, ofte buiten Holland te zoeken. Ten anderen zullen hier altijds zeer vele banqueroeten en dezolate boedels moeten vallen; zo door die gevareliken buiten-landsen handel als binnen-landse ondragelike lasten; zulks het in alle manieren noodzakelik is datmen alle wegen van hier te subsisteren voor een yder open +stelle. Ja dat meer is, hoewel in 't generaal niet dienstig is, dat vremdelingen hier in Regeringe werden gebruikt; zo is evenwel zeer dienstig, om die hier te lokken, dat men haar met wetten daar niet buiten en sluite.