Interest van Holland, ofte gronden van Hollands-Welvaren

Cap. VIII.
Dat alle Ingeseetenen van Holland in vryheid zijnde, door een gemeen wel en qualik-vaaren wonderlik aan een zijn gekoppeld.

DAarenboven diend men zeer wel te considereren dat de vissery, niet

[p. 16]

⁺alleen de negotie, en die twee de handwerken veroorzaken; maar dat de vissery hier veel meer bloeid om dat hier negotie en handtwerken zijn, door de welke de vis en olie kan werden vervoert en geconsumeerd ofte gesleeten. Als mede dat de negotie meer als voor de helft zoude weezen vernietigd, indien men daar af naame de negotie in vis en allerley andere waren omtrent de welke hier werd gearbeid; behalven dat by gevolge de binnenlandse consumtien van allerley uitheemse waren ook meer als voor de helft vermindert zouden wezen. En zoo is ook waarachtig, dat noodzakelik alderley handwerken, meer als voor de helft zouden verminderen, indien niet geheel vernietigt werden, zoo haast als men dit land zoude berooven van de visseryen en negotie in waaren die buiten deeze Provintien werden gesleeten. Eindelik is ook klaar dat de landluiden nu genoegzaam alle hare vruchten, suivel, vee, brand, &c. binnens lands slijtende, een groot voordeel hebben boven andere boeren, die alles buiten 's lands moeten vertieren: zulks dit groot getal menschen, onboeren, mijns bedunkens, de eenigste oorzaak is dat die in Holland zoo grouwelik belaste landluiden noch konnen subsisteren.

En hoe merkelik dat alle Regenten, of

+ Dat alle verhaalde middelen van subsistentie, als meede alle Ingezeetenen van de hoogste tot de laagste aan een geschakeld zijn.

[p. 17]

die in eenigen dienst van haar dependeeren, door die groote meenigte menschen werden gebeneficieerd, is, om zijn klaarheid, onnoodig gezegt.

Doen hier weinig menschen woonden, noch geen hondert jaaren geleeden, waren de uitstekenste bedieningen van Burgermeester en Scheepen, zelf in de principaalste Steeden, groote lasten, die men op groote boeten moest op zich laaden; nu is het een groot beneficie daar stee-bode, jaa veerschippersknecht te zijn, en daar van alleen met een huisgezin te moeten leeven.

Wijders geneegen zijnde een overslag⁺ te maken van het getal der menschen in Holland, fixum domicilium, haar vaste woonplaats hebbende, ofte te huize hoorende; en zoo veel my doenlik is met eenen ook na te reekenen, met wat proportie voorzeide menschen, door onze gemelde middelen van subsistentie hier werden gevoed: zoo zal ik aan de eene zijde considereren, dat Sir Walter Raleig willende den Koning Jacob van Engeland beweegen tot voortzetting der visseryen, Manufacturen en negotiatie ter zee, waarschijnelik de voordeelen der zelve op het breedste zal hebben uitgemeeten, en het getal der menschen daar

+ VVelk alles werd verklaard door een row ooverslag, waar van de menschen in Holland leeven.

[p. 18]

door leevende, wat booven de waarheid vergroot.

En aan de andere zijde zal ik considereren dat in den jaare 1622, ingewilligd zijnde het hoofdgeld over alle Inwoonders geen uitgezonderd, als gevangenen, landloopers, en die aan de andere zijde van de linie waren gereist, als mede alle Forenses, de zelve nochtans in het geheel over Zuidholland, niet meer wierden bevonden als 481934. Hoewel de instructie, voor de Commissarissen ten zelven einde, zeer scherp ingesteld was, om alle fraude en bedrog voor te koomen. Doch op dat men moge gissen of in het aangeven van dit getal oprechtelik gegaan zy, zal ik het zelve in het particulier uitdrukken, gelijk het ter Reekenkamer is geregistreerd.

Dordrecht met de dorpen	40523
Haarlem met de dorpen	69648
Delf met de dorpen	41744
Leyden en Rynland	94285
Amsterdam met de dorpen	115022
Gouda met de dorpen	24662
Rotterdam met de dorpen	28339
Gronichem met de dorpen	7585
Schiedam met de dorpen	10393
Schoonhoven met de dorpen	10703
	_______
	442904

[p. 19]

d'ander zijde beloopt	442904
Briel met de dorpen	20156
's Graven-Hage	17430
Heusden	1444
	_______
	481934
En genomen dat West-Vriesland het vierdendeel van de Inwoonders van Zuid-Holland uitleverde, zoude het zijn	120483
	_______
In alles	602417

Maar vermits ik meen klarelik te konnen werden gezien, dat in dit aangeven uitneemend groot bedrog is omgegaan; en dat deeze landen sedert dien tijd merkelik in Inwoonders zijn toegenomen; zoo zal ik gissen dat hier in het geheel zonder iemand ter wereld uit te zonderen, te Huize hooren het getal van 2400000 menschen. En dat zy leeven als volgd, namentlik

Door de visseryen op zee en die vissers uit te rusten voor zoo veel zy vissers zijn, met scheepen, want, tonnen, zout, en andere materialen, of instrumenten	450000
Door den land-bow, binnenlandse vissery, duinmeyen, en turven, als meede alle deezen tot hun neering uit te rusten,

[p. 20]

d'ander zijde is	450000
tuig en want, voor zoo veel zy boeren zijn, te verschaffen	200000
Door het maaken van eenigerley manufacturen, scheepen, konst- ofte hand-werken, die buitens lands werden vertierd,	450000
Door de negotie, waar by ik nu verstaa het vervoeren en buiten-lands te verkoopen alle gewassen en werken onzer Inwoonders, 't zy vis, land-vruchten, handwerken &c. En wederom van buitens lands te halen allerley koopmanschap, hoedanig die zy, om de zelve, 't zy hier, 't zy buytens lands te verkoopen, mits dat het niet zy hier ter sleet, en alle die den negotianten, voor zoo veel zy negotianten zijn, ten dienste zijn	450000
Door alle deeze Inwoonders voor zoo veel zy menschen zijn te voorzien met, en te arbeiden omtrent alle 't gunt hier te lande werd gesleeten, als spijze, drank, kleeding, wooning, konst, noodige, gemakkelike ofte vermakelike huisraad te verkoopen of maken	650000

[p. 21]

Door den arbeid en zorge van alle deze voorgemelde, de ledich-gaande Edelluiden, Regeerders en Officianten in politie, justitie finantie, militie, renteniers, soldaten, inwoonders van Godts-huyzen, bedelaars, &c.	200000
	________
	2400000

En hoewel deze gissing, 't zy wegens die menichte der Inwoonders, 't zy wegens de onderlinge proportie der levens-middelen, zeer row en onzeker is, zo meen ik nochtans zeer klaar te wezen, dat niet het achtste gedeelte der Inwoonderen van Holland, haren nooddruft zouden konnen vinden in haar eigen boezem, als het overschot der getrokke vruchten zoude moeten uitleveren alle andere behoeftigheden; zulks Homo homini Deus in statu Politico, d'een mensch den anderen onder een goede Regeringe, een God zijnde, het voor dit Land een onuitsprekelick grote zegen is, dat hier zo veel menschen door eerlike middelen werden gevoed, en voornementlik dat het welvaren aller Ingezetenen (ledich-gaande Edelluiden en zoldaten uitgezondert) van de minste tot de meeste, zo naw aan een is verbonden: en boven alle, dat niemand

[p. 22]

warelik aan's lands welvaren meer is gelegen, als den Regeerders dezer Aristokrative regeringe.

Want vissers, boeren, koop- en handwerks-luiden hare goederen en konsten, lichtelik in andere landen zouden konnen overdragen, om daar wederom vissers, boeren, koop- en handwerks-luiden te werden. Maar den bezitters van onroerende goederen is dat by 's lands qualik-varen niet doenlik, en genomen dat, de on, tot roerende goederen gemaakt zijnde, zy zich in andere landen metter woon begaven, zo zouden zy daar geen levens-middelen vinden; en noch veel min zouden zy, in vremde landen tot de regering werden gebruikt, ofte eenig officie en beneficie daar van dependerende, verkrijgen.

⁺Nochtans zoude deze loffelike harmonie, en overeenstemming konnen werden gebroken, tot ruine van alle Ingezetenen, geen uitgezonderd, dan hovelingen en soldaten, met een eenige misslag; namentlik met te kiezen een Opperhoofd, want vermits de Heeren, hovelingen, edelluiden en soldaten noodwendig op de arbeidende Ingezetenen azen, zouden zy alle hare macht gebruiken tot eigen voordeel en tot nadeel van't gemeen; en op dat zy door de

+ Dat voorzeider aller Ingezetenen welvaren kan werden geruineerd door eene misslag.

[p. 23]

groote machtige Steden daar in niet zouden werden gesteuit; zouden zy kennelik alle Steden klein, en de Ingezetenen arm maken, om zich zonder tegenspreken te konnen doen gehoorzamen. Zulks men hier te recht altijds God behoorde te bidden, à furore Monarcharum libera nos Domine, ô God bewaar doch Holland voor een Hoofd.