De legende van Uilenspiegel

XI

De Zwijger, die in de omstreken van Luik was, dede, alvorens de Maas over te steken, marschen en tegenmarschen, om aldus de waakzaamheid des hertogs te verschalken.

Uilenspiegel nam zijne plichten van soldaat ter harte, hanteerde zeer behendig zijne bus, en hield steeds de ooren en oogen goed open.

In dien tijd kwamen in het kamp meerdere Vlaamsche en Brabandsche edelen die in goede overeenstemming leefden met de heeren, kolonels en kapiteins van het gevolg van den Zwijger.

Weldra kwamen in het kamp twee partijen tot stand die gedurig met elkander in twist waren. De eenen spraken: ‘De prins is verrader.’ De anderen antwoordden dat de beschuldigers gelogen hadden en dat zij hun hunne leugentaal zouden doen inslikken. Het wantrouwen werd langzamerhand grooter. Zij werden handgemeen bij troepen van zes, acht, twaalf man, vochten in tweegevecht met alle wapenen, tot zelfs met vuurroeren.

Op het gerucht kwam de prins eens toeloopen, hij ging tusschen beide de partijen. Een kogel rukte zijn degen aan zijne zijde weg. Hij stelde een einde aan 't gevecht en bezocht heel het kamp om zich te toonen, opdat men niet zeggen zoude: ‘Als de Zwijger dood is, is de oorlog gedaan.’

[p. 350]

's Anderen daags, omtrent middernacht, bij mistig weder, stond Uilenspiegel gereed een huis te verlaten waar hij een Vlaamsch liefdelied aan een Waalsch meideken gaan zingen was, als hij eensklaps aan de deur van het naburige huis het drijmaal herhaalde gekras eener raaf hoorde. Een boer kwam op de zulle der hut staan. Uilenspiegel hoorde stappen op den weg.

Twee mannen die Spaansch spraken, kwamen bij den boer, die hun zeide in dezelfde tale:

- Wat hebt gij gedaan?

- Goed werk, zeiden zij, met te liegen voor den koning. Dank aan ons, zeggen de wantrouwende hoofdmannen en soldaten tot elkander:

‘'t Is alleen uit lage eerzucht dat de prins den koning wederstand biedt; aldus hoopt hij gevreesd te worden en als onderpand van vrede, vele steden en heerlijkheden te krijgen; voor vijfhonderd duizend gulden zal hij de dappere heeren verlaten, die strijden voor onze landen. De hertog heeft algeheele kwijtschelding doen aanbieden met belofte en eed al de hooge legerhoofden hunne goederen weder te geven, als zij zich onder 's konings gehoorzaamheid stellen. Oranje gaat alleen met hem onderhandelen.’

's Zwijgers getrouwen antwoordden ons:

‘De voorstellen des hertogs zijn een verraderlijke strik, in dewelke hij geenszins zal vallen, hij herinnert zich 't lot van Egmond en Hoorne. Zij weten wel dat kardinaal Granvelle zegde, toen hij te Rome de aanhouding der graven vernam: Men vangt de twee blieken, maar men laat den snoek; men heeft niets gevangen, mits men den Zwijger niet heeft.’

- De verdeeldheid is dus groot in het kamp? vroeg de boer.

- De verdeeldheid is groot, zeiden zij, en wordt elken dag grooter. Waar zijn de brieven?

Zij gingen de hut binnen, alwaar zij eene lanteerne aanstaken. Door een klein venster loerend, zag Uilenspiegel hen twee

[p. 351]

verzegelde brieven openen, die lezen met merkbare vreugde, een glas wijn drinken en eindelijk weggaan, in het Spaansch tot den boer zeggende:

- Kamp verdeeld, Oranje genomen. Daar zal een ferme beker afmogen.

- Die, sprak Uilenspiegel in zich zelven, die mogen in 't leven niet blijven.

In den dikken nevel gingen zij op de straat. Uilenspiegel zag den boer hun eene lanteerne brengen.

Het licht der lanteerne werd somtijds verduisterd door eene zwarte gedaante. Uilenspiegel leidde daaruit af, dat zij achtereen gingen.

Hij laadde zijn vuurroer en schoot naar de zwarte gedaante. Toen zag hij de lanteerne verscheidene reizen op en neer gaan; daaruit maakte hij op dat een van beiden gevallen was en de andere wilde weten waar hij gewond was. Hij wapende zijn vuurroer van her. Als hij de lanteerne vlug en slingerend in de richting des kamps zag voortgaan, schoot hij opnieuw. De lanteerne waggelde, viel ten gronde en ging uit.

Uilenspiegel liep naar het kamp, maar hij kwam de provoost tegen met eene menigte soldaten, die de vuurschoten hadden gewekt, en hij zeide hun:

- Ik ben de jager, het wild ligt ginder, gaat het maaroprapen.

- Lustige Vlaming, sprak de provoost, wat moeten wij van uwe woorden gelooven?

- Woorden zijn wind, antwoordde Uilenspiegel, doch lood blijft in het lijf der verraders. Maar volgt mij.

En, met hunne lanteernen, bracht hij hen ter plaatse waar de twee mannen gevallen waren. Werkelijk zagen zij hen ten gronde uitgestrekt: de een was dood, de andere reutelde en hield de hand op de borst, op dewelke een verfrommelde brief lag.

Zij droegen de lichamen mede, die zij aan de kleederen voor lichamen van edelen herkenden, en kwamen aldus met hunne lanteernen bij den prins die raad hield met Frederik van Hollenhausen, den markgraaf van Hessen en andere heeren.

[p. 352]

Gevolgd door landsknechten, ridders met gele en groene wambuizen, kwamen zij voor de tent van den Zwijger, luide roepend of hij hen wilde ontvangen.

Hij kwam buiten.

Zonder den provoost te laten spreken, die, hoestend, zich gereedmaakte om hem te beschuldigen, zegde Uilenspiegel:

- Heer, in stee van raven, heb ik twee edele verraders gedood.

Vervolgens vertelde hij wat hij gezien, gehoord en gedaan had.

De Zwijger sprak geen woord.

De twee lijken wierden afgetast in bijzijn van hem, Willem van Oranje, Frederik van Hollenhausen, den markgraaf van Hessen, Diederik van Schoonenberg, graaf Albrecht van Nassau, graaf van Hoogstraten, Antonius van Lalaing, gouverneur van Mechelen, alsmede van de soldaten en van Lamme, die over heel zijn lijf beefde. Op de edellieden werden verzegelde brieven van Granvelle en Noircarmes gevonden, waarbij zij verzocht wierden verdeeling te zaaien in 's prinsen gevolg, om zijne krachten te verzwakken, hem te dwingen zich te onderwerpen en hem aldus te leveren aan den hertog van Alva, ten einde onthoofd te worden, naarvolgens verdienste. Gij moet, zeiden de brieven, omzichtig te werk gaan, en met bedekte woorden doen gelooven aan die van het leger dat de Zwijger reeds, in eigen voordeel alleen, met den hertog is overeengekomen: zijne vertoornde hoofdmannen en soldaten zullen hem gevangen nemen. Als belooning wierd aan elk hunner een bon van vijfhonderd dukaten gezonden op het huis Függer van Antwerpen, zij zouden er duizend andere krijgen, zoodra in Zeeland de Spaansche schepen aankwamen, met de vierhonderd duizend dukaten die men verwachtte.

Het komplot ontdekt zijnde, wendde de prins zich zonder spreken naar de edelen, heeren en soldaten, onder dewelke een groot getal hem verdachten: zonder spreken wees hij naar de twee lijken, om hun dat wantrouwen te verwijten.

[p. 353]

Heer, in stee van raven, heb ik twee verraders gedood. (Blz. 352.) 23

[p. 355]

Allen riepen met groot rumoer:

- Lang leve Oranje! Oranje is getrouw aan de landen!

Uit verachting wilden zij de lijken aan de honden werpen; maar de Zwijger sprak:

- Het zijn niet die lijken die men aan de honden moet werpen, maar de zwakheid des geestes, die aan de zuiverste inzichten twijfelen doet.

En de heeren en soldaten riepen:

- Leve de prins! Leve Oranje, de vriend onzer landen!

En hunne stemmen klonken als de donder, dreigend voor 't onrecht.

Naar de lichamen wijzend, zeide de prins:

- Begraaft ze als christenen.

- En wat gaat men met mij doen, vroeg Uilenspiegel. Dat men mij kastijde als ik kwaad, en loone als ik goed dede.

Toen sprak de Zwijger:

- Die soldaat zal in mijne tegenwoordigheid vijftig stokslagen krijgen, omdat hij, in weerwil van alle tucht, zonder bevel twee edellieden gedood heeft. Ook zal hij dertig gulden ontvangen, omdat hij zoo goed gezien en gehoord heeft.

- Heer, sprak Uilenspiegel, als men mij eerst de dertig gulden gaf, zou ik de stokslagen met meer geduld ontvangen.

- Ja, ja, zuchtte Lamme Goedzak, geef hem eerst de dertig gulden, de slagen zal hij onderdanig verdragen.

- En overigens, sprak Uilenspiegel, daar mijn geweten zuiver is, heb ik niet van doen gewasschen of gespoeld te worden met stokken of zweepen.

- Ja, zuchtte Lamme Goedzak van her, Uilenspiegel heeft niet van doen gewasschen of gespoeld te worden. Zijn geweten is zuiver. Wascht hem niet, mijne heeren, wascht hem toch niet.

Uilenspiegel had de dertig gulden ontvangen, als de provoost den stokmeester gebood, Uilenspiegel onder handen te nemen.

- Ziet toch, mijne heeren, zegde Lamme, wat jammerlijk

[p. 356]

gezicht hij trekt. Hij is in 't geheel geen liefhebber van stokken, mijn vriend Uilenspiegel.

- Een schoonen, dicht begroeiden esch, die met zijne frisch groene bladeren in de zonne prijkt, zie ik geerne, hernam Uilenspiegel; maar ik koester een doodelijken haat tegen die leelijke stokken, zonder twijgen of bladeren, die hard en woest zijn van uitzicht.

- Zijt gij gereed? vroeg de provoost.

- Gereed, herhaalde Uilenspiegel, gereed tot wat? Om geslagen te worden? Neen, dat ben ik niet en zal het nooit zijn, mijnheer de stokmeester. Uw baard is ros en gij ziet er vreeselijk uit; maar ik ben zeker dat gij zachtmoedig van aard zijt en met tegenzin een armen man als ik zoudt afranselen. Ik moet het U zeggen, maar slaan doe of zie ik niet gaarne, want de rug van een christenmensch is een geheiligde tempel die, evenals de borst, de longen bevat met dewelke wij Gods goede lucht ademen. Heel uw leven door, zou de wroeging U knagen als een ruwe stokslag mij aan stukken sloeg.

- Spoed U, sprak de stokmeester.

- Heer, zegde Uilenspiegel tot den prins, er is geene haast bij, ge moogt mij gelooven; eerst zoudt gij dien stok goed moeten laten drogen, want men zegt dat het sap van groen hout een doodelijk vergif voor het bloed is. Zou Uwe Hoogheid mij zulke vreeselijke dood willen zien sterven? Heer, ik behoud mijnen rug ten dienste Uwer Hoogheid; laat hem slaan met roeden, hem striemen met de zweep; maar, als gij mij niet wilt zien sterven, heer, spaar mij toch het groen hout, als het U belieft.

- Prins, schenk hem genade, spraken samen de heer van Hoogstraten en Diederik van Schoonenberg. De anderen glimlachten goedhartig en medelijdend.

Lamme kwam achteraan en zuchtte:

- Heer, genade, heer; groen hout is doodelijk vergif.

Toen sprak de prins:

- Ik schenk hem genade.

[p. 357]

Uilenspiegel maakte verscheidene sprongen in de lucht, sloeg op Lamme zijn buik, dwong hem te dansen en sprak:

- Loof met mij Zijne Hoogheid, die mij van het groen hout heeft gered.

En Lamme beproefde te dansen, maar hij kon niet, ter wille van zijn dikken buik.

En Uilenspiegel trakteerde hem op eten en drinken.