Zedekunst dat is wellevenskunste

Achtste hoofdstuck
Vande onlydzaamheyd

1. Wt het ghene nu is ghezeyt vande vromeaant. maninneaant., de starck-moedighe lydzaamheyd, welx stille gherustheyd alle die moeyelycke anvechtinghe des teghenheyds loflyck overwint, magh oock licht ghemerckt werden de ghedaante, aard ende werck van haar teghen-

[p. 376]

deel, te weten die wyflycke ende kyflycke onlydzaamheyd, derhalven ick van deze wat min zal behoeven te zegghen, als die nu breed van dander ghezeyt hebbe.

2. Deze is een kranckmoedige onwillicheyd om teghenspoet te dulden. Zy komt niet inden mensche buyten zyn schulden, ick zegghe, niet buyten schulden, overmidsaant. hy meer krachts om lyden hadde moghen hebben, indien hy zyn ontfanghen ghenade trouwelyck besteet hadde ghehadt opter dueghden woeckerbanck.

3. Haar voorneemste handel bestaat int vluchten van behoorlycke arbeyd of pyne, maar haar voorneemste straf is dat zyt vluchtende zelden magh ontvluchten; immers gheenssins die beschaamde wroeghinghe, die haar anklevelyck verzelt en quelt int vluchten.

4. Haar oorsprong is vermetele zotheyd int oordeelen van 'tghene zy niet en kent. Want deze baart een blinde wane, dat die teghenheyd voor den mensche quaad is of ondraghlyck.

5. Deze wane is ghemeen. Elck houdt de lueye weelde voor ghoed ende wederom de arbeydzame teghenspoet voor quaad. Zelden merckt iemand dat deen den mensche houd in schandelycke onwetenheyd, daar dander door oeffeninghe verstandigh maackt.

6. Wie dan deze heylighe vrucht van verstandicheyd niet en kent, hoe magh hy die moeyelycke arbeyt begheren? Die oock die verderflycke vrucht des onwetenheyds niet en beducht, hoe magh hy die weeldighe lueyheyd vrezen? Ja, hoe magh hy laten die ghoedschynende ledicheyd ende keteligheaant. lust des lyfs te begheren?

7. Ghelyck dan zulcke onwyze waners noodzakelyck, zo langhe die verkeerde wane meestrisse in huer blyft, doort begheren vande traghe weelde het arbeytsame onghemack vrezen, alzo mede moeten zy zulx vlieden, zo langhe zy het ghedooghen van 'tzelve onmoghelyck voor henluyden achten te wezen.

8. Want niemand vermagh een vast opzet te maken om te lyden, veel min om het lyden zelve te bestaan van 'tgheen hy houdt voor onmoghelyck om te lyden. Dit vint zich by alle onlydzame luyden. Die wanen onmoghelyck te zyn voor eenigh mensche om te lyden den arbeyt of pyne, die de lydzaamheyd inden lydzamen daatlyckaant. betoont dat de mensche (als hy wil) wel magh lyden.

9. Het is zeker dat om iet wel te doen of te lyden noodzakelyck behoeft wordt zo wel wille als macht. Ende daar by verstant. Wie

[p. 377]

doet dat hy magh, als hyt niet en wil? Niemand. Nadien dan in deze onlydzame luyden ghebreeckt wille om lyden, zo en ist henluyden gheenssins moghelyck wel te lyden 'tghene zy oock dickmaal moeten lyden, ende dan toont zich noch in zulck huer noodlyck lyden dat in henluyden die macht was om zulck lyden lydzamelyck, dats wel te lyden, indien zyt hadden willen lyden, twelck zy niet moghelyck en verstonden.

10. Mochtmen altyd met het niet willen lyden het lyden vermyden, zo zoude deze onwil henluyden vant lyden verlossen, maar oock ande blyvende onwetenheyd kluysteren. Nu ist heel anders. Die minst willigh zyn om lyden, vallen meest int zwaarste lyden, ja zy makent hen zelf. Waar door? Door henluyder blind verkiezen.

11. D'een waar ghaerne van deze of die schoone vrouwe lief ghehadt, d'ander hadde ghaerne al 'tgheld ter wereld alleen in zynen kisten, de derde waar ghaerne de hooghste in state ende elck had ghaerne 'tverkryghen van zyne zotte begheerte.

12. Dit verkryghen zy niet. Dat ontberen van 'tbegheren quelt hen met verdriet. Zo maken zy zelf die pynbancken daar op huer onrustighe herten stadelyck worden ghepynicht. Moghen zy dit niet lyden, hoe komt dat zyt lyden? Lydt oock iemand boven zyn vermoghen?

13. Ziet, zo quelt zich meest elck zelf met schandelick ende zondelyck lyden, maar weynigh vintmer die zulck blind ende onnodigh lyden vermyden, om het noodlyck lyden willigh ende zonder droefheyd met dueghd ende eere te lyden.

14. Tot d'ongheduldicheyd voordertaant. oock niet luttel d'onrechtvaardicheyd. Want deze eyghent den onvromen menschen toe 'tgheen Godes ende niet huer eyghendomme is. Daar door hangtmen 'therte an zulcke vreemde ghoeden ende daar door bezitmen die in een valsche eyghendom.

15. Zodanighe vreemde ghoeden zyn ghezondheyd, ryckdom, eere, wyf, kind ende derghelycke dinghen meer. Nu blyven die zelve des niet te min inder waarheyd Godes eyghendom, niet jeghenstaande deze dwazen die inde loghen zich zelf onrechtelyck toe eyghenen.

16. Alst dan den rechten eyghenaar belieft van zodanighen onrechtvaardighen zotten 'tzyne weder te nemen, 'tzy door quade menschen of door andere middelen, zo zietmer niet dan een ongheduldigh klaghen, een wyflyck weenen ende onnut trueren. Wantmen met

[p. 378]

zulcke onlydzaamheyd het verloren lief gheenssins en mindert, maar wel het gheworden leed verdubbelleert ende verzwaart.

17. Dit zoude anders vallen, wilden zy mercken dat die lieve God henluyden zulcke vluchtighe ghoeden berooft, op dat zy zynre eeuwighe ghoeden ontfanckelyck worden ende die van hem verkryghen zouden moghen.

18. Hy neemt ons die bedrieghlycke afghoden ende valsche toeverlaten, om zelf ons een ware God ende vasten toeverlaat te wezen. Zo truertmen meest ongheduldelyck om 'tgheen ons (verstonden wyt) opt hooghste nut zoude wezen, ende zo vele vermagh der menschen valsche wane, 'tghoede voor quaad ende 'tquade voor ghoed oordelende.

19. Ende want die verwaande hooghvaardicheyd gheen zeltzaam ghebreck en is byden menschen, zo acht meest elck zich zelf zo ghoed, dat hy waardigh is dat God ende alle menschen hem wel doen zouden.

20. Nu placht God uyt liefden van zodanighe verdoolde menschen den hovaardighen meest in schande te verneren, op dat zy zich met ootmoet tot hem zouden keren ende ware ghoedheyd van hem begheren. O, hoe wys zyn zy die hier door huer zelfs snoodheyd kennen leeren.

21.^§21 Maar d'andere, die in huer hovaardije verstyven, wanen dat huer 't aldergrootste onghelyck gheschiet ende vallen in ongheduldicheyd, ja oock by wylen in die verdoemelyke vertwyfeltheyd, daar door eenighe oock zo verde komen, dat zy uyt spyte hen zelve 'tleven nemen ende dit onder eenen valschen schyn van grootherticheyd, hoewel 'tzelve komt uyt d'aldersnoodste kleynherticheyd. Want zy achtens onmoghelyck dat zy zulcke verachtinghe of vernederinghe zouden ghedoghen, twelck de rechte moeder ende wortele is vande ongheduldicheyd.

22. Zodanighe verwaande luyden zyn oock meest d'alder onlydzaamste int verdraghen van eenighe verachtinghe of onghelyck, dat henluyden van menschen gheschiet met woorden of wercken. Want zy dan ontberen huer begheerde eere ende vallen inde ghehate schande of ghevreesde schade.

23. Dit valt henluyden noch te ondrachlycker, als hen zulx gheschiet

§21 Vgl. V. 1. 16 (blz. 318) en V. 4. 16 (blz. 345).

[p. 379]

door luyden die zy onwaardigh achten huer dienaren te wezen. Daar volght toornicheyd, dreyghen ende vergheldinghe van leedt met leedt, zo verre die macht om wreken daar niet en ghebreeckt.

24.^§24 Anders pynight henluyden haar onghedult met die noodlycke (henluyder doodlycke) ghedult; daar dan die brandende wraackghiericheyd, niet moghende d'anderen quellen, huer hovaardighen dienaren rechtvaardelyck huer zotheyd vergheldet ende wrake over henluyden neemt met quellycke verstoornisse.

25. O, konden die menschen verstaan dat huer onwil int lyden gheen lyden doet vermyden, maar hen te zwaarder doet bestryden, zy zouden het lyden lydzamelyck lyden, dat zoude oock rasch lydenaant. ende veranderen in een eerlyck verblyden.

26. Moet niet elck noodlyck ende onvermydelyck het kruys dat hem opkomt draghen? Wie weet niet ja? Wel-an, ist dan niet beter datmens dueghdlyck ende loflyck draghe dan zondelyck ende schandelyck? Wie zeyt hier neen toe?

27.²⁷ Wel ende eerlyck draaghtmens alsmens willigh, maar qualyck ende schandelyck alsmens onwilligh draaght. Wat voordertaant. tot het willigh draghen? Te anmercken dat het ons opgheleyt wordt vanden waren Medecynmeester onzer zielen. Wie waar niet ghaerne ghenezen, van droefheyd verlost ende rustigh van ghemoede?

28. Ist dan onmoghelyck te verstaan dat God ons liever heeft dan wy onze kinderen? Dat God beter weet wat ons nut is dan wy? Dat God ons beter 'tbeste gondt dan wy ons zelf? Ende dat God alle zulck lyden ons tot straffe ende beteringhe toezendt, of over ons tot oeffeninghe der dueghden uyt liefden verhengt?

29. Verstaan wy dan dat het lyden ons ghoed is, wat zwaricheyd ist ons in lyden te verblyden? Immers, wie moet niet noodlyck verblyden als hem opkomt 'tgheen hy weet ghoed voor hem te wezen?

30. Maar leyderaant. neen, wy willen niet opmercken noch verstandigh worden. Meest al zyn wy al verstandigh in onzen ooghen, als wy noch dubbele zotten zyn; zo blyven wy waanwys, wanende ons des Heeren roede der liefden quaad te wezen, ende zouden ghaerne quaad doen ende onghestraft in quaadheyd blyven.

§24 In de uitg. van 1586, 1596 en 1630 in deze paragraaf abusievelijk voor den tweeden keer §23 genummerd.

27 Medecynmeester zie noot bij V. 2. 20 (blz. 332).

[p. 380]

31. Zo vreest, ja haat meest elck die ghenezende, maar bytende plaaster vanden hooghsten Medico ende zoecken onze wonden te ghenezen mette smekelyckeaant., maar venynighe plaasteren der valsche ende bedrieghlyke lapzalvers. Wat kan hier uyt doch anders voortkomen dan een wereld vol onlydzame ende wraackghierighe luyden?