Zedekunst dat is wellevenskunste

Seste hoofdstuck
Van zwaarmoedicheyd

1. Edel ende heylzaam is dan de vruchte vande ghelyckmoedicheyd, zo nu is ghezien, maar snode ende quetselyckaant. ist ghevolgh vande truerighe zwaarmoedicheyd. Die is een zwackheyd des ghemoeds, daar door 'tzelve lichtelyckaant. werdt verstoort of ontrust.

2. Zy is byden onwyzen luyden. Want ghelyck die ziecke lichamen noch hetten noch koud, zo en konnen deze onghezonde herten noch voorspoet noch teghenspoet draghen. Dit comt om dat zy 't eynde niet en weten, waar toe zulx den mensche van Gode werdt toeghestiert. Daarom konnen zy oock gheen van beyden recht ghebruycken.

3.³ In voorspoet verheven zyluyden zich onmatelyck ende in teghenspoet verwerpen zyluyden zich verwatelyckaant.. Want zy en bedencken inden ghoeden daghen die quaden niet, noch inden quaden daghen de ghoeden niet. Dit maackt dat zy altyd onvoorzienlyck vanden teghenspoet die huer opkomt anghetast worden, ende zulcke quetst meest.

4.⁴ Zulx komt meest uyt onvoorzichticheydaant.. Dan quelt eer ende smertelycker een onvoorziene dan een voorziene teghenheyd. Dit werd fyn ghezien by Homerum in zyn Ulysse die, na langhe jaren van buyten 'thuys komende, weende doort schielyck sterven van zyn hond, ende zach nochtans met droghe ooghen zynre huysvrouwen tranen.

5. Want hy int komen na huys zich dickmaal hadde verbeeldet met

3 Dit maackt ... meest zie hiervóór, noot bij V. 5. 40 (blz. 354).

4 Dit werd ... (§5) bedwinghen vgl. Plut., De an. tranq., Mor., I p. 415^v: Pulcre etiam Poëta docuit, quid rei sit id, quod inexspectato contingit. Vlisses enim cane mortuo cum non continuisset lacrymas, vxori adsidens flenti nihil tale passus est. huc enim venerat animo ratione iam ante confirmato, & adversus motum minuto: in illum autem fletum subita res & inexspectata eum coniecerat (i.m. Od. 17, 304; 19, 210).

[p. 359]

het anstaande wenen van zyne Penelope ende allenxkens met een opzettigh ghemoedt zyne hertstochte zich hadde onderworpen om zulx ghelyckmoedelyck te anschouwen. Maar van 't onvoordachtigh sterven zyns honds werdt hy beweeght, overmidsaant. hy gheen tyd en hadde om in die onbewaande zake zyne hertstochten te bedwinghen.

6. Tweereleye zyn de dinghen die daar ghevallen teghen der menschen begheerten. Want men draghet zwaarlyck zo daar iet ghevalt teghen 'tlichame, of teghen de dinghen die buyten ons zyn.

7. Teghen 'tlichaam zyn zieckten, wonden ende sterven, die pynlyck vallen oock in de lichamen van d'alder verstandighste menschen. Want verstant en verandert de nature niet. Zo lyd hy des lyfs pyne zonder des ghemoeds verdriet.

8.^§8 Wringt ende kromt zich 'tlichaam van smerte, roept, ja kermt de tonghe met ach ende wach, 'tghemoed zeyt: wat gheschiet my doch onmenschelyx of onnatuurlyx, zyn dit niet alle menschen onderworpen? Zo rustaant. een ghemeen plaghe.

9. Maar de teghenheyd inden dinghen die buyten ons zyn en zyn gheenssins noodlycke oorzaken van droefheyd of pyne, want die en bestaan noch inden ghemoede noch inden lichame. Neen, deze zwerven in een waan of opinie, door de loghen allenxkens inghebeeldet wezende.

10. Want wat roeret u ghemoed of vleesch, dat ghy van onedele ouderen zyt gheboren? Dat ghy gheen Burghermeester en zyt ghekoren? Dat ghy een deel gheldes hebt verloren? Wat ghaan u deze dinghen doch an?

11. Heeft het ontberen van Edelheyd, van Staten, van Ryckdom oock macht om een ghoed ghemoedt quaad, of een ghezond lichaam zieck te macken? Zy en zyn immers niet altzamen booze of kranckeaant. menschen die niet Edel, in Staten of Ryck en zyn. Die zulx dan oock zyn en zyn niet altsamen dueghdlyck ende sterck van lichame.

12. Zo ist dan niet de trouwe waarheyd, maar de bedrieghlycke wane die den luyden doort ontberen of verliezen vande voors. ende meer andere derghelyke uyterlyke dinghen zwaarmoedigh maken.

13. Maar dit en weten d'onwyzen niet. Die wanen het hebben van

§8 Vgl. Plut., De an. tranq., Mor., I 416: Ad ea autem, quae natura suapte dolorem videntur excitare, ut sunt ... obitus amicorum & liberorum, accomodari debet Euripideum illud: Heu mihi. qui beu mihi? more hominum sane accidit.

[p. 360]

zulx voor ghoed ende 't ontberen voor quaad. Dits een verkeert oordeel uyt een vermetele waan. Zo langhe nu zulcke waan ende oordeel in henluyden blyft, zo langhe moeten zy die truericheyd ende zwaarmoedicheyd in deze teghenheyden onderworpen blyven.

14. Dit komt niet alleen om dat zy 'tghene in zich zelf niet ghoed en is ende dat zynen bezitter niet (zo alle dueghde immer doet) noodlyck ghoed en maackt, vermetelyck voor ghoed oordeelen, maar oock mede overmidsaant. zyluyden zich onderwindenaant. te volbrenghen dinghen die in gheens menschen vermoghen en zyn ghestelt.

15. Wat mensche heeft macht om verghanckelycke ende vreemde dinghen onverghanckelyck of eyghen te maken? Onmoghelyck ist alle menschen huer lichaam altyd voor zieckte of dood te beschermen. Zo mede ist onmoghelyck dat iemand zich magh verzekeren al zyn leven duer zyn gheld te behouden. Dit verkiezen, dit begheren ende dit bestaanaant. alle onwyze luyden. Alst henluyden dan mist, zo en mist die droeve zwaarmoedicheyd niet huer zotheyd te pynighen.

16. Want zy willen boven macht. Dit werdt niet, ende dit bezwaart met verdriet. Zy beloven vermetelyck zich zelven het verkryghen ende stadigh behouden der voors. uyterlycke dinghen. Deze verkryghtmen dickwil niet, ende noch al verkreghen zynde houtmense niet altyd.

17. Dan klaaghtmer over God, over 't Avontuyr ende over andere menschen. Waarom en klaghen zy niet over haar eyghen dwaasheyd? Wie hevet henluyden altyd te behouden belooft? Of wie hevet henluyden tot eyghendom ghegheven? Niemand, tis al vreemd ende gheleent ghoed.

18.^{§18; 19} Zoude oock iemand het avontuyr beschuldighen, zo hy dwaaslyck met een kreeft te vergheefs jaaghde om een haze te vanghen? Of zo hy met een ploeghe gheen voghel en konde schieten? Zy zyn dan zelf van zotheyd te beschuldighen die zottelyck onmoghelycke dinghen bestaanaant., poghende zonder duegdlyck worden de ware rust des ghemoeds te verwerven.

19. Hier af is oorzake die blinde eyghen-liefde. Want alle dwaas acht zich zelf beter ende mitsdien alle voorspoet waardigher te wezen

§18; 19 Hier af ... liefde vgl. Plut. De an. tranq., Mor., I 413: Etenim non is infortunatus est, qui iaculari aratro, aut boue leporem venari voluit: ... stulticia & peruersitas eum ad tentanda impossibilia adigunt. In culpa est sui amor.

[p. 361]

dan allen anderen. Daar by waant elck der zelver dat het vetter is (zomen zeyt) in ander luyder dan in zyn eyghen schotel.

20. Is iemand een welvarende ambachts man, die truert om dat hy gheen ryck koopman en is; deze om dat hy gheen Burghermeester en is; die om dat hy gheen Raadsheer, President, ja Grave, Hertogh, Koning noch Keyzer en is. Zo is zelden yemand vernoeghtaant. in zynen state.

21. Dit maackt dan noodtlyck een truerighe onghelyckmoedicheyd. Maar wie heeft henluyden d'alderbeste voorspoet belooft? Noch hopet elck dwaaslyck. Zo gheschiet henluyden dan altyd minder lief dan zy ghehoopt, ende meerder leedt dan zy ghevreest hadden. Wat anders magh daar uyt voortkomen dan onghenoeghlycke zwaarmoedicheyd?

22.²² Wanneer iemands ooghen zyn vermoeyt, hy ververscht ende rust die doort anschouwen vande ghenoeghlycke groene verwe. Anders doen deze dwazen. Die truerigh wezende en zien niet opte ghenoeghlycke ghoede, maar op die truerighe quade dinghen die henluyden zyn wedervaren. Zo maken zy vande voorleden droefheyd een teghenwoordighe. Zoude dat dienen om zwaarmoedicheyd te verdryven? Het dient om de wechghaande te doen blyven.

23. Om anderen met huer leedt niet te bezwaren zyn vele zo beleeft, dat zy byden luyden niet en spreken dan van vrolicke dinghen, maar om huer eyghen leedt immers niet te verlichten, dencken deze zotten by hen zelf niet dan van droevighe zaken, schynende een lust te scheppen uyt truericheyd. Zo verkoopen die ghierigheaant. wynkoopers ander luyden d'alder beste wynen, die zy zelfs niet en proeven, maar drincken d'aldersnoodste.

24. Aldus doet het blindt verkiezen de ghelyckmoedicheyd verliezen, het zot begheren de zoete rust ontberen ende is een quade conscientie des ghemoeds pestilentie. Want meest elx zotheyd verkiest vermetelyck dinghen die hem schadelyck zyn. Zo begheert oock des volx

22 Wanneer iemands ... teghenwoordighe vgl. Plut. de an. tranq., Mor., I p. 411sq.: Sed nos, qui oculos nimio splendore offensos ad florida & viridia auertentes reficimus, iidem cogitationem rebus dolorem afferentibus intendimus, eamque recensioni molestiarum immorari cogimus... Quid enim mala tua, mi homo, nimis subtili visu perspiciens, semper conspicua facis ac renouas? bonis autem praesentibus animum non adhibes?

[p. 362]

onverstant 'tghene welx verkryginghe onzeker, ende welx behouden buyten haar machte is.

25. Hier by komt dan noch het onrechtvaardigh begheren van ander luyder ende het mesbruyck van eyghen ghoeden. Dit maackt een quaad gheweten. Wat magh hier doch anders uyt volghen dan een venynlyck onghenoeghen met een pynlyck wroeghen?

26.²⁶ Want een quade conscientie is een wreede pynbanck, een stadigh ghequel ende een smertigh etter des ghemoeds. Andere vierscharen maghmen door valsche ghetuyghen benevelen, maar deze zekere duyzent-tuych magh niemand bedrieghen. Gheen schuldighe magh hem zelf in de vierschaar der conscientien vry oordeelen, noch gheen zondaar en magh de schuldighe droefheyd ontvlieden. Zo is dan het zot begheren ende het onrecht leven nootlycke oorzake vande zwaarmoedicheyd.

26 vierschaar der conscientien zie hiervóór, II. 6. 21 (blz. 136).