Zedekunst dat is wellevenskunste

Vyfde hoofdstuck
Vande ghelyckmoedicheyd

1. Wt het verhaal hier voor ghedaan vande grootmoedicheyd met haar teghendeel, heeftmen moghen zien hoe voorderlyckaant. d'een ende hoe hinderlyck d'ander is tot de konste van wel-leven. Nu willen wy hier bezien wat gherederaant. trap om daar toe op te styghen oock is die rustighe lesse des ghelyckmoedicheyds.

2. Deze is een starckheyd des ghemoeds, desselfs gherustheyd in alle stillicheyd bewarende. Men maghse oock noemen een welgheoeffende krachte die bescheydelyckaant. de hertstochten beheert met bezatichdeaant. gherustheyd.

3.^§3 Zy heeft hare werckinghe meest inden toevallende dinghen, welcker worden of niet worden, oock gheduyren of verghaan, in 'smenschen vermoghen niet en staan. Zodanighe zyn het verkryghen ende behouden van welluste des lyfs, van ryckdommen, eere ende machte, met meer desghelycke ghemene afgoden des volx.

4. Gheen mensche en heeft in zyn vermoghen om met een ghezonde nature gheboren te worden of om altyd ghezond te blyven; werdt hy dan zyns ondanx koortzich of ghichtigh, wat wellust magh zulck pynlyck lichaam ghenieten? 'tGheld magh ons een machtigher ontweldighen, een bedriegher ontghuychelenaant., of een dief ontstelen. Zo magh mede d'eere ofte moghentheyd ons benomen werden vanden

§3 Vgl. Epictetus, Enchiridion c. I: Res quaedam in potestate nostra sunt, quaedam non sunt. In nostra potestate est opinio, appetitio, desiderium, aversatio... Nostri arbitrii non sunt corpus, pecunia, gloria, imperia. - Bij Epictetus (c. III) vond Coornhert ook de indeeling van de goederen in eigen en vreemde (zie hierna, §29).

[p. 349]

ghenen dieze ons heeft ghegheven, dat is vant volck of van eenigh machtigh Prince, ick zwygheaant. noch van Gode zelfs, die alleen die eenighe rechte Heere is of eyghenaar van alle dinghen, waar af wy maar bedel-bruyckersaant. en zyn voor een tyd, zo langhe dat d'eyghenaar belieft.

5.⁵ Dit alles verstaat een verstandigh mensche te recht. Daarom hy zich in alle teghenheyden meer schicktaant. om die pryslyck te verdraghen dan zich daar over onwyslyck te beklaghen. Hy lydt dat hy niet en magh keeren, zonder met een vergheefsche onwil zulck lyden te vermeeren.

6. Elck verstaat immers wel dat een werckman meester is over zyn werck om daar met na zynen wille te handelen; zo verstaat oock elck die maar wil, dat hy is een schepsel vande Almoghende schepper.

7. Wie magh dan zyn ondanx verholen blyven dat God de schepper recht heeft om met alle zyne schepselen na zyn ghelieven te handelen? In zynen rycke zyn wy gheboren, Gode betaamt het ghebieden, ons het ghehoorzamen. Dit willigh ghehoorzamen is de hooghste vryheyd.

8. Die dan niet moetwilligh dwaas blyven wil, kan licht verstaan dat God recht heeft om met hem te handelen na zynen Godlycken wille, ende daar by noch dat zyne zwacke menschelycke wille niet altoosaant. en vermagh om te beletten het gheschieden vande Almoghende wille des Scheppers.

9. Wie zulx weet inder waarheyd, die matight zyn wille na macht. Magh hy niet zo hy wel zoude willen, zo wil hy niet anders dan hy en magh. Al te vermoghen datmen wil is by niemand dan by God zelf, maar niet te willen datmen niet en magh is in alder verstandigher macht.

10. Nu en maghmen gheen verstoringhe of onrust des ghemoeds vinden die niet gheboren en werdt uyt des menschen anders willen dan hem gheschiet. Dit anders willen en is in den ghelyckmoedighen mensche niet. Zo en heeft hy daarom oock gheen verstoornis, onrust noch verdriet.

11. Ick zegghe noch meer. Die vroede mensche en magh niet anders

5 Daarom ... te vermeeren vgl. Sen. ep. 107. 9 quaecumque fiunt, debuisse fieri putet (animus noster), nec velit obiurgare naturam. Optimum est pati, quod emendare non possis.

[p. 350]

verkiezen, dats min dan anders willen, in zodanighe voors. dinghen, dan hem opkomen.

12. Want hy inder waarheyd verstaat dat hy den uytghang zodanigher dinghen niet en verstaat, ick meyn der dinghen die buyten zyn vermoghen zyn ghestelt. Ghemercktaant. hy dickmaal in zich zelf heeft ondervonden voor hem schadelyck te wezen tgheen hy als 't alder beste te voren hadde ghewenscht.

13.¹³ Hoe menigh mensche zien wy doort verkryghen vande begheerde ryckdom, wellust, eere ende moghentheyd in d'uyterste verderfnisse vervallen te wezen? Daar teghen zietmen noch daghelyx (oock zynder alle tydboeckenaant. vol af) dat armoede, ellende, verachtinghe ende nederheyd velen menschen ghevoordertaant. hebben tot huer hooghste zalicheyd.

14.¹⁴ Die dit anmerckt, verstaat ende weet, ist hem oock moghelyck het een oft ander der voors. dinghen vrywilligh te verkiezen? Voorwaar neen, want waar gheen onderscheydt is, daar en magh gheen kuereaant. wezen van dit uyt dat. Wie daar weet dat hy dit uyt dat niet en kent, die en heeft gheen onderscheyd van dit uyt dat; die en magh dan niet verkiezen. Waar gheen verkiezen en is, daar gheldet al even ghelyck watter gheschiet. Waart al ghelyck gheldt, daar en is vrueghde noch droefheyd int niet gheschieden of int gheschieden vande voors. dinghen buyten 'smenschen machte ghestelt zynde. Waar inne de mensche blyde noch droeve en werdt, daar inne is hy oock ghelyckmoedigh ende in rustigher stilheyd.

15. Zo is dan de vroede mensche in ryckdom ende armoede, in wellust of verdriet, in verachtinghe of eere, ende in hoogheyd of nederheyd altyd ghelyckmoedigh, recht als een kompas altyd vlack dryft, weder het schip effen zeylt of zeere helt over d'een of dander zyde.

16. Overvalt hem een vlieghende storm des teghenheyds in bloedt of in have, zo dat hem de ghezondheyd of ryckdom werdt benomen, hy weet dat hem benomen werdt, niet dat zyn eyghendom was, maar dat

13 tydboecken in W.W. II 59^d spreekt Coornhert van ‘d'experientie ende desselfs oprechte spieghelen, ick meyn de Historien of tijdt-boecken’. Misschien is het woord ontleend aan S. Francks Chronica, Zeitbuch unnd Geschichtbibell.

14 Waar gheen verkiezen... gheschiet. De spreuk op Coornherts notarismerk luidt: Ghelycheijt bevredicht. Zie W. van Hooff-Gualthérie van Weezel: Coornherts notarismerk in Het Boek XVI (1927), blz. 121 vlg.

[p. 351]

den Leenheer toe behoort ende hy te leen bezat. Hy bezat het als een schipper zyn vracht, om dat den eyghenaar weder te leveren.

17.¹⁷ Zo magh hy niet wanen (veel min weten) dat hem yet onghelyx gheschiet; wat reden heeft hy dan om klaghen? Immers hoe magh hy klaghen? Die 'tgaf, die nemet weder.

18.¹⁸ Dits de rechte greep alder dinghen, die hebben alle een rechter ende lincker handvatsel. De rechter is den eyghenaar zyn gheleende ghoed, als hyt weder eyscht, danckelyck op te offeren ende dit met vrueghden. Met vrueghden, zegghe ick, om dat elck int ghevoelen dat hyt danckelyck kan opofferen, zich nootlyck moet vervrueghden doort bevinden van zo groten ghave Godes in zich.

19.^§19 Maar het lincker handvatsel is het gheleende ghoed onrechtvaardelyck te willen eyghenen, zulx zich zyns ondanx ende wederstrevende te laten benemen, ende in plaatse van den Leenheere te dancken, hem te wandancken met klaghen, trueren ende jancken, rechtaant. of ons wat onghelyx gheschiede.

20. Dit en doet de ghelyckmoedighe mensche niet. Die maackt door zyn conste dat zulcke teghenheyd hem voordertaant. ter dueghden. Door wat middel? Door een recht verstant.

21.²¹ Hy weet dat het meerder reden is dat hy, schepsel, den schepper dan dat de schepper 'tschepsel zoude volghen, ende dat de Heere over zyn eyghen dan dat de knecht over zyns Heren ghoederen heerschappe. Zo dienet hem oock alles ten besten, want hy schicket alles ten besten. Dits wysheyds konst, die leert met het byken oock zoete honich zuyghen uyten stekelycken ende onsmakelycken distele.

22.²² Want die in voorspoet leert Gode volghen, die verstaat in teghenspoet eerst recht of hy gheleert heeft dan niet. Als hy zit in overvloet

17 die 't gaf die nemet weder vgl. Job 1:21.

18 Die hebben ... handvatsel vgl. Epictetus, Enchiridion c. LXV: Unaquaeque res duas habet ansas: unam tolerabilem, alteram intolerabilem.

§19 Zie Coornherts brief na den dood van zijn vrouw aan Spiegel geschreven (W.W. III 94^b).

21 het byken ... distele vgl. Plut., De an. tranq., Mor., I p. 410: Ab altera parte homines cordati, sicut apibus mei praebet thymus, acerrima & aridissima herba, ita e rebus aduersissimis saepenumero conueniens aliquid & commodum decerpunt.

22 met een los herte vgl. 1 Cor. 7:29-31 en W.W. II 387^a; III 378^a. Zie ook hiervóór, noot bij I. 7. 9 (blz. 36).

[p. 352]

der veranderlycke dinghen, zo en betrout hyse niet, maar als zy hem werden benomen, dan weet hy of hyse oock met een los herte heeft bezeten.

23. Want wy ghemeenlyck, als zy noch voorhanden zyn, wanen dat wyse niet en beminnen, maar als zy wech zyn, dan vinden wy eerst wie wy zyn. Dat alleen hadden wy zonder liefde of anhang des herten, dat wy zonder onze quetseaant. of trueren konnen verliezen.

24. Verliest hy aardsche ryckdom, hy leert wat winnen; is dat niet loflycker dan niet te winnen ende veel te verteren? Zo werdt hy uyt een schadelycke wespe een nut byken.

25. Verliest hy zyn lyfs, hy wint zynder zielen ghezondheyd, te weten die rustighe ghelyckmoedicheyd. Ist dan niet beter dat het beste, te weten d'edel ziele, ghezond zy in een kranck lichaam dan dat het snode lichaam een ghezond gasthuys zy voor een ziecke ende onrustighe ziele?

26. Valt hy in verachtinghe des volx, hy leert die verachtelycke verachtinghe der verachters verachten ende werdt daar door voor den eerwaardighen Gode zelf ende voor alle eerlycke luyden te recht eerwaardigh.

27. Wordt hy dan oock verstooten uyten stoel der moghentheyden, ick meyn uyte regeringhe der godlozen (ghoede regenten verstoten gheen ghoeden), zo stootmen hem uyt verderflycke ghevaarlyckheyd, ende hy leert zyn eyghen hertstochten wel bestieren, voor welcke heerschappie alle Koningrycken moeten wycken.

28. Wat schade of oorzake van trueren vintmen in deze veranderinghen? Immers, wat bate is by deze schade in nutticheyd te ghelycken? Zo verwisselt de ghelyckmoedighe mensche argher om beter, vreemde om eyghen ghoeden.

29.²⁹²⁹ Argher ghoeden zyn des lichaams dan der zielen ghoeden, ende vreemde ghoeden zynt die iemand, maar eyghen ghoeden zynt die niemand teghen zynen wille benomen moghen worden.

29 maar eyghen ... worden vgl. Boeth. Phil. cons. II 2 p. 23: Audacter adfirmem, si tua forent, quae amissa conquereris, nullo modo perdidisses.

29 vreemde ghoeden, eyghen ghoeden zie noot hiervóór, bij §3.

[p. 353]

30.³⁰ Zodanighe ghoeden zyn lustigh voor huer bezitters ende veyligh teghen alle roovers. Dit waren de ghoeden die Stilpo met zich droegh uyte gheplonderde stadt, die hem niemand hadde moghen benemen, als hy zeyde: alle 'tmyne draghe ick met my.

31. Dat was een wys man. Dat is oock wysheyds werck, te weten vreemde van eyghen ghoeden te onderscheyden. Tis daar by oock rechtvaardicheyds eyghendomaant., elck 'tzyne te gheven. Die dit doet en eyghent zich niemand anders ghoed.

32. Van deze vruchtbare ghelyckmoedicheyd is dan die wyze rechtvaardicheyd de rechte wortele. Wysheyd ist datmen weet wat ende waarmen is, maar rechtvaardicheyd ist datmen zich schicke na zynen state ende den groten Here ghehoorzaamheyd opoffere. Wat is nu de mensche? Een veranderlyck schepsele. Waar is de mensche? In ende onder verscheydene ende veranderlycke schepselen, daar gheen ding bestendigh blyft in zynen state. Wat doet hier de mensche? Hy volght als een schepsel zyn Schepper zo ende waar die dat ghebiedt ende wil.

33.^§33 Zo vintmen oock groote verscheydenheyd ende veranderinghe inde Muzyke. Daar en zingtmen niet altyd een zelve duentghen, ende daar hoortmen grove, middelbare ende smale stemmen. Maghmens oock een ghoed muzyker noemen die zich verstoort int hooren van hoghe ende nedere stemmen? Neen, maar uyt deze onghelyckheyd ende veranderinghe weet zyn konste een welluydende overeenstemminghe ende ghelyckheyd tot verlustighinghe der toehoorders te maken.

34. Alzo mede en verstoort zich een ghelyckmoedigh mensche oock gheenssins in die verhoghinghe ofte vernederinghe zynre tydlycke dinghen. Want zyn verstandicheyd weet die nederdruckende teghenheyden met die verhevende voorspoedicheyden zo wyselyck onderlinghen te matighen, dat hem 'tzelve niet en bedroeft ende anderen, zulx in hem pryzende, verlustight.

35. Hy kan 't een teghen 't ander matighen met vergheldinghe vande

30 Dit waren ... met my zie V. 3. 8. In de W.W. is de naam Stilpom (sic) vervangen door Bias.

§33 Vgl. Plut., De an. tranq., Mor., I p. 415: Sed quemadmodum in musica soni sunt & graues & acuti, ... musicus autem ... est non qui alterum genus moleste fert atque fugit, sed qui omnia vsurpare & permiscere arte sua potest.

[p. 354]

teghenheyd die hem opkomt, teghen die voorspoet die hy heeft ghenoten. Laat ons dit uyt vele dinghen alleen in een of twee stucken voor ooghen beelden.

36. Iemand heeft alle zyn haaf verloren, maar zyn ghezondheyd behouden. Verstaat hy dat ghezondheyd beter is dan alle 'tgheld der wereld, daarom men gheen ghezondheyd en magh koopen, zal hy oock niet moeten verstaan dat hy noch 'tbeste ghoed van beyden heeft behouden? Zoude hy zyn arme ghezondheyd wel om eens ghichtighen Konings ryckdommen willen verwisselen? Men weet neen.

37. Een ander zy naden lichame kranck, maar ghezond, dats dueghdlyck nader zielen. Noch en zal hy niet moghen voor zulcke zyne kranckheyd wenschen te hebben de stercke ghezondheyd van eenigh quaaddoender. Hebben deze beyde niet vele meer oorzake om Gode vrolyck te bedancken vande lyflycke ende des ghemoeds ghezondheyd, dan om truerigh te klaghen over d'armoede of des lichaams zieckte?

38. Wat schaat het ontberen vant snoodste, alsmen het beste heeft? 'tLichaam is snooder dan de ziel, ghelyck 'tkleed dan 'tlichaam. Zo schadet de schuer inde hoosaant. minder dan een wond int been. Hier ist gheluckighe ongheluck: beter 'tbeen dan den hals ghebroken, beter de hoos dan 'tbeen gheschuert. Zo mede beter 'tgheld dan de ghezonde leden, ende beter de ghezondheyd des lyfs dan d'oprechticheydaant. des ghemoeds verloren. Hy en lyd noch de meeste schade niet, die 't minste ghoed verliezende 'tmeeste behout.

39. Zo kan de ghelyckmoedighe mensch wyselyck in allen zaken handelen. Hy weeght het ontfanghen ghoed jeghen 'tquade ende bevint zich noch altyd vele meer ghoeds dan quaads ontfanghen te hebben. Daarom hy zich vernoeghtaant. ende ghelyckelyck voeght in allen.

40.⁴⁰ Hier by komt noch dat hy zich in allen dinghen 'tquaadste voorbeeld ende zyn ghemoedt met gheduld daar teghen wapent. Want hy verstaat dat alle teghenheyden die een eenigh mensche zyn opghe-

40 Want hy verstaat ... overvallen vgl. Sen. de tranq. an. XI 10: Scito ergo omnem condicionem versabilem esse et quicquid in ullum incurrit, posse in te quoque incurrere. Zo quetst het voorzien ongheluck minste vgl. Sen. ep. 107. 4: Nemo non fortius ad id, cui se diu composuerat, accessit et duris quoque, si praemeditata erant, obstitit. At contra imparatus etiam levissima expavit. Id agendum est, ne quid nobis inopinatum sit.

[p. 355]

komen hem oock, als mede een mensche wezende, moghen overvallen. Zo quetst het voorzien ongheluck minste.

41. Immers, het quaad valt altyd minder dan hy zich hadde voorghebeeldet ende hy nu al te lyden ghetroost was. Dien dan minder quaad dan hy ghewaant hadde opkomt, die heeft ghewin boven zyn meyninghe. Dat gheeft gheen oorzake van ontrustinghe of verstoornisse des ghemoeds.

42.⁴² Zulck voorzichtighaant. mensch magh wel zegghen totte teghenspoet: komt vry an, ick heb u al van verde ghezien, u komste voorkomen ende u toepaden tot my beheynt, niet met doornen, maar met wysheyds leeringhen. Ick weet dat ghy my het myne niet en moeght benemen, ende en wil dat u toekomt uwes ondanx niet houden. Neemt dat dyn is ende laat my dat myn is.

43. Wildy myn ghezondheyd, myn wyf, kinderen of ryckdommen, dat wil ick niet beletten; zo moeght ghy oock niet beletten dat icx tot nu toe hebbe ghenoten. Des heb ick Gode, diet my verleent heeft, te bedancken, maar het wedernemen niemanden te wandancken. Ick hebt ghehad als vreemt ghoed, bereyd om te derven alst d'eyghenaar believen zoude. Doet u best, myn wapen is gheduld. Verzoecketaant., indien ghy an my wilt verzoecken, of een gheduldigh ghemoed niet en is een verwinster van alle teghenspoet.

44.⁴⁴ In rechtvaardicheyd heb ick die ghezondheyd, wyf, kind ende ryckdom bezeten, dat is als gheleende ghoederen. Dus heb ick deshalven een onschuldigh gheweten. Dat versaaght noch en ontrust niet, of schoon de Hemel in viel. Dits my een stalen muyr teghen alle teghenheyd. Hort ende stoot ghy daar teghen, ghy zult u zelf, niet my krenckenaant., maar my door anvechtinghe ende oeffeninghe zo langher zo meer teghen u verharden ende verstercken.

45. Behalven alle zulx, zo ziet de verstandighe mensche altyd op zyn ellendigher, maar niet op zyn gheluckigher. Ziet hy een zinneloos of een arm of blind of leemtighaant. mensche, zal hy, wetende dat hy zyn

42 Zulck voorzichtigh mensch ... leeringhen vgl. Plut., De an. tranq., Mor., I p. 416^v: Certe qui dixit, Anteverti te o fortuna, omnesque tibi ad me aditus obstruxi: non is vectibus, clavibus aut muris fidens hoc dixit, sed doctrina et rationibus.

44 of schoon de Hemel in viel zie hierna, noot bij V. 9. 15 (blz. 382); anvechtinghe ende oeffeninghe ‘ende’ ontbreekt in de uitg. van 1586.

[p. 356]

verstand, noodurft, ghezicht ende ghezonde leden noch heeft, zich zelf daar teghen niet moeten gheluckigh, ja zaligh te zyn weten? Nu en ist niet moghelyck dat de ghene die zich zaligh weet te zyn, een truerigh of verstoort ghemoed magh hebben. Zo blyft zulck een altyd ghelyckmoedigh in stiller gherustheyd.

46. Want hy vint altyd lichtelyck iemand armer (laat ons by 't een 't ander verstaan) dan hy zelve is, zo dat zyn armoede by des anders noch een ryckdom magh schynen te wezen. Neemt dat iemand tien duyzent ghulden ter zee, by brand of anders schade hebbe gheleden ende maar twee of drie duyzent ghulden behouden, moetmen niet bekennen dat deze mans schade ende armoede een wenschelyck ghewin ende ryckdom voor een mensch, gheen hondert ghulden ryck zynde, zoude wezen?

47.^§47 Tot alle zulcke anmerckinghen went de verstandighe mensche zynen ghemoede ende maackt door ghewoonte zyn herte bereyt om alle toevallende zwaricheyden lichtelyck ende behendelyck te dragen, zo dat hy nemmermeer en zeyt: ick hads niet ghewaant.

48.^§48 Men zal my lichtelyck toelaten dat een wys mensche in zyne zaken zo verstandelyck handelt als een ghemeen batementspeelderaant.. Dees wetende dat niet hem, maar zyn factooraant. toekomt het spel te bestieren, laat zich van een Koning veranderen in een bedelaar ende dit zonder alle trueren, zo dat hy zo ghenoechlyck na een bedelaar speelt, als hy eerst een Koning speelde.

49. Zo doet oock de verstandighe mensche. Die, van Gode voorzien zynde met ryckdommen tot een Rentmeester, leeft na noodurft, deelt met overvloet ende besteedt zyns heeren ghoed op wissel anden rechten behoeftighen. Ist nu dat die groote factoor, God, zyn ryck-

§47 Vgl. Cic. de off. I 81: illud ... ingenii magni est, praecipere cogitatione futura et aliquanto ante constituere quid accidere possit in utramque partem et quid agendum sit, cum quid evenerit, nec committere ut aliqando dicendum sit: non putaram. - In Coornherts vertaling van de off. staat i.m.: Scande ist om seggen, k'en hads niet ghewaent (Vanden Officien 1561, blz. 31).

§48 Vgl. Epictetus, Enchiridion c. XXIII: Actorem esse fabulae talis, qualis magistro probata fuerit te memento: si brevis, brevis; si longa, longae. Si mendicum agere te voluerit, fac eam quoque personam ingeniose repraesentes. Ita si claudum, si principem, si plebeium. Hoc enim tuum est, datam personam bene effingere; eam autem eligere, alterius. - God als de ‘groote factoor’ ook in De Koopman, W.W. II 385^b. Zie ook Jac. Acontius, Stratagemata Satanae, ed. Koehler, München 1927, pp. 46, 47.

[p. 357]

domme dezen zynen Rentmeester weder beneemt ende hem met wyf ende kinderen in armoede doet vallen, hy doet zyn best om eerlyck ghewin; maar dan noch te kort komende en schaamt hy zich zynder onschuldigher armoeden niet, maar draaght zich zo redelyck ende ghelyckmoedelyck in zyn armoede als voor in zyn ryckdommen, ende is dan zo rechtschapen bedelaar als hy eerst een bescheydenaant. ghever was.

50. Want die ware ruste des ghemoeds niet buyten, maar binnen den mensche is gheleghen; zy is oock alleen byden rechtvaardighen, die zich eens anders ghoed niet toe en eyghenen, die daar warachtelyck weten dat zy alles van Gode ontfanghen hebben ende die daarom oock alles hueren rechten heere, alst die weder eyscht, vrolyck konnen wedergheven.

51. Die alzo zyn have ende alles inden heere met losser herten bezit, kant oock alles met lossen ende onbekommerden ghemoede verliezen. Deze bezit ende ghebruycket alles recht. Zulck een bevint oock dat gheen haaf den hebber recht lustigh valt, dan die 'tverlies van dien zonder droefheyd kan voordencken.

52. Zo quelt hem gheen vreze, noch hem en keteltaant. oock gheen hope der aardsche dinghen. Heeft hy gheen ryckdom, hy en begheertse niet; valtse hem toe, hy en betroutse niet; verlaten hem die vlughtighe dinghen, zyns ghemoeds gherustheyd en verlaat hem niet.

53. Want hy weet dat hy niet en weet oft hebben dant derven der zelver hem best is. Dit maackt dat hem het bezitten of ontberen alleens is. Werdt oock iemand ontrust in dinghen die hy niet en weet of hem ghoed zyn dan quaad? Immers gheenssins daar inne dat hem gheschiede 'tghene hem ghoed is.

54. Nu weet de verstandighe dat God zynre zorghe draaght, dat zo wel armoede als ryckdom, zieckte als ghezondheyd vanden Heere komen. Ende weet boven dien dat God hem altyd 'tgheen hem nutste is toeschicktaant.. Heeft hy, zo verstaat hy dat hem zulx te hebben, maar derft hy, hy verstaat hem dat derven ghoed te wezen. Zo verstaat hy dat alles dat hem opkomt hem ghoed is. Magh oock iemand droeven of trueren om dat hy hem 'tghene hem ghoed is weet te ghebueren?

55. Zo heeft dan de verstandighe mensche niet alleen een ghelycke moedt in allen toevallen, hy en ontbeert oock niet alleen het ghemeene trueren ende verstoren des herten, maar hy heeft daar by oock

[p. 358]

een stadighe vrueghde, daar gheen rouwe na en volght, ende een ware voorsmake hier inder tyd vande eeuwighe zalicheyd, int onophoudelyck ghenieten van een rustighe luste ende van een lustighe ruste.