Zedekunst dat is wellevenskunste

Vierde hoofdstuck
Van kleynmoedicheyd ende mestrouwen

1. De loflycke nutbaarheyd vande grootmoedicheyd ende vast betrouwen is voor ghezien. Nu willen wy zien hoe verachtlyck ende schadelyck de ghebreken zyn van kleynmoedicheyd ende mestrouwen.

2. Men vindt niet snoders dan een verworpen herte, welx kranckheydaant. noch voorspoet noch teghenspoet en kan draghen. Dit is kleynmoedicheyd. Deze styght vaardigh int hooghe alst haar wel ghaat ende wordt hooghvaardigh. Lichtelyck laat zy wederom den moedt vallen in een kleyne teghenheyd.

3.³ Zo verandert die kleynmoedighe mensche met alle veranderinghe van zaken, want hy hem onwyselycken hangt an veranderlycke dinghen ende is mitsdien als een weerhaan onghestadigh, nu blyde ende dan truerigh in een korte wyle.

4. Want zulck kleynmoedigh herte is onverstandigh ende derft mitsdien rechte kennisse ende onderscheyd der dinghen. Daar door verkiezet onwyslyck snode ende kleyne zaken voor de beste, ende vliedet vande heerlycke ende groote dinghen als van d'alderquaadste.

3 hy hem zoo in de W.W.; in de andere uitg.: zy haar.

[p. 344]

5. Zeker, wie 'tgheld groot acht, die en magh de dueghde niet groot achten; zo en magh oock gheen liefhebber van lyflycke wellusten lust hebben tot eerlycke arbeyd. Want niemands begheerten en strecken teffensaant. tot zulcke wederwertigheaant. zaken.

6. Ist iemand een lust in daarde na 'tghoud te wroeten of den buyck te dienen, dezen ist onmoghelyck ghenoechte te nemen in hemelsche zaken of in hanteringhe van dueghden.

7. Ghemercktaant. zyn onwyze oordeel verkeerdelyck de zelve voor streng ende lastigh anziet. Ende zonder noch int minste verzochtaant. te hebben wat hy int beleven vande dueghde vermagh, vliedet hy daar af, als oft hem onmoghelyck ware die dueghd te pleghen.

8.⁸ Hier toe doet zeer vele des volx onwyze waan. Die volght meest elck boven de waarheyd. Zo werdt by dezen kleynmoedighen, snoden menichte zeer zelden iet groots of heerlyx bestaanaant., vele minder ghedaan. Want wat iemand onmoghelyck houdt om doen en bestaat hy niet te doen. Zo is de lueye traagheyd een anklevelycke ghezellinne vande kleynmoedicheyd.

9. Die is tederaant. ende truert lichtelyck om gheringhe zaken. Want zy is (als schurft) zeer haastaant. gheraackt, overmidsaant. zy van een windeken een donderslagh maackt. Dit doet den kleynmoedighen altyd klaghen, elcken lastigh zyn ende gheen teghenheyd wil draghen.

10. Want zy beelden zich dwaaslyck 't alder wenschelyxte altyd voor. Dat en ghebuertaant. hem niet altyd. Dan dunckt henluyden huer minder gheluck dan zyt wel waanden, een groot ongheluck, hoewel 'tzelve dickmaal by anderen voor een groot gheluck gheacht zoude zyn. Vallet dan oock over de verkeerde zy, wat magh uyt zulcke onbewaande teghenspoet doch anders voortkomen dan een wyflyck klaghen ende kindtsch versaghen?

11. Ende nadien alle kleynmoedighe de dueghde kleyn, maar daar teghen die ryckdom, wellust of eere groot acht te wezen, zo werdt hy lichtelyck afgheschrickt vande dueghde niet alleen door vreze van in onghemack, pyn of dood te gheraken, maar oock mede uyt anxt van wat gheldes, lusts of jonste des volx te verliezen.

12. Zo laat hy zich weder vermidsaant. d'ydele begheerte dezer snode

8 de lueye traagheyd zie over de traagheid als een der zeven hoofdzonden Duyvels wet swaar, cap. XXIII (W.W. I 246^d vlg.).

[p. 345]

dinghen lichtelyck anlocken ende leeden ter zonden. Want het zwaarste (zomen zeyt) moet by elcken meest weghen; daar liever komt, magh lief ghaan wanderen.

13. Nu achten die kleynmoedighen die snoodste, te weten daardsche dinghen zwaarder ende edeler dan de wichtigheaant. ende edele dueghden. Wat moghen deze dan doch anders doen dan die ydele, maar best ghewaande dinghen te ankleven boven die ware, maar valsch gheachte ghoeden, zo langhe zy in zulcken verkeerden wane blyven?

14. Alle zulx komt voorneemlyck doort onverstant. Dat en kent der dinghen aard ende waarde niet. Daar by komt dan het vermetel oordeel. Dat verkiest het quaadste voort beste, zegghende het ghoede quaad ende 'tquade ghoed te wezen. Zo hanghen an malkanderen zo wel de ondueghden als de dueghden, elck int zyne.

15. Want ghelyck niemand te recht grootmoedigh en magh wezen in eenighe zaken waar af hy ontbeert een ghoed verstant ende recht oordeel, alzo moet noodlyck wederom elck kleynmoedigh wezen inden dinghen daar inne hy onverstandigh is ende hy een valsch oordeel af heeft.

16.^§16 Denckt hier iemand dat het anders is byden vertwyfelden luyden die oock stoutmoedelyck hem zelve 'tleven nemen ende mitsdien wat groots schynen te doene, die zal weten dat zulcke in zodanigh werck zelf boven alle anderen huer kleynmoedicheyd toonen. Want zy poghen daar door te ontvlieden haar teghenspoet, die zy wanen niet te moghen draghen. Wat is dit anders dan de kleynmoedicheyd zelve? Of ist gheen kleynmoedighe versaachtheyd het velt te ruymen ende zyn vyand te ontvluchten?

17. Dit doen deze. Het lyden dat door Godes schickingheaant. henluyden ten ghoeden werdt opgheleyt of dat haar eyghen zotheyd hen toebrengt, poghen deze blode ende zwacke herten te ontvlieden, maar dit noch te vergheefs, want hare zotheyd henluyden hier inne oock al mede zo jammerlyck bedrieght, dat zy daar door uyt het tydlyck kleynder in een eeuwigh grooter lyden haasten.

18. By 'tvoors. onverstant verzelt zich altyd het mestrouwen. Want men betrout den onbekenden niet. Gheen onverstandighe en kent

§16 Vgl. V. 1. 16 (blz. 318).

[p. 346]

God, wiens kennisse alleen ware verstandicheyd is. Zo en magh gheen onverstandigh mensche God betrouwen.

19. Nu ist onmoghelyck dat des menschen ghemoed zoude rusten zonder erghens op te betrouwen, ghelyck gheens menschen lyf inde vrye lucht magh blyven zwevende zonder erghens op te stuenen. Zo wie dan niet en betrouwt op God, die moet noodlyck op eenigh schepsel betrouwen.

20. Dat zal zyn gheld, eenigh ander mensch, of de mensch zelf. Gheen dezer dinghen zyn bestendigh of ghedurigh, maar veranderlyck ende verghanckelyck, zo dat hy opt ys bouwet, dat licht door der zonnen hetten smeltet, die op eenigh schepsel bouwet.

21. Als zulx dan verandert of verghaat, zo ontvalt den mensche zyn stuensele. Daar valt dan oock de moedt inder aschen. Dit bevint elck daghelyx als hy zyn gheld verliest, als zyn ghewaande vriend hem in teghenspoet verlaat, ende als hem zyn konstaant. of middel om zich te gheneren ontghaat. Dan gheeftmen den moet ghantselyck verloren ende daar werdt die vertwyfelde kleynmoedicheyd gheboren.

22. Het mestrouwen Gods veroorzaackt vreze voor ghebreck ende traacheyd int ghevecht jeghen de zonden. Eens menschen kind doende zyn vaders wille betrouwt hem toe verzorghinghe zyns noodurfts. Als dan de bejaardeaant. menschen vrezen in armoede te vallen, indien zy rechtvaardicheyd hanterende doen de wille Godes, wat oorzake maghmen daar af anders bedencken dan het godlooze mestrouwen Godes?

23. Waar uyt komt dit mestrouwen? Uyt blinde onkunde vande Godlycke liefde ende ghetrouheyd tot zynen kinderen ende dienaren. Ist dan zo zwaarlyck om te verstaan dat God de schepper beter is dan de menschen, zyn schepselen wezende?

24. Hier behoort immers de redelyckheyd zo vele te vermoghen, dat zy den mensche zoude doen ghelooven dat God zynre kinderen ghetrouwer verzorgher is dan die menschen zyn van huer kinderen.

25. Wie dan iet onrechts doet om winst tot zynen onderhoudenisse, of wie kleynmoedigh wert doort ghelds verlies uyt vreze van ghebreck, en make zich zelf niet vroedt dat hy eenighe ware ende zalighmakende kennisse Godes heeft. Want waar deze is, daar is vast betrouwen ende gheenssins zulck mestrouwen Godes.

26. Komet dan oock dat deze mestrouwende kleynmoedighe werdt

[p. 347]

anghelockt van zyne lusten ter zonden, wat lust magh hy hebben om die zonde te wederstaan? Deze, zegghe ick, die Gode, Godes trouheyd, noch Godes machte niet en kent?

27. Laat hem schoon al kennen dat hy uyt zyn eyghen krachten het quade niet en magh wederstaan, kent hy daar by Gode niet zo ghoed, dat hy dat in hem wil ende magh vernielen, wat moedt of voornemen magh daar zyn om 'tquade te myden of te bestryden? Zo moet die onkunde Godes in zodanighe luyden veroorzaken een laauwe, lueye ende traghe kleynmoedicheyd totten wederstand der zonden.

28. Want zy en ghelooven niet dat God, dien zy niet en kennen, wil of macht heeft om huer by te staan ende 'tquade te overwinnen. Zy verstaan daar by oock dat zyt van zelf zo weynigh machts als wille hebben. Zo en maken zy oock niet eens een rechtschapen ende ernstigh opzet om 'tquade te wederstaan. Want waar dat, het quade zoude van huer vlieden.

29. Dit is voorwaar een onzalighe kleynmoedicheyd. Die werpt den menschen plataant. neder onder de zonde. Dan en komtmer niet door met vallen (zomen zeyt) ende opstaan. Neen, dit zyn willighe slaven ende ellendighe dienaren van huere zondelyke begheerlyckheyden. Daar onder blyven zy stadelyck plat neder legghen, zonder wil van op te staan, zwygheaant. 't opstaan zelf.

30. Het is onghetwyfelt heylzaam voor den mensche dat hy inder waarheyd zyn eyghen verstand ende krachten mestrout. Maar wat is weder verderflyckers dan den Alwyzen ende Almoghenden God te mestrouwen? Die zich zelf te recht mestrout heeft groote oorzake om God te betrouwen.

31. Dit ghedyet altyd elcken wel ende en magh niemanden berouwen. Maar wie magh Godes heylighe hulpe ghenieten zonder Gode te betrouwen? Die oock Gode niet en betrout moet noodlyck zich zelf of andere schepselen betrouwen of nerghens op betrouwen.

32. Wie d'ontrouwe ende onduyrighe schepselen, 'tzy zich zelf of anderen, betrout, die vint zich altyd bedroghen, ter nood verlaten, ende in troostelooze ellendicheyd. Dan zitmer jammerlyck tusschen twee stoelen inder asschen.

33. D'onbekende God mestroutmer, de bedrieghlyck bevonden schepselen mestroutmer, dat is noch God noch schepsel betroutmer. Daar is dan gheen betrouwen altoosaant., maar niet dan alle droefheyd ende

[p. 348]

kleynmoedicheyd. Hope vliet wegh ende wanhope ghenaackt. Deze, d'overhand ghekryghende, voert in duyterste ende eeuwighe bederfnisse.

34. Maar hier voor werden bevrydt alle die door een recht mestrouwen van zich zelf ende van allen schepselen, huer toevlucht nemen totten ghetrouwen ende ghoedertieren scheppere. Want deze leren alzo op zyn ghoedheyd hopen, op zyn waarheyd bouwen ende op zyn almoghentheyd betrouwen.