Zedekunst dat is wellevenskunste

Derde hoofdstuck
Vander dueghden deylinghe

1.^§§1-8 De Dueghde werdt ghedeylt by eenighe vande ouden in rechtvaardicheyd ende sterckheyd, by anderen in wysheyd, rechtvaardicheyd, sterckheyd ende maticheyd. Men vint andere die zeg-

§§1-8 Vgl. Valerius, o.c., p. 28sq.: Dividitur virtus ab aliis in duas partes, Iusticiam et Fortitudinem: ab aliis in quatuor, Prudentiam, Iusticiam, Fortitudinem et Temperantiam. Alii virtutem, ut totum ex partibus constare censent, quod actionibus diversis accommodatum, quasi diversas efficiat species, cum ex omnibus una virtus absoluta perficiatur: nec ulla sit ex quatuor illis virtutibus, quae reliquarum comitatu carere possit. Aristoteles in una prudentia virtutes omnes connexas ait. Foxius, o.c., p. 225: Zeno Stoicus, Menedemus, Aristo, ac Plutarchus in libro de Virtute morum ... negant... multas virtutes esse, sed unam duntaxat, quam in animo quasi affectionem quandam ponunt, quae prout varias actiones produxerit, diversa nomina accipiat. Quam etiam sententiam veram esse quodammodo, virtutum ipsarum connexio declarat: cum illae adeo inter se copulatae sint, ut una deficiente, tollantur simul omnes: et qui unam habeat, reliquas quoque habeat... (p. 228:) Nam cum earundem ipsarum, ut Platonici volunt, aliae perfectae sint, aliaeque imperfectae, quod illae videlicet in animo confirmatae sint, hae vero non item; certe virtutes omnes perfectae adeo inter se colliguntur, ut vel earum una sublata, reliquae tollantur omnes: contra, imperfectarum remanere aliquam nihil obstat, sublatis etiam aliis. Ut qui iustitiae habitum confirmatum animo iam habuerit, reliquas etiam virtutes simul habebit, quoniam omnes mutuo se consequuntur. Valerius, o.c., p. 29sq.: Est alia virtutum divisio, qua distribuuntur in politicas, purgatorias, purgati animi, et exemplares, quam prioris libri Capite octavo commentariorum in Somnium Scipionis copiose Macrobius explicat... Politicae vitam humanam regunt, et externam vitae societatem conservant. Purgatoriae labes animorum purgant, et ad victoriam contendunt. Purgati vero animi virtutes in eo, qui devictis iam vitiis in virtutum amore constanter acquiescit, collocantur ... Exemplares vulgo dicuntur, quae veluti Ideae sunt, (ut Graeci vocant) seu formae et species in mente divina, cum Deus rerum omnium bonarum sit exemplar... p. 29: nos accepta a veteribus distributione, virtutem dividemus in quatuor illas, quas modo posuimus, formas: quarum prima intelligentiam regit, reliquae voluntatem: quibus subiici potest, quicquid usquam virtutum reperiatur. Ac primum de Prudentia dicemus, in cuius etiam explicatione breviter oeconomicen et politicam perstringemus.

[p. 173]

ghen dat de dueghde bestaat als een gheheel in zyne deelen, zo dat het gheheel, ghevoeght zynde tot verscheyden werckingen, by na verscheyden ghedaanten voortbrengt, uyt alle de welcke maar een volmaackte dueghde voortkomt, zulx dat gheen uyt de vier dueghden den anderen magh ontberen.

2. Daar isser oock die alle d'andere dueghden zeyt begrepen te zyn inde wysheyd alleen. Oock zegghen eenighe datter maar een dueghde en is, die zy stellen in des ghemoeds gheneghenheydaant., ende die na hare verscheyden werckinghen verscheyden namen ontfangt, welck laatste ghevoelen daar op rust, dat alle dueghden zulx an malkanderen hanghen dat, die een ghebreeckt gheen, ende die een heeft alle duegden heeft.

3. Dit laatste zoude moghen waar zyn inde volmaackte dueghden,

[p. 174]

nu door een stadighe oeffening bevestight zynde inden ghemoede, maar niet inde onvolmaackte dueghden, die also noch niet en zyn bevestight.

4. Men deylt oock de dueghden in burgherlycke dueghden, in zuyverende dueghden, in dueghden eens ghezuyverden ghemoeds ende in voorbeeldelycke of exemplare dueghden.

5. De burgherlycke bestieren het menschelycke leven tot onderhouding vande uyterlycke ghemeenschappe des levens. Die zuyverende reynighen des ghemoeds smetten ende strecken zich tot d'overwinninghe. De dueghde der ghezuyverden ghemoeden heeft plaatse inden ghenen die, nu de zonden al verwonnen hebbende, stantvastelyck rust inde liefde ter dueghden.

6. Maar voorbeeldelycke dueghden werden ghenaamt die daar zyn als een exemplaar of voorbeeld of eerste ghedaante alder dueghden inden Godlycken ghemoede, als inden oorsprong van alle ghoedheyd zelve, daar alle dat ghoed ende dueghde is uyt vlietet inder menschen herten.

7.⁷ Doch nadien ick meer spitsvondicheyds dan oorbaarlickheyds voor den ghemeynen verstanden (voor den welcken ende niet voor den gheleerden ick deze dinghen schryve) gheleghen te zyn versta inde scherpzinnighe onderzoecking der voors. dinghen, hebbe ick voorghenomen te blyven byde ghewoonlycke deyling der vier Hoofddueghden, namentlyck wysheyd, rechtvaardicheyd, sterckheyd ende maticheyd, waar van d'eerste over de verstandighe kracht, maar d'andere drie over de begheerlycke ende afkeerlycke kracht, doch voorneemlyck over de wille 'tghebieden hebben.

8. Alzo zal ick eerst komen opte wysheyd, ende in desselfs verklaringhe opte eenzameaant., huyslycke ende burgherlycke wysheyd, na dat ick nu oock eerst wat zal gheroert hebben vande deylinghe der zonden.

7 ghewoonlycke deyling der vier Hoofddueghden Coornhert kende ze uit Cicero's de off., die hij in 1561 vertaald heeft; maar ook uit Petrus Lombardus, Libri IV sententiarum (l. III dist. XXXIII: De quatuor principalibus virtutibus). Zie W.W. I 30^c, 243^c, 451^c-d, II 424^b; Vande Egypsche vroeyvrouwen in Tweeling, Amst. 1582, bl. C II.