Van de vreemde sonde, schulde, straffe nasporinghe
(1630)–D.V. Coornhert–
Auteursrechtvrij
[Folio ccccxcj.r]
| |
Het Tvveede Boeck. | |
Dat eerste Capittel.
| |
[Folio ccccxcij.v]
| |
maer van't verderven spreeckt hier Godt. Voeghet wel datmen sulcke clare woorden met sulcken vreemden glose soo bestaet te benevelen? Godes clare tuyghnissen, ende niet der menschen duystere glosen moetmen ghelooven in soo hooghwichtige saken. Sonderlingen noch, daer sulcke gheboghen glosen oock snoerrecht strijden teghen u eyghen grontleer in dese sake selve, als hier.
8. Want vraeghtmen u luyden, of Adam sich self, die heele menschelijcke nature, ende alle sijne natuerlijcke afcomste verdorven heeft ghehadt, voor een deel alleenlijck, ten halven ende niet volcomelijck, of in't gheheel gantschelijck, ende volcomelijck: soo dat die menschelijcke natuere in alle Adams natuerlijcke afcomste in hare geschapen goetheyt ende rechtvaerdigheydt (soo spreeckt ghylieden) swack ende sieck, maer niet gantschelijck verdorven, ghestorven ende doot is: wat geldet, ghy sult antwoorden dat door Adam die goetheyt, rechtvaerdigheyt Ec. vande gantsche menschelijcke natuere, niet alleen gheswackt, sieck, of ten halven verdorven is gheweest, maer dat die soo gheheelijck ghestorven, doodt ende verdorven is, datter niet altoos vande goetheydt ende rechtvaerdigheyt voorschreven die ons yet ter eewigher saligheydt mach helpen of vorderen en is overgebleven inde gantsche menschelijcke natuere, dat is in alle Adams natuerlijcke afcomste
9. Seght my nu vrunden, is daer oock yet wat soodanigh goedts ofte rechtvaerdigheyt overghebleven inden ghenen die soo gantsch zijn verdorven, dat sy gantschelijck onbequaem zijn tot eenighen goede ende gheneyght tot allen quade? dit leerdy in uwe Catechismo opte achtste vraghe vanden menschen. Isser wat oprechts overghebleven, om meer verdorven ende verkeert te wordene inden menschen welcker nature (niet voor eenigh deelken, maer) gantschelijck verkeert is ende vermaledijt? dit leerdy in u Catechismus vande Doope fol.22. vers. oock in u triplijck pag 23.par.20. Isser oock wat goedts overghebleven, om noch meer door ons bedorven te moghen worden, inder menschen nature, die in heur hebben die erfsonde wesende een verdervinghe vande nature des geheelen menschen, soo dat alle des menschen deelen ende crachten jae de gantshe mensche is verdorven? dit leert u Petrus Martyr clas.2.loc.1.par.16. Maer hoe mach daer noch wat goedts overghebleven zijn om van ons verdorven te worden, ist dat wy altsamen door Adams sonde, ons aengheerft wesende, sulcx zijn verdorven, dat die gantsche menschelijcke nature, te weten die verstandigheydt, wille ende alle die menschelijcke crachten, soo verdorven zijn, dat daer alle quade gedachten, woorden ende wercken uyt voortcomen? Dit leert u Bullingher Dec.3.serm.x.fol.167. Seght noch mannen of die menschelijcke nature ooc noch, verarght ende meer verdorven mach worden, die in alle hare deelen verdorven is ende verkeert, jae die gantschelijck niet anders en is dan als een zaedt der sonden, ende den mensche soo gantsch quaedt heeft ghemaeckt, dat die geheele mensche niet anders en is dan die begheerlijckheydt selve, die niet anders en is dan die sonde self? dit leert u Calvijn Instit.ij.12.64.65. Can daer noch eenigh deelken goedt ledens om verarght te moghen worden gebleven zijn inde menschelijcke nature, in't oordeel der gheerne, die den Catholijcken bespottende, om dat sy metten menschen van die moorders half doot ghelaten zijnde, bestaen te betoonen dat inde menschelijcke nature noch eenighe overblijfselen zijn van't goede, plat daer tegen pooghen te bewijsen niet een spotlijcke allegorie, dat des menschen ghemoede soo gantschelijck van de gherechtigheyt Godes is vervreemt, dat het niet en can voornemen of bestaen dan dat godloos is, dat slim is, dat vuyl is, onreyn ende boos: dat het herte soo gheheelijcken met venijn vergiftight, dat het niet dan een verdorven stancke van sich en mach geven? sulcx dat soo somtijdts eenighe yet goets inden schijne vertoonen, dat nochtans het ghemoedt altijdt in een hypocritelijcke ende bedrieghlijcke slimheydt blijft bewimpelt, ende het ghemoedt met een inwendighe verkeertheyt blijft gebonden? Dit schrijft U Calvijn Instit.ij.94. Men mach oock lesen Petrum Martyren cals.3.loc.4.par.16.
10. Is nu waerachtigh dat alle menschen in Noë tijden so gantschelijck waren verdorven door Adam, als ghyluyden met die uwen leeren vanden gantsche menschelijcke nature. Hoe salmen eenigh gheloove moghen gheven dese uwe uytlegginghe opte voorseydt spreucke, houdende dat alle vleesch sijnen wegh opter aerden bedorven hadde datmen daer by moet verstaen dat alle menschen hen self noch verarght, of quader dan sy van aengheborener naturen waren, ghemaeckt hadden? wildy dan oock dese uwe beduydinghe voor oprecht ghelooft hebben, hoe salmen u Calvijn, u Bullingher, u Martyr, jae oock u eyghen Catechismo selve gheloof moghen gheven daer inne, dat die menschelijcke nature niet ghewondt, niet voor een deel quaedt, oock niet half doodt, maer gantschelijck verdorven, volmaecktelijck quaedt, ende gheheel doodt soude zijn alleen door Adams sonde? want ist een waerheydt, soo moet het ander onwaerheydt wesen. Soo dat sulck u luyder wederspreken van u luyder eyghen segghen, in desen gheensins met malcanderen en mach bestaen.
11. Wat baet hier nu die ghesochte glose stellende hier het verarghen, 'twelck de H. Schrift niet en seydt, in plaetse van't verderven, 'twelck sy immers seydt? wat vermoghen hier oock die soo gantsch onghelijcke ghelijckenissen vande verargheringhe eender maghen ende scheursele tot bewijs teghen soo vaste ende naeckte waerheydt? Een sticksiende mach gantsch blindt worden ende in sijn ghesichte ver | |
[Folio ccccxcij.r]
| |
arghen, een hardthoorighe mach gantsch doof worden ende in sijn gehoor verargen, een siecke mach sterven, ende een die in eenighe deelen quaet is mach gantsch quaet ende midtsdien arger worden, maer hoe ist mogelijck dat een gantsch blinde blinder, een gantsch doove doover, een doode dooder, (om soo te spreken) of een die gantsch quaet is quader of argher worden soude? daer siedy nu die quaetheyt ende openbare onghelijckheydt vande voorschreven uwe ghelijckenissen opte saken daer af wy handelen: ende die uyte gelijckenissen by my hier als recht ter saken dienende ghestelt niet om mijn voorstel in desen te bewijsen, maer om die ydelheydt der voorschreven uwer ghelijckenissen te betoonen.
12. Ga naar margenoot2Of leert u Calvinus niet dat wy altsamen blindt ende doof zijn van naturen? jae hy rondelijck, oock u Theodore de Besa. Dat wy niet int deel, maer gantschelijck verdorven ende quaedt zijn? met clare woorden. Dat wy niet sieck of ten halven doodt zijn, maer gheheelijck doodt zijn? wel uytdruckelijck. Lieve seght nu, hoe canmen een redelijck mensche doch vroedt maken dat yemandt die doof is noch doof worden, die blindt is blindt worden, die gantsch quaedt is quaedt of arger worden, ende dat een doode sterven of meerder doot worden soude moghen?
13. Uermach dat niemant, soo bekent dat sulcke uwe leere vande gheheele bederffenisse vande gantsche menschelijcke nature onrecht is: 'twelck bekennende sal dese uwe gantsche leere vande Ureemde sonde, oock vande Predestinatie, vande Eygenwille ende vande Iustificatie, soo ghy die leert, terstondt moeten vallen. Ende meught in allen ghevalle volghens dese uwe leere vande gantsche verdorvenheyt noch niet ontkennen, dat dese spreucke in questie oock in't minste deelken niet eenighsins mach strecken tot bewijsinghe van sulcke uwe vreemde sonde: maer dat sy daer teghen in allen stucken crachtelijck ende waerachtelijck sulcke uwe erfsonde ydel, onrecht ende onwaerachtigh doet blijcken.
14. Dit hadt ghyluyden wel vermerckt uyt mijn eerste schrijven teghen dese uwe erfsonde. Derhalven ghy selve desen spreucke wat minder crachts, dan voor, begondt toe te schrijven tot bewijs van dese uwe vreemde sonde. Uan welcke voorschreven spreucke ick nu come tot een ander, mede doorgaens by u ende den uwen (soo icx noch moet houden) misbruyckt, tot bewijs vande vreemde sonde, schulde ende straffe. | |
Dat tweede Capittel.
| |
[Folio ccccxciij.v]
| |
ken op Adams eenighe sonde.
6. Dit en ist noch al niet. Maer hy verhalet daer ander werven met ander woorden, segghende: onder den welcken wy oock alle voormaels onsen wandel hebben ghehadt met lusten onses vleeschs ende des vernufts. Met wat schijn van waerheyt machmen sulck haerluyder yeghen werck doch op Adams eenighe sonde duyden? daer op volght dan eerst die spreucke in questie: Ende wy waren van naturen kinderen des toorns gelijcks oock d'andere. Waer deur datte? deur Adams eenighe sonde henluyden aengheboren? wie mach doch dat uyt dese woorden Pauli verstaen? Het was door der Epheseren eyghen dadelijcke sonden by henluyden selve bedreven. Dit druckt d'Apostel met alle die clare ommestanden soo naecktelijcken ende duydelijcken uyt: dat het vreemdt is, dat geleerde mannen dit hebben moghen beduyden opte sonde by Adam in't Paradijs bedreven.
7. 'Tis waer dat hier staet dit woordeken nature. Maer wien ist verborghen der sonden nature te wesen dat sy toorn baert, ende den sondaer onderwerpt den toorn Godes? dien niet, die sulcks sien wel uytghedruckt te zijn in desen selven brief by d'Apostel met dese clare woorden:Ga naar margenoot4 Laet u niemandt met onnutte woorden verleyden, want om deser dinghen wille (veele sonden daer voor verhaelt hebbende) comt die toorn Godes over die onghehoorsame kinderen.
8. Wat bemoeye ick my int wederlegghen van s[o]o openbaren sake? Ghyluyden Predicanten selve, bekent selve in uwe halveGa naar margenoot5 antwoorde op mijn gheheele schrift, dat het woordt nature hier ghenomen mach werden voor die nature der werckkelijcke sonden, deur die welcke die toorn wordt ghewrocht: ende seght daer by noch, dat ghy die leere vande aengheboren verdorvenheyt met dese passagie alleen niet en soudet connen vast maken teghen die bestrijders der selver. Wat voordert dan tot het bewijs van dien, het invoeren van dese spreucke? oft ghevet gheen bedencken van gebrec van ontwijfelijcke tuyghnissen, daermen sulcke twijfelijcke ende onvaste tuyghenissen siet invoeren tot bewijs van dese uwe leere?
9. Maer ghy seght dat ghy daer inne metten vaderen overeen comt, die inde meyninghe van desen spreucke u ghelijck zijn.Ga naar margenoot6 Dats gheseydt, maer niet bewesen. Immers Basilius Magnus (een uyt d'ouden te noemen) en comt met u meyninghe in desen gheen sins overeen. Want die dese selve spreucke recht anders verstaedt dan ghy, ende seydt op dese spreucke met my overeen comende alsoo: maer een kint des toorns is die sich self des toorns waerdigh heeft ghemaeckt. Maer hem ende d'ander oudtste Uaderen ter zijden stellende, soo schijnet hier of ghy u tegen my nu bestondt te behelpen metter vaderen glosen, teghen die clare woorden der Heyliger Schrifturen selve: Soo soude men wel afwijcken van Gode totten menschen teghen Gode. Segt doch, comen die Catholijcken niet in vele stucken voort metter vaderen meyninghen daer met heure meyninghen overeen stemmen teghen uwe meyninghen? men weet wel jae. Geeft ghy daer inne henluyder met der vaderen meyninghe gheloove boven die clare woorden der Heyligher Schrifturen over u zijde wesende? men weet wel neen. Maer twijfelt men hier aen, men lese die vijfde sessie van mijn Synodo, ende die twijfele sal haest vervlieghen.
10. Ghyluyden bekent selve opentlijck inde voorschreven uwe halve antwoorde, myGa naar margenoot7 toegestaen te hebben datmen desen spreucke wel alsoo soude moghen verstaen, als ick die verstae. Wat machmen hier uyt nu doch anders verstaen, dan dat dese spreucke (oock naer u eyghen oordeel) by my te recht verstaen is gheweest opte werckelijcke sonde.
11. Ghyluyden bekent daer oock naeckteGa naar margenoot8lijck dat een spreucke niet dan eenen eyghenen sinne en can hebben. Is dit waerachtigh (alst waerlijck is) is dan oock mijn sinne daer op recht, soo ghy self met het gheene hier naest voorstaedt, niet bedecktelijck bekent. Wat sal hier uyte doch anders moghen volghen, dan dat u meyninghe als anders wesende dan die mijnen hier op onrecht, ende dat die mijne recht is?
12. Ten helpt u oock niet altoos dat ghyGa naar margenoot9 hier pooght te segghen dat die Epheseren kinderen des toorns waren, niet alleen na die werckelijcke sonden, maer oock na die sondighe qualiteydt die in henluyden was. Want die laetste en seydt Paulus daer niet, oock en seyt sulcks die Schrifture tot gheenen plaetsen. Neen, dit is alleen u luyder eyghen segghen, 'tis u voortstel, 'tis ons gheschille self. Wat mach hier sulck u eyghen, niet d'Apostels of der Schrifturen segghen, doch dan tot bewijsinghe van dese uwe opinie?
13. Niet met allen. Dus behoeft dit u segghen vande sondelijcke qualiteydt (die ghy acht henluyden van Adam aengheborente zijn gheweest) gheen minder bewijs dan al dese uwe opinie van de vreemde sonde selve. Dat ghy dit vermeught, en gheloove ick niet. Wat ick metter waerheyt vermoghen sal om het teghendeel te bewijsen, suldy hier achter mogen sien.
14. Soo veele schillet nu datmen met dese spreucke die aengheboren sondelijckheydt soude moghen vast maken ('twelck ghy selve bekent niet doenlijck te zijn) dat dese eenighe spreucke alleen ghenoeghsaem is, omme die opinie gantsch omme te stooten.
15. Want niemandt en mach door sijn eyghen werck worden, 'tgheen hy al van selfs is, voor sulck sijn werck door een ingeboren nature. Die nu al een sondaer is, mach't wel ontworden, maer niet wor | |
[Folio ccccxciij.r]
| |
den. Hy mach grooter sondaer, jae een Godloos worden: maer hoe mach de sondaer, dats 'tghene hy nu al is worden? laet die sieck is noch siecker, die vuyl is noch vuylder, ende die quaet is noch ergher, jae aldercranckste, aldervuylste oft alderquaetste moghe[n] worden. Machmen daeromme met waerheyt segghen dat een die nu al sieck is, sieck, die nu al vuyl is vuyl, of die nu al quaedt is, quaet can worden? dat is soo onmoghelijck als dat een die nu al een mensche gheboren is, een mensch soude worden. Soo ist mede onmoghelijck, dat die nu al een kint des toorns gheboren is, een kint des toorns door sijn navolghende wercken soude mogen worden.
16. Waren nu die Epheseren door Adams eenighe sonde te voren al kinderen des toorns, uyt aengheboren, nature, soo ghyluyden leert ende met dese spreucke qualijck pooght te bewijsen: hoe was't moghelijck dat syluyden kinderen des toorns souden zijn gheworden door henluyder eyghen werckelijcke sonden, daer inne sy self ghewandelt hadden? nu schrijft d'Apostel hier claerlijck ende onlochbaerlijck (ghy en ontkennet oock selve niet) dat die Epheseren kinderen des toorns waren gheworden door henluyder eyghen dadelijcke ghebreken ende sonden. So volght nu uyt desen spreucke selve het platte contrarie, van't gene ghyluyden in uwen Catechismo ende elwaerts, met desen spreucke meynt te bewijsen, te weten dat die Epheseren gheensins ende volghens dien oock gheen menschen altoos, kinderen des toorns uyter geboorten zijn door Adams eenighe sonde: maer dat wy (als oock die Epheseren) sulcks worden door onse eyghen dadelijcke of werckelijcke sonden.
17. Ten laetsten soo bekendy self in deseGa naar margenoot10 uwe halve antwoorde dat d'eerste sondaer Adam self met Gode is versoent geweest. Waer versoeninghe is, daer is de toorn wech ghenomen. In Adam self en was dan voorts niet meer die toorn Godes. Soo en was Adam self gheen kindt meer des toorns. Dat Adam self niet en was, en mochten wy van hem niet erven. Hoe mochten wy dan om Adams, niet om onse sonde, toorn, die in hem self niet meer en was, aenerven, of kinderen des toorns gheboren wesen uyt sijn voortteelinghe? Of soude Godes ghenade strecken over den sondaer selve: ende sijn toorn onverschenlijck blijven op desselvens onnoosele kinderen? Ghy meught hier nu sien dat ghy dese spreucke misbruyckt tot bevestinghe vande vreemde sonde, schulde ende straffe, gemerckt dese selve spreucke meer dan ghenoegh alleen is, om sulcke uwe opinie heel grondelijcken te vernielen, ende come nu van dese op een ander. | |
Dat derde Capittel.
| |
[Folio ccccxciiij.v]
| |
een aengheboren verdorvenheydt, of een sondelijcke quaedtheydt, of yet van sulcks: somen wil segghen datmen dese woorden Christi te recht inne voert tot bewijs dat alle menschen om verkeertheydt van naturen of een aengheboren verdorvenheydt of een sonderlijcke quaetheyt door Adams voortteelinghe in sich ontfanghen. Want somen sulcks niet en bewijst, en machdaer toe niet bewijslijcx altoos uyt dese spreucke voortbrenghen. Want dan soude die bewijsreden alsoo staen: Tot sommighe plaetsen der Heyliger Schrifturen beteeckent het woort vleesch een sondighe quaedtheydt: daer by blijckt nu dat dit woordt vleesch hier by Ioannem ghestelt, mede sulcks beteeckent. Ende daer by blijckt voorts dat alle menschen als vleesch zijnde ende uyt vleesch ghecomen, een aengeboren sondige quaetheyt in sich hebben. Sulcke bewijsinghe en meyn ick niet dat ghyluyden voor goet soudt willen voortstellen. Doet nu blijcken dat dese uwe bewijsinghe soodanigh niet en is als ick die stelle. Of laet toe dat ick met recht dese uwe bewijsinghe als ydel ende onnut zijnde verwerpe.
7. Ick meyn niet dat yemandt vermach uyt dese woorden Christi waerschijnlijck te trecken, dat Christus hier spreeckt van een sondigh vleesch ons van Adam comende. De Heere spreeckt tot Nicodemo van een wedergheboorte. Dese woorden waren dien ouden oudt testamentelijck man nieu. Hy verstont die niet recht, ende vraeght daerom hoe een oudt mensch wedergheboren mach worden. Betoonende dat hy Christi woorden verstondt vande lijflijcke of vleeschelijcke gheboorte.
8. In [s]ulck grof onverstant wil Christus hem niet laten, verclaert dat hy spreeckt van een gheboorte, niet des sichtbaren vleesche, maer des onsichtbaren gheests, ende seyt, ten zy dan dat yemant herboren worde uyt den watere ende gheest ('twelck Calvijn beyde voor een neemt) soo en mach hy niet inne gaen in 't Rijcke Godes. Als of hy hadde willen segghen: Ghy meynt een vleeschelijcke ende sichtbare, maer ick spreke van een gheestelijcke ende onsichtbare gheboorte: Dus en verstady my niet. Daer op volgen nu voorts die woorden hier in questie die meyninghe Christi voorschreven wel duydtlijck verclarende, te weten, wat uyt vleesch is gheboren dat is vleesch ende wat uyt gheest is gheboren dat is gheest. De Heere wil segghen, dat gheest is edelder dan 'tvleesch, 'tonsichtbare dan het sichtbare. Uan't edelste spreke ick. Hier voert Christus voorts inne tot noch breeder verclaringhe die ghelijckenisse vande windt, waerwaerts hy wil, blasende, welcks stemme men hoort Ec. ende seydt, alsoo is alle die uyten geest is gheboren. Rechts of hy seyde niet soo, maer anders ist met den sichtbaren vleesche, dat uyt vleesch werdt gheboren dat sietmen, ende dat weetmen van waer het comt, maer met de geboorte des geests gaet het anders toe, hier af spreke ick ende niet daer af.
9. Dat acht ick (onder verbeteringhe) alhier die rechte meyninghe ons Heeren te zijn. Die voeght daer oock niet een letter by van quaetheydt, van verdorvenheyt, o[f] van verkeertheydt van't vleesch, 'twelck wy van Adam hebben. 'Twelck hy vryelijck hier soo weynigh ghelaten soude hebben, waer sulcks sijn verstandt in desen gheweest, als hy erghens weynigh heeft ghelaten te noemen: die quadenGa naar margenoot12 ende sonden uyt een quaet herte voortcomende. Oordeelt ghy nu selve of men uyt dese woorden Christi yet mach colligeren of trecken, dat tot bewijs magh dienen van dese aengheboren sondelijckheydt ende quaetheydt.
10. Nadien dan met dese spreuck niet altoos en wordt bewesen vande aengheboren sondelijckheydt ende quaedtheyt des vleesch dat wy van Adam hebben: mocht ick nu hier af gaen tot een ander spreucke uwer bewijsingen die ghy van dese sake ghehouden zijt te doene. Ende niet ick het contrarie. Doch ghemerckt ick sulcx vermach, ende aen dese sake hoogh is geleghen, wil icx (eer ick voorder gae) dan oock uyt desen uwen self inghevoerden spreucke. Ende segghe daeromme also.
11. Het en mach niet sondigh zijn of quaet, wat van niemanden (oock vande Heylige selve niet) en wort gehaet: gheen mensch en heeft opt sijn eyghen vleesch ghehaedt, maer elck onderhoudt ende voedt datte, ghelijck Christus sijn kercke. Soo blijcktGa naar margenoot13 nu vast ende claer, oock uyt clare Schrifture selve, dat des menschen vleesch niet en is sondigh of quaet. Tot betoon (alleenlijck ende niet anders) dat dese mijne meyninghe op desen spreucke Pauli niet en is nieu, soo leest (wildy) Augustinum ende sult vinden dat hy handelende vande schickinghe der liefden op desen spreuckeGa naar margenoot14 schijft alsoo: Eerst behooren wy Godt boven ons ende allen dinghen lief te hebben: Daer na onse zielen, want sy is ons naeste: ende daer na het lichaem, want het is een maecksel Godes. Daerom ist dat d'Apostel seydt, niemant en heeft oyt sijn eyghen lichaem ghehaet, &c.
12. Door dese mijne voorschreven meyninghe waert ghyluyden ghenoodtsaeckt in u halve antwoorde te bekennen 'tghene volght: V segghen was (seghdy) dat het uyGa naar margenoot15terlijcke sichtbaer vleesch goedt ende niet quaedt was. Daer op hebben wy bekent ons ghevoelen niet slechtelijck te zijn, dat 'tselve (zijnde een groote leefloose romp) eenighe lust ende wille, ende over sulcks sonde, aen hem hebben soude: maer dat nochtans hem om der sonden wille, die door 'tselve, als door een instrument gedaen worden, eenighe, mismaecktheyt ende oneere overcomen was: als schaemte, ellendigheydt, ende plaghen, soo dat die sonden, die door die uyterlijcke leden volbracht worden, oock den lichame worden toegherekent, ende dat alsoo de gantsche mensch voor Godt met lijf ende ziel onreyn is. Dit altsamen zijn u luyder eyghen woorden. | |
[Folio ccccxciiij.r]
| |
13. Hierinne vinde ick twee dinghen, namentlijc het instrument daer door 't quade of de sonde wert ghedaen, te weten het vleesch: ende daer by noch de werckman van 'tquade of de sonde, die selve sulcks door't instrument werckt, te weten die ziele. Daer ghyluyden hier spreeckt van eenighe lichamelijcke straffe, gae ick hier voorby: Want niet daer van, maer vande straffinghe aender zielen, te weten vander zielen quaedtheydt ende sondelijckheydt die aengheboren sonde zijn, is hier ons gheschille. Met dese quaedtheydt der zielen en vinde ick inde heele Bybele niet, dat Godt eenigh mensche om Adams, om sijn ouders, of om eens anders sonde gestraft soude hebben ghehadt. Dit maeckt dat ick niet en mach ghelooven dese uwe leere vande erfsonde, soodanigh quaedt by den uwen gheacht zijnde dat syluyden o[o]ck die aengheboren (soo ghy't noemt) begheerlijckheyt self sonde seggen te wesen, of schoon de mensche daer inne niet en bewillighde.
14. Laet ons nu voorts besien wat nootsakelijck besloten moet worden uyt die voorschreven uwe woorden, dat het vleesch van self geen sonde aen hem en heeft noch lust noch wille. Sulcks houde ick met u luyden voor een sekere ende schriftmatighe waerheydt. Soo moet oock opentlijck onwaerheydt wesen, dat onse sichtbaer vleesch sondigh werdt gheboren, 'twelck ghyluyden nochtans pijnt te trecken (maer qualijck soomen siet) uyt die woorden Christi, wat uyt vleesch is gheboren dat is vleesch, maer 'tvleesch dat van self geen sonde aen hem en heeft, oock sondigh wesen gheboren.
15. Seytmen my hier datmen uyt woorden Christi niet en mach verstaen het sichtbare vleesch alleen, maer de gheheele mensche, te weten 'tvleesch ende ziele: ick sal ten eersten antwoorden, nadien ghy self bekent dat het vleesch van selfs geen sonde aen hem en heeft: dat die mismaecktheyt ofte oneere (van sonde mijdet ghy self hier te spreken) die 'tvleesch aen sich mach hebben, in hem comt van een ander, namentlijck vande misbruyckster deses instruments, te weten vande ziele. Soo is dan dit instrument, te weten het vleesch dat wy van Adam hebben, daer aen onschuldigh ende niet quaedt. Wat quaetheydt erft dan ons vleesch van Adam? immers het is oock soo weynigh oorsake van't quaedt in ons, als een swaert of die wijn oorsake is van moordt of van droncken heydt, niet die instrumenten, maer die misbruyckende werckmans van die, zijn quaedt ende doen quaedt. De moorder doet quaedt metten sweerde, die dronckaert doet quaet metten wijne, ende d'onwijse ziele doet quaedt met sijnen vleesche of lichame. D'istrumenten lijden, die werckluyden sondighen in desen.
16. Nadien ghyluyden nu leert dat ons van Adam werdt aengheboren sondelijckheyt ende quaetheydt: nadien hier nu uyt uwe eygen woorden so claer als de dach blijckt, dat het een deel des menschen, namentlijck het vleesch ons van Adam aengheboren, niet sondigh noch quaedt en wordt gheboren: wien anders dan het ander deel des menschen, namentlijck de ziele, sal die quaetheyt ende sondelijckheyt, van Adam moghen aengheboren worden? dit ontkenne ick als die niet en mach ghelooven dat wy onse zielen van Adam hebben door voortteelinghe. Soo moet ghy nu sulcks bewijsen, by aldien ghy dese aengeboren verderffenisse wilt bewijsen. Want soo ghy dat niet en bewijst, hoe suldy moghen bewijsen dat onse zielen hare quaetheyt ende verdorvenheydt van Adam erven? condy dit niet bewijsen, soo ghy oock niet en vermeught, (Immers eenighe uwer Doctoren leeren self, soo voor is beGa naar margenoot16toont, dat wy onse zielen van Adam niet en hebben door voortteelinghe) hoe suldy bewijsen dat die sondelijckheydt ende 'tquade eenigh van beyden deelen des menschen, swijghe den gheheelen mensch wert aengheboren?
17. U segghen van dat het lichaem als een instrument misbruyckt wort, en bewijst immers niet altoos dat het sondigh ende quaet gheboren soude zijn. Want het werdt niet misbruyckt voor dat de ziele comt tot redens ghebruyck, tot verkiesen, begheeren, willen ende sondighen. Dits langhe na de gheboorte. Soo is dan noch in allen gevalle den vleesche ofte lichame die mismaecktheyt ende oneere (veele minder quaedtheydt of sonde) niet aengheboren: maer al langhe na de gheboorte daer in gheworden door der zielen eygen sonde ende misbruyck. Wat mach dit nu voorderen tot u voorghenomen bewijsinghe vande aengheboren quaetheydt ofte sondelijckheyt? ymmers wie merckt niet uyt sulck u eyghen segghen noodtlijck te moeten volghen, dat sulcks niemandt en wordt aengheboren? 18. Hoe luydt dat oock, dat ghy het goede vleesch wilt schulde of straf op legghen, om dat het namaels vande ziele wert misbruyckt? wie mach u hier inne doch ghelooven? niemandt, dan die ghelooft dat het brood strafbaer ende schuldigh werdt om dat vele luyden dat misbruycken door gulsigheydt. Wie mach de goede Harpe beschuldigen om 'tqualijck spelen vanden onconstighen Harpslagher? het aenbeeldt ende den hamer om dat daer op ende mede afgoden worden ghesmedet? den beker om dat daer inne venijn werdt gheschoncken? of het snelle paerdt om dat die onverstandighe Rijder sich selven daer met den hals af rijdet niemant die eenigh verstant heeft. Soodanige ghelijckenissen op dese sake selve, comen uyten ouden Uaderen (op datmens my voor gheen nieuwigheyt toe en schrijve) soo ick betoont hebbe int boecxken dat des menschen sichtbaer vleech veele werdt misbruyckt, maer dat het selve nemmermeer en sondight.
19. Eyntlijck, nadien het vleesch of lichaem dat wy alle ontwijfelijc hebben van Adam goedt is, soo ghy selve bekent: nadien | |
[Folio ccccxcv.v]
| |
mede dit selve vleesch als een instrument misbruyckt wordt vande ziele na dat het al is gheboren, soo uwe eyghen woorden niet duysterlijck met brenghen, ende niemandt en mach loochenen: ende wy die ziele misbruyckster van 'tgoede aengeboren vleesch, niet metten vleesche en hebbenGa naar margenoot17 van Adam, soo Besa ende Bullingher leeren: soo volght noodtsakelijck dat wy van Adam niet quaets en erven, ende dat dese spreucke in questie om des vleeschs aengheboren quaedtheyt te bewijsen, soo onwijsselijck wert misbruyckt: datmen oock uyt dese misbruyckte spreucke selve het contrarie crachtelijck mach bewijsen, te weten dat het vleesch 'twelck wy van Adam hebben goet is ende u vreemde so[n]de daer mede vernielt wordt, soo nu in 'tghene voorschreven staet vast is bewesen. Alle 'tselve dencke ick nu oock te bewijsen in de spreucke Christi vande wedergeboorte, mede by den uwen niet min onbescheydelijck dan dickmael tot het bewijs van dese vreemde sonde misbruyckt. | |
Dat vierde Capittel.
| |
[Folio ccccxcv.r]
| |
Dat vijfde Capittel.
| |
[Folio ccccxcvj.v]
| |
6. Neemt hier keure. Steldy hem by den ongheloovighen: soo bekent ghedoolt te hebben daer in dat ghy hem gheloovigh hebt ghenoemt. Steldy hem dan by den gheloovighen ende d'andere soodanigh zijnde als ghy selve seght Adam te zijn geweest: soo moet immers Seth ghewonnen zijn gheweest na 'tbeelde Adams soo hy doe was: hoe mach dan noch Seth anders ghewonnen zijn gheweest dan geloovigh, goetwilligh, ten goeden gheneghen, herboren ende vernieut? is Seth soodanigh gheboren, die selve een sone Adams ende aldernaest aenden wortel selve was: hoe salmen u moghen ghelooven int segghen dat Seth ende alle menschen soo sondigh, verkeert, quaedt ende verdorven, jae verdoemelijck gheboren worden? Siet nu of dese spreucke van Seth tot bewijs van sulcken quade geboorte inne gevoert, self niet ontwijfelijck en bewijst die onwaerheydt van sulcke uwe aengheboren quaetheydt. | |
Dat seste Capittel.
| |
[Folio ccccxcvj.r]
| |
8. Seght nu vrunden, mochte Seth alsoo gheheylight zijnde in sijn moeders lichaem, oock een beelde zijn van een sondighe ende besmette vader? of mach voorts eenigh mensche ghenaemt worden die niet en is voort gecomen van dese geloovige Adam ende Eva? hoe moghen dan noch eenighe menschen een sondighe of besmette gheboorte van Adam ofte Eva aenerven?
9. Ga naar margenoot30Schrijft ghyluyden niet selve dat Adam bekeert, ja oock herboren was? seyt Godt niet opentlijck dat hy niet en wil des sondaren doot, maer dat hy sich bekeere ende leve, jae oock dat hy metten berouwenden van hare quaden oock self sich wil laten berouwen van 'tquade dat hy hen gheGa naar margenoot31dacht hadde te doene? wie mach dat loochenen? Soo meughdy selve segghende dat Adam sich bekeert hadde jae herboren was, oock niet loochenen dat Adam berou hadde van sijn quaet. Wie mach dan loochenen, sonder Godes woordt self te loochenen, dat Godt niet meer en wilde het gedreygde verderf ende doot Adams? Hielt Godt dan, sich sulck ghedreyghde straffe latende berouwen om Adams bekeeringe ende berou[,] op van sulcke straffe, soo en mocht die oock niet zijn in Adam selve. Was die niet in Adam, hoe mocht hy sijne kinderen aenerven 'tghene hy self niet meer in sich en hadde?
10. Ga naar margenoot32Ghyluyden seght selve dat Adam ende Eva beyde selve door den gheloove aen Christum bevrijdt ende verlost zijn van de eeuwighe doot ende verdoemenisse. Soo en was dan gheen verdoemenisse meer in henluyden. Lieve hoe mochten sy Seth, ick swijghe ons allen, aenerven, 'tgheen in geen van hen beyden self en was? noch wildy ghelooft zijn in u segghen dat alle Adams afcomste om Adam den eeuwigen doodt ende verdoemenisse nu noch is onderworpen uyter gheboorten. Maer hoe is dit u beyder segghen over weder zijden moghelijck om te ghelooven? of mach nu een goede boom quade vruchten voortbrenghen? u bewijs wil zijn, om dat Adam een quade boom gheweest soude zijn, geen goede vruchten mochte, maer quade moeste voortbrenghen: hoe sal nu dese goede boom quade vruchten mogen, jae geen goeden moeten voortbrenghen?
11. Lieve segt doch, nadien wy hier ende doorgaens onlochbaerlijck sien dat Godes genade soo goedertierlijck vergheeft den bekeerden sondaren heure eyghen bedreven sonden, dat hyse niet meer en ghedenckt noch en straft: wie sal van dien selven soo ghenadighen barmhertighen ende goedertieren Godt, selve van sich self ghetuygende dat hy den soon des vadersGa naar margenoot33 misdaet niet en doet dragen, maer dat elck sijn eyghen last sal draghen, eens dencken, swijghe vermoeden, dats min dan ghelooven moghen, dat hy des misdadighen Adam selve sij[n]en misdaedt vergeven ende onghestraft laten, ende daer teghen desselvens onnoosele sone Seth, jae al sijn gantsche afcomst alleen om heur vaders vergheven misdaet metten eeuwighen doode ende verdoemenisse straffen soude? Dit leert ghyluyden, plat anders leert de H. Schrift: Die moet ick ghelooven, ende daer uyt, midtsgaders uyt die voorseydt uwe eygen woorden, moeten nu ontwijffelijck besluyten dat ons gheen quaet, sonde, verderfnisse noch verdoemenisse door Adams vergeven sonde, maer ter contrarie niet dan reynigheydt ende heyligheyt vanden gheloovighen Adam ende Eva onse voorouderen, vermidts die reyniginghe sijnre kinderen inden bloede Christi ende heyliginghe door den heylighen Gheest, aengheerft ende op gecomen en mach wesen: welck mijn besluyt contrarie u voorstel wesende niet minder vast ende seker, dan u voorgenomen bewijs door die misbruyckte spreucke ydel, nul ende van gheender waerden en is. | |
Dat sevenste Capittel.
| |
[Folio ccccxcvij.v]
| |
4. Alsoo houde ick die voorseydt mijne reden even soo crachtigh om te betoonen dat ghy met dese spreucke Davids uwe aengheboren sonderlijckheydt niet een hayrken vaster en meught bewijsen, dan ghy selve bekendt te moghen mette voorschreven spreucke van Seths gheboorte.
5. Want wie dese spreucke Davids met opmercken leest, die sal daer vinden, niet alleen een woordt niet van Adams sonde,Ga naar margenoot34 maer veel van Davids eyghen sonde. Daer leestmen van beginne af: roeyt uyt mijne overtredinge, wascht my noch meer van mijn misdaedt, reynight my van mijn sonde. Want ick bekenne mijne overtredinghe, ende en vergeet mijn sonden nimmermeer, dy alleen heb ick ghesondight ende voor dy heb ick quaet ghedaen etc. Daer volght voorts die spreucke, in sonden ben ick gheboren etc.
6. Waer is hier een eenigh woort van Adams sonde? Hy en seyt hier nergens Adam of die nature heeft ghesondight. Oock niet dat die verdorven nature hem heeft doen sondighen. Maer hy spreeckt doorgaens, mijn sonde, mijn overtredinghe, ick hebbe quaet ghedaen, ick hebbe ghesondight. Met wat verwe machmen nu alle sulcks op Adam trecken of op Adams sonde, of sondighen?
7. Was't Adams sonde ende werck, so en mocht het Davids sonde noch werck niet wesen. Of seyt David segghende sulcks sijn sonde ende werck te wesen, daer aen onwaerheydt? Is dat, wie mach hem in sijn ander seggen gelooven? seyt hy waerheydt, soo ist sijn niet Adams sonde, quaetheydt ende werck. David wert dan door sijn eyghen werck ende sonde een sondaer, ende geenssins door Adams werck ende sonde.
8. Hier seytmen dat het Davids eyghen sonde ende werck is, niet om dat David voor sijn geboorte gesondight of yet quaets gewrocht hadde: maer om dat David die sondelijckheydt vande sonde Adams ende Adams quaet ghewrocht werck of verderffenisse in sich hadde, ende dat die in hem was. Soo doende so[u]det oock mijn werck of mijn sonde moghen ghenaemt worden, of yemant my buyten mijn wil ende werck een ongeneselijcke wonde in mijn lijf hadde gheslaghen, om dat ick die wonde in mijn lijf hadde: maer wie soude sulcks moghen verstaen waerachtigh te wesen? Maer want ick hier af wil handelen int derde boeck, laet ick nu meer handelen int derde boeck, laet ick nu meer daer af te spreken, ende come opten woorden, in sonden ben ick gheboren etc.
9. Uoorts sietmen opentlijck dat David daer spreeckt van een sonde, van een misdaet ende een overtredinge: so en spreeckt hy nu niet, maer van velen, in sonden seyt hy, niet in sonde, ben ick gheboren, in sonden heeft mijn moeder my ontfanghen. Daerop hadde ick verclaert, dat sulcks niet en mocht gheduydet worden op Adams sonde die maer een is. Hier op antwoordt ghyluyden dat de Heer by wijlen een selve meyninghe uytspreeckt met die woorden sonde ende sonden: ende voorts dat eenighe texten houden, niet in sonden maer in sonde. Op't eerste staet te mercken dat die Ioden, daer af Christus sulcx sprack, inder waerheydt veel sonden hadden, ende daeromme oock wel een sonde: maer so ist hier niet, van Adams eene sonde leestmen, niet van vele. Hier op duydet ghy dat woort sonden, dat veel sonden zijn ende dat niet met recht.
10. Daer ghy oock segt dat sommighe texten houden, in sonde: mach wel zijn, maer weets niet, dan alleen vande text Calvini. Dit weet ick, ende daer by ooc dat sijn onpartijdigheydt soo cleyn was, dat hy wel wat dorste op sijn eyghen hant vertalen, om dat sulcke sijne oversettinghe best diende om sijnre partijen meyninghe te krencken, so hy wel uytdruckelijck doet (behalven andere passagien dat hy't mach ghedaen hebben) int twaelfde verset van't eerste capittel Ioannis. Dus en heeft sijne oversettinge by my niet vele geloofs, soo mede niet een of twee andere nieuwen (moghelijck in sulcke vryheyt sijne navolghers) by u luyden hier voortghebracht. Noch veel min die Geneefsche oversettinGa naar margenoot35ghe houdende die woorden in sondelijcken zade, ende alderminste die daer in sijn rijmen heeft derren stellen, in erfsonde heeft mijn moeder Ec. Wilmen die vrymoedigheydt voorts aen ghebruycken int oversetten: wat sullen wy ten laetsten hebb[e]n voor een Bybele.
11. Daer teghen houden meest alle d'andere texten, daer onder oock zijn die Surichsche, item Melanchthons, jae Augustini, met meest der ouderen Uaderen allegatien dese spreucx, niet in sonde, maer in sonden. Hier op segdy datter noyt tot heuren tijden yemandt hier inne onderscheyt en hadde ghemaeckt. Rechts of die Uaderen ende oversetters noyt en hadden ghelesen dese woorden Pauli: Maer die beGa naar margenoot36loften zijn tot Abraham gheseydt ende sijnen zade, hy en seydt niet ende inden zaden, als in velen: maer als in eenen, ende uwen zade welck is Christus. Want sy daer by wel hebben konnen verstaen die kracht van den onderscheyde van een ende vele. Ghemerckt men dien onderscheydt niet en mach wech nemen, sonder die hooghnutte bewijsreden by Paulum daer inne ghebruyckt, om te thoonen dat Christus is het beloofde zaedt, ydel, onnut ende Sophistijck te maecken. Maer dese mijne allegatie, dat d'Apostel op sulcke wijse daer argumenteerde, als ick hier doe met desen onderscheydt tusschen een ende veel, gady al swijghende voorby. Soo en sie ick noch die voorschreven mijn bewijsreden niet te zijn wederleyt.
12. By my was ooc gemaeckt onderscheyt, tusschen in sonden, of sondigh gheboren te zijn. Hier uyt betoonde ick, dat ghy al schoon bewijsende dat David na den lichame in sonden was gheboren van sijne lijflijcke moeder: daer uyt dan noch niet en meught bewijsen, dat David sondigh was gheboren, 'twelck ghy uyt dese sijne | |
[Folio ccccxcvij.r]
| |
woorden onderstaet te doene. Ghy merckte swarigheyt, ende ontkende die soo kenlijck onderscheydt. Die verclaerde ick mette gelijckenisse eens menschen die van blinde ouderen, ende midtsdien in blindtheyt is gheboren: sonder nochtans self daeromme blint gheboren te zijn. Sulcks dat, ghelijck het wat anders is in blintheyt, of blint, alsoo oock wat anders is in sonden of sondigh te zijn gheboren.
13. Hier seghdy dat hy arm werdt gheboren die in armoede werdt gheboren, willende daer met mijn ghelijckenisse vernielen. Neen, d'armoede is buyten, maer de blintheyt ende sondelijckheyt zijn in den mensche. 'Teen int lijf, 'tander inde ziele. Oock mach yemant in armoede arm gheboren worden, die in d'oogheblick van sijn gheboorte ende terstondt daer aen door erffenisse of anders daer nae rijck wort, ende dan verdwijnt sijn voorgaende armoede ganschelick: maer mach oock yemant terstont ja int gantsche leven van de sondelijckheyt of blintheyt hem also aengeboren zijnde, sonder miraculen, deughtlijck of siende worden? dat wederspreeckt ghy. Laet yemandt gheboren worden van een moeder welcke door sotte liefde haer redelijckheyt ('tooghe der zielen) gantschelijck heeft verloren: sal daer uyt volghen dat die vrucht oock onredelijck is gheboren? die onderscheyt staet dan noch vast, als niet eens te recht aenghevochten zijnde. David seyt, in sonden heeft mijn moeder my gheboren: maer seyt hy sondigh heeft mijn moeder my gheboren? vryelijck neen. Nadien men nu mach geboren worden in sonden, sonder sondigh gheboren te worden: soo en meughdy met dese spreucke niet bewijsen dat David self (veel min wy allen) sondigh was gheboren.
14. Hier na seghdy, dat David hier belijt, niet sijner ouderen, maer sijn eyghen sonden. Soo ist oock. Sulcks houdt oock de text selve. Wat onderscheyt (seghdy) is hier dan, van in sonden, of sondigh gheboren te worden? seer groot onderscheyt. Want het ontfanghen ende baren in sonden is een werck des moeders: maer sondigh ontfanghen ende geboren te worden is des vruchts aengheboren ghedaente, 'twelck een lijden is ende geen werck. So soude (seghdy) dan noch David niet hem self, maer sijn moeder beschuldigen. Also, By aldien ick dit verstont, soo ghy doet, niet ick, ghesproken te zijn van een lijflijcke gheboorte. Maer hier is mijn verstant recht anders. Want ick houdet voor de gheboorte, eens sondaers, te weten daer David een sondaer was gheboren, ende dit door die sonde in hem. Wie was in David moeder vande sonde? Niet DaGa naar margenoot37vids lijflijcke moeder, ghemerckt de sonde een onlijflijcke sone is: maer een onlijflijcke moeder in David, namentlijck sijn quade begheerte. Dese hadde dan David door sijn bewillinghe ontfanghen, dese hadde in David selve die sonde gheboren ende dese was die rechte baermoeder in David selve van Davids sonde, door welcke sonde David een sondaer was, dit is oock die moeder die van David met dese woorden, in sonden Ec. werdt beschuldight. Alsoo beschuldight David hier hem selve of het bewilligen van sijne quade begheerlijckheydt, ende niet sijn lichamelijcke moeder, veele minder Adam. Want David (soo wel als Chrysostomus) verstondt, dat niemandt en werdt ghequetst dan van hem selve. Dat ick desen handel altijdt verstaen hebbe van soodanighen inwendighe gheboorte der sonden, hebdy wel ghemerckt, ende sal noch hier na blijcken. Dus en bestricken my dese uwe spinnerachsche stricken niet: mijn onderscheyt na de lijflijcke gheboort[e] (daer op ghy dit qualijck buyght) in sonden of sondigh gheboren te worden, blijft noch soo groot als vast, ende blijckt oock mitsdien u voorghenomen bewijs van d'aengheboren sondelijckheyt uyt desen spreucke onvast, ydel ende gantsch nul.
15. Ons ghevoelen is (seghdy) dat DaGa naar margenoot38vid hier bekent een sondelijcke gheboorte (het mijn mede als hier naest voor) waer na hy (David) uyt sijn moeder sondigh ende verdorven is gheboren ende ter werelt ghebracht. Staet ons dit eenmael toe, siet dan oft wy hier uyt die erfsonde ende natuerlijcke verdorvenheydt niet en sullen connen b[e]sluyten, comen wy dan te cort, soo meught ghy segghen dat dese text ons niet en dient.
16. Dats gheseyt, staet ons toe al dat wy segghen, ende wy sullen besluyten al dat wy willen. Soude dat heeten u opinie met Schrifture bevestighen? Neen dat suldy eer wenschen dan verwerven. SoGa naar margenoot39 wenschte Augustinus, dat hy met sijn wenschen d'opinie vande voortteelinghe der zielen waerachtigh mochte maecken. Segt doch mannen: wat is dat doch anders gheseyt, dan wy en connent mette Schrift niet bewijsen, dat ons dese text wel dient, maer laet ghy't ons toe, soo sullen wy't u bewijsen: lieve, oft ick nu, om u vyantschap te vermijden, t'uwer begeerte teghen de waerheyt u sulcke uwe glose toestondt, soudy dat in my oock moghen prijsen? hoe mach ick oock sulcks u seggen, so langhe ghy't niet en vermeught te bewijsen, eenighsins to[e]staen of prijsen? vermeughdy't dan oock self te bewijsen, wat behoefdy mijns toestaens of en hebdy gheen vermoghen om 'tghene waerheyt is, te bewijse[n]: al waer't schoon dat ick met mijn duysenden die teghen stonden? Dat David na de voorschreven innerlijcke ende onlijflijcke moeder, namentlijck na sijn quade begheerte sondigh ende verdorven is gheboren, houde ick voor waerheyt, ende stae u dat toe, ghy en moghet oock niet loochenen dat sulcks noch daghelijcx inden menschen geschiet, sonder opentlijck den Gheest der waerheyt sulcks naecktelijck betuyghende door d'Apostel sanct Iacob, te loochenen: besluyt daer nu eenmael uyte (condy) uwe erfsonde ende natuerlijcke verdorvenheyt, soo ghy die leert, waerachtelijck te wesen.
17. Dese mijne meyninghe vande innerlijc | |
[Folio ccccxcviij.v]
| |
ke geboorte der sonden, (niet jeghenstaenGa naar margenoot40de sy door die gantsche Schrifture wordt betuyght) bespot ghyluyden soetelijc, noemende de selve Coornherts meyninghe, die oock wel (seghdy) soo mach gheh[ee]ten werden, ghemerckt niemant voor hem sulck een gheestelijck verstandt hier op gedroomt heeft, ten waer dan Bernardus Ochinus. Hoe soude men doch, ofmen't daer op toe leyde, ydeler ende onnutter glose connen by brenghen, als dese is? wy weten nauwelijcx of wy een woordt maken willen tot wederlegginghe vande selve. Want wy laten ons duncken datse van alle verstandighe bespot sal worden. Dat zijn uwe woorden. Na de welcke een weynigh ghyluyden noch schrijft als volght: Wanneer ghy voorgenomen hadt met Gode te spotten, soo soudt ghy't niet rustigher connen doen, als hier gheschiet, Ec. Siet daer uwe rethorijckelijcke const van spotten, daer inne ghy wel abelijck na volcht uwe spottelijcke Meesters tot Geneven, die nimmermeer meer benaut en zijn, dan als sy dese uwe konstgens voorthalen: daer is niet lichtelijcker dan dit te beantwoorden, ten is gheen antwoordens waerdich. Men sal mijnder spotten dat ick mijn tijdt late in't beantwoorden van sulcke spotlijcke ende kindtsche dinghen Ec. want sy dan zijn t'eynden raedts ende behoeven die verachtelijcke bloemkens. Soo ghy hier mede op mijne meyninge oock van dese navolgende inghevoerde spreucke[n] Davids: die sal ick hier in't corte stellen, mette eyndelijcke oorsaken waer toe. Ende daer by suldy oock licht moghen sien, dat ghy soo soetelijck bespot, niet Coornherts, maer oock Augustijns meyninghe opte selve spreucken.
18. Doch moet hier eerst soo vele gheseyt worden, dat ick vande letterlijcken sinne in desen niet en ben gheweken, sonder noodtdrang van grove ongheschicktheyden die dese text nu in geschille zijnde met brengt, alsmen die wil verstaen na de letter: vraechdy welcke? ick sal segghen ende het blijckt onlochbaerlijck, dat alsmen dese spreucke Davids soo na den letter, als ghy die duydet, wil verstaen voor Davids ware meyninghe: soo sullen moeten openbaerlijck loghen zijn niet twee oft drye, maer wel hondert clare spreucken [m]aecktelijck met brenghende dat God elck oordeelt na sijn eyghen wercken, dat niemant een anders last en sal draghen (te weten straf van sondelijckheydt of verdoemenisse na der zielen) maer dat elck sijn eyghen last sal draghen, met meer andere derghelijcke ware ende clare sententien. Daer teghen sal dan moeten waerachtich zijn, dat Godes verholen rechtvaerdicheyt strijdigh is teghen sijne rechtvaerdicheyt ons door sijnen heylighen Gheest inde Godtlijcke Schrift verclaert, dat Godt dubbelt, valsch ende loghenachtigh is, met vele meer andere derghelijcke soo schandelijcke stucken van Gode. Dat der selven ghedachten alleenlijck, een grouwel souden wesen voor allen Godtvreesenden menschen. Midtsgaders noch veele grove ongheschicktheyden die in desen Psalmist selve souden moeten blijcken, daer af ick een of twee maer terstont wil voort halen. Of nu alle dat saecks ghenoegh is dan niet, om niet vast te staen op soodanighen letterlijcken woort, maer daer af te gaen tot eenigh gheestelijck verstandt, of tot aenwijsinghe dat sulcks hier oneyghentlijck is ghesproken: gheve ick te bedencken den lesers vande aenwijsinghe hier af recht (mijns oordeels) ghedaen by Augustinum, die ghyluyden, oockGa naar margenoot41 selve opentlijck ghebruyckt in u hooftgheschille vande woorden Christi, Hoc est corpus meum. Sulcks dat ghy hier inne mijnder oock niet en meught bespotten, sonder oock u self ende Augustinum als sulcks self ghehanteert ende gheleert hebbende, te bespotten.
19. Ick wilde bewijsen dat David hier sprack niet van een lijflijcke, maer vanGa naar margenoot42 een gheestelijcke gheboorte. Daer toe voerde ick inne ghelijcke maniere van spreuken, diemen oock noodtlijck (soo icks houde) moet verstaen van gheestelijcke gheboorten: soomen niet in grove ende openbare ongheschicktheyden en wilde vallen. Welcke? datmen anders soudeGa naar margenoot43 moeten segghen, dat kinderkens vander jeught af, eer sy goet of quaedt verstaen, na den Heere verlanghen, opten Heere hopen, ende sich vander gheboorten af opten Heere verlaten: datmen Gode dancket van wonderlijck (dat moeste, na deGa naar margenoot44se uwe leere sondelijck zijn) ghemaeckt te wesen: Item dat die kinderkens die noch gaen noch spreken en connen, van moeders lijve aen dolen ende loghenspreken Ec. Dit alle meyne ick saken te zijn diemen immers soo weynigh (als u Hoc est) mach letterlijck verstaen, sonder den Psalmist spottelijck te maken, voor alle die hem lesen. Immers wie moet niet voor spottelijck oordeelen, u vergehaelde ghecromde ende ghedraeyde glosen, die ghyluyden na der letter hier op poocht te duyden?
20. Behalven alle sulcks was metten voorseyde spreucken by my by ghebracht, mijn meyninge dese: Na den Heere te verlangen daer op te hopen, ende sich daer op te verlaten, zijn buyten alle twijfele goede vruchGa naar margenoot45ten, dese goede vruchten zijn oock gewisse getuygen van een goede boom, na de leere Christi selve. Soodanigen goeden boom was dan David selve (na sijns selfs tuygnisse) van sijn moeders lijve of van sijn gheboorte af. Was nu David sondigh ende midtsdien quaet gheboren, jae met een ghenegentheyt om Gode ende sijnen Naesten te haten, so ghylieden ende oock u Catechismus opentlijck leeren, ende midsdien van sijn geboorte af een quade boom: hoe ist moghelijck dat die quade boom soo goede vruchten conde draghen? of liegt David hier in't een of in't ander sijnGa naar margenoot46 segghen? of lieght die waerheyt segghende, dat een quade boom gheen goede, [n]och een goede boom gheen quade vruchten en mach draghen? dat suldy gheen van beyden segghen. Nochtans moet ghy een van beyden segghen, nadien ghy wilt segghen, dat alle sulcks n[a] den letter, | |
[Folio ccccxcviij.r]
| |
soo die luydet, verstaen moet worden, want nadien ghy dit in sonden ghebooren te worden, verstaet lichamelijck: waerom oock niet dese deughtlijckheden van moeders lijve af? of sal't segghen vande quade gheboorte meer rechts hebben om waerachtigh te zijn, dan 'tsegghen vanGa naar margenoot47de goede gheboorte? of mochte David teffens een soo quaden ende soo goeden boom wesen, ende twee contrarie Heeren teffens dienen ende vruchten draghen? De recht Heere seyt hier toe opentlijck neen. Soo moet men dan dese voorgemelde gheboorten Davids verstaen niet lichamelijck, maer gheestelijck.
21. Dit doe ick hier om oorsaecken voorseydt ende meer anderen. Ende hierom bespot ghy mijnre soo soetelijck. Maer op dat ghy nu meught sien dat ghy hier spot[,] niet alleen met my, maer oock met Augstino selve, immers oock met alle die Uaderen, die na u luyder oordeel ghedoolt hebben, int gheestelijck uytlegghen der Godtlijcker Schrifturen, wil ick hier nu stellen eenighe woorden Augustini selve. Augustinum segghe ick ende niet Originem, Basilium Ieronimum noch d'andere, overmidts Augustinus daer hy u schijnt toe te stemmen, boven al d'anderen by u werdt hooch gheacht. Op dat ghy voorts aen sulck hoonlijck spotten wat minder of ten minsten wat onsichtelijcker soudet leeren doen: ende ghy soudt moghen weten, dat die gheestelijcke gheboorten, oock geestelijcke vaders ende moeders niet en zijn mijne droomen, maer die wijsheydt van Augustino, vande anderen vaderen, jae vande Gheest Godes selve inde Goddelijcke Schrifture.
22. Nopende dat dancken van wonderlijcken ghemaeckt te wesen metten gevolge, duydet Augustinus opten selven plaetse (Psal.138.14.15.) op een gheestelijcke geboorte of maecksele, vande verlichtinghe sijnder duysternisse ende vande vastigheyt ende sterckheyt der gheestelijcke ghebeenten die als crachten der zielen niet en werden ghebroken. Opten woorden des Psalmists rechts daer voor Psal.138.13. want ghy hebt mijne lendenen beseten ende my ontfanghen van mijne moeders lichame, duydet Augustinus des moeders buycke te wesen het Babylonien, dat sich niet danGa naar margenoot48 in tijdtlijcke voorspoedt ende teghenspoet en can verblijden noch bedroeven. Daer noemt hy Pauli moeder, van welcks lichaem Godt hem hadde afghesondert, de Synagoge te zijn.
23. Die woorden des Psalmists, O ellendiGa naar margenoot49ge dochter van Babylonien: Saligh is hy die vergheldet die vergeldinge die du ons hebst vergolden. saligh is hy die dijne kinderen neemt ende mortert die aenden steenclip, leydt Augustinus uyte aldus:
24. Wat heeft ons dit Babylonien gedaen? dat hebben wy nu ghesonghen inden Psalm: Der Godtloosen woorden hebben teghen ons d'overhandt ghenomen. Want als wy gheboren zijn, soo vindt ons dese werelts verw[e]rringhe, ende heeft ons noch kinderkens wesende verstickt in ydele opinien der verscheyden dolinghe. Daer wordt gheboren een kindt, dat een burgher tot Ierusalem sal wesen, ende nu al een burgher is inde PredestiGa naar margenoot50natie. Maer daerentusschen is hy voor een tijdt ghevanghen, als hy leert lief hebben, 'tghene hem sijne ouders hebben inne gheblasen. Sy onderwijsen ende leeren hem gierigheydt, rooverije, daghelijcksche logenen, verscheyden diensten der afgoden ende der Duyvelen &c. Volght noch:
25. Wat sal desen noch een kint wesende ende met een teedere ziel der ouderen doen aenmerckende, doch anders doen, dan navolgen 'tghene hy henlieden heeft sien doen? Soo heeft dan Babylonien vervolght ons noch kinderkens wesende. Maer Godt heeft ons nu groot wesende sijn kennisse ghegheven, op dat wy niet en souden navolghen onser ouderen dolinghen &c. Volght noch daer na:
26. Wat vergeldinghe sullen [s]y (die jonghelinghen) haer nu verghelden? die sy ons heeft vergolden. Laet haer kinderkens nu wederomme ghemortert worden ende sterven. Wie zijn dese kinderkens van Babylonien? die eerstgheboorne quade begheerlijckheyden. Daer zijnder oock die met d'oude begheerlijckheydt twisten. Als die begheerlijckheydt werdt gheboren, eer die quade ghewoonte haer sterck maeckt teghen dy, is sy noch een cleyn kindeken. Op dat dan die quade begheerlijckheydt niet en crijghe die cracht des quaden ghewoonheydts, soo slaetse stucken. Maer vreesdy datse gheslaghen zijnde niet en soude sterven: soo slaetse teghen den steen. Maer die steen is Christus.
27. Opten spreucke dat die sondaren van moeders lijve aen ghedoolt ende logenGa naar margenoot51tael ghesproken hebben, heeft Augustinus wel merckende qualijck te luyden, dat sulcke cleyne kinderkens, die noch gaen noch spreken en connen, dolen of lieghen souden, alle sulcks mede beduyt op een gheestelijcke quade gheboorte, te weten vanden lichame der kercken, uyte welcke de ketteren dolen ende loghenspreken.
28. Soo beduyt Augustinus oock die woorGa naar margenoot52den: want als mijn vader ende mijn moeder my hebben verlaten, heeft my de Heere opghenomen: op een gheestelijcke gheboorte in deser wijsen: Behalven oock die twee ouderen, van welcker vleesche wy zijn geboren, te weten van een vader die een man, ende van een moeder die een vrou is, als van Adam ende Eve: soo hebben wy noch een ander vader ende moeder, of wy hebbense veel eer ghehadt. Die vader na der werelt, is de Duyvel, ende was onse vader als wy noch ongheloovigh waren. Want tot den ongeloovighen seyt de Heere: Ghy zijt uyten vader den Duyvel. Is dese de vader aller Godtloosen, die daer werckt inde kinderen des ongheloofs, wie is de moeder? dat is eenrehande stadt Babylonien ghenaemt &c. Volght: soo erlate ons dan onse vader ende onse moeder. De Duyvel verlate ons. Volgh: Soo verlate ons dan onse vader ende onse moeder. De Duyvel verlate ons. De stadt van Babylonien verlate ons, de Heere neme ons aen om te, | |
[Folio ccccxcix.v]
| |
vertroosten met tijdlijcke, ende saligh te maken met eeuwighe dinghen.
29. Siet daer nu vrunden, maer een cleyn deelken ghestelt uyten eenighen Augustino van sulcke gheestelijcke gheboorte ende gheestelijcke ouderen. Nu condy licht mercken wat ick al hoopwerck meer van sulcks, niet alleen uyt Augustino ende den vaderen sijns tijts, maer oock die lange jaren voor hem zijn gheweest, soude connen voorthalen, die, daerse u dienen, soo hooch gheacht worden: doch en stelle ick hier sulcks niet om uyt Augustino yet te bewijsen, maer om u spot van my op hem te wijsen indien sulck sijn doen spottelijck is. Ende geve u hier mede te bedencken of de voorschreven mijne meyninghe oock nieu is? of Coornherts droom alleen is? of Augustinus by u oock recht ghelesen is? ende of sulck u bespotten Augustini u luste is? immers hier voor 2.iiij.2. hebdy aen een cleyn monsterken wel connen mercken dat ick dese gheestelijcke gheboorten niet en behoeve te halen uyten vaderen, maer dat de Heylige Schrift selve my een groote menighte ghetuyghnissen daer van can uyt leveren.
30. Daer hebdy eensdeels Augustini glosen.Ga naar margenoot53 Welcke zijn nu u luyder glosen? dat David van sijnre moeders borsten opten Heere hoopten, dat beteeckent (seghdy) dat de Heere sijnre sorghe droegh als hy gheboren werdt. Is dat al bequamelijck van Davids werck van hopen in een lijden van besorght te worden verdraeyt? daer seghdy mede dinghen als vyer ende water met malcanderen bestaende. Vraeghdy welcke? dat (seghdy) die zuygelingen op Gode wel hopen ende betrouwen aen heur moeders borsten, sonder gheneyghtheydt te hebben tot het ware goedt. Lieve seght doch wat is hopen doch anders, dan een hertelijck verlanghen ende gheneyghtheyt, om 'tghehoopte te verwerven? is nu Godt het ware goet selve (dit suldy immers niet loochenen) hoe mogen die zuyghelinghen hopen op Gode, sonder geneyghtheyt te hebben tot Gode die daer is het ware goet? of machmen teffens gheneyght zijn tot Godt ende op Godt hopen, ende oock gesamentlijck geneyght zijn (dit seghdy van alle menschen in u Catechismo) om Gode te haten? niet min onbescheydelijck gaet ghyluyden oock te wercke met u w[o]nderlijcke gedraeyde ende vreemde glosen op d'ander spreucken uyten Psalmen, by my ten eynde voorschreven voortgebracht: soo datse my vervelen hier altsamen te stellen als niet dan onnutte tijdtquistinge ende niet verhalens waerdigh wesende.
31. Beroerende nu die spreucke by my inne ghevoert uyt Iob, die houdt na d'oudeGa naar margenoot54 oversettinghe alsoo: Uan mijnre kindtscheyt af is met my opgewassen die barmhertigheyt, ende sy is met my voortghecomen uyt mijne moeders lichame. Hier vindy u benaut, ende soeckt eerst u uytvlucht inde verscheydenheyt vande oversettinghe, maer dat al te vergeefs. Want hoe ghy't buyght, draeyt of cromt, u is inde wege die daetlijcke barmhertigheyt, met oock die woorden: van moeders lijve aen. Want die wercken vande barmhertigheyt blijcken daer menighvuldelijck. Uermagh oock een eerstgheboren kindeken die wercken te doene? Nu en wildy hier niet aen die allegorie (twelck u nochtans Augustinus in sulcken noodt leertGa naar margenoot55 doen) ghemerckt ghy't u schaemt, als die sulcks in anderen oock hier selve in my, lachtert ende besopt. Alsoo neemdy ten laetsten u toevlucht tot u nieuwe allegorie vermomt onder den name der rethorijckelijcke figuren ende oneygentlijcke wijsen van spreken, als dat zijn Methaphora, Metonomia, Synechdoche, Hyperbole Ec. by u luyden doorgaens ghebruyckt inde plaetse van uwe hatelijcke vyandinne die allegorie, ende seght dat hier oneygentlijck wert ghesproken, te weten Hyperbolice, dats met een overvloeyende maniere van spreken.
32. Voorwaer, m[a]nnen, als u toeghelaten ware nae u lust soodanighe glooskens te ghebruyc[k]en soo en behoeft ghy niet altoos meer te bearbeyden om d'uytlegginGa naar margenoot56ghen der Godtlijcker Schrift aen uwen hoofden te binden: om 'twelcke ghyluyden den Catholijcken doorgaens soo schamperlijcken scheldet. Want dan hebdyse van self, om alles na u goedtduncken te duyden, door dese uwe constgens al verworven. Wat sal u dan meer inden weghe moghen zijn? Brenghtmen u teghen een spreucke met gheestelijcke uytlegginghe, soo salmen die plat na den letter: maer is sy na den letter teghen u, men salse Metonimice Hyperbolice Ec. moeten verstaen.
33. Ghyluyden hoopt (soo ghy seght) datGa naar margenoot57 ick op dese spreucke Iobs, soodanighen ge[e]stelijcken gheboorte niet en verdichte, als opte boven ghemelde spreucken. Want (seghdy) dat verstant soude al te grof zijn. Welaen, laet my die spreucke Iobs na den ouden text letterlijck teghen u invoeren, om te hooren of u verstant scherp genoegh sal zijn om dat te wederlegghen, ende soude dan daerom daer uyt mogen argumenteren alsoo.
34. Soodanige deughde als uyt heur moeders lichaem brenghen die kinderen der Heydenen, van welcker gheloovigheydt of Godt vruchtigheydt men niet en leest, brenghen oock met sich uyt heur moeders lichame niet alleen die kinderen van alle Heydenen, maer oock die kinderen van alle gheloovighe, ende midtsdien die kinderen van alle menschen. Iob wesende een kint van Heydenen, van welcker geloovigheyt of Godtvruchtigheyt men niet en leest, bracht met sich uyt sijn moeders lijve die salighmakende deughde van barmhertigheydt. Soo volght nu dat alder menschen kinderen met sich brenghen uyt heur moeders lichame die salighmakende deughde van barmhertigheydt. Dat is nu ghesyllogismiseert op u eygen wijse, soo ghy doet opten spreucke Davids: In sonden etc. | |
[Folio ccccxcix.r]
| |
35. Hier sie dy desen text Iobs rondelijc na den letter inne ghevoert, ende daer uyt besloten na u eyghen wijse van doen, die ghy houdt voor goet. Seght nu behaeght u dat besluyt? geen dingh minder. Want daer met laghe gantschelijck vervallen eerst u Catechismale leere, dat alle menschen gheneyght zijn om Gode ende hare Naesten te haten. Gemerckt barmhertigheyt totten Naesten voorcomt uy liefde tot Gode. Mach hy gheneyght zijn om Gode te haten die hem lief heeft uyter naturen? mach hy gheneyght zijn om sijnen Naesten te haten, die uyter naturen barmhertigh is tot sijnen Naesten? Neen waerlijck: dit onverstant soude veel te grof zijn. Voorts soude oock daer door grontlijck moeten verdwijnen u luyderGa naar margenoot58 leere vande aengheboren jae oock vande byblijvende sonderlijckheydt soo ghy die leert. Gemerckt die liefde ende barmhertigheydt totten Naesten in sulcker wijse selve zijn die vervullinghe der gheboden Godes: dat alleen die barmhertige vanden barmhertigen Rechter int laetste oordeel saligh sullen gheoordeelt worden.
36. Hier en sal u verstandt nu selve niet toe stemmen desen spreucke Iobs na den letter selve (soo ghy 't wilt met Davids spreucke in questie) naeckt inne ghevoert zijnde. Ghy en stemt sulcks oock niet toe, want ghyluyden wel merckt datmen dan rechtelijck daer uytmach bewijsen 'tghene voorschreven is. Maer wat recht hebt ghyluyden meer om te weygheren het beduyden van desen spreucke Iobs na den letter, dan ick heb om te weygheren sulckGa naar margenoot59 u beduyden vande spreucke Davids na den letter? men siet immers hier opentlijck u toevlucht te zijn een uwer voorschreven Rethorijckelijcke constgens. Dit is (seghdy) ghesproken hyperbolici: dat is met een oneyghentlijcke ende overvloeyende maniere van spreken. Hoe datte? 'tis (segdy) dat hy niet een jaer of twee herwaerts, maer seer vroegh ende van joncx op den weesen gonst toe ghedraghen heeft, ende die altijdt seer troostelijck is gheweest: Hier uyt canmen dan met gheenen schijn besluyten, dat Iob die deught aengheboGa naar margenoot60ren is: maer wel dat hy van sijnder jonckheyt af deur den Gheest Godts wederboren is gheweest, waer deur hy den weesen lief ghehadt heeft. Dats daer nu u glose, uwe allegorie, jae u spleetgen om uyt te sluypen vande lettersche sinne: die u daer mishaeght om dat sy opentlijck strijdigh is teghen uwe leere in desen.
37. Welaen, laet my nu mede hier gheoorloft zijn dat selve recht op desen spreucke Davids in gheschille staende te gebruyck[e]n teghen u soo wel als ghy't doet jegen my ('twelck soo behoort ende my toestaet.) Hoe suldy dan varen met dit u letterlijck verstant op desen spreucke, van in sonden ontfanghen ende gheboren te worden? dit rekent ghy voor sondigh ontfanghen ende gheboren te worden, ende dit opentlijck teghen het alghemeen verstant der Heyliger Schrifturen. Ende sulck mijn ongetwijfelt recht ghebruyckende, sal ick segghen alsoo ghy hier voor hebt gheseydt van Iob.
38. Daer spreeckt David hyperbolici, dats oneyghentlijck ende met een overvloeyende maniere van spreken. Uraeghdy [m]y oock hier hoe datte? ick sal mede segghen, dat David daer wil segghen dat hy niet een jaer of twee herwaerts, maer seer vroegh ende van joncx op sonde heeft gepleecht ende sondigh gheweest is. Ende dat hy van joncx op den vroukens gonste toe ghedraghen heeft ende altijt tot byslapen gheneyght is gheweest. Hier uyt en canmen (sal ick oock dan voorts segghen) met gheenen schijn besluyten, dat de sonde David aengheboren is, maer wel dat van sijnder jonckheyt af door sijn begeerlijckheydt die sonde in hem geboren is geweest, ende dat hy alsoo na den inwendighen mensche in sonden, jae sondigh is gheboren geweest, waer deur hy het overspel lief heeft ghehadt.
39. Ende hier toe sal niet alleen dienen het ghetuygh Eliabs, Davids oudtste broeders, die hem van joncx op ghekent hebbende van David tot David seyde: Ick kenne dijn hoovaerigheyt ende die boosGa naar margenoot61heyt dijns herten: Maer oock mede die spreucke Moysis by u (daerse u schijnt te dienen) dickmael qualijck inghevoert, ende houdende, dat die sinne ende gedachte des menschelijcken herte ten quaden is gheneghen van sijn (niet gheboorte maer) jonghelingschap aen. Lieve seght nu: suldy dese mijne (oock hyperbolische) glose op ghelijcke sake, hier oock willen toelaten? ick houde wel neen. Nochtans is dese mijne glose op dese Davids, als die voorschreven uwe glose op Iobs spreucke, van eender aerdt ende gelijcke goedt. Wie gheeft u nu meerder rechts jeghen my, dan my tegen u in sulck gloseren?
40. Daer meughdy nu sien uwe nieuwe meesterschappe opte uytlegghinghen der Heyligher Schrifturen, die ghy u self al te haestelijck aenneemt, ende allen anderen beneemt. Maer noch en mach u in allen gevalle dese uwe hyperbolische glose niet altoos helpen, gemerckt ghy wanende te springhen uyten ketel in't vuyr valt, ende dat dubbeltfout. Want dese uwe glose beneemt u d'allegatie voorts aen vande laetst voorschreven spreucke Moysis tot bewijs vande aengheboren quaetheydt, daer toe ghy die pleeght te misbruycken: ende sy doet u vervallen opte gheestelijcke kintscheyt, die ghy in my poocht te berispen, als een grof onverstant. Sulcks dat daer mede verdwijnt alle die resterende schijn, om met desen spreucke Davids te betuyghen dat yemant, oock hy selve, sondigh gheboren soude wesen. Beyde dese stucken wil ick nu bewijsen so claer dat ghy't wel sult mogen verstaen, wildy: ende so vast dat ghyse niet en sult mogen wederspreken, al wilde ghy.
41. Eerst belanghende die spreucke MoysisGa naar margenoot62 voorseydt wert van meest alle uwe Doctoren | |
[Folio ccccc.v]
| |
misbruyckt tot bewijs van de aengeborenGa naar margenoot63 sondelijckheyt, jae oock van u luyden selve t[o]t my. Daer toe misbruyckt die oock (om uyten hoope een te noemen) uwe Petrus Martyr. Laet ons nu [o]ndersoecken of ghyluyden na dese uwe boven verhaelde eyghen glosen dese spreucke Gen. 8.2.1. voorts aen oock meer sonder beschaemtheydt meught innevoeren tot bewijs van dese uwe aengeboren s[o]ndelijckheyt. Daer toe ick segghe aldus:
42. Is 'tghene den menschen niet aengeb[o]ren 'twelc de Heylige Schrift selve betuyght dat hy doet van moeders lijve af, jae dat met hem comt uyt moeders lichame: veele minder machmen allen menschen segghen aengheboren te zijn, 'tgheen de Heylighe Schrift seyt, dat sy nu al Ionghelinghen zijnde toe zijn gheneghen. Het goede dat de Heylige Schrift hier selve ghetuyght dat Iob heeft ghedaen van sijnes moeders lijve af, jae dat met Iob uyt sijn moeders lichame is ghecomen, seght ghyluyden hier self dat Iob niet aengheboren is gheweest, maer dat hy't seer vroegh heeft ghedaen ende ghehanteert. Ueele minder machmen dan oock be[s]luyten dat die quade gheneghentheydt die Moysis hier schrijft in allen menschen te zijn van dat sy Ionghelinghen zijn, daerom allen menschen aengeboren soude zijn gheweest. Daer siedy nu u hyperbolische allegorien teghen u selfs ghebruyckt. Waer dan niet eens tijt dat ghyluyden ophi[e]lt vande Heylighe Schrift teghen dese uwe eyghen manier vande selve uyt te legghen, soo groflijck meer te misbruycken? jae dat meer is, ick sal hier segghe[n] alsoo: Is dat allen menschen aengheboren, daer toe alle menschen van der jonckheyt af zijn geneghen, of sy schoon noch ontberen inder kintscheydt, die middelen omme sulcks in twerck te moghen brenghen: s[o]o was Iob die barmhertigheyt aengeboren, alhoewel hy in sijne kintscheyt die middelen noch niet en hadde om die barmhertigheyt te oeffenen. Is dit dan oock aldus, t'welc nootlijck uyt u eyghen wijse van argumenteren moet volghen, soo was Job het goede, te weten die deught vande salighe barmhertigheyt (dats wel verde van quaet, sonde ende hate) aengheboren. Is dan oock Iob een Heyden gheen sonde maer deughde aengheboren, soo werdt ooc geender Heydenen, veel minder Christenen kinderen, sonde aengheboren, maer wel deughde. Wat mensche ter werelt wert dan sonde aengheboren? Dats ghe[...]egh hier vande spreucke Moysis.
43. Soo ende niet anders gaet het u hier mede mette spreucke Davids in questie beroerende die gheestelijcke kintscheyt by u hier voren ghemeldet, daer ghy 'tselve, soo sulcks mijn verstant ware, voor een al te grof verstandt soudet achten. Ghyluyden merckt ymmers in die voorschreven uwe glose op Iobs spreucke selve wel, dat u die noodt, (niet jeghenstaende al u ghesochte hulpe aen die hyperbolische sluypgaten) des niet jeghenstaende daer noch dwingt u te behelpen met een gheestelijcke gheboorte of wedergheboorte, so dat ghy seght dat Job na die selve, ende niet na sijn lijfs gheboorte, sulcke barmhertigheyt dadelijck hanteerde.
44. Laet my nu mede toe (maer wie mach't my weygeren? ymmers ghyluyden geensins) dat ick alsoo oock teghen u segghe vande spreucke Davids, te weten, in sonden Ec. aldus: ghelijck in Iob uyte goede gheboorte des Gheests Godes, gheboren was, die deughde van barmhertigheyt, alsoo is mede in David uyte quade gheboorte vande begeerlijckheydt des vleeschs, geboren die sonde van't overspel. Suldy hier oock moghen segghen dat ick op Davids spreucke yet anders segghe vande sonde, dan ghyluyden selve op Iobs spreucke seght vande deughde? is dit nu in my een grof onverstant: 'tselve en sal in u gheen scherp verstandt moghen wesen. Wildy hier noch niet aen, maer al weder segghen, dat David na den lichamelijcke gheboorte sondighe was geboren: so lijdt oock datmen seyt dat de Heyden Iob na den lichame deughdelijc was gheboren. Kiest welck van beyden ghy wilt: noch moet dese uwe opinie vande aengheb[o]ren sondelijckheyt daer henen zijghen, vervallen ende verdwijnen. Want ist soo dat die sonderlijcke gheboorte in David, als die deughdelijcke gheboorte in Iob gheestelijck is: soo en meughdy met dese spreucke Davids geen aengeboren sondelijcheyt altoos bewijsen. Maer geschieden dan oock die beyde, soo in Iob als in David lichamelijck: hoe suldy die aengeboren sondelijcheyt bewijsen te zijn in alle menschen: als dan claerlijck blijckt dat Iob een Heyden ende buyten Abrahams verbondt zijnde, na den lichame deughdelijck was gheboren?
45. Laet ons nu vande voorseydt spreucke Iobs by toeval tot hier toe ghehandelt zijnde, wederkeeren tot Davids woorden: In sonden ben ic geboren Ec. Als hier nu wesende ons eygentlijck voornemen om af te handelen. U luyder besluytreden uyt dit exempel Davids staet in sich selve alsoo: Soodanigh als gheweest is die gheboorte Davids uyt sondighen ouderen, soodanigh is die gheboorte alder menschen, die uyt sondighen ouderen zijn gheboren. David is uyt sondighen ouderen in sonden, of sondigh (dits met u luyden alleens) gheboren. Ergo al die uyt sondighen ouderen geboren worden, die worden in sonden of sondigh gheboren.
46. Dat stelt ghyluyden als een vast argument. Niet (soo ghy seght) uyt het particulier, tot het generael: maer als uyt het particulier tot wat dat speciaelder soude zijn (soo ghy my wilt vroedtmaken) dan het generael, rechts of daer noch wat speciaelder mochte zijn, dan het individuum. Maer bestaet eens een speciem te noemen van David, Coninck van Istrael, ende laet ons sien wat daer spreciaelder mach zijn dan dese David die by Bersabea sliep. Dits u onmoghelijck. So argumenteerdy hier van specie ab Genus, dats van David tot allen menschen Welaen, Laets ons alsoo noch nemen, ende | |
[Folio ccccc.r]
| |
lijdt dan mede wat ick daer tegen met gelijcke maniere van bewijsighe mach besluyten, te weten 'tghene volght:
47. Soodanigh als die gheboorte Iosie is gheweest uyt sondighen ouderen, soodanigh is die gheboorte van alle menschen die uyt sondighen ouderen zijn gheboren. Iosias is uyt sondighen ouderen soodaGa naar margenoot64nigh gheboren, dat hy van sijnre jonckheyt af dede dat den Heere behaeghde sonder ter rechter of ter slincker hant af te wijcken. Ergo alle die uyt sondighen ouderen werden geboren, worden sodanigh gheboren, dat sy van heure jonckheydt af doen dat den Heere behaecht, sonder ter rechter of ter slincker hant af te wijcken.
48. Wat vindy ongelijcks in dit argument van Iosia, met dat u argument van David? dat dees sondigh gheboren was, ende d'ander eerst deughtlijck werde tot sijn acht jaren? waer met bewijsdy datte? Welaen, laet my u dit al mede toegeven, te weten dat dit spruytgen (namentlijck Iosias) uyt een quade wortel (te weten quade of sondige ouders) soodanigh was gesproten: dat hy nochtans maer acht jaren ghewassen zijnde, ghedragen heeft die goede ende salighe vruchte van heyligheyt of ghehoorsaemheydt Godes: moet daer uyt dan noch niet ghelijck wel nootsakelijck volghen (na de voorschreven uwe wijse van bewijsinghe) dat alle menschen uyt sondighen ouderen gheboren, tot heur acht jaren ghecomen zijnde, moeten draghen die salighe vruchten van heyligheyt ende gehoorsaemheyt Godes? dit en meughdy niet benemen, ende dit strijdt opentlijck teghen uwe leere vande erfsonde. Oock blijckt dit uyt uwe eyghen maniere van argumenteren, by u hier in dese spreucke Davids selve ghebruyckt. Immers opte selve wijse mach ick even crachtelijck (als ghy hier van David bestaet) bewijsen, jae hebt nu al bewesen dat alle menschen ter werelt met sich brengen uyt heur moeders lichame die heylsame deughde van bermhertigheydt. Waer blijft nu hier dese aengheboren ghenegentheyt om God ende den Naesten te haten?
49. Soo siedy nu dat ghy u selven verwert in uwe eyghen bewijsredenen, in sulcker voeghen dat sy selve aen allen canten teghen u opinie, die ghy poocht te bewijsen, opentlijck strijden ende die self vernielen: ende dit noch al, ofmen u al schoon toelie dat alle menschen niemant uytghenomen van sondighen ouderen werden gheboren. Maer wie mach u dat toelaten? ghyluyden selve niet. Of maeckt ghy gheen onderscheyt tusschen Sondaren en de Heylighen? segdy niet selve dat die gheloovigte heyligh werdt ghenoemt? datter onderscheydt is tusschen gheloovighen ende onGa naar margenoot65derscheyt dat die kinderen oock maer van een gheloovighe vader of moeder comende niet onreyn maer heyligh zijn ende reyn? jae ghy voorwaer. Waer af zijn sy reyn? vande onreynigheyt die de kinderen van heure ouderen erven? Hier af, segdy self, zijn sy inden bloede Christi ghereynight door den Heylighen Gheest ooc selfs inder moeders lichaem. David was van twee gheloovighe ouderen gecomen: hoe mochte hy van die uwe erfsondelijcke onreynigheyt hebben? of streckt die cracht van Christi doodt niet soo wel totten ouderen toe, te rugghe, als voorwaerts totten jonghen? zijn dan der gheloovigen vruchten heyligh: souden sy oock niet selve heyligh zijn? of macher nu vanden onreynen wat reyns voortcomen? hier segdy self doorgaens neen toe. Mach een quade boom gheen goede vruchten draghen: hoe moghen hier die vruchten goet, heyligh ende reyn zijn, die uyt een quade sonGa naar margenoot66dige ende onreyne boom spruyten? mogen die tacken niet onheyligh zijn als die wortel heyligh is: sal die wortel onheyligh, onreyn ende sondigh moghen zijn, daer heylighe, reyne ende deughtlijcke tacken uyt spruyten? wie mach dat ghelooven?
50. Ick sie u luyden met eenighe ghedraeyde texten arbeyden om allen Heyligen ende Rechtvaerdigen noch sondaren te maken: maer dat voorwaer met soo cleyne bescheydenheydt, als met al te groote vrymoedigheydt: soo ghy meer dan te veel hebt moghen sien in mijn cleyn boecxken van der Christenen onderdanigheydt: 'twelck ghy u tot noch toe oock wel hebt ghewacht te wederspreken. Ick ga verby Abel, Noë, Daniel, Iob, ende veele meer anderen Heylighen inde Heylighe Schrift selve rechtvaerdighen ghenoemt, ende come maer op een man ende wijf Zachariam ende Elizabeth: wie sal dese door den Heyligen Geest beyde rechtvaerdigh genaemt voor God, als wandelende in alle die gheboden ende insettinghen des Heeren onstraffelijck, doch derren Sondaren noemen? niemant die soodanighe clare Godltijcke Schrifture, boven sijn eyghen goedtduncken gheloove geeft. Oock u Augustinus selve niet, die mede tot veele plaetsen soo vlijtelijcken arbeydt om allen Heylighen Godes tot sondaren te maken.
51. Want Augustinus van dese heylige ouGa naar margenoot67deren Ioannis sprekende seyt also: Daeromme zijn sy, broeders, saligh den welcken in deser tijdt gheen schult en wroeght, gheen misdaedt en wondt. Gantsch saligh waren dese, den welcken noyt eenighe berispinghe en mochte aenroeren. Wandelende, seyt hy, in alle die gheboden ende rechten des Heeren sonder berispinghe. Was haer kindtscheydt, was haer jonckheydt, was haer bejaertheydt sonder berispingen, daer nochtans aldermeest berispinghe plach te wesen? was haer begin sulcx, hoedanigh mocht haer eynde wesen?
52. Dat seydt Augustinus vande twee heylighe ouderen Sancts Ioans. Ia de Heylighe Schrift self tuyght soo claer ende breedt van haer onsondelijckheyt. Wie mach daer neen teghen seggen? ende oft al yemant betstont: wie niet sot zijnde, sal menschen plat tegen die Godlijcke Schrifture gelooven? yemant besta te bewijsen die sondelijckheydt vande heylige Elisabeth: | |
[Folio cccccj.v]
| |
[e]nde hy sal met lachterlijcke schande in sijn vermetel bestaen blijven steken.So en mocht van Ioannes de Dooper met gheen waerheyt segghen, dat hy van sondighen ouderen was gheboren. Soo en meught ghy Predicanten oock niet met waerheydt segghen (of schoon noch maer ghebrake aen Ioannis heylighe ouderen alleen, ick swijghe dat het u noch aen seer veele anderen gebreeckt) dat alle menschen van sondighen ouderen werden gheboren. Ende daer mede valt hier noch oock al de grondtvest van dese uwe bewijsreden uyt dit particulier exempel Davids: daer by hier dan noch oock al blijckt hoe ydel, ongegront ende onwaerachtigh is, 'tghene ghy uyt desen spreucke Davids pooght te bewijsen, namentlijck uwe erfsonde soo ghyluyden die leert. Want zijn alle menschen niet uyt s[o]ndighen ouderen geboren, als hier nu vast is gebleken, so volght dat alle menschen niet also zijn geboren als gy seght dat David was geboren. Zijn alle menschen dan oock niet geboren als David gheboren was, soo deught u bewijsinsinghe niet, houdende: David was in sonden geboren: ergo so zijn alle menschen in sonden gheboren. Merckt nu een wildy, wat ydeler ende nuller bewijsreden ghy tot een grondtvest stelt, van soo groot wichtighen sake ende swaren ghebou, te weten deser uwer erfsonde, die dan noch is de grondtvest uwer religien, soo die uwen oock self bekennen.
53. Alsoo hebbe ick in desen Capitule betoont dat dese spreucke Davids niet altoos en dient om d'aengeboren sondelijcheyt te bewijsen. Want David hier (jae in al die Psalmen) niet een woort en vermaent van Adam, veel min van Adams sonde, straf ende erfverderfnisse: maer spreeckt van sijne eyghen bedreven ende ghedaen sonden. Oock mede alsoo het opentlijcken blijckt wat anders te wesen, sondigh gheboren te werden (daer af David niet en vermaent) dan in sonden, 'twelc David opentlijck seyt. Insghelijcx overmidts David hier soo ontwijfelijcken spreeckt vande gheestelijcke (niet lijflijcke gheboorte) der sonden in hem voortcomende uyte quade begheerlijckheyt baermoeder vande sonde: dat soomen dese woorden Davids verstaen soude willen na den lettere, nootlijck veele grove ongeschickte ende valsche saken ghelooft souden moeten worden, die dan oock noch self dese uwe leere van uwe erfsonde grontlijck uytroeden souden: Ick hebbe oock doen blijcken dat sulcke mijne wijse in't uytleggen der Heyligher Schrifturen niet en is spottelijck noch nieu, als by veele ouden namentlijck oock by Augustinum, ymmers oock by de Heylighe Schrift selve ghehanteert zijnde tot verscheyden plaetsen. Daer teghen ick betoont hebbe dat uwe glosen op dergelijcke spreucken hart zijn, vreemt zijn ende gheensins lijdelijck. Iae oock alsmen sulcke uwe wijse van gloseren ende argumenteren u noch al mochte toelaten (als neen) dat dan noch daer uyt selve onlochbaerlijcken soude blijcken dat oock alder Heydenen, swijghe Christgheloovigher kinderen, sonder sonde, jae ter contrarien (dits al wat meer) dat dan alle menschen niemande uytghenomen met salighmakende deughde werden gheboren. Dit alles heeftmen soo naecktelijck als vastelijck hier voor moghen sien bewesen te zijn. Waer blijft nu hier u gantsche aengheboren quaetheydt ende sondelijckheydt by u met uwe erfsonde geleert? dit alles heb ick u onlochbaerlijck bewesen: ende dit is al wat meer, dan te bewijsen dat het onderwijlen inden opganck onser ouderen feylt. dat wy onser ouderen sonden niet deelachtigh en zijn, oock die selve niet heurder ouderen al tot Adam toe, 'twelck ick mede vastelijck sulcks niet te zijn hebbe bewesen. Nadien ghy nu selve bekent, soo ick maer dit laetste conde bewijsen, te weten dat wy niet deelachtigh en zijn alle onser voorouderen sonden tot Adam toe: dat daer mede niet alleenGa naar margenoot68 'tgheen ghy uyt Davids exempel wilt besluyten, maer oock u gantsche ghevoelen vande erfsonde, wederleydt sal wesen: Soo gheve ick u selve, oock allen onpartijdighen Leseren te bedencken, of ghy volghens sulck u toesegghen niet en behoort soo wel af te wijcken van dit uwe ghevoelen van der erfsonden, soo ghy die leert: als hier wel onwedersprekelijcken blijckt, dat ick al veele meer, dan ghy van my daer toe zijt eysschende, naecktelijck ende vastelijck bewesen hebbe. Ende scheyde midtsdien hier nu van dese hooftpilaeren uwer erfsonden, omme te comen op't ander, namentlijck op't vijfde Capittel totten Romeynen daer op ghyluyden oock bekent uwe erfsonde ghestut te zijn. Daer ick dencke te ondersoecken, of dat een hayrken meer steunsel sal moghen gheven dit u bouwilligh getimmer, dan in die voorseydt spreucke Davids te wesen nu is ghebleken. | |
Dat achtste Capittel.
| |
[Folio cccccj.r]
| |
uytghelaten. Dat ick hier niet omsichtelijck ghenoegh na de wichtigheydt deses handels eyscht, ghehandelt hebbe, moet ick belijden. Maer dat ick niet oprechtelijck, als oft met opset gheschiedt ware, daer inne ghewandelt soude hebben, en mach ick met goeder conscientien niet bekennen. Ick sie oock niet dat my sulck uytlaten van dat ende, eenigh voordeel of nadeel is. Dat waren mijne woorden in mijn Duylijck aen u luyden. daer uyt ghy licht condt mercken, soo daer eenigh onpartijdigh oordeel noch is in u luyden, hoe rondelijck ick handele, ende dat ick sonder alle bedencken gaerne die waerheyt eere oock tot mijnre oneeren, als ick maer can mercken datmen my te retch beschuldight. Want soo dat niet en ware gheweest, en souden my ter navolghinghe van u luyden doorgaens geen sluypgaten ontbroken hebben om sulcke schuldtkenninghe te ontcomen. Maer een wijle daer na, als ick (sonder op dese geschiedenisse meer te dencken) quam te lesen inden Zurichschen text, vandt ick die van woorde te woort (sonder dat daer dat ende staet) te houden als ick eerst wel ghestelt hadde ende hier oock staet int hooft van desen capitule. Des ick doe verstont dat ick de voorschreven text daer gestelt hadde niet uyte oude Latijnsche, maer uyte Zurichsche oversettinghe. Ende wert doe oock gewaer, dat ghyluyden my van niet oprechtelijck te handelen, niet seer oprechtelijck, oock dat ick my selve onbedachtelijck van onbedachteydt beschuldight hadde. Want ick in't stellen vanden voorschreven text, sonder dat woordeken, ende, oprechtelijck hadde ghedaen: ende en condt ghy metten ouden text niet uytrechten, sonder eerst vastelijck te bewijsen, dat die van Zurich uwe gheloovens genooten, in die heure oversettinghe niet oprechtelijck en hebben ghehandelt.
2. Maer of sy oprechtelijck handelende die ghewoonlijck den voorschreven text Pauli tot bewijs van dese vreemde sonde inne voeren met achterlatinghe der woorden: ghemerckt sy alle ghesondight hadden: helende die selve onder een by gheclampte Ec. gheve ick anderen te oordeelen. Dan ick acht men wel met waerheyt mach oordeelen, dat dese uwe leere vande vreemde sonde opentlijcken strijdigh isGa naar margenoot70 tegen des Propheets clare woorden, houdende: Maer sy hebben mijn verbont gebroken ghelijck als Adam, ende zijn van my afgheweken. Wat mach meerder overeen stemmen met dese woorden Pauli: ghemerckt sy alle ghesondighet hadden? wat wil hy hier oock doch anders seggen dan dat sy alle inden doot zijn gecomen, om dieswillen dat sy alle ghesondighet hadden? wat meynt oock d'Apostel Iacob anders, segghende, ende de sonde als sy volbracht is brengt sy den doot voort? zijn alle menschen van self al door Adams sonde inden doot: hoe mach yemandt door sijn eyghen sonde inden doot comen? of mach de gheene die nu al doodt is noch sterven? daerom nadien Paulus hier so uytdruckelijck d'oorsake verclaert, waerom die doot over alle menschen is doorghegaen: te weten dewijl sy alle ghesondighet hadden, twelck heur eyghen, niet Adams, werck en is: wat soude hy doch hebben connen segghen, dat dese uwe opinie vande vreemde sonde ende vreemde straffe (die ghy met desen spreucke pooght te bewijsen) opentlijcker ende crachtiger teghen mocht zijn? was die doot gecomen over alle menschen om dat sy self alle gesondighet hadden, hoe mach dat dan zijn alleen om Adams sonde, soo ghyluyden dat leert?
3. Uoorts bekendy dat ghy uyt dese plaetse wel het principaelste bewijs neemt totGa naar margenoot71 voorstandt der leere vande Erfsonde, segghende daer by: Indien het bevonden wert datse ons tot de selve niet dienen en can, ende anders verstaen moet worden, alsse van ons verstaen wordt, soo sal daer mede onse principale grondt omme ghestooten wesen. Ende dit waer het rechte ende eyghen middel, om ons ghevoelen, indien het onghegrondt is, te wederlegghen. Maer desen uwen grondt vast betrouwende seghdy daer by, dat sulck wederleggen van dien nimmermeer door mijne cavillatien ende Sophisterie[n] (soo noemdy mijne schriftuerlijcke bewijsinghen) en sal geschieden. Soo wil ick nu besoecken watter sal moghen geschieden niet door eenighe cavillatien of Sophisterijen: maer door oprechte ende waerachtighe bewijsinghen uyter Goddelijcker Schrifturen. Ende sult ghy ende anderen haest sien gheschieden, 'tghene ghyluyden voor onmoghelijck wilt schijnen te houden.
4. Ick hadde gheseydt dat ick uwe meyGa naar margenoot72ninghe vande gemeenschappe met Adam ende Christo, soo ghy die op dit vijfde capittel totten Romeynen beduydet, niet en mochte toestemmen, om drie treffelijcke ommestanden deser saken in dit capittel claerlijck uyt ghedruckt: Te weten eenigeGa naar margenoot73 ommestanden die met brengen ons eygen doen, eenighe, die onghelijckheydt maken tusschen die gave ende de sonde: ende oock eenighe naecktelijck daer stellende vergelijckinghe van't eene tegen 'tander. Uan't eerste handele ick in dat mijn gheschrifte eerst, daer na van't tweede, ende ten laetGa naar margenoot74sten van't derde. Maer ghy die schickinghe veranderende handelt van 't laetste eerst, te weten vande verghelijckinghe van't eene teghen 'tander by Paulum gestelt inde 19. ende 18. verskens van 'tselfde vijfde cap. luydende alsoo: Want gelijck door eens menschen onghehoorsaemheydt veele sondaren zijn gheworden: alsoo zijn oock door des eenighen ghehoorsaemheyt veele Rechtvaerdighen gheworden. Ende noch, daer naest voor. Daeromme ghelijck door des eenighen sonde die verdoeGa naar margenoot75menisse is ghecomen over alle menschen: alsoo is oock door dese eenighen gherechtigheydt die rechtvaerdiginge des levens ghecomen over alle menschen. In beyde dese spreucken Pauli hadde ick gheseyt te wesen volcomen gelijckheydt over weder zijden: soo dat sich het eene gantschelijck heeft jeghen 't ander, als het ander teghen het eene. Want men moet bekenne, dat daer hy seydt van | |
[Folio cccccij.v]
| |
eens menschen onghehoorsaemheydt ende veele (niet alle) sondaren: Paulus daer teghen stelt eens eenighen gehoorsaemheyt ende veele (mede niet alle) rechtvaerdighen. Wederomme daer hy stelt verdoemenisse over alle (niet veele) menschen door des eenighen sonde: stelt hy oock weder teghen, die rechtvaerdighinghe des levens over alle (niet veele) menschen, door des eenighen gherechtigheyt. Mach oock yemant, al waert oock met d'alderhooghste opset, met meerder gelijckheyt over beyden zijden van een sake spreken?
5. Hier uyt hadde ick besloten, overmidts die over groote gelijckheyt ten beyden zijden in dese beyde spreucken by den Apostel soo seer voordachtelijck ghestelt, datmen die selve geensins en mach trecken (sonder die ghewelt te doene) opte gemeenschappe die wy met Adam hebben na de lijflijcke geboorte: ten waer men dan over d'ander zijde wilde segghen datter veele rechtvaerdighen zijn gheworden, door die gemeenschappe die wy met Christo hebben na de lijflijcke gheboorte. Dit laetste en mach niemant segghen. Want niemandt na de lijflijcke gheboorte van Christo (soo wy alle van Adam zijn) en is ghesproten. Nadien hier nu in Pauli woorden met opset soo gheheele volcomen ghelijckheyt is ghestelt over beyden zijden: dat het over Christi zijde niet anders te wercke en gaet, dan over Adams zijde, want ghelijck het een, soo is het ander gheworden: soo volght uyt des Apostels woorden nootlijck, dat ghelijck niemant door een lijflijcke afcomste van Christo en wordt gerechtvaerdighet: alsoo mede niemandt door een lijflijcke afcomste van Adam onrechtvaerdigh ende wordt of een sondaer: Ende dat also dese spreucken self crachtelijck vernielen uwe opinie vande aengheboren quaetheyt ende sondelijckheyt.
6. Sulcks hielde ick, ende sulcks moet ick noch houden, niet voor een duystere collectie, uyt eenige overweldighde spreucken. Maer voor een crachtigh ende waerachtigh besluyt uyten naeckten ende claren woorden des Apostels selve? wat doet ghyluyden hier? eerdy soodanighe openbare waerheydt met toestemmende van dien? Neen. Maer ghy bespot gantsch rethorijckelijck sulck mijn vast ende oprecht besluyt ende seght: is dit niet een fraey fondament om een saeck van sulcken gewicht op te timmeren? Ec. Dat zijn nu uwe bloemkens van't vercleynen uwer wedersaken argumenten: laet ons nu hooren wat spleetgens ghy soeckt om te ontsluypen dese uwe selfs gebouwen kercker.
7. Ga naar margenoot76Het eerste deel mijns arguments, seght ghyluyden is valsch. Waer met bewijsdy't? met voorthalinghe van een of twee spreucken, daer die woorden, ghelijck ende alsoo, staen, sonder nochtans volcomen ghelijckheyt mede te brengen. Dit u segghen, mannen, lesende, mocht ick u niet toe betrouwen soodanighe onwijsheydt, dat ghy sulck u argumenteren self by u selve, voor oprecht meught houden. Want het soude in sijn rechte gront moeten staen alsoo: Alle wat dese woorden, ghelijck die, alsoo dat, niet en beteeckenen tot eenighe plaetsen inde Heylighe Schrift, dat beteeckenen sy daer nerghens. Tot eenige plaetsen in de Heylige Schrift en beteeckenen sy niet volcomen ghelijckheyt. Daerom en beteeckenen sy nergens inde Heylighe Schrift volcomen gelijckheyt, ende daeromme oock hier niet inde 18. ende 19. versets van 't 5.cap.totten Rom. Dat dit de rechte gront is van dese uwe bewijsreden, en meuchdy niet ontkennen. Segt nu, soudy oock met rechten ernst sulck u argument wel pogen staende te houden? dat mach ick niet ghelooven. Wat bewijsdy nu daer met? niet altoos. Niet en is ons gheschille wat die woordekens op ander plaetsen in de H. Schrift, maer wat die hier op dese plaetse by Paulum beduyden. Bestaet eens, condy, te bewijsen datse hier onghelijckheyt beduyden, ende ghy sult wat bestaen dat ghy self wel weet onmoghelijck om doen, daerom ghy sulcx oock wel merckende dat niet en hebt bestaen.
8. By Ioannem 10.8. beteeckent het woordeken, al: een groot deel, maer geensins al: volght daer uyte dat het selve woordeken al nerghens, ende derhalven oock niet by Ioannem 17.2. niet dan een groot deel, ende gheenssins al beteeckent? dat suldy niet segghen soo icx achte. Siedy nu wel wat onvoorsichtighe uytsluyp van ongelijckheydt, ghy hier voor wendet? ElGa naar margenoot77waerts seydt de Heere: Want ghelijck ick hebbe ghesproken, alsoo sal ick doen dese quade menichte, die teghen my opgestaen is, sy sal vergaen inde woestijne. Lieve seght nu, om dat ghy erghens een plaetse of twee vindt daer in dese woorden, ghelijck ende alsoo, eenighe onghelijckheydt schijnt: soudy daerom wel willen besluyten dat Godt hier den murmurerenden ende ongheloovighen mistrouwers sijnre beloften, niet en heeft ghedaen, soo hy hier dreyght, maer dat in die woorden Godes, ghelijck ende alsoo, eenighe ongeGa naar margenoot78lijckheyt verstaen moet worden? Iob seyt: Ghelijck het den Heere ghelieft heeft geghehadt, alsoo ist gheschiedt; soudy hier inne oock wel eenighe onghelijckheydt willen dichten, om dat die woorden erghens wel eenighe onghelijckheyt schijGa naar margenoot79nen inne te hebben? Christus seyt, ghelijck de wijnranck gheen vrucht van sich selfs en mach dragen, ten zy dat sy in die wijnstock blijve: also ghy mede niet, ten zy dat ghy in my blijft. Seght nu,om dat u dunckt dat erghens die woorden, ghelijck ende alsoo, op eenigh ander plaetse onghelijckheyt met brenghen: soudy daeromme wel derren seggen datse over al ende ooc hier by Christum oock onghelijckheydt met brenghen: soo dat wel yemamt sonder in Christo te blijven, van self wel vruchten soude moghen draghen? Merckt ghy nu wel dat sulcke uwe Sophistike uytsluypinghen al te ydel ende spotlijck zijn, om sulcken fondament als ick daer stelle aen te vechten, ick swijghe om te stooten?
9. Paulus selve stracx na desen capittele | |
[Folio cccccij.r]
| |
seyt: Ghelijck als ghy uwe leden hebt begheven ghehadt tot dienste der onreynigheyt ende ongherechtigheydt: alsoo begheeft nu mede uwe leden tot dienst der gherechtigheydt, tot heylighmakinghe. Condt ghy hier inne oock eenighe onghelijckheydt verzieren? dit zijn desselfs Apostels woorden phrase of maniere van spreken in een selve brief. Of soudy hier wel derren segghen des Apostels meyninghe te zijn gheweest dese? Ghelijck ghy voormaels in't gheheel ende volcomelijck die ongherechtigheydt hebt ghedient: alsoo dient nu voor een deelken ende onvolcomelijck die gherechtigheyt, ende dat sal Gode ghenoegh zijn. Dit is wel u luyden meyninghe (niet Pauli) in uwen grondt: maer soudy wel derren onderwinden sulcken leelijcken glose, op dese woorden Pauli: ghelijck ende alsoo opentlijck staende te houden? dat suldy u wel wachten. Want ghelijck dit weynigh soude strecken, niet alleen tot u luyder, maer oock tot Pauli eere: also souden die woorden Pauli: ghelijck ende alsoo inde 18. ende 19. versets Rom.5. na dese uwe verzierde onghelijckheydt ghenomen wesende, strecken tot oneer, niet alleen tot oneere Pauli, maer oock tot [o]pe[n]bare lasteringhe Christi. Vraeghdy waeromme dat? Om datmen dan opentlijck so[u]de moeten seggen, dat Adams cracht om den menschen te verderven, ende te ontreynighen, verde te boven gaet die cracht Christi om den menschen te ghenesen ende te heylighen: ende dit noch al plat teghenGa naar margenoot80 uwe selfs woorden. Soo hebdy hier nu te bekennen dat d'Apostel ware ghelijckheyt verstaet over beyden zijden, of Christi ghenade lasterlijck te vercleynen, of te doen blijcken dat int verstant van sulcke ghelijckheyt alhier eenighe ongheschicktheyt is ghelegen: of te betuyghen dat ghy die Heylighe Schrift na u verstant, niet u verstant na de Heylighe Schrift, buyght, cromt ende duydet.
10. Op dat ghy (lieve Leser) niet en soudt meynen dat wy hier om onnutte saecken woordttwisten: maer verstaen dat aen 'tghene wy hier handelen hooch is gheleghen: ende ghy alsoo op 'tselve mercken ende tot uwen nut gebruycken soudet moghen: soo wil ick hier int corte verclaren wat hier nu, nopende dese ghelijckheyt ende onghelijckheydt, het gheschille is. Die Delfsche Predicanten houden dat alle menschen van Adam natuerlijck ghecomen zijnde, door Adams sonde so geheel quaet, sondigh ende verdorven werden geboren: dat alle hare begheerlijckheydt sonde is, al waer't ooc datmen die niet toe en stemde, maer wederstonde. Dat en vinde ick nerghens betuycht inde H. Schrift. Daerom en mach icx niet toestemmen, maer wederspreke dat als onschriftelijck ende menschen leere. Om dese meyninge nu te blancketten met geboghen schrift, misbruycken die Predicanten opentlijck dit vijfde cap. totten Rom. m[ee]st, ende boven dien noch sonderlinghen die spreucke Davids: in sonden ben ick ontfangen Ec. soo nu ghenoech is gesien hier naest voor. Nu bewijse ick uyt dit selve vijfde cap. totten Rom. niet alleen dat sy Predicanten des Apostels sinne daer niet en verstaen: maer oock mede dat die sinne Pauli snoerrecht strijdet jeghen sulcken heuren gedachten aengeboren quaetheyt der zielen: ende dat Paulus hier handelt van een quaetheyt der zielen, die uyte navolginge van Adams sonde in meest elck mensche comt. Soo dat meest elck self (niet Adam aen ons alder, dan alleenlijck met sijn quaet exempele) oorsake ende werckGa naar margenoot81man is van sijn eygen sonden ende quaetheyt, volgens oock die vermaerde spreucke Chrysostomi, dat niemant en werdt ghequetst dan van hem selve, ymmers Godes clare woorden, dat de sone des vaders, noch de vader des soons misdaedt niet en sal draghen, maer dat die ziele dieGa naar margenoot82 daer sondight sal sterven. Dit betuygen oock Pauli eyghen clare woorden selve doorgaens in dit vijfde capitule self. HouGa naar margenoot83dende: Inden welcken sy alle ghesondight hebben, item oock inden ghenen die nietGa naar margenoot84 gesondight en hadden met gelijcker overtredinghe als Adam: oock mede die woorde[n]: veel meer sullen die daer ontfanghen die volheyt der ghenaden Ec. Sulcks dat, ghelijck het onse eyghen werck is, mede soo wel als Adam, te sondighen (of dat schoon gheschiedt op een ander wijse) sullen wy in Adam self oock zijn sondigh ende verdoemt. Alsoo mede ons eyghen werck is de overvloedigheyt der ghenaden te ontfanghen, sullen wy in Christo rechtvaerdigh ende saligh wor[d]en.
11. Welcke ghelijckheyt over weder zijden Paulus oock selve naecktelijck e[n]de met opset tot verclaringhe sijnre meyninghen wel uytdruckelijck uytbeeldt inde twee verskens nu in gheschille staende, endeGa naar margenoot85 houdende te weten het eene: Ghelijck als door des eenigen sonde die verdoemenisse over allen menschen is ghecomen: alsoo is oock door des eenighen Rechtvaerdigheyt die Rechtvaerdiginghe des levens over alle menschen ghecomen. Ende houtGa naar margenoot86 het ander daer aen volghende: Want gelijck door des eenighen menschen onghehoorsaemheydt veele sondaren zijn gheworden: alsoo worden oock door des eenighen ghehoorsaemheydt veele Rechtvaerdighen. Daer is nu onlochbaerlijck volcomen ghelijckheyt by den Apostel selve in beyden verskens ghestelt, in allen over weder zijden ghelijck weghende, soo daer Adams sonde met der menschen, soo wel alle, als vele ongherechtigheyt ende verdoemenisse: als Christi gherechtigheyt met der menschen, soo wel alle als vele, rechtvaerdigheyt ende saligheyt, teghen malcanderen zijn ghestelt. Hier inne leydt nu onse gheschille.
12. Die voorschreven Predicanten en wilGa naar margenoot87len hier gheen voorder ghelijckheyt toelaten, dan dat Paulus daer mede soude hebben willen te kennen geven: dat Christus die sijne die met hem gem[ee]nschappe hebben, rechtvaerdigh ende saligh maeckt: ende dat Adam die sijne die met hem ghemeenschappe hebben, sondigh maeckt ende verdoemelijck. Te weten datse int rechtveerdig maken ende verdoemen tegen | |
[Folio ccccciij.v]
| |
malcanderen ghelijck souden staen. Maer dat die maniere ende wijse hoe sulcks geschiet, wesen soude op d'eene zijde gelijck op d'andere: sulcks seggen sy dat uyt die voorschreven woorden Pauli gheensins en mach bewesen worden.
13. Dat wil ick ondersoecken. Daer toe moet ghy Predicanten segghen een van beyden: te weten eerst, dat in dese woorden Pauli eenighe verghelijckinghe is, of niet. Ghy houdt datter eenighe gelijckheyt wordt beteeckent. Dit zijn uwe eyghen woorden alhier. Dit houde ick met u. Nu en wert daer gheen ander, of eeGa naar margenoot88nighe andere ende voorder ghelijckheydt beteeckent, dan die letterlijcke woorden Pauli mede brenghen: seghdy gheen ander, soo segghe ick alsoo: Nadien nu over alle menschen soo wel die rechtvaerdigin des levens door des eenighen Rechtvaerdigheydt, als voormaels over alle menschen die verdoemenisse door des eenigen sonde is ghecomen: dat nu voorts meer gheen mensche verdoemt, maer dat alle menschen niemandt uytghenomen saligh moet zijn, als altsame[r] staende onder die rechtveerdighmakinghe Christi. Soude sulcks daer uyt niet nootlijck moeten volghen? ghewisselijck. Suldy dat oock toestemmen? gheensins.
14. Maer seghdy dan dat daer een ander ghelijckheydt werdt beteeckent, dan die letterlijcke woorden des Apostels hier met brenghen: soo suldy ons een ander ghelijckheyt dan d'Apostel daer opentlijcken stelt, uyt uwen goetduncken hier voorbrocken, te weten een onghelijckheydt, ende die selve dichtende ons vroet bestaen te maken, datmen het woordeken, al: int eene lidt van dit selve versken niet en moet verstaen voor al, overmidts het elwaerts maer veel of eenighe beduyt: maer dat het in't ander lidt van't selve versken verstaen moet worden voor al, niemant uytghenomen. Dit soude u luyden hier oock wonder wel dienen. Want dan mocht ghy't nu u luste gloserende segghen: over Adams zijde beteeckent het alle menschen, maer niet over Christi zijde, daerom beteeckent het maer veele menschen, ende dan soudemen dese woorden Pauli moeten verstaen aldus: Ghelijck als door Adams eenighe soude die verdoemenisse is ghecomen over alle menschen: also is door Christi gherechtigheyt die rechtvaerdighmakinghe des levens ghecomen over vele oft eenighe menschen. Segt nu vrunden, waer dit niet al te grof? is dit niet uwe glose, grondt ende leere? ontkendt dat, ende houdt dan oock mijn ghevoelen tegen u voor oprecht: of kent sulcks u glose, gront ende leere te zijn, ende wederspreect den Apostel selve. Maer dit waer seker al veel te grof.
15. Soo doet mede in't navolghende versetGa naar margenoot89 houdende aldus: Gelijck door des eenigen menschen onghehoorsaemheydt veele sondaren zijn gheworden: alsoo werden oock door des eenighen ghehoorsaemheyt veele rechtvaerdighen. Want hoe wildy't hier gloseren? niet, soo't d'Apostel stelt tot het woordekens, vele: over weder zijden vele, maer dat het over d'een zijde veel, ende over d'ander zijde al sal beteeckenen? het laetste soude u hier oock wel dienen. Want dan soudy't buyghen aldus: Ghelijck door des eenighen menschen onghehoorsaemheydt alle menschen sondaren zijn gheworden: alsoo werden oock door des eenighen gehoorsaemheyt vele rechtvaerdighen. Soudy niet wel wenschen dat Paulus soo hadde gheschreven? ick dencke wel jae. Soudy (stont daer soo) u die uytghedruckte onghelijckheydt dan oock eenichsins laten benemen? ick houde wel neen. Want dan waer dat u opinie gelijck. Maer nu is u opinie hier des Apostels woorden plat onghelijck, ja tegen. Hoe can ick my nu dese ware ghelijckheyt van d'Apostels woorden, door dese uwe verzierde onghelijckheydt laten benemen?
16. D'Apostel stelt hier over beyden zijden vele. Wat machmen daer uyt doch anders besluyten, dan ghelijck (niet alle menschen, soo ghy't poocht te draeyen, maer) veele menschen door des eenigen, Christi, ghehoorsaemheyt rechtvaerdigh zijn gheworden: alsoo zijn oock (niet alle menschen, maer) veele menschen door des eenighen menschen onghehoorsaemheyt sondaren gheworden. Dat sulcks uyt des Apostels woorden nootlijck moet verstaen worden, en houde ick niet dat ghy meught loochenen. Soo meughdy mede niet dat uyt dese woorden Pauli claerlijc onrecht blijckt u leere van dat alle menschen (want d'Apostel seyt naecktelijck vele menschen) door Adams ongehoorsaemheydt sondaren zijn gheworden. Wat machmen segghen dat platter ende crachtigher dese uwe leere vande erfsonde vernielt ende ter neder stort?
17. Aengaende die ander of voorder gelijcheydt, die ghy uyt dese woorden Pauli soudt willen spinnen, dan de naeckte text met brengt, mercke ick te wesen die ghemeenschappe Christi ende Adams, dieGa naar margenoot90 ghyluyden daer toe voeght, met dese uwe woorden: dat Christus de sijne, die met hem ghemeenschappe hebben, rechtvaerdigh ende saligh maeckt: ende dat Adam die sijne tot sondaers ende verdoemde maeckt: soo datse in't rechtvaerdigh maken ende verdoemen ghelijck staen.
18. Laet ons hier, u meer toeghevende dan waerheyt ende Schrifture moghen lijden, noch al schoon nemen, of Paulus int eene versken die woordekens, al, ende int ander die woordekens, veel, met opstet tot onderscheydt, daer te vergheefs ende als niet altoos beteeckenende, gheschreven hadde, ende dese uwe glose, of aftreck van de Heylighe Schrifture (dat niemanden gheoorloft en is) oock aennemen ende toelaten: om te ondersoecken wat ghy dan noch met sulcke openbare mishandelinghe der Heyligher Schrifturen, sult moghen voorderen, tot bewijs van dese uwe vreemde glose op des Apostels woorden.
19. Vwe gl[o]se is hier de ghemeenschappe Christi ende Adams. Te weten dat alle die | |
[Folio ccccciij.r]
| |
met Adam ghemeenschappe hebben, van Adam sondaren ende verdoemden, ende alle die met Christo ghemeenschappe hebben, van Christo rechtvaerdigh ende saligh ghemaeckt worden. Daer teghen is mijn gevoelen op dese woorden Pauli, dat alle die door't navolghen van Adams onghehoorsaemheyt ghemeenschap met Adam hebben, in Adam sondaren ende verdoemt zijn: ende dat alle door die navolginghe Christi ghehoorsaemheyt gemeenschap met Christo hebben, in Christo rechtvaerdighen ende salighen worden. Ghy seght door ghemeenschappe, ick mede vermidts navolginghe. Hoe verde wy hier inne verschillen salmen hier na sien. Maer nu come ick tot uwe voorghewende ghemeenschappe.
20. Wy handelen hier van een sondelijcke ghemeenschappe, die de sondaren met Adam, ende van een heylige gemeenschappe, die de Heylighen met Christo hebben: soo dat Adams ghemeenschappe den sijnen sondigh, ghelijck Christi ghemeenschappe den sijnen rechtvaerdigh maeckt. Uraghe ick u luyden hier of alle menschen door die ghemeenschappe die Christus heeft met die gantsche menschelijcke nature, oock ghemeenschappe hebben met Christo, ghy sult my segghen Neen. Was Adam een beelde Gods na sijn menscheyt? Neen suldy segghen, maer na sijne ziele, waer inne het beelde Godes bestont. Dit segghen oock alle uwe Leeraren. Dat, seghdy, heeft hy verloren, ende bestaedt Adams sondelijckheydt ende bederffenisse inde ziele ende niet inden lichame. Na den lichame, ende niet na der zielen hebben alle menschen met Adam ghemeenschappe. Want alder menschen lichamen, ende niet heure zielen (soo die uwen self leeren) van Adam heuren afcomste hebben. Wt dit voorschreven uwe eyghen segghen volght nu soo ontwijfelijck, als noodtlijck, dat gheen mensch met Adam na der zielen, ende dat oock mitsdien geen mensche met Adam nae sijne verdorvenheydt of sondelijckheyt ghemeenschap en heeft door de natuerlijcke gheboorte des lichaems. Waer blijft hier nu uwe aengeboren sondelijckheyt van Adam? machmen die oock opentlijcker te niet maken, dan sulcke uwe eygen woorden doen, daer met ghy die arbeydt te bevestigen?
21. V segghen van sulcke ghemeenschappe blijckt hier dan valsch. Soo blijckt hier warachtigh mijn gevoelen vande gemeenschap vermidts navolginge. Want men noodtlijck moet segghen, dat, ghelijck niemant met Christi gherechtigheyt ghemeenschappe en heeft, ende midtsdien oock niemant rechtvaerdigh en wort gemaect, dan alleen de ghene die door't gheloove Christum aenneemt, navolght ende wert inghelijft: also mede niemant met Adams ongherechtigheyt ghemeenschap en heeft, ende midtsdien oock niemandt onrechtvaerdigh en werdt ghemaeckt, dan die door't ongheloove Adam aenneemt, navolght ende werdt inne ghelijft: wat is nu dat aennemen over weder zijden doch anders, dan Adam in sijn ongehoorsaemheydt, of Christus in sijne ghehoorsaemheydt na te volghen? Dit segghe ick, dit wederspreeckt ghy, ende wederspreeckt daer door oock opentlijck (soo nu blijckt) u eyghen erfsonde.
22. Want uwe eyghen woroden vande gemeenschappe Adams ende Christi, noch selve met brengen die voorseydt navolginghe, gemerckt men daer door comt tot die ghemeenschappe aen weder zijden. Dit hadde ick oock inde verclaringhe mijns ghevoelens op't 18. verset Rom.5. ghestelt uyte Paraphra Erasini, die sulcks uyten besten vaderen ghesogen schijnt te hebben, omme immers die onvrientlijckheyt uwerGa naar margenoot91 tongen te versachten tegen my, met dese sijne woorden: Gelijck als een Adam int niet ghehoorsamen vanden ghebode Godes veele navolghers van heure grootvaders overtredinghe ghetrocken heeft inde sonde: Also maeckt oock Christus, die den Vader totten doodt des cruyces onderdanigh is gheweest, rechtvaerdigh vele navolghers van sijne onderdanigheyt. Daer is nu ghelijckheyt over beyden zijden inde woordekens vele, ende daer is nu ghemeenschap over beyden zijden door navolginghe, soo vande onghehoorsaemheyt ende sonde, als vande ghehoorsaemheyt ende rechtvaerdigheyt.
23. Ende nadien ick u luyden wonderlijck sie handelen met die toerekeninge. Daeromme moet ick hier weder vragen, of Adam door sijn sonde verdorven was toerekentlijck dan waerachtelijck? Seghdy toerekentlijck: soo heeft het niet toerekenen Godes van dien, als hy nu gheloovigh ja herboren was (soo ghy van hem tuyght) gantsch moeten wech nemen die toerekentlijcke verdorvenheydt. Immers al waer Adam ongheloovigh ghebleven, ende al en waer hy midtsdien die niet toerekeninghe noyt deelachtigh gheweest, so en mochte dan noch Adams nature self, vele minder die algemeyne menschelijcke, ende onser alder nature noyt verdorven zijn gheweest door Adams sonde. Want die toerekeninghe of niet toerekeninghe soo weynigh der dingen wesen mach veranderen: alsmen een siende menschen door blintheydts toerekeninge in een blinde, of een blinde door toerekenen van't ghesicht in een siende mach veranderen. Ende en mochte dan Adam noch al mede ons niet aenerven, die verderfnisse, die dan maer na de toerekeninghe, dats na een waen ende niet na der waerheyt gheweest soude zijn. Al vele minder noch nadien die nu na 'tgheloof hem selve niet toegherekent en werde, ende midtsdien oock na de toerekeninge selve in hem selve niet en was.
24. Maer wildy over d'ander zijde seggen, dat die nature Adams door sijn sonde verdorven was inder waerheyt, sulcks dat die verderfnisse in hem was niet toerekentlijck, maer waerachtelijck: so maeckt ghy openbaerlijc die genade des Salighmakers Iesu oncrachtigher int genesen, dan die sonde Adams int verderven. Want dan sal Adams sonde sijn nature waerachtelijck verdorven, maer Christi ghenaden en sal Adams nature maer | |
[Folio ccccciiij.v]
| |
toerekentlijck, dats niet waerachtelijck ghenesen hebben. Dat waer niet anders gheseyt, dan Adam heeft waerlijck blint ghemaeckt, maer Christus heeft waenlijck siende ghemaeckt. Lieve oordeelt ghyluyden selve of dese uwe opinie die genade Christi oock waerdelijcken eert? of dese uwe leere oock met uwe eygen woorden, dat die ghenade Christi crachtigher is als de sonde Adams, overeen mach stemmen?
25. Wildy den Heere Christo dese oneere niet aendoen, oock u selve soo opentlijck niet wederspreken, soo bekent met my, dat Adam self als gheloovigh ende herboren wesende (soo ghy selve leert) ghenesen is gheweest ende ghebetert, niet waenlijck, maer waerlijck, niet ten halven, maer volcomelijck. Twelck sulcks wesende, ist onmoghelijck dat de ghebeterde ende gesontghemaeckte Adam, yemant sijne nacomelingen eenigh verderf of wonde, dat hy self niet meer en hadde, soude hebben moghen aenerven. Siet nu of alsulck u gloseren, draeyen ende buyghen der Heyligher Schrifturen noch niet in allen ghevalle opentlijck aen allen zijden en dient tot vernielinghe van uwe opinie deser uwer aengheerfder quaetheydt, die ghy te seer wat onbedachtelijck daer door poocht te stijven.
26. U luyden dunckt dat Paulus seer oneyGa naar margenoot92ghentlijck soude moeten ghesproken hebben, jae hart, indien hy, seggende dat door diens eene sonde, die schulde over allen menschen is ghecomen tot verdoemenisse, daer met verstaen soude hebben, dat alle die Adams sonde navolghen, die verdoemenisse schuldigh zijn. Dunckt u dat soo wonderlijck in Paulo, soo hebdy Paulum weynigh of met cleyn opmerckinghe ghelesen. Of duncket u eygentlijck ende sachtGa naar margenoot93 gesproken te zijn, daer hy seyt, soo doende suldy vuyrighe colen op sijn (u vyandts) hooft vergaderen? Ist niet seer oneygentlijck ende hardt ghesproken, dat die sotheyt Godes wijser is dan die menschenGa naar margenoot94 zijn? of meyndy dat in die alwijse Godt sotheydt zij? of spreeckt de Heere Christus al eyghentlijck ende sacht in u luyder ooren als hy seyt, dat is mijn lichaem? dat en seghdy teghen den Catholijcken ende Lutherschen niet. Immers Paulus selve spreeckt oock wel naecktelijck uyte 'tghene ghy in dese mijne verclaringhe voor hardt ende oneygentlijck poocht te berispen, ende dat noch in de spreucke Rom.5.12. nu self hier tusschen ons in gheschille staende. Wat seyt hy daer? Ghelijck de sonde door een mensche inde werelt is gecomen, ende door die sonde die doot: alsoo is oock de doot over allen menschen door ghegaen, ghemerckt sy alle ghesondight hadden. Wat noemet d'Apostel selve daer doch anders dan Adams sonde daer door de doot over allen menschen is ghecomen? wat verclaert d'Apostel daer selve doch anders met die woorden: ghemerckt sy alle gesondighe hadden: dan dat sy door henluyder navolginghe van Adams eene sonde, de selve heure eygen sonde hadden gemaeckt? machmen beter uytleggher van Pauli woorden hebben dan Paulum selve? die leytse uyt als ickse versta. Siet daer uwe uytsluyp van't oneyghentlijck ende hardt spreken Pauli meer dan noodigh was beantwoort.
27. Maer dan soude over d'ander zijdeGa naar margenoot95 (seghdy) Christus ons met sijne ghehoorsaemheyt ende verdiensten maer een exempel zijn gheweest. Dat Christus sich selve ons tot een exempel of voorbeeldt heeft ghestelt betuyght sijn eyghen mondt, tot allen plaetsen, daer hy gebene[d]ijt ons beveelt hem na te volghen, van hem te leeren dat hy ootmoedigh ende sachtmoedigh is van herten, oock met uytgedruckte woorden (Ioan.13.15.) Ooc Petrus wel naectelijc seggende (1.Pet.2.21.) Want Christus heeft voor ons gheleden, ons een exempel achterlatende, op dat wy sijne voetstappen souden navolghen. Somma waer leeren die Euanghelisten ende Apostelen sulcks niet? Laet het u niet verwonderen dat, ghelijck d'eerste Adam ons ten quaden, alsoo de tweede Adam ons ten goeden is een Exempele. Gheen medicinale dranck en gheneest de cranckheydt, so langhe die buyten blijft, gheen werckinghe inwendelijck en heeft, ende sich niet en vereenight ende ghemeenschap en heeft mette nature: Also en maeckt het gesonde woort Christus niemanden gesont na der zielen, ten zy datmen daer inne blijft, dat selve navolght, gemeenschappe daer mede heeft ende inne vereenight, sonder selve Christum de waerheydt te ghelooven, sonder Christum aen te nemen, sonder desen wijnstock ingelijft te worden, sonder door dese deure ende desen wegh inne te gaen, twelc al niet en is dan een ware navolginghe Iesu Christi, en sal inder eeuwicheyt niemant die verdiensten Christi deelachtigh worden, noch comen daer Christus is, dat is totten Uader. Immers die Christum niet na en volght, en mach sijn Iongher niet wesen. Soudet dan soo vreemt zijn over d'ander zijde, dat niemandt Adams Iongher en mach zijn dan die hem navolght ende daer door comt in Adams gemeenschap, oock van sijnen doot ende verdoemenisse? Uanden bejaerden, Leser, ende niet vande zuyghelinghen, wordt hier ghesproken.
28. So souden wy dan (seghdy) door ChriGa naar margenoot96sti na volginge saligh worden, ende gheenssins door toerekeninghe van sijne gherechtigheydt ende verdiensten. Is dat sulcks, so souden wy door Adams navolginge alleen onsaligh worden, ende geenssins door toerekeninghe rijnre sonde. Nochtans bekendy self dat Adams sonde ons werdt toegherekent. Siet hoe ghy u self wederspreeckt. Ec. Dat en can ick niet sien. Want ick sie hier noch al over beyden zijden niet dan groote ghelijckheyt. God selve seyt uytdruckelijck dat hy der ouderen misdaet straft inden kinderen die hem haten, dat is die navolghende heurder ouderen misdaet, de selve heur eyghen maken. Alsoo straft Godt mede Adams misdaedt in allen desselfs kinderen die Gode haten ende Adams misdaedt naevolghende, de selve heur eyghen mis | |
[Folio ccccciiij.r]
| |
daedt oock maken. Desgelijcks vergheeft Godt mede ende en rekent niet toe, maer laet ongestraft de misdaet der gheenre die Godt lief hebben, dat is die Christi gherechtigheyt navolghende, de selve heur eyghen maken door't ontfanghen sijnre ghenaden. Hier is noch niet dan loutere ghelijckheyt over weder zijden by den Apostel oock hier selve gestelt. Maer daer inne leydt die onghelijckheyt, dat in Christo die ghenade sich grooter ende overvloediger betoont int niet toerekenen van veele sonden, dan in Adam die straffe over eene sonde, ende dit na de clare ongheGa naar margenoot97lijckheydt by den Apostel selve mede hier ghestelt, dat het niet en is mette ghenade, als mette sonde. Want het oordeel is over d'een zijde uyt een sonde ten verdoemenisse: Maer die ghenade is over d'ander zijde uyt vele sonden tot rechtvaerdiginghe. Ende blijft alsoo des niet te min noch over beyden zijden het niet toerekenen vande sonde, soo wel als het navolghen van Adams sonde, of Christi gherechtigheyt.
29. Maer, seghdy, die heyliginghe gheGa naar margenoot98schiedt inden gheloovighen door den Heylighe Gheest, die sy van Christo hebben: dat en gaet so niet toe met die verdervinghe die sy van Adam hebben: is daer niet groote onghelijckheyt? niet een hayrken. Want ghelijck alle die door't geloof Christum navolghende met hem vereenight, ende sijnen Heylighen Geest, oock midtsdien desselfs heyliginge deelachtigh worden: alsoo worden mede alle die door't ongheloof Adam navolghen, met hem vereenight ende sijnen sondelijcken geest vande wijsheydt des vleeschs deelachtigh.
30. Grooten arbeydt doedy, om te bewijGa naar margenoot99sen, dat uyt mijne woorden moet volghen, datter groote ongelijcheyt zy tusschen die gemeenschappe Adams ende Christi. Overmidts wy door Adams ghemeenschappe niet meer deelachtigh en worden dan sondelijckheydt ende verdoemenisse, ende dit noch niet sonder ons daedtlijck sondighen: ende dat wy daer teghen door Christi gemeenschappe deelachtigh worden veele heerlijcke daden. Hier vraeghdy my hoe ick met my selve accordere? Ick antwoorde met allen wel, niet alleen met my selve, maer oock metten Apostel alhier. Nerghens en segghe ick dat het met de sonde is als mette ghenade. Maer segghe ende heb gheseyt opentlijck metten Apostel datter tusschen dese twee groote onghelijckheydt is, ende dat die ghenade Christi vele heerlijcker ende meerder is dan Adams sonde. Maer ghy maeckt ter contrarie die ghenade Christi veel crachtelooser ende minder dan Adams sonde, soo ick doorgaens bewijse: daer teghen make ick den Apostel, niet mijn vernuft, navolghende ghelijckheyt daer hy ghelijckheydt stelt. Hier teghen doet ghyluyden, met alder macht opentlijck arbeydende, om onghelijckheyt te dichten daer hy ghelijckheyt stelt, met, al, tegen, al, ende veel, tegen veel. Ende vraghe u daeromme hoe ghy u selve meught vroet maken, dat ghy die Schrifture oprechtelijck handelt, ende dat ghy in desen metten Apostel overeen stemt? Immers hoe meughdy met u selven overeen stemmen, int houden dat die veelheydt der heerlijcker daden Christi, niet soo machtigh souden zijn om inden geloovigen Adams wonde volcomelijck hier te ghenesen: als Adams eenighe sonde vermogen soude hebben om henluyden te wonden?
31. Ghyluyden wanende my met AdamanGa naar margenoot100tische banden bestrickt te hebben, seght dat uyt mijn ghevoelen souden volghen, dat wy gherechvaerdight souden zijn, niet om Christi, maer om onse eyghen ghehoorsaemheyts wille: ghelijck wy sondigh worden niet om Adams, maer om onse eyghen onghehoorsaemheyts wille: ende dat wy midtsdien ons der rechtvaerdigheyt Christi soo weynigh te bedancken, als wy ons des ongherechtigheyt Adams te wandancken souden hebben. Neen mannen, dat en volght gheenssins. Want van Adam en hebben wy niet meer quaets, dan wy hem na doen. Maer wat gheloovighe en gheniet van Christo, inden welcken die volle schatten der Godtheyt woonen, ende van welcks volheyt wy alles ontfanghen, niet ongeGa naar margenoot101lijck vele meer goets, dan wy hem nadoen, uyte ghemeenschappe die wy met Christi goetheyt hebben? is dat cleyne onderscheydt tusschen Adams sonde ende Christi ghenade? de ziele die Adam int ongheloof troude, wordt door sulck sijn ongheloof aennemen ende ghemeenschap Adams sijn eenige sonde deelachtigh, ende die soo nadoende daer aen schuldich: maer die ziele die Christum inden geloove trout, wort door sulck sijn gheloof, aennemen ende ghemeenschappe Christi alle heurs Bruydegoms oneyntlijcke verdiensten ende deuchden deelachtigh. Is daer nu niet wel een over groote ongelijckheyt?
32. Sulcke onghelijckheyt isser dan int genieten vande vruchten dese ghemeenschaps over weder zijden. Want d'een is ongelijck machtiger om te saligen dan d'ander om te verdoemen. Maer wederomme vindtmen die aldergrootste ghelijckheyt int middel, waer door men comt totte ghemeenschappe soo met Adam als met Christo. Want gelijck tot die ghemeenschappe Christi met alle sijne schatten ende saligheyt (niet jegenstaende die elcken int algemeyn van Gode wert aengeboden) niemant van allen bejaerden en comt, dan alleen door't middel van hem gebenedijt inden geloove aen te nemen, twelck des menschen eyghen werck ende doen is: alsoo en comt over d'ander zijde tot die gemeenschappe van Adams schulde ende verdoemenisse (hoewel die oock int alghemeyn elck vanden Sathan wert aengheboden) niemant van allen Adams kinderen dan alleen door't middel van Adam int ongheloove aen te nemen, twelck des menschen eygen werck ende doen is. Dat ick hier segge van't aennemen Christi seyt niet alleen d'Apostel hier int 17. [...] van dit selve 5.cap. maer oock d'Euangelist Ioan.1.12. Immers oock ghyluyden selve met dese uwe woorden: So vele die | |
[Folio cccccv.v]
| |
ghemeenschappe Christi belanghet, wy bekennen met u dat daer toe van noode is inden jarighen, die aenneminghe sijnre ghenaden, welcke door den gheloove gheschiedt. Hebdy nu niet groot onghelijck, dat ghy in mijne woorden soo groote ghelijckheydt aen allen zijden in desen metbrenghende noch onghelijckheydt bestaet te dichten?
33. Dat onse sonden ghemeenschap hebbenGa naar margenoot102 met Adams sonde, dat het beyde is onghehoorsaemheydt, ende datse beyde uyt ongheloove spruyten, soo ick gheseyt hade, bekent ghyluyden selve. Maer onse sonde (seghdy) hebben oock ghemeenschappe met alder werelts sonden. Met wat voeghe machmen't dan Adams sonde noemen, daer door wy zijn verdorven? Antwoorde. Onse gherechtigheyt heeft ghemeenschappe met alder Christenen gherechtigheyt: machmen daeromme met gheenen voeghe die selve noemen die gherechtigheyt Christi? Aen d'een zijde is alder lidtmaten hooft Christus, aen d'ander Adam. D'een van't lichaem der sonden. Na 'thooft ende niet na de leden wert de name des gherechtigheyts ende der sonden ghenaemt in desselfs leden. Christus is d'eerste werckman des gherechtigheyts, Adam des ongherechtigheyts. Alsoo werdt d'afgoderije tot Samarien, niet des volcks of elckerlijcks maer Ieroboams sonde ghenaemt, alsoo die 'thooft van dese leden was, ende d'eerste werckman van die afgoderije. HoeGa naar margenoot103 menigmalen vintmen wel uytdruckelijck in den Bybele verhaelt dese woorden: ende hy wandelde in Ieroboams sonden met welcke hy Israel dede sondighen. Hier sietmen doorgaens des volcks sonde ghenaemt Ieroboams sonde, oock al langhe jaren na sijnen doode worden syluyden hem hier inne navolghende, oock niet soo wel als Ieroboam afgodendienaren? Uryelijck jae. Ghelijck hier Ieroboam 'thooft, d'eerste, ende die deure was, volghens ende door wien Israel selve mede inging tot sijne afgoderije, ende daeromme meest Ieroboams sonde inde Heylige Schrift werdt ghenaemt, alsoo mede is Adam 'thooft, d'eerste ende die deure geweest, volghens ende door wien alle ongheloovighen oock inne gaen tot de sonde ende doodt, ende werdt derhalven inde Heylighe Schrift oock te recht mede alsoo ghenaemt Adams sonde.
34. Ga naar margenoot104Ghyluyden bekent wel (seghdy) datmen oock alsoo onse eyghen sonde, daer door wy zijn verdorven mach noemen Adams sonde: maer seght daer by dat vele niet en weten van Adams sondighen: hoe machmen dat (dunckt u luyden) met eenighe redene Adams sonde noemen? Dats gesubtilizeert. Soude hy dolen, die daer seyde, dat het daeromme Ieroboams sonde noch ghenaemt was inden volcke, gemerckt hy d'Inventeur was meyndy dat sy alle, die langhe jaren na hem comende sijne sonden hanteerden, van sijnen name wisten? meyndy dat Iob vanden name ende wandel Christi wiste, als hy langhe jaren voor Christi toecomste in sijnen wandel die barmhertigheyt ende lijtsaemheyt Christi uytdruckte? machmen daeromme Iobs barmhertigheydt ende ghedult niet te recht Christi of Christelijcke barmherigheyt ende ghedult noemen?
35. In uwe meyninghe dat ick niet en s[o]uGa naar margenoot105de willen toestaen, dat oock Adam schuldigh is aen onsen sonden, soo Ieroboam was aen Israels sonde, zydy grootelijcks verdoolt. Want ick dat gaerne toesta, ghemerckt Adam schuldigh was vermidts d'argernisse sijns exempels by den meesten hoope die hem daer inne nae zijn ghevolght, of schoon nu ter tijdt vele menschen van gheen Adam en weten: die nochtans Adams sonde in heuren ouderen handt tot hant naghev[o]lght zijnde, oock daer inne sien ende navolghen.
36. Ghyluyden voorts handelende van't middel daer door wy sondaren zijn gheGa naar margenoot106worden, brengt voort des Apostels woorden: dat door eens menschen onghehoorsaemheyt veele sondaren zijn gheworden. Hier (seghdy) schrijft hy't de sonde Adams toe, dat veel sondaers zijn gheworden. Hy bekent (seghdy) die sonde Adams d'oorsaeck hier van te wesen: want door die zijn wy verdorven van naturen: ende uyt die verdorvenheyt, comt die dadelijcke sonde voort. Soo moetmen dan eerst ghemeenschap met Adam hebben, eermen sondight. Men comt niet door het sondighen inde ghemeenschappe Adams, ghelijck ghy wilt. Dat zijn uwe woorden tot my.
37. Al te groote vryheydt neemt ghyluyden u selve aen int misbruyck vande Goddelijcke Schrifture. Staet daer ghelijckheydt, het moet onghelijckheyt zijn: staet daer onghelijckheyt, het moet gelijckheyt wesen: staet daer al: het moet maer veel, maer staet daer veel, het moet al, betekenen ende verstaen worden, wanneer dat soo maer best dienlijck schijnt tot onderstuttinghe uwer wanckender opinie. Dit sietmen doorgaens onlochbaerlijck in u luyden, immers hier noch opentlijck op dese uwe inghevoerde spreucke Pauli selve. Daer bruyckt hy die beyde woordekens, te weten, veel ende ghelijck. Wy spreken immers nu van Adams sonde. Seghdy niet dat alle menschen niemandt uytghenomen (anders dan Iesus Christus) door Adams sonde sondaren zijn geworden? Wat anders? Hier seyt Paulus datter veel door eens menschen onghehoorsaemheyt sondaren zijn gheworden. Dit moet noch mede (nu u dat soo best soude dienen) beduyden alle menschen. Ghy trecket op al. D'Apostel seyt veel. Ueel is niet al. Is dit niet plat teghen u verzierde al? Soo speeltmen mette Godlijcke Schrifture. Of meyndy dat d'Apostel geen onderscheyt en kende tusschen veel ende tusschen al? Wie mach dat ghelooven? Seyt hy niet wel onderscheydelijck in't naeste voorgaende versken al, gelijck hy hier veel seyt, ende dit beyde over beyden zijden: Soo verwerdy waer | |
[Folio cccccv.r]
| |
lijck des Apostels wel onderscheyden woorden al wat te vrymoedelijck, tot u eyghen verwerringhe.
38. Welaen, laet my u hier toegheven dat ghy van't eerste veel in dit 19. veersken, een al, maeckt: soo moet ghy oock my wel toelaten dat ick van't laetste veel, int selve veersken mede een al, make. Wat sal hier uyt volghen? Ditte? Ghelijck door eens menschen onghehoorsaemheyt (niet, veele, nu, maer na dese uwe buyginghe) alle menschen sondaren zijn gheworden: alsoo zijn oock door des eenen ghehoorsaemheydt (mede nu niet) veel, maer oock na de selve uwe buyginghe, alle menschen rechtvaerdigh gheworden. Dit moet dan (segghe ick noch) noodtlijck uyt sulck u eyghen duyden ende draeyen van des Apostels woorden volghen. Is dat nu soo: waer blijft dese uwe verdorvenheyt, uwe sondelijckheydt, uwe onrechtvaerdigheyt van alle menschen? Mach oock yemandt meer een sondaer zijn ende blijven, als alle menschen rechtvaerdigh zijn gheworden? Is niemandt meer een sondaer ghebleven: wie mach van meer van sondighen ouders of in sonden gheboren wesen? Waer is hier dan uwe aengheboren quaedtheydt ofte sondelijckheydt?
39. Waer blijft hier (segghe ick noch) die verdorvenheydt, daer by ghy noch dichtet die woorden, van naturen? Waer tuyght een eensame spreucke inden gantschen Bybele, dat wy al tsamen van nature verdorven zijn door Adams sonde? Nergens: Maer 'tzy soo hier ghenomen. Moeste Adam dan oock niet self (als oock geloovigh soo ghy selve schrijft) door Christi ghehoorsaemheyt, mede niet zijn rechtvaerdigh gheworden? Niet volcomelijck, seghdy. Welaen, ten minsten moeste hy voor soo vele rechtvaerdigh zijn gheworden door Christi ghehoorsaemheydt: als hy onrechtvaerdigh was geworden door sijn selfs onghehoorsaemheyt. Is ditte: hoe mocht hy sijn selfs kinderen, swijge ons allen, sijn onrechtvaerdigheydt die nu niet meer in hem en was, sulcks aenerven: dat wy al tsamen van naturen sondigh ende onrechtvaerdigh souden wesen, vermidts desen (nu al Rechtvaerdighen) Adams voorleden ende uytghedreven onrechtvaerdigheyt?
40. Heeft dan Adam ons gheen sonde of ongherechtigheydt aen gheerft, soo nu noch al mede uyt uwe eyghen duydinghe van Pauli woorden claerlijcken blijckt: hoe conden wy door sijne ghemeenschappe die sonde, voor ons eyghen sonde soo in ons hebben, dat wy daer door ter gheleghender tijdt noodtlijck souden moeten sondighen? Neen mannen. Dits de waghen voor die paerden ghespannen. Niet door Adams gemeenschap uyt die lijflijcken gheboorte en comt in ons het sondigen: maer door onse sondigen comen wy in die ghemeenschap van Adams onsienlijcke of sondighe gheboorte. Want ghelijck Adam na der zielen ende niet na den lichame een beelde Godes was, soo ghyluyden selve leert, insghelijcx dat sijn sonde, verderf ende quaetheydt bestont in't verderf ende verlies van dat beelde Godes (al mede na u eyghen leere:) soo en moghen wy met Adams sonde gheen ghemeenschappe hebben door die lichamelijcke geboorte. Dus dooldy hier seer, ende moet dan noch in allen ghevalle, eermen u in die aengeerfde sondelijcke ghemeenschappe Adams eenigh gheloove mach geven, voor al by u luyden bewesen zijn, dat wy oock na der zielen ghesproten zijn uyt Adam: 'twelck u dan wederspreecken sullen u luyder Besa ende Bulligher, als nu meermalen is gheseydt.
41. Sonde werdt dan niemant aengeboren. Oock crijght niemandt met Adams sonde ghemeenschap, dan door sijn eyghen daedtlijck sondighen. Men moet dan metten Apostel segghen, dat ghelijck veele menschen Adam in sijn onghehoorsaemheydt navolghende, door sijn onghehoorsaemheyt sondaren worden: dat alsoo mede veele menschen Christum in sijne ghehoorsaemheydt navolghende, door sijn gehoorsaemheyt rechtvaerdigh worden. Dats de rechte meyninghe des Apostels alhier. Dat heeft oock ghelijckheyt aen allen zijden met sijne woorden. So gaet het mede met het naeste voorgaende (18.) veersken, namentlijck dat ghelijck alle menschen die Adams sonde navolghen, gheraken in ende met Adam, tot die verdoemenisse: alsoo mede alle menschen die Christi gherechtigheyt navolghen, gheraken in ende met Christo tot die Rechtveerdighmakinghe des levens, niemant over weder zijden van allen jarighen menschen uytghenomen. Soeckt nu hier inne, condy, erghens eenighe onghelijckheyt daer d'Apostel ghelijckheyt, ofte ooc ghelijckheydt daer d'Apostel onghelijckheyt heeft ghestelt. Ende ghy sullet al langsaem vinden.
42. Mijn ghevoelen onder verbeteringhe hebdy hier ghehoort. Ghy willende u gevoelen verclaren hoe wy in Adam gesondicht hebben, ende door Adams onghehoorsaemheydt sondaren gheworden zijn, vindt u selve benaut aen allen zijden, siet Pauli naeckte woorden u meyninghe plat jeghen te zijn, ende wijckt voorts af vanden oordeelen Godes, ons door sijnen Heylighen Gheest inde Heylighe Schrift gheopenbaert, die u over al openbaerlijck wederspeken, omme u te verberghen inden verborghen oordeelen Godes, segghende, dat ons de sonde ende overtreGa naar margenoot107dinge Adams door een rechtvaerdigh ende onbegrijpelijck oordeel Godes toegherekent werdt.
43. Als u luyden dien kindischen uytsluyp eens toeghelaten ware, wie soude u erghens in eenighe dolinghen, hoe leelijck oock, moghen berispen? oock niet d'alder claerste speucken der Heyligher Schrifturen. Dan soude u immers altijdt ghereedt staen de antwoordt: al ist dat die gheopenbaerde oordeelen Godes inde Schrift sulck houden, soo houden die verborghen oordeelen Godes nochtans anders. Wat houden nu in dit stuck die | |
[Folio cccccvj.v]
| |
gheopenbaerde oordeelen Godes? dat Godt elck sal oordeelen nae sijne eyghen, niet na eens anders wercken: dat elck sijn eyghen, niemandt een anders last sal draghen: dat de sone des vaders misdaedt niet en sal draghen: met ontallijcke meer andere derghelijcke. Dese oordeelen Godes lesen wy claerlijck ende naecktelijck uytghedruckt te zijn inde heylige Schrift, ende niet verborgen gheruckt uyt twijffelijcke ende verde gehaelde collectien. Dese ghelooven wy, niet uwe Enthusiastelijcke droomen ende blinde verzieringhen vande verborghen oordeelen Godes. Toont ons erghens inde gantsche Bybel gheschreven te zijn, dat Godt ons allen om Adams sonde sondigh ende quaet gheboren laet worden: dit en vermeughdy niet. Wijst ons waer God seyt dat hy yemanden aen der zielen met quaetheyt wil straffen om een anders misdaedt: dit en vermeughdy oock niet. Haelt voort een eenighe plaetse houdende dat Godt yemanden self, niet gesondight hebbende, een anders sonde t[o]erekenen wil ter verdoemenissen: dit en vermeughdy al mede niet. Immers die Godtlijcke Schrift betuyght naecktelijck ende claerlijck dat Godt die sonden des sondaers selve hem niet en wil toerekenen als hy berou hebbende die laet. Hoe machmen dan gelooven buyten ja tegen die gansche Schrift, dat God yemant selve, niet ghesondight hebbende, eens anders sonde soude toerekenen? een anders sonde segghe ick noch, die dien sondaer als boetvaerdigh zijnde (soo't hier met Adam gaet) selve niet meer toegherekent en werdt, maer al is vergeven? So[u]de Godt dan den dootslagher selve 'tleven schencken ende alle sijnen onnooselen kinderen ende afcomste om sijn doodtslagh dooden? Dit is nochtans uwe leere. Hoe suldy dese uwe felle ende onrechtvaerdighe verborghen jae verzierde oordeelen moghen vereenigen metten oordeelen vande barmhertighen, ick swijghe vanden rechtvaerdighen Gode, ons plat contrarie dese uwe verzierde grouwelijckheyden inden Heylighe Schrift voor oogen ghestelt? Dit's u onmoghelijck, dit verstady wel, ende dit doet verlaten die openbare, ende afwijcken tot die verborghen oordeelen Godes. Neen mannen, niet na den verborghen, maer nae den gheopenbaerden oordeelen Godes inde Heylige Schrift, moeten wy oordeelen.
44. Of meyndy dat Godt van sijne oordeelen door ons niet gheoordeelt en wil hebben? Waer dat, hy en soude ons die in sijn Heylighe Schrift niet gheopenbaert hebben. Immers hy en soudet niemandt te doen gheboden hebben. Maer nu leestmen dat veele Heylighen vrymoedelijck van Godes rechtvaerdigheydt ende oordeelen hebben gheoordeelt. Als Ga naar margenoot* Abraham,Ga naar margenoot† Paulus ende anderen meer, jae oock u Hooftleeraren nergens na (volghens heure selfs belijdinghe) Heylighen wesende, hebben dat stoutelijck (alst henluyden maer diende) derren Ga naar margenoot‡ doen, jae oock ghyluyden selve. Immers Godt selve ghebiedt den menschen van sijne oordeelen te oordeelen, soomen wel uytdruckelijck leest Isa.5.3.Ga naar margenoot1084. Ieremias 2.9.16.17.18.19. Michae. 6.1.2.3.4.5.6.Ec. Sulcks dat kinderen souden mercken dat niet een eerbiedighe ootmoedigheydt, maer een schijndeuchtlijck afsluypen uyt die verwerringhen uwer onware opinien die ghy niet en meught verantwoorden metten gheopenbaerden oordeelen Godes: u doet schuyl loopen in den verborghene. O hoe soudy my beschimpen ende bespotten soo ghy sulcks ergens saeght van my. Maer wat mach u dit schuylen noch helpen? Zijn die verborghene oordeelen Godes voor allen menschen onbegrijpelijck, soo zijn sy't oock voor u luyden. Soo en verstaet ghyse oock selve niet. Hoe meughdy't ghene ghy niet en verstaet rechtvaedigh oordeelen? Om dattet Godes oordeelen zijn (seghdy) wiens doen al tsamen rechtvaerdigh is al en begrijpen wy't niet. Maer waer by weet ghy dat sulcks Godts oordeelen zijn? Waer met suldy't bewijsen ende vroetmaken? Dit moest voorgaen, te weten dat het Godes, niet uwe oordeelen zijn. Voorts is waerachtigh dat Godes o[o]rdeelen ons inde Heylighe Schrift geopenbaert, mede zijn Godes oordeelen, die zijn dan mede rechtvaerdigh. Dit houden wy beyde, soo wel ghy als ick, mede waerachtigh. Teghen dese gheopenbaerde oordeelen Godes zijn uwe verzierde oordeelen Godes, die ghy verborghen noemt, openbaerlijck so strijdigh: dat een van beyden onrechtvaerdigh moeten wesen. Welcke sullen dat zijn? die gheopenbaerde inde Heylighe Schrift? Soo moetmen die Schrift als onwaerachtigh verwerpen, ende uwe droomen als waerachtigh volghen, ende soo moetmen noch in allen ghevalle Godt dubbelt ende valsch maken, die selve door sijnen Heyligen Geest inde Schrift anders ghetuyght van sijne rechtvaerdigheyt ende oordeelen, dan die na der waerheyt (seghdy waerheyt) int verborghen zijn. Siet wat eere ghy de Godtlijcke Schrift, jae Godt selve aen doet, met sulcke uwe uytsluypinghen vanden gheopenbaerde totte verborghen oordeelen Godes. Salmen alsoo teghen de Godtlijcke Schrifture moghen sophisticeren, wat sekerheydt salmen ons ten laetsten daer inne laten blijven? Dits al verde geweken vande woorden van uwen CalGa naar margenoot109vino, datmen behoort van Gode te vragen, te dencken ende te spreken, int woort, met het woort ende door't woordt. Want dus doende verlaetmen 'twoort ende men speculeert van G[o]dt inden vernufte buyten 'twoort, sonder 'twoordt, ende plat jeghen 'twoort.
45. Soo zijdy ghewoonlijck te doene als't u maer gheleghen is, soo moetmens eyghentlijck, maer andes, oneyghentlijckGa naar margenoot110 ende anders dan die woorden luyden, verstaen. Dit doedy voortgaende oock hier, ende seght dat ghy het woordt sondighen hier neemt oneyghentlijck, te weten also: Wy hebben gesondight in Adam: dat is, Adams s[o]nde wert ons toegherekent. Is dat niet een schoone uytlegginge der Heyligher Schrifturen? Welaen, laet my op dese selve wijse teghen u handelen ende | |
[Folio cccccvj.r]
| |
sien of ghy't gevolgh sult willen volghen. Adam ende Eva als gheloovigh zijnde hebben in Christo rechtvaerdigheydt ghedaen, dat is Christi rechtvaerdigheydt is hen beyden toegherekent. Dit suldy noch wel volghen. Laet ons voortgaen. Dese toerekeninge van Christi rechtvaerdigheydt op Adam ende Eva heeft wech genomen die sonde, schult ende straf uyt hen beyden, of sy heeftse in henluyden laten blijven. Seghdy 'tlaetste, soo maeckt ghy openbaerlijck Adams ende Eve sonde crachtigher dan Christi rechtvaerdiheyt. Want dan heeft henluyder eene sonde vermoghen inder waerheydt heur sondigh, schuldigh ende strafwaerdigh te maken: maer al Christi gerechtigheydt en heeft henluyden niet reyn, onschuldich, noch loonwaerdigh ghemaeckt. Maer seghdy 'teerst: soo was geen sonde, schulde noch straffe meer in Adam ende Eva selve. Dat in henluyden selve niet meer en was, en mochten sy heur selfs kinderen niet aenerven: veel minder ons. Waer blijft hier onse aengheboren verdorvenheyt? Neen, suldy hier segghen, die sonde ende die verdorvenheyt bleef waerlijck in Adam ende Eva, maer sy en werde henluyden niet toegerekent. Was't soo met die schult ende straf mede? Neen suldy seggen. Maer hoe soude die schuldt mogen blijven daer sy door't niet toerekenen quijt is gheschouden? hoe mach oock daer straf blijven, daer die schulde is vergheven? dat waer geseyt, door een Landtsheere tot een Dootslagher: Ick vergeef u den schult vanden dootslach, maer de straf neem ick u niet af, men sal u ghelijcke wel den hals afhouwen. Wie mach sulcks achten voor vergeven? Recht. Al dat houde ick soo met u luyden. Soo was dan de straf vande eeuwighe verdoemenisse afghenomen van Adam ende van Eva die misdadigen selve. Dit bekendy beyde oock selve metGa naar margenoot111 uytghedruckte ende clare woorden.Soo moet ghy beyde nu oock bekennen dat u Catechismus opte thienste vraghe van't eerste deel schandelijcken doolt ende een grouwelijcke, dats verde van een troostelijcke of Evangelische leere leert, seggende dat Godt hem schrickelijck vertoornt beyde over die aengheboren ende werckelijcke sonden, ende dat hy die wil door een rechtvaerdigh oordeel tijdelijck ende eeuwelijck straffen. Want was den misdadighen Adam ende Eva selve afghenomen die schulde ende straffe van heure eyghen bedreven sonde: soo en was henluyden immers niet moghelijck ons aen te erven dat in henlyden niet meer en was. Soudet een spotlijcke quijtscheldinghe eens dootslaghs zijn aenden misdader selve, alsmen hem des niet te min noch dede lijden die straf van onthoofdinghe: sal't niet een ongodtlijcke, grouwelijcke ende onrechtvaerdighe straffinghe zijn, daermen den onschuldighen kinderen, kints kinderen ende alle d'afcomste totten laetsten toe om der ouders vergeven misdaet, daer af sy self onghestraft bleven, niet alleen metten tijdtlijcken, maer oock metten eeuwighen doodt straft ende veroordeelt. Leert ghyluyden sulcken fellen ende onrechtvaerdighen handel niet vanden barmhertighen ende rechtvaerdigen Gode? Wildy dit ontkennen, soo moet ghy sulcke u luyder leeringhe uyt meest uwe boecken immers uyt uwen Catechismo selve schrapen. Siet waer toe u brenght dese uwe Sophisterije.
46. Maer om weder te comen op uwe voorschreven glose: wy hebben ghesondight in Adam, dat is (seghdy) Adams sonde wert ons toegherekent. Lieve seght doch: Of ick seyde, wy hebben in Adam ghelooft, dat is Adams gheloove werdt ons toegherekent: soudy my dit oock willen toelaten? Immers moet ghy selve soo argumenterende my dat niet toelaten: want so staet dese uwe glose in haren gronde. Alle wat Adam gedaen heeft, dat worden wy geacht oock in Adam ghedaen te hebben, ende werdt daeromme oock ons toegerekent. Adam heeft ghesondight. Dus worden wy gheacht in Adam ghesondight te hebben, ende werdt ons daeromme oock Adams sonde toegherekent. De voorschreven heele major is valsch, is alleen u dichten, ende en sal nemmermeer uyter Heyligher Schrifturen moghen bewesen worden. Des niet te min soo moet ghy u eyghen doen teghen anderen, oock selve van andere lijden, ende segghe ick volgens dese uwe nulle bewijsinghe wederom teghen u luyden alsoo: Alle wat Adam ghedaen heeft, dat worden wy gheacht oock in Adam ghedaen te hebben, ende wordt daeromme ons toegherekent. Adam heeft ghelooft ende sich totten Heere bekeert. Dus worden wy gheacht in Adam ghelooft ende ons totten Heere bekeert te hebben, ende wert ons daeromme oock Adams ghelooven ende bekeeren totten Heere toegherekent. Is dat soo, twelck soo met zijn, soo u voorschreven glose recht is soo werdt alle Adams nacomelinghen, Adams deughde van ghelooven ende sich totten Heere te bekeeren toegherekent. Want wildy die deughde niet ergher maken dan die sonde, soo moet ghy bekennen dat ons Adams deughde niet minder dan sijn sonde en werdt toegherekent, ende geacht als of wy die mede in Adam ghedaen hadden. Siet nu of de onwaerheydt niet over al te schanden en comt, ende of sulcke uwe glosen ende Sophisterijen selve niet ter neder en storten dese uwe van selfs vallende opinien die ghy meynt daer mede seer vast onderstut te hebben.
47. IEven soo bescheydelijck handelt ghyluyden oock metten spreucke, dat Levi in Abrahams lendenen verthient is geworden. Daer verandert ghy mede in uwen glose, het lijden Levi, in een doen. De text staet alsoo: Dat oock (alsoo te seggen) Levi, die de thienden ontfangt, verthientGa naar margenoot112 is gheworden door Abraham, want hy was noch inden lendenen sijns vaders, als hy Melchisedech te ghemoet gingh. Daer staet dat Levi door Abraham vertient is gheworden. Des niet jeghenstaende moet dit met u heeten als of hy in Abrahams lenden zijnde, self dat werck van verthienden dede. Ende door dese soo verkeerde, gheweldighe ende vreemde | |
[Folio cccccvij.v]
| |
glosen misbruyckt ghy soo opentlijck de Heylighe Schrifture: alleenlijck omme te bewijsen, dat wy selve in Adam ghesondight souden hebben. Lieve wat betoondy doch anders met sulcke uwe duystere, onware ende gheboghene collectien, dan dat ghy niet een eenighe, vaste ende clare Schrifture en hebt, daer mede ghy dese uwe soo monstrose opinie van sulcke aengheboren quaetheydt, meught bewijsen? Wie mach u Leeraren soo onbedacht houden, soo ghy hier toe inde Schrift eenigh stalen sweert wist te vinden: dat ghy uyt uwen hoofde sulcken looden mes soudt ter handen nemen? Immers dat noch argher is, uyt sulcke uwe onware collectien, blijckt dan noch selve dat het onwaerheyt is, 'tghene ghy met onware dichtinghen arbeydt waerheydt te maken.
48. Ick hadde gheschreven alsoo: Wie niet en is, die en doet niet. Wie niet en doet, die en misdoet noch en sondight niet. Als Adam ende Eva sondighen, en waren wyGa naar margenoot113 noch gheen van allen. Daerom en mochten wy oock gheen van allen yet misdoen of sondighen. Hier op schreeft ghyluyden aldus: Wy staen u dit gheheele argument toe. Want wy soo onverstandigh niet en zijn, dat wy ons souden willen segghen yet in Adams lendenen ghedaen of ghewrocht, ende over sulcks dadelijck ghesondight te hebben. Dat zijn uwe eyghen woorden[,] mannen. Die zijn waerachtigh, die neme ick oock voor sulcks aen, ende en dencke my die niet weder te laten benemen door uwe wonderlijcke Sophisterijen van aldus telcken een doen in een lijden te methamorphoriseren. Dit bestady nochtans weder sonder root worden, ende seght stracx daer aen aldus:
49. Maer wy segghen dat wy in Adams lendenen ghesondight hebben om dat ons Adams sonde, van wegen dat wy uyt sijne lendenen ghesproten zijn, toegherekent zijn. Uan dese uwe schoone glose hebben wy terstondt ghehandelt: die in mijnen oogen (laet my ongheveynsdelijck spreken) soo spotlijck is, dat my byna ongelooflijck schijnt, dat ghy selve sulcke uwe onghelooflijcke droomen soudt moghen ghelooven. Seght mannen, condy ghelooven, als Godt den sondaer sijne self bedreven sonden niet toe en rekent, dat Godt dan self door sulck niet toerekenen vande sonden die gheschiedt zijn, daer door maeckt dat die sondaer sulcke sijne ghedaen sonden noyt ghedaen en heeft ghehadt? wie mach dat ghelooven? wie mach dan oock ghelooven dat het toerekenen Godes soude maecken dat wy die sonden die wy noch noyt en hebben ghedaen, ghedaen souden hebben? segdy dit niet selve? seghdy hier niet opentlijck dat wy die sonde in Adam self niet dadelijck ghedaen hebben? seghdy daer by niet mede opentlijck dat wyse daerom in Adam ghedaen hebben, om dat Godt ons die toerekent? seghdy dan niet dat Godts toerekenen maeckt dat wy self de sonde ghedaen hebben, die wy nochtans niet ghedaen hebben? wat is dat nu anders int jegendeel, dan te segghen dat Godes n[i]et toerekenen van Adams sonde maeckt dat Adam niet ghesondight en heeft? Dit is ymmers een spotlijcke ende sottelijcke Sophisterie. Alsmen u sulcke uwe bewijsighe van't toerekenen noch al toelaet: wat sal't dan doch voor een ghespoock zijn alsmens u niet toelaet? alsmen u af eyscht bewijsinghe van u leere, dat Godt die sonde by Adam ghedaen, alleen sijnen nacomelingen toerekent, als of sy altsamen selve die sonde ghedaen hadden? waer staet sulcks gheschreven? daer God verclaertGa naar margenoot114 dat de sonde des vaders misdaet niet en sal draghen? dat Godt den boetvaerdighen sondaer (als ghy Adam te zijn gheweest selve bekent) sijn eyghen bedreven sonden niet en wil ghedencken.
50. Al niet jeghenstaende dese uwe botte subtiliteyten van botte ende domme luyden licht bespot connen worden met waerheyt: soo en wildy daer noch niet af, maer pooght vuyr ende water tsamen te vermenghen: ende doet groote ende langhe moeyten volcomelijck te vergheefs. Waer inne dat? ghy soudet ons gaerne vroedt maken dat dit vertienden, 'twelck doe ter tijdt onghetwijfelt was een werck Abrahams, ende daer teghen het vertient worden ('twelck na de gh[ee]stelijcke beteeckeninghe een toecomende ghedooghen Levi was) een werck Levi (die doe noch niet en was) gheweest soude zijn. Uwe woorGa naar margenoot115den zijn dese: Wy daer teghen houden't voor een, vertiendt worden,voor tienden gheven, ghelijck gheschat worden, voor schattinghe te gh[e]ven. U houden, is gheen bewijsen. Wie mach dit u houden met u houden? niet menschen die noch 'tghebruyck van reden, swijghe 'tlesen vande Goddelijcke Schrift hebben behouden. Het coorn wordt vertient. Daer by blijckt dat niet de mensche, maer't coorn hem selve vertient ende dat werck doet van't vertiende. Die ackeren, velden ende huysen worden gheschat. Is nu (na u meyninghe) gheschat te worden ende schattinghe te gheven een: soo doen die ackeren, velden ende huysen selve dat werck van schattinghe te gheven. Is dat niet een vaste bewijsinghe? het coorn seghdy en leeft noch en doet niet. Anders ist metten menschen die daer leven ende wat doen. Het coorn segghe ick, is ende wordt vertient, nochtans en vertient het daerom sich selve niet. Levi en was doe noch niet (swijghe dat hy niet en leefde of wat dede) hoe mocht hy, die noch niet en was, sich selfs vertiende, alst coorn, ackeren, velden, huysen Ec. die nu al zijn, sulcks niet en vermeughen? Welaen, schapen, ossen ende koeyen zijn, leven, ende doen wat. Dese worden oock vertient ende gheschat. Soo volght na dese uwe reghel dat vertient of gheschat te worden ende tienden of schattinghe te geven een is, dat die schapen, ossen ende koeyen die vertiendt of gheschat worden, self thienden of schattinghe gheven. Immers laet ons totten menschen selve comen die daer nu al zijn, al leven, ende self wat doen. Men schat jonghe of suygende kinderkens, welcker ouderen die schattinghe gheven: soude daer uyt moghen | |
[Folio cccccvij.r]
| |
vast besloten werden dat die suyghelinghen selve ende niet heure ouderen dat werck doen van schattinghe te gheven? Siet nu of ghy hier al scherpsinnelijck Sophistiseert. Voeght dat Leeraren ende liefhebberen der waerheydt? waer blijft nu dese uwe droom van uyt een lijden een doen te alchimistiseren?
51. Mach dan niet gheseydt worden van kinderen die nu al zijn, leven ende wat doen, dat syluyden sich selve vertienden, om dat sy vertient of geschat worden: hoe veele minder machmens segghen van Levi, die noch eerst langhe jaren daer na is gheworden: sulcks dat hier Prophetischer wijse was ghesproken van 'tghene, langher dan vier hondert jaren daer na eerst sijn werckinghe soude hebben. Immers de text die ghy hier toe voort haelt seydt selve dat Levi van Abraham vertiendt is gheworden. Condy soo een lijden in een werck veranderen: wat salmen houden voort veranderen ende draeyen der Godtlijcker Schrifturen, soo't dit niet en is? wie mach ghelooven dat ghy sulcke verdraeyde, ghecromde, jae vercrachte spreucken der Schrifturen hier toe soudet soo opentlijck misbruycken: soo ghy eenighe, ja al waert maer een eensame alleen, clare ende naeckte spreucke der Heyliger Schrifturen vermocht voort te brenghen, tot stijvinghe van dese uwe vreemde opinie?
52. Hebdy my niet selve opentlijck bekent, dat ghy soo overstandigh niet en zijt, dat ghy ons sout willen segghen yet in Adam ghedaen of ghewrocht, ende over sulcksGa naar margenoot116 dadelijck gesondight te hebben? u bestaende glose van dat sulck sondighen in Adam ons werck werdt ghenaemt om dat het ons toegherekent werdt, is hier voor verblasen. Dit ons sondighe[n] by ghelijckenisse van Levi verthient worden, is mede gebleken een Sophistike droom te wesen. Soo weetmen mede wel wat sondighen is: Niet een lijden buyten of sonder, maer een wercken, 'tzy dan met begeerte, woort of daedt, dat met ons weten, opset, wil ende toestemmen gheschiedt. Daeromme soo ghy ons soudet willen vroedt maken dat wy noch niet wesende nochte levende, in Adam selve ghesondight souden hebben ghehadt: soo moest ghy eerst u self opentlijck wedersprekende nu segghen, dat die niet en is noch en leeft, wat mach doen, quaedt mach doen, ende sonde mach doen.
53. Alsoo hebbe ick nu int handelen van desen spreucke, ende int wederlegghen van uwe vreemde ende ghedraeyde glosen opte selve, vastelijck bewesen, ende dat noch meest uyt dit 5.capittel totten Romeynen selve, dat dese spreucke selve alleen meer dan ghenoegh is, om gantschelijck om te stooten de voorschreven uwe opinie vande aengheboren quaedtheydt, die ghy nochtans daer met, soo onwijselijck als verkeerdelijck pooght staende te houden. Gemerckt uyt desen spreucke selve onwedersprekelijck is betoont, dat wy niet alle door Adams sonde, maer elck door sijnGa naar margenoot117 eyghen sonden verderven: dat, ghelijck niemant door een lijflijcke afcomste vanGa naar margenoot118 Christo rechtvaerdigh, alsoo mede niemandt door een lijflijcke gheboorte van Adam sondigh en wert, soo dat midtsdienGa naar margenoot119 elck, niet Adam (van ons alder) oorsake is van sijne eyghen quaetheyt. Item datGa naar margenoot120 niemandt en come inde ghemeenschappe van Adams quaetheyt, dan door navolghinghe ende aenneminghe van Adams sonde ende onghehoorsaemheyt: ende in summa dat niemanden eenighe sondelijckheyt of quaetheydt van Adam en werdt aengheboren. Ende dit alles noch soo claerlijck als waerlijck uyt dese spreucke self daer mede ghyluyden pooght het jeghendeel van alle sulcks te bewijsen. Welcke spreuck ghyluyden oock selve houdt voor't principaelste bewijs deser uwer opinien vande aengheboren quaedtheydt. Nadien nu sulcks is ghebleken, oock datse daer toe niet altoos en mach dienen, maer wel om crachtelijck dese uwe opinie te vernielen, ende datse gantsch anders dan ghyluyden die verstaet, verstaen moet worden: soo en ghebreeckter nu niet meer te doen over uwe zijde, danGa naar margenoot121 dat ghyluyden, volghens uwe beloften, (in desen mede, als inden spreucke Davids Psalm 51.7. opentlijck by u ghedaen) opentlijcken bekent, dat uwe principale gront deser uwer erfsonden, soo ghy die leert, omme is ghestooten ende onwaerachtigh is.
54. Soo zijn nu die alder treflijckste spreucken ende fundamenten dese ghebou bewesen, te zijn tegen, dats verde van voor, dese uwe aengheboren quaedtheydt: derhalven en hebbe ick den Leser oock niet willen beswaren met het onnoodigh wederlegghen van andere bylooperkens, enden stroyen schutselkens van spreucken by u luyden hier toe oock tsamen gheraept: ghemerckt alle Leser maer noch van ghemeynen oordeele, ick swijghe ghyluyden selve (soo partijdigheyt u niet gantschelijc heeft verblint) sal moeten toestemmen, dat die 'tswaerste lichtelijck heeft omghestooten, het lichtste niet swaer sal vallen om daer heen te stooten. Daeromme ick my hier mede vernoeghe ende u oock voor te vollen vernoeght houde. Ende scheyde mitsdien hier van, om te treden in't derde deel van dit mijn voorghenomen werck. Daer inne ick dencke te handelen vande boet ende beteringhe gheschiedt door onsen Salighmaker Iesum Christum, dien zy lof inder eeuwigheyt, Amen. De spreucke Iobs 14.4. Wie mach reyn maken &c. suldy gehandelt vinden hier na lib.3.cap.5.par.9. |
|