|
| |
Sophronia meynende te wesen de Huysvrouwe van Gisippo is de
Huysvrouwe van Tito Quinto Fulvio, metten welcken sy na Roomen treckt. Daer
komt oock Gisippus, maer in armen state: ende beduchtende van Tito versmaet te
werden bekent hy daer (om aender doot te gheraken) eenen man vermoort te
hebben. Titus werdt hem kennende, ende seydt dat hy de moort bedreven heeft, op
dat hy Gisippum vander doodt soude verlossen. De rechte dootslager dit siende
openbaert hem selven ende zijne daet, daer deur zy alle dry vander Keyser
Octaviano vry gelaten werden. Titus geeft Gisippo zijn Suster te wijve ende
maeckt hem alle zijn have gemeen.
| |
De acht-en-veertighste Historie.
Bewijsende der Fortuynen veranderinghe, ende de ghetrouheydt van
oprechte vrientschappe.
TEn tijde dat Octavianus noch niet Angustus ghenaemt, maer
inden state van Triumuir zijnde, het Romeynsche rijck regeerde, so was
binnen Roomen eenen Edelman genaemt Publius Quintus Fulvius, de
welcke hebbende eenen sone genaemt Titus Quintus Fulvius van wonderlijcker
vernuftigheydt, den selven tot Athenen ter scholen sandt om de Philosophie te
leeren, ende heeft hem, so veel hem mogelijc was, eenen Edelman aldaer bevolen
genaemt Cremes, het welck hem een seer out vrient was. Dese heeft Titum in zijn
eyghen huys ontfangen int geselschappe van eenen sone die hy hadde geheeten
Gisippus: metten welcken hy van Cremes ghelijckelijck besteldt wert onder de
leeringhe van een Philosophe genaemt Aristippus: alwaer dese Jongelinghen
altijt by malcanderen zijnde, d'een den ander zo gelijck van seden bevonden,
dat daer onderlinge een vrientschappe ende gebroederschappe uyt geboren is, die
namaels van geenrehande saken, dan metter doot, en mochten
gescheyden werden. Geen van beyden en hadden rust noch genuchte, dan als
zy by malcanderen waren. Ende want zy beyde met een edel verstant
begaeft, oock gelijckelijck ter leeringhe bestelt waren, zijn zy met eenen
ghelijcken voortganck tot de vermaerde Hoocheydt der Philosophien, niet sonder
hun beyder wonderlijcken love, opgheclommen: in welcker maniere van leven sy
wel drie jaren lanc te saemen volherdende waeren met zo wenschelijcken
welbehagelijcheydt van Cremes, dat hy den eenen niet meer en hielt voor zijns
selfs Sone dan d'ander. | |
| |
Ten laesten (soo hier alle dinghen eynde
nemen) ist gebeurt dat Cremes nu al oudt van daghen zijnde, overleeden is: waer
inne sy beyden als over hun ghemeene vader so gantsch ghelijckelijck bedroeft
waren dat de vrienden ende magen van Cremes niet en consten bemercken, welck
van die twee jongelingen om dat ongeluck den meesten troost behoefde: Sommige
maenden daer nae ist gheschiet dat Gisippus vrienden by hem en by Titum waren,
hen beyden vertroostende van dese vaders doot, ende Gisippo rieden een
huysvrouwe te trouwen: ende hebben hem ghesproken van een jonghe maget, die
wonderlijcken schoon, van edelen stamme, ende eens borgers dochter van Athenen
was, welcx name was Sophronia, ende niet vele boven vijfthien jaren
oudt, sulcx dat Gisippus daer inne verwillichde. De tijdt vander Bruyloften
genakende, badt Gisippus Titum met hem te willen gaen om zijne Bruyt eens te
besien, alsoo die van hem noch niet ghesien en was. Als sy daer nu ten huyse
ghecomen waren, ende de bruyt tusschen hun beyden was geseten, so began Titus,
als een aenmercker van de schoonheyt van zijns vrients Bruyt, de selfde met
eenen doorsichtigen ernst te aenschouwen: die hem in allen deelen so uyter
maten wel behaechde, dat hyse hoochelijck in hem selven began te prijsen sulcx
dat hy sonder dies eenich ghelaet te toonen, so vierichlijck in haerder minnen
ontsteken werdt, als oyt Minnaer op een vrou verliefde. Daer na zijn die twee
jonghelinghen, als sy daer een wijle tijts geweest hadden, weder t'huyswaerts
ghekeert: daer Titus alleen in zijn camer ghecomen zijnde, began te dencken op
die minnelijcke jonghe Maghet: daer hy soo vele hittigher op verlieft werdt,
als hy meer ende meer op haer bevallijcke schoonheydt dochte, dies hy dat
vermerckende, nae veel vierighe versuchtinghen, tot hem selven began te seggen
aldus: O ellendighe ende onsalighe Tite, waer wildy nu u herte ende liefde op
stellen? weet ghy nu niet dat ghy deur de groote vriendtschappe ende eere die u
van Creme ende van zijn huysgesinne bewesen is, oock mede door die volmaeckte
vrientschap die daer is tusschen Gisippe (wiens Bruyt dit is) ende tusschen
u, dat ghy dese jonghe maghet niet anders in waerden en behoordt te houden, dan
oft sy uws selfs vleeschelijcke suster ware, wat bemindy dan? waer toe laet ghy
u brenghen van de bedriechlijcke liefde? waer toe vande bespottende hope? Opent
de ooghen dijns verstants, ende kent u selven o ghy catyvige mensche, geeft de
redene plaetse, ende betemt de begeerlijcke crachten, maticht u onbehoorlijcke
lusten, ende keert u ghedachten elders. Wederstaedt dese uwe geyle
sinnelijckheyt int beginsel ende verwindt u selven dewijle het noch tijdt is.
'T gene ghy nu wenscht en is niet betamelijck, noch ten is niet eerlijck. Tgene
dat ghy nu bestaet te bejagen, als waert ghyt al seecker om verwerven, als
neen, soo behoort ghyt selve te vlieden: indien ghy aenmercken wilt wat de
oprechte vrienschappe hier is eysschende, ende wat ghy schuldich zijt
van doen. Wat suldy dan beginnen o Tite? Ghy sult die onbehoorlijcke minne
moeten verlaten, indien ghy anders na't behooren doen wilt. Maer als hy hem dan
weder met de schoonheyt van Sophronia verbeelde, heeft hy over d'ander zijde
vallende, alles voorsproken, ghescholden, seggende: de Wetten der liefden zijn
al van veel grooter machten dan alle ander Wetten, als die niet alleen de
wetten der vrientschappen, maer oock de Godlijcke wetten breken. Hoe menich
werven ist wel gheschiedt dat de vader op zijns selfs dochter, de broeder op
sijns selfs Suster ende die stiefmoeder op haer mans sone verliefde, dits al
veel wonderlijcker dat oft een vriendt zijns vriendts Wijf begheerde, t'welck
al veel meer dan duysent werven gheschiedt is? Hier en bo- | |
| |
ven
noch, so ben ick jonck, ende de jonckheydt is der liefden wetten gantsch
onderworpen. 'Tgene dan dat der liefden behagen is, moet my oock wel behagen.
Het gene dat der eeren aengaende is, betaemt den genen die rijper van jaren is.
Ick en kan niet anders willen dan het ghene dat de liefde wil. De schoonheydt
van dese Maghet, is wel waerdich van elckerlijck bemindt te werden. Ist dan dat
ick, die jonck ben, beminne, wie sal my met recht daer van berispen mogen? Ick
en beminse niet om dat het Gisippus Bruyt is maer ick beminse, om dat ickse
oock bemindt soude hebben, Godt gheve oock wiens Wijf sy gheweest mochte zijn.
De Fortuyne is de ghene die in desen sondicht, om dat zy dese Maghet mijnen
vriendt voor eenen anderen toeghevoecht heeft. Ist dan oock dat sy behoort
bemindt te werden (so sy onghetwijfelt deur haer schoonheydt behoort ende wel
verdient) so behoort oock Gisippus sulcx noch al vernemende, beter te vernoeghen
dat sy van my zijnen vriendt, dan van een anderen bemindt werdt. Daer nae is hy
weder met hem selven spottende, van dese reden gevallen over d'ander teghen
zyde, ende van die wederomme op d'ander: in welcke strijdende
gedachten hy niet alleenlijck dien dach ende naestvolgende
nacht, maer ooc veel ander dagen ende nachten over gebracht heeft, sulcx dat
hem het eeten ende den slaep ontginck, ende van swackheydt genootsaeckt wert het
bedde te houden. Gisippus hadde lange wel gemerct dat hy vol sware gedachten
was, de welcke nu siende dat hy plat te bedde bleef ligghen, dieshalven gantsch
treurich wert: ende bestont met alle neersticheydt ende sorchvuldigheyt (sonder
ymmermeer van hem te zijn) hem te vertroosten, hem dicmael met ernstlijck
aenstaen nae d'oorsaecke zijns swaermoedicheyts ende zijnder sieckten
vraghende. Maer nae dat Titus Gisippo (die sulcx wel verstondt) met fabulen
ghepaeyt hadde, ende hem van Tito om de waerheyt te seggen gedronghen bevoelde,
heeft hy ten laetsten al versuchtende ende clagende, Tito aldusdanighe
antwoorde ghegeven. Waert Gods believen gheweest Gisippo, soo hadde ick den
doodt verre boven 't leven vercoren, aengemerckt de Fortuyne my in sulcken
state gebracht heeft, dat ic nu van mijn stantvasticheyt de proeve moet doen:
waer inne ick my met schandelijcker beschaemtheydt verwonnen bevinde. Maer ick
verwachte daer oock haer mijnen wel verdienden loon af, dat ic de doot, de
welcke my oock veel aenghenamer is dan mijn leven, met de wroeginge mijns
snootheydts, die ick u (als dien ick geen dinck en mach noch en behoor te
verberghen) niet sonder ancxstige beschaemtheyt sal ontdecken. Alsoo began hy
hem te openbaren d'eerste oorsprong zijnre gedachten, den strijdt der selven,
ten laetsten oock wie d'overhandt hadde ghehouden, ende dat hy zijn liefde tot
Sophronia soude moeten besterven: daer beneven seyde hy voorseker, dat hy wel
verstaende hoe qualijck hem alsulcx betaemde, hem selfs daerom straffen wilde,
ende dieshalven voor ghenomen hadde te sterven: daer hy oock wel haest toe
meynde te comen. Gisippus dit hoorende, ende zijn deerlijck gelaet
aenschouwende, stondt eerst al wat in twijfelijcker ghedachten: als de ghene
die nu zijn herte, hoe wel nochtans wat matigher, metter minnen van Sophronia
ghevanghen bevoelde te wesen, nochtans heeft hy sonder langhe merren besloten,
dat hem zijns vrients leven boven Sophronians liefden ter herten behoorde te
gaen: ende also door zijns vrients tranen oock tot weenen beweecht
zijnde, heeft met betraende oogen treurichlijck aldus geantwoort: Waert saecke,
Tite, dat ghy ghenen troost en behoefde, soo ghy ymmers doet, ick soude my aen
u over u beclaghen, als vanden ghenen die dus langhe soodanigen over groot
lyden bedeckende, onse vrientschappe schijnt ghe- | |
| |
broken te
hebben. Ende al hoe wel u dese sake niet eerlijck en dochte, soo en moet men
nochtans sijnen vrient niet meer de oneerlijcke dan de eerlijcke dinghen
verbergen, overmits de ghene die een recht vrient is, zo seer arbeydt om sijnen
vrient te ontraden het ghene dat niet eerlijck en is, als hy hem metten vrient
verblijdt int gene dat eerlijck is: maer dit wil ick nu ter tijt laten varen
ende comen tot het ghene dat ick nu aldermeest vermercke van noode te wesen. Ten
geeft my geen wonder dat ghy Sophroniam, die my te wyve belooft is,
vierichlijck beminnet, maer my soude wonder geven dat sulcx niet en ware:
overmidts my wel bekent is haer schoonheydt, ende oock de edelheydt van uwer
herten, het welck dies te swaerder ghequel ghedoocht, soo het ghene dat het
bemindt, edeler ende uytnemender is. Ende hoe dat u liefde tot Sophronia meer
op redene staet, hoe dat u beclaechde over de Fortuyne te minder redene heeft:
hoe wel ghy't niet uyt en spreeckt dat de Fortuyne haer my ghejont heeft, ende
laet u beduncken dat u liefde dies te eerlijcker soude wesen, indien zy eenen
anderen dan my toe behoorde. Maer zydy verstandich (soo ghy placht te wesen)
soo seght my doch wien zy vander Fortuynen toegevoecht mochte werden daer ghy
haerder meer af haddet mogen danck weten, dan dat zy my die ghejont heeft? Soo
wie haer anders ghehadt mochte hebben (alwaer u liefde noch al eerlijck
gheweest) die soude haer nochtans liever gehadt hebben voor hem selven, dan
voor u: het welcke ghy van my niet en behoordt te vermoeden, indien ghy my
anders voor sulcken vrient hout als ic u ben, ende dat is wel reden: want my en
gedenckt niet vanden tijt af dat wy onderlingen vrienden zijn geweest, dat ick
yet ghehadt hebbe, het welck niet soo wel u eyghen als mijn eygen was.
Aengaende dit goet, al waer den handel van het houwelijck so verre ghecomen dat
het niet ontknocht en soude moghen werden, noch soude ick daer mede doen als
met mijn ander goeden, maer de saecken zijn noch in sulcken state, dat
ick haer u eyghen alleen te wesen noch maken mach: het welck ic oock doen sal:
want ic en weet niet wat ic van mijn vrientschappe tot uwaerts behoorde te
houden, indien ic mijnen wille met den uwen niet ghelijck en can maken in een
sake die met eeren geschieden mach. Het is wel waer dat ic Sophroniam getrout
hebbe, dat ickse innerlijcken beminne, ende dat ick met wenschelijcker
begheerten nae de Bruyloft verlanghe, maer nu ick mercke dat ghy noch al vele
vierigher minne tot haer draecht, als de ghene die beter de volmaecktheydt in
sulcken uytghesonderde oft uytnemende schoonheyt hebt connen bemercken dan ick:
soo bidde ick u dat ghy doch te vreden zijt, ende dat ghy gelooft dat zy niet
als mijn Bruydt, maer als de uwe in mijn bedde comen sal. Laet daeromme dese
quellende gedachten varen, verdrijft alle uwe swaricheydt, staet wederomme nae
u verloren gesontheyt, zijt wel ghetroost, hebt eenen vrolijcken moet, ende
verbeyt van nu voort aen met blijschappe ende met vreuchden het loon uwer
liefden, die meerder ende waerdigher is dan de myne. Soo veele vrolijckheydts
als Titus (hoorende Gisippum aldus spreecken) in sijn herte ghevoelde deur den
soeten hope van 't ghene hy beminde: soo vele beschaemtheyts bracht hem oock de
behoorlijcke redene in sijne sinnen: de welcke hem voor ooghen stelde, dat het
hem zoo vele te onredelijcker dochte, sulcke aenbiedinghe te ontfanghen, als
die gaefrijcke mildicheydt van Gisippo wel te groot ende te vriendelijck was:
dies hy niet aflatende van weenen, ten laetsten met nauwer noodt aldus heeft
moghen antwoorden. V mildicheyt ende oprechte vrientschappe, alderliefste
Gisippe, betoonde my claerlijck ghenoech wat de mijne schuldich is te doene.
Dat en moet | |
| |
Godt nemmermeer willen dat ick die ontfanghen soude
als de mijne, die hy u toe ghevoecht heeft, als den ghenen die hy daer
waerdigher toe ghekendt heeft: want indient zijn believen waer geweest dat dese
Maghet my toe behoort soude hebben: ghy noch niemant en behoordt te vermoeden,
dat hy u die ymmermeer soude toe gheschickt hebben. Gheniet daerom u
verkiesinghe ende Godts bescheyden oordeel met u vrolijckheydt: u verblijdende
met zijne gave, ende laet my alleen verdwynen inden tranen die hy voor my, als
voor een mensche die sulck groot gheluck onwaerdich is, bereydt heeft: want ick
sal die verwinnen u tot eenen lust, oft sy sullen my verwinnen my tot een rust.
Doen sprack Gisippus tot hem: By aldien (Tite) onse vriendtschappe my soo vele
oorloft dat ick u mach dwingen om my te believen in een saecke die ick begeere,
ende indien die selve vrientschappe u so verre mach brenghen dat ghy mijnen
sinne wilt volghen, soo salt sonderlinghen zijn in desen, al waer ick onse
vriendtschappe volcomentlijcken gebruycken wil: ende ist dat ghy mijn begheeren
verwillighen wilt met sodanigner vryheydt alsmen vrients goeden behoort te
ghenieten, so wil ick bestellen dat Sophronia u eygen wesen sal. My is wel
ghenoech bekent hoe seer machtich der liefden crachten zijn: ende weet ooc met
allen wel dat die selve niet eenmael, maer menigmael tot eenen ellendigen doot
gebracht hebben, daer ic u so nae by te wesen mercke, dat ghy niet en sout
mogen wederkeeren, noch u tranen verwinnen: maer altijt voortgaende soudy
verwonnen ende onder den last blyven, ende soude u dan onlancks om geselschappe
te houden, nae volghen. Al waert dan saecke dat ick u nergens anders om en
beminde: soo is my u leven lief ende waert om het mijns wille dat aen
het uwe hanghende is: ende daeromme sal Sophronia u eygen zijn: want er geen
ander en can ghevonden werden die u so aenghenaem ende behaechlijck is: ende
ick mijn herte lichtelijck tot een ander vrouwe keerende, sal u ende my self
daer mede vernoegen. Ick gheloove wel dat ick dus milt niet wesen en soude in
ditte te doene, waert saecke datter so luttel Vrouwen, ende met sulcker
swaricheyt als vrienden ghevonden werden: maer wel machitch zijnde weder een
ander wijf, maer niet soodanighen vrient te vinden, hebbe ick die liever te
verwisselen, ick en segge niet verliesen (want die voor my niet verloren en
werdt als ickse u gheve) maer te manghelen, een goede om een beter ghevende,
dan u te verliesen. Daeromme indien mijn bede eenich ghehoor by u heeft, so
begheere ick dat ghy u herte uyt dit verdriedt treckende, ons beyde
gelijckelijck tot eender nae vertroosten wilt: ende schickt u daer toe, in
hoopen levende, dat ghy de weelde die u vierige minne tot Sophronia wel
verdient heeft, sult moghen ontfanghen. Al wast nu so dat Titus hem schamende
te verwillighen dat hem Sophronia tot eene Bruydt ghejont soude werden noch al
hartneckich bleef int weygeren: nochtans heeft hy vander liefden ter eenre,
ende van zijns vriendts raedt ter anderen zyden ghetrocken zijnde, ten laetsten
aldus ghesproocken: Waert nu also, Gisippe, dat ick het gene ghy my biddet ende
dus seere op my begeert nu dede, soo en soude ick niet connen bedencken wien
ick daer inne meest ghevolcht soude hebben, te weten oft mijn
wenschen: doch aenghemerckt u vriendelijcke mildtheydt in desen soo
groot is, dat sy mijn redelijcke beschaemtheydt te boven gaet, soo sal ick daer
inne verwillighen, maer ghy meucht nochtans wel voorseecker weten dat ick't niet
en ontfanghe, dan als de ghene dien wel condt is dat hy van ontfangt, niet
alleen de persoon die hy boven al bemindt, maer oock mede zijn selfs leven.
Godt den Heere almachtich maeckt my soo gheluckich, dat ick behouden uwer eeren
| |
| |
ende welvaert u tot eenigher tijdt mach doen blijcken, hoe groot
de vrientschappe by my gheacht is die ghy my betoont als die u goedertieriger
dan ic my selven ben, tot my waert bewijst. Doen sprack Gisippus aldus. Om dese
sake dan ten goeden eynde te brengen, dunckt my van noode desen middel te
gebruycken. V is bekent dat Sophronia na lange tusschen breken van haer ende
van mijn vrienden my ten laetsten toe geseyt is: waeromme daer ooc een groote
schandalisatie soude comen zo wel onder mijne als onder haer vrienden indien ic
quame te seggen ic en wilse niet tot een Huysvrouwe hebben daer ick niet veel
op achten soude, by aldien zy noch al even wel u huysvrouwe werden mocht. Maer
al mijn duchten is indien ickse in deser manieren verlate, dat zy van haer
maghen aen eenen anderen man sal gegeven werden, ende alzoo soudet ghy
verliesen t'gene dat ick niet verwerven en soude. Hierom dunct my goet (indient
u mede behaecht) dat ick den handel vervolge also die van my begonnen is, dat
ickse tot mijnen huyse hale als mijns selfs bruyt, ende dat ick bruyloft houwe.
Dan sullen wyt op den avont t'samen bestellen (zoo wy wel sullen connen doen)
dat ghy daer by sult slapen gaen als by u selfs wijf: ende daer nae op
ghelegen tijt ende plaetse dien dan den vrienden ontdecken: den welcken,
indient hun dan aenghenaem is, dats goet: maer zijn zy dies t'onvreden, zo sal
dies niet te min noch wesen: ende sullen hun nootlijck (overmits t'selve niet
en sal moghen ontdaen werden) moeten te vreden stellen. Desen raedt heeft Tito
uyter maten aengenaem geweest. Aldus heeft Gisippus daer nae, als Titus door
desen hoop ende troost nu al weder gesont ende sterck van lichame was
gheworden, de maghet voor zyn Bruyt binnen zijnen huyse blydelijck ontfangen
heeft, daer een groote ende heerlijcke feest wert bereyt ende gehouden.
Als nu den nacht gecomen was, hebben de maechden de bruyt op
haers bruydegoms bedde gelaten en zijn uyter cameren gescheyden. Nu stont Titus
camere aldernaest aende Camere van Gisippo, sulcx datmen uyte eene inder
andere mochte comen: daerom Gisippus binnen zijn eygen camer alle 't licht uyt
ghebluscht hebbende, sachtelijck ghetreden is tot Titum, die hy seyde, dat hy
by zijn bruyt soude gaen slapen. Maer als Titus dit hoorde began hem (verwonnen
zijnde van schaemte) zijn voornemen te berouwen, ende weygerde by de Bruydt te
gaen. Dies niet te min heeft Gisippus (die zo wel metter herten als metten
woorden een volmaeckt vrient, ende om hem vrientschappe te bewijsen begheerlijc
was) na lange dispatacie ten laetsten noch zo veel gedaen, dat hy hem
inder Cameren sandt, de welcke zo haest niet int bedde en was gecomen, hy en
vraechde met sachter stemmen de maghet (gelijck als uyt boerte) oft sy zijn
Huysvrouwe wilde zijn: die niet anders wanende dan hy en waer Gisippus, hem ter
antwoorde gaf jae: daer op hy haer terstont eenen schoonen rijckelijcken rinc
aen der hant heeft gesteken segghende, ende ick wil u man wesen. Daer na 't
houwelijck volbrengende heeft hy een langhe ende minnelijcke lust met haer
ghepleecht, sonder dat zy yet anders conste vermercken dan dat Gisippus by haer
was gheleghen. Ten selven tijden dat dit houwelijc tusschen Titus ende
Sophronia geschiede, is Publius zijn vader van deser Werelt overleden: daerom
Tito gheschreven werdt dat hy sonder vertreck tot Roomen moeste comen, om
aldaer zijn dinghen te beschicken. Aldus heeft hy met Gisippo van zijnen
t'huysvaerdt geraetslaecht ende van Sophronia met hem te leyden: het welck niet
behoorlijc noch oock niet mogelijck en was te volbrenghen sonder haer te
verclaeren hoe de saecken tusschen hen beyde gheleghen waeren. Daerom hebben zy
Sophroniam op een tijdt inder cameren geroe- | |
| |
pen ende haer
gantschelijcken ontdeckt hoe daer metter saken gevaren was: al waer Titus haer
sekerheydt van dien dede blijcken doort melden van veel secrete saecken
gheschiet tusschen hun beyden alleen, dies Sophronia geheel verbaest ende
verslaghen werdt. De welcke nae dat zy d'een ende d'ander een wijle met
een treurich ghelaet aengesien hadde, met allen deerlijck began te weenen, haer
jammerlijck beklagende over 't bedroch haer van Gisippo ghedaen. Voort sonder
eenighe woorden daer af te maken binnen haren huyse, is zy stracx ghegaen tot
haren vader ende moeder, den welcken zy vertelde 't bedroch dat hunluyden ende
alle heure magen geschiet was van Gisippo, henluyden versekerende dat zy
ware de huysvrouwe van Tito ende niet van Gisippo zoo sy luyden waende.
Dese mare was den Vader van Sophronia hertelijcken leet om te hooren, de welcke
met zijn maghen hem dies grootelijcken ende swaerlijcken beclaechde teghens de
vrienden ende magen van Gisippo, dies daer groot ende verscheyden rumoer
ende tweedracht onder gheresen is: sulcx dat Gisippus daerom, niet
alleenlijck van Sophronias, maer oock van zijn selfs vrienden ende magen
grootelijc beschuldicht ende qualijck ghewilt wert, ende dat yeghelijck hem
zeyde scherpe berisppinge jae oock straffinghe wel verdient te hebben. Maer
dies al niet tegenstaende seyde Gisippus by eenen yeghelijcken dat hy een
eerlijcke daet gedaen hadde: daer af hem de maghen van Sophronia wel met recht
oock behoorde te dancken, als die heur aen een deuchtsamer ende
machtiger swager geholpen hadde dan hy selve was. Aen d'ander zijde aenhoorde
Titus alle dit geclap, ende droech dat met verdrietiger herten: maer
aenmerckende der Griecken zede te wesen dat sy dies maer te meer rumoers ende
dreygementen voort brengen als zy niemant en vinden die hem daer teghen stelt:
ende dat zy yemandt vindende die hen derf wederstaen, selfs een ootmoedich ende
verworpen volcxken zijn: zoo nam hy voor hem hun spotternije niet langher
sonder antwoorde te gedoogen. Daeromme hy eens Romeyns herte ende Athenienser
verstant hebbende, met eenen vont bequamelijck ter saecken dienende, alle de
vrienden van Gisippo ende van Sophronia in eenen Tempel heeft doen vergaderen,
alwaer hy met niemandt dan met Gisippo verselschapt, gecomen wesende tot
hunluyden, began te segghen 't gene hier nae volgt. Veel Philosophen gevoelen
'tgene by den sterffelijcken mensche ghedaen werdt, sijnen oorspronck te
nemen uyt de schenckinge ende ordeninge der onsterflijcke Goden: ende
daerom willen sommige seggen dat het gene datter gheschiet oft ymmermeer
geschieden sal, nootlijck alzo moet wesen: hoe wel daer oock andere zijn die
dese nootsakelijckheyt alleenlijck stellen inde dingen die nu al geschiet zyn.
Welcke opinien, indien sy met eenigh oordeel aengemerct zijn, ghenoech
opentlijck doen blijcken, dat het bestaen om een gheschiede ende
onveranderlijcke sake te begrijpen ende straffen niet met allen anders en is,
dan hem selfs te willen verstandiger dan de Goden zijn, betoonen: van de welcke
wy behooren te gelooven dat zy alle dingen met een eeuwighe redene (sonder
eenige dolinge) beschicken, ende ons, oock alle saecken daer mede bestieren.
Daerom meuchdy nu lichtelijcken mercken hoe sot ende beestelijck die
verwaentheyt is, heur werckingen te willen berispen: ende daer benevens hoe
strafwaerdich de gene zijn, die hun van heur selfs vermetelheyt daer toe laten
brenghen: van welcker aert ghy luyden (nae mijnen oordeele) al te samen zijt,
indient anders waer is dat ick verstaen gestadelijcken onder u luyden
geseyt te werden van 't houwelijck tusschen Sophronio ende my, dien ghy meynt
Gisippo te wyve ghegheven te hebben: want ghy luyden niet en kenmerckt dat zy
van eeuwicheyt my, ende | |
| |
niet Gisippo, toe gheschickt was, soo nu
opentlijck metter daet blijcken mach: Maer want het spreken vande verholen
voorsienigheydt ende verborgen meeninghe der goden by vele Menschen hardt ende
swaer valt om begrijpen, so ben ick noch te vreden de saecke alsoo te nemen
ende te stellen, recht oft hem de Goden met ons noch met onsen dingen gantsch
niet en bemoeyden: ende wil komen op de menschelijcke redenen, nae de welcke
sprekende, ick ghedronghen sal werden twee dingen te doen gantsch tegens
mijn natuere: Het eene is my selven yet wat te prijsen, d'ander is eens anders
name yet wat te verachten ende te verminderen: Maer want ic noch in't een noch
in't ander, niet met allen en dencke vander waerheyt af te
wijcken, ende dese tegenwoordige sake 't selve eysschende is, sal ick
dat noch ten laetsten nootlijck pleghen moeten: Vwe klachten meer uyt
een rasernije dan uyt redene spruytende, berispen, lasteren ende schelden met
onophoudelijcker, jae ooc met oproerige murmuracien Gisippum: ende dat overmits
hy door zijnen raedt ende goetduncken tot eenen Wijve heeft gegeven de ghene
die ghy door den uwen hem haddet toegevoecht: waer inne hy, mijns bedunckens,
hooghlijck te prijsen is, ende dat om tweederley redenen: d'een is overmits hy
ghedaen heeft dat een volmaeckt vriendt wel betaemt, d'ander overmidts hy
wijsselijcker dan ghylieden gedaen soudet hebben, gedaen heeft. Mijn voornemen
en strect nu niet om u luyden te ontfouwen ende verklaren 't ghene dat
de heylige wetten der vrientschappen den eenen vrient gebieden te
doen voor den anderen: maer sal my alleenlick genoegh zijn u te doen
bedencken dat den bant van vrientschappe in sommige dingen stercker bint dan
den bant van bloede oft maegschappe, gemerckt wy sulckdanige
vrienden hebben als wy selfs verkiesen, maer sulcdanige magen als 't
geluck ons verleent: Ist dan also dat Gisippus mijn leven (die zijnen vrient
was, daer ic my oock voor houwe) bemindt heeft boven u luyder vrientschappe, so
en behoort hem niemandt daerom te verwonderen. Maer laet ons nu tot de tweede
redene komen, daer inne ic u met meerder ernst wil betoonen dat hy in desen
wijser dan ghy waert, is gheweest: ende laet my beduncken dat ghy met
allen geen gevoelen ende hebt vande voorsichtigheydt der Goden, maer noch
veel minder kennisse van de kracht der vrientschappen. Ick segge dan dat u
goetduncken, u voornemen ende uwen raet Sophroniam te wijve hadde
gegeven Gisippo dat een jonc man ende Philosophe is:
ende 't goetduncken, voornemen ende de raet van Gisippo
heeft die ooc gegeven een jonc man ende Philosophe als hy is:
Vwen raet gaf die eenen Athenienser: maer Gisippus raedt gaf die een
Romeyn. Door u goetduncken wert zy besteet aen een edelinc dat een eerlijck man
was: door 't zijne quam zy aen eenen die edeler van stamme, ende niet
minder eerlijc van deughden is. V oordeel gaf haer een rijck jonck man:
Gisippus oordeel gaf haer aen een die veel rijcker is. Ghy luyden haer eenen
Man die haer niet alleen niet en beminde, maer die haer ooc nauwelijck en
kende: maer Gisippus gaf haer eenen die haer boven zijn selfs leven beminde
ende begheerde. Ende dat mijn seggen waerachtigh ende zijn daet
boven de uwe te prijsen is, suldy aldus van stuck tot stuck mogen aenmercken:
Eerst dat ick een jonck Man ende Philosophe ben als Gisippus is, werdt sonder
eenigh verder bewijs te soecken, blijckelijck genoegh door mijn aensicht ende
door mijn leeringe betuycht: hy ende ic zijn van eender oude,
ende hebben met gelijcker voortganc de schole altijt te samen
gehanteert. Het is wel so dat hy een Athenienser is, ende ic een Romeyn: maer
indien de glorie van dese twee steden wel teghens malkander
gewegen werden: men sal bevinden dat ic uyt een vrye stad ben,
maer hy uyt een stad die eens anders tribuyt onderworpen is: dat mijn
vaderlandt over die geheele | |
| |
werelt ghebiet, ende dat het sijne
onder 't mijne dienstbaer is: dat mijn Vaderlant vloeyende is in vroomheyt ter
wapen, in mogentheyt van 't rijck, ende in alle geleertheydt, daert zijne gheen
roem meer en heeft dan alleen de geleertheyt. Daer en boven, al ist so dat ic
hier niet dan een slecht Scholier en schijne, soo en ben ick daerom niet
ghesproten uyt de heffe oft uyt de slechste der Romeynen: want mijne wooningen
ende de gemeene plaetsen binnen Roomen zijn vol Antike oft over oude beelden
mijnder voorouderen, oock vintmen de Romeynsche Jaer-boecken vol van veelderley
Triumphen die de Quintij gevoert hebben tot op het Capitolium van
Roomen: welcke loflijcke name mijnder voorouderen noch soo luttel
verdort is, dat zy op desen tegenwoordigen tijt noch meer dan oyt in
eeren bloeyende is. De schaemte doet my nu swijgen van mijn rijckdommen,
als die noch wel gedencke dat de eerlijcke armoede de oude ende
alderrijckelijckste erffenisse is vanden edelen Burgeren van Roomen: maer oft
dese loflijcke armoede te desen tijde van 't ghemeene Volcxken veracht, ende
daer teghen 't besitten van groote machtighe rijckdommen ghepresen waren: soo
ben ick daer mede, niet naer mijn begeerlijckheydt, maer als een beminde vander
Fortuynen overvloedelijck begaeft. Ic bekenne genoegh waer te wesen dat u de
swagherschappe van Gisippe lief ende waert behoort te wesen, als die hier u
mede Burgher is: maer ick en behoorde u in gheenen stucken minder aengenaem te
zijn binnen de Stadt van Roomen: als die my daer tot een vriendelijck waert
ende een nut sorghvuldigh ende machtigh voorstander, so wel voor
de ghemeene stadt als voor u eyghen saken sult mogen gebruycken. Wat mensche
dan onpartijdigh nae redene oordeelende, soude doch uwen raedt ende voornemen
boven dien van mijnen Gisippo prijsen? voorwaer niemant. Alsoo is dan Sophronia
met allen wel in huwelijcke besteet aen Titum Quintum Fulvium, die edel, van
ouder vermaerden stammen, een rijck burger tot Roomen ende een
vrient van Gisippo is: ende segghe dan dat de gheenen die om dit huwelijck
treurt ende hem dies beklaeght, niet en doet naet behooren, dat sulck oock niet
en verstaet wat hy doet. Men salder mogelijck eenige vinden die segghen dat
zijt hun niet en beklaghen dat Sophronia Titum te Man heeft: maer zijn
alleenlijc t'onvreden int beleyt der saken dat sy also bedecktelijck
ende steelwijs zijn wijf geworden is buyten wetenschap van
vrienden oft magen. Ende dit en is niet wonderlijcx noch gheen
saecke die seltsaem gheschiet. Ick swijge hier noch vanden genen, die ondanckx
heur ouders eenen man hebben genomen, die met haer liefkens haer ouders
ontloopen zijnde, ter boelkens van huysvrouwen gheworden zijn, die eer metten
groven buycken ende kinderbaren dan metter tonghen haer houwelijck gemeldet
hebben, sulckx dat der ouderen barmhertigheydt tot ghenade beweeght werdt door
der Dochteren ellendige nootsakelijcheyt: van alle twelc voorschreven staet met
Sophronia niet ghebeurt en is: maer is my gheschicktelijck, bescheydelijck ende
eerlijck van Gisippe tot eenen echten Wijve ghegheven. Een ander sal hier
segghen dat sy vanden gheenen die des gheen macht en hadde uytgehoulijckt
is.
Dit sijn sotte ende wijslijcke klachten, voortkomende uyt
onbescheyden sinnen. Ten is niet nieus dat de Fortuyne in selsame ende
verscheyden middelen ghebruyckt om een saecke tot sijnen voorsienen eynde te
brenghen. Wat hanght my daer doch aen, oft een schoenlapper is oft een
Philosophe die nae sijn goetduncken mijn saecke in 't heymelijck oft op 't
paleys beschickt als 't selve ten goeden eynde komt? Is de schoenlapper gheen
bescheyden man, soo behoor ick my wel te wachten dat hy hem mijnder niet eer en
moeye, maer ben hem dies | |
| |
niet min van 't gene by hem wel gedaen,
ende ten besten vergaen is, danckbaerheyt schuldigh. By aldien Sophronia
wel gehouwet is, van Gisippo, so ist een on nutte dwaesheyt hem te
beklaghen overt middel van hem daer toe ghebruyckt.
Betrout ghy zijn verstant niet, soo wacht u dat ghy niemant
meer van uwe Dochteren te houwelijck besteet, maer bewijst hem van desen
danckbaerheydt. Hier en boven moet ghylieden oock wel weten dat ick met geenen
argelist oft bedroch bestaen en hebbe door de persoone van Sophronia eenighe
vlecke in d'eersaemheyt ende vermaertheydt van uwen bloede te brengen: ende
niet teghenstaende ick haer heymelijcken te wijve hadde ghenomen, en quam ick
niet als een schaker haer maeghdelijckheyt berooven, noch en hadse niet
liever vyantlijck met verachtinghe uwer maechschappen, dan eerlijck te
verwerven: maer vierighlijck ontsteecken zijnde door haer hemelsche schoonheydt
ende uytnemende deughde, ende aenmerckende, indien ick den middel om haer tot
een bruyt te verkrijghen, als met u daeromme aen te soecken (soo ghy mogelijck
seggen wilt dat ick schuldigh was te doen) ghepleeght hadde, dat ghyse my niet
gheerne ghejont en soudet hebben, uyt vreesen dat ick haer met my tot Roomen
leyende, uyt uwen ooghen brenghen soude een persoone die soo hertelijcken van
haren ouders ende maghen bemint was: soo hebbe ick dese bedeckte kloeckheydt,
die u lieden nu ontdeckt is, ghepleeght, ende hebbe Gisippum doen bestaen 't
ghene zijn voornemen niet en was, te weten dit houwelijck voor my te handelen
ende in mijnen name aen te gaen. Ende daer nae, niet teghenstande ick haer
vierighlijck beminde, soo hebbe ickt niet als een minnaer, maer als haren
ge-echten man de vereeniginge van haren houwelijcke gesocht: ghemerckt ick haer
lichaem niet eer en ghenaeckte (soo sy selfs met de waerheyt getuygen mach)
voor ende al eer ick haer met de behoorlijcke woorden ende metten
vingerlinck getrout hadde, haer vragende oft sy my tot haren Man begheerde,
daer op sy jae ter antwoorde gaf: ende oft ghy u beduncken liet dat sy in desen
bedroghen waer, soo en ben ick die niet te berispen, maer sy, als die, niet en
vraeghde wie ick was. Dit is dan het groote quaedt, de groote misdaet, ende het
bedroch datter bedreven is door Gisippum als vriendt, ende door my als
minnaer: dat Sophronia bedecktelijck de huysvrouwe Tito Quinto is geworden,
ende hierom lastert dreyght ende beklaecht ghy hem: wat suldy doch meer
konnen gedoen oft hy Sophroniam aen een slave, boer oft aen een rabbaut
ghegeheven hadde, wat ketens, wat kerckers, wat pijnen souden daer genoegsaem
toe mogen schijnen? Maer dit willen wy daer by laten. De tijt is nu gekomen,
dien ick noch niet en verbeyde, dat mijn Vader overleden is, ende dat ick
nootsakelijck weder nae Roomen moet keeren: daeromme ick in meeninghe zijnde om
Sophroniam met my te leyden, u alle dit hebbe ghewilt ontdecken, dat ick u
(moghelijck) anders noch verborghen soude hebben: 't welck ghy luyden (indien
ghy anders wijs zijt, met vrolijcken moede sult ghedoogen: want waer mijnen
sinne gheweest u lieden te bedriegen, oft te veronghelijcken, ick hadde haer
bespottende moghen verlaeten: maer dat moet Godt altijt verbieden dat
sulcdanighe snootheydt ymmermeer herberghen soude binnen een Romeynsch herte.
Sy dan, namentlijck Sophronia, is doort believen der Goden, door kracht vanden
wetten der natueren, door 't lofwaerdighe verstandt van mijnen Gisippe, ende
door mijn selfs amoureuse listigheydt mijn eyghen gheworden: 't welck ghy
lieden (die ter avontueren u selven boven alle ander menschen, ja boven Gode
wijs te wesen bewijst) in tweederley manieren Beestelijcken voor quaedt aensiet
ende mis- | |
| |
prijst: te weten, dat ghy my Sophroniam onthout, daer
ghy niet langer dan my wel en ghelieft, recht over en hebt: ende dat ghy u
vyantlijcken draeght teghen Gisippum, aenden welcken ghy door weldaet verbonden
zijt. Hoe dwaeslijck ghy hier inne doet, en is nu mijnen sinne niet wijder te
openbaren, maer wil u wel als vrienden raden, dat ghy uwen onwil gantsch ter
neder leght, dat ghy u verdriet laet varen, ende datmen my mijnen Sophroniam
weder levere: op dat ick vrolijck ende u luyder Swagher zijnde van hier
vertrecke, ende u vriendt blijve. Want ick u versekere indien ghy in 't ghene
datter gheschiet of u dat behaeght ofte mishaeght) yet anders soudt willen
bestaen dat ick u Gisippum benemen sal: ende sal dan by soo verre ick tot Romen
kome, de ghene die my rechtelijck toe komt, noch in spijte van u allen
onghetwijfelt verwerven, ende dencke u allen dan metter daedt te bethoonen wat
machte de Romeynsche gramschappe heeft. Nae dat Titus aldus gesproken hadde,
ende met een toornigh gelaet opgestaen was, nam hy Gisippum by der handt: ende
bewijsende dat hy alle die inden tempel waren, cleyn achtede, heeft hy 't hooft
geschuddet, hen allen gedreycht ende hem ter Tempelen uyt ghemaeckt. Die daer
binnen bleven eensdeels nu door Titus redenen tot zijn maechschappe ende
vrientschappe gheneghen zijnde, eensdeels door zijne laetste woorden beducht
zijnde, hebben met eendrachtiger stemmen besloten dat het beter ware
Titum voor een Swagher te ontfanghen, nu Gisippus selfs niet ghewilt en hadde,
dan Gisippum tot eenen swager te verliesen, ende Titum tot eenen vyant
te gewinnen. Daeromme syluyden ghegaen zijn daer sy Titum vonden totten
welcken sy seyden henlieden lief ende aengenaem te wesen, dat Sophronia
zijn huysvrouwe, dat hy hunlieden een waerde swagher, ende dat Gisippus
hun aldergoede vriendt soude wesen, ende nae vele vriendelijcke ende jonstige
omhelsingen van malkanderen gescheyden zijnde, hebben sy hem Sophroniam
wederomme t'huys ghesonden. Dese heeft als een wijse Vrouwe vander noot een
deught gemaeckt, ende haer liefde die sy tot Gisippum droegh, metter tijdt op
haeren Man ghekeert, metten welcken sy nae Roomen getrocken is, daer sy met
grooter eeren ontfanghen werdt. Gisippus bleef binnen Athenen, daer hy van den
meesten hoop weynigh bemint was om dese sake, sulcx dat onlancx daer nae, hy
met alle zijne ghesinne, door der mogender partyschap, uyt Athenen verjaeght
ende eeuwelijck ghebannen wert: Gisippus in desen state zijnde, niet alleen arm
maer oock een bedelaer, is (soo hy best mochte) tot Roomen ghekomen, om te
versoecken oft Titus zijnder oock ghedachtigh soude wesen: ende als hy vernomen
hadde dat Titus ghesont ende van alle de Romeynen bemint was, ooc mede wiste
waer zijn huys stondt, is hy daer ontrent ghebleven, wachtende tot dat Titus
quam: den welcken hy hem selven (om zijnen ellendigen staet) niet en dorste te
kenne gheven, maer dede zijn beste om van hem gesien, van hem gekent
ende aen gesproken te werden, maer Titus hem niet kennende is verby
geleden. Als Gisippus hem nu liet duncken dat Titus hem wel gekent, maer
veracht hadde, ende by hem selven overdachte wat grooter vriendtschappe Tito
voormaels van hem gheschiet was, soo is hy met veronwaerdiginghe ende
vertwijfelinghe van daer gescheyden: ende want nu de nacht aenquam, ende
hy nuchteren, oock sonder gelt was, is hy begeerlijcker dan oyt man was om te
sterven in d'eensaemste plaetse van de gantsche stadt ghekomen sonder te
weten waer hy swerfde, alwaer hy een vervallen Muragie vant, daer hy (om hem
dien nacht te berghen) binnen ginck, hem selven qualijck gekleet op de bloote
aerde leyde, ende van vermoeytheyt ende treuren verwonnen zijnde, in
| |
| |
slaepe ghevallen is. Nu ghevielt desen nacht dat twee dieven
eenighe goeden gestolen hebbende daer mede ontrent den dageraet gekomen zijn
binnen dit selfde hol ende vervallen muere, om hun rooven te
deylen: dewelcke onderlingen twistigh zijn geworden, sulcx dat de
sterckste den anderen doodtsloegh. Dit hadde Gisippus al tsamen gehoort
ende gesien: die hem dies liet duncken een bequame middel (sonder
handen aen hem selven te schenden) gevonden te hebben
totter doodt, daer hy soo seere om ghewenscht hadde: ende is daeromme soo lange
daer ghebleven tot dat de dienaers van 't gherichte dese tijdinghe al vernomen
hebbende daer binnen quamen ende Gisippum verwoedelijcken gevangen met
hen leyden. Dese daer op ghehoort zijnde heeft den moort beleden,
seggende dat hy nader daet uytten hole niet en hadde konnen geraken: daer omme
oock de rechter genaemt Marcus Verro beval datmen hem (soo doen ter tijt
die maniere was) aen een Kruys soude doen sterven. Ter selver tijt was Titus by
ghevalle op het Raedthuys ghekomen dewelcke den ellendigen veroordeelden
(wiens misdaet hem gheseydt was) onder d'oogen aenschouwende, terstont kennende
wert Gisippus te wesen: van wiens jammerlijcke onghevalligheydt, oock hoe hy
daer ghekomen mochte wesen, hy hem vreemdelijck verwonderde: ende vierighlijck
gheneghen zijnde om hem te verlossen, daer toe hy gheenen anderen middel en
sach dan hem selven te beschuldigen ende sijnen vriendt te ontschuldighen, is
hy terstont voort ghetreden ende began te roepen: Marce Verro, doet dien armen
man, dien ghy veroordeelt hebt, wederomme roepen, want hy is onschuldigh: ick
hebbe den Goden ghenoegh vertoornt met den doodtslagh van eenen Man, die huyden
morghen van u sergianten doot ghevonden werdt: al en verbittere ick die nu niet
van nieus metter moort van desen onnooselen menche. Marcus Verro wert
grootelijck verwondert ende oock t'onvreden dat sulcx van alle 't
omstaende volck gehoort was: maer want hy met zijnder eeren niet en mochte
onghedaen laten 't gene dat de wetten geboden heeft hy Gisippum weder binnen
doen leyden, ende in tegenwoordigheyt van Tito aldus tot hem ghesproken: Hoe
waert ghy soo dwaes dat ghy alsoo onghepijnicht beledet 't ghene dat noyt van u
bedreven en is gemerckt sulcx u leven aenginck? Ghy seydet u den genen te
wesen, die desen nacht den Man doodt gheslaghen hadde: nu komt desen man seggen
dat niet ghy, maer hy de doodtslagher is. Gisippus beurt sijn hooft oppe ende
siet dat het Titus is: dies hy nu wel verstaende dat hy sulckx uyt
danckbaerheydt zijns ghesloten weldaets van hem dede, om hem 't leven te baten,
heeft uyt medooghen al weenende aldus ghesproken: Waerlijcken, Varro, ick hebbe
den man verslaghen: ende de ghetrouheydt van Tito komt nu al te spade: om my te
behouden: daer op sprac Titus van dander sijde. Ghy siet wel Heer Schout, dat
dit een vreemt Man is: den welcken men sonder eenigh geweer aen der
zijde vanden verslagen man gevonden heeft: sulcx dat licht om mercken is dat
hem zijns levens ellendigheyt den doot doet begeeren: laet hem daeromme gaen
ende straft my die 't feyt bedreven hebbe. Varro wert noch te
hoochelijcker verwondert doort ernstelijck aenstaen dat dese twee d'een den
anderen ontschuldighden, ende vermoede nu wel dat geen van beyden aender daet
schuldigh was. Ende also hy by hem selven overdachte deur wat middel hy dese
twee mochte vry laten siet, so is daer een jonck man gekomen Publio Ambusto
ghenaempt: dat een verlooren Kint, onder alle den Romeynen een vermaert
Straedtschender ende de rechtschuldighe doodtslagher was: dewelcke wel wetende
dat zy beyde ontschuldigh waeren, ende dies niet teghenstaende elck hem selven
sach beschuldi- | |
| |
ghen, soo ghedweech oft teeder van herten, ende
soo innerlijcken tot medooghen van hun beyder onnoselheydt beweeght werdt: dat
hy voor den Schoute Varro ghegaen is, segghende: Heer Schoutet, ick werde van
mijn mis-daden ghedrongen om den herden twist van dese twee ter
neder te legghen: ende weet niet wat Godt dat my inwendelijck wrocht ende
prickelt, om selve mijn verholen misdaet te openbaren. Daeromme sult ghy weten
dat gheen van dese twee schuldigh is aender mis-daet daer elck hem selven
hier mede beschuldight. Ick ben waerachtelijcken de man selfs die huyden inden
dageraet den man doodt gheslaghen hebbe in dat hol: daer ick desen armen
mensche wel sach legghen slapen, de wijle ick onse ghestolen roof deylende was
metten genen dien ic versloech. Aengaende van Tito die en behoeft mijns
ontschuldigens niet: want sijn loflijcke fame betuycht van selfs ghenoegh dat
hy geen man van sulcker doene en is. Ontslaet daeromme dese twee onschuldige
mannen, ende doet sulcker straffinghe over my als de Wetten dat ghebieden. Dit
was ghekomen ten ooren vanden Keyser Octavianem: dewelcke dese drie voor
hem dede komen ende willende d'oorsake horen wat elc van hun
porde metter begeerten van ter doot veroordeelt te wesen, heeft elck de zijne
verklaert. Doen heeft Octaviaen dies verwondert zijnde de twee, om dat sy
onschuldig waren, ende den derde ter liefden van die twee vry
gelaten. Also heeft Titus zijnen Gisippum met hem genomen: dien
hy metten eersten om lauheyt ende twijfelijck
mistrouwen tot zijn vriendtschappe grootelijck berispt hebbende, uytter
maten minnelijcken willecomde: Voorts heeft hy hem tot sijnen huyse
gheleydt, daer hy met medooghende tranen van Sophronia niet anders dan een
Broeder ontfangen werdt. Als nu Gisippus met goede spijsen wat was ververscht
ende met schoonen ghewade verciert zijnde, weder bekomen was tot zijn voorleden
ghedaente, die zijn deughde ende edelheydt betamelijck was, heeft Titus hem
metten eersten alle sijnen schat ende goeden deelachtigh oft ghemeen ghemaeckt,
ende hem daer nae sijns selfs jonck Susterken ghenaemt Fulvia te wyve
ghegheven: ende daer nae tot hem gheseyt: Het staet nu in u selfs believen ende
wille (Gisippe) alhier by my te blijven, oft met alle 't gene ick ghegheven
hebbe wederomme nae Athenen te keeren. Maer Gisippus ghedrongen zijnde over
d'een zijde van partijdigh bannissement van Athenen, ende over d'ander zijde
van de danckbaere vrientschappe van Tito, heeft hem verwillicht een Burger tot
Romen te werden. Aldus hebben zy, hy met sijn Fulvia ende Titus met sijn
Sophronia te samen langen tijt blijdelijcken in een huysinge
ghewoont, daer hunluyder volmaeckte vriendtschappe noch dagelijcx (indien zy
anders meerder mochte werden) vermeert ende vergroot werdt. De vriendtschappe
is dan een alderheylighste deughde: en wel waerdigh om niet alleenlijck
met sonderlinger eerwaerdigheyt, maer oock met eeuwigen love gepresen te
werden: ghemerckt zy als een alder bescheydenste moeder van grootdadigheyt ende
van eersaemheydt, als een Suster van danckbaerheyt ende liefde, ende als een
vyandt vanden hate ende gierigheyt, altijdt sonder des vriendts bidden te
verwachten, van selfs bereyt is om deughtlijcken eenen anderen te bewijsen 't
ghene dat sy soude willen haer bewesen te werden: welcke alderheylighste kracht
oft werckinghe huydensdaeghs gheheel seltsaem in twee Menschen wert gevonden:
tot grooter blamen ende verwijte vanden ellendigen geltsuchtigheyt der
menschen. Want dese alleenlijck siende ende sporende nae eyghen bate, die
alderheylighste vriendtschappe buyten d'uyterste palen des Werelts in eeuwighen
ellenden ghebannen hebben. Wat liefde, wat rijckdomme, wat maeghschap-
| |
| |
pe soude Gisippum de vierigheyt, de tranen ende het suchten van
Tito so krachtelijcken hebben konnen ter herten doen
gaen dat hy daer door zijn schoone edele ende beminde Bruydt, Tito soude
hebben gegeven dan dese vrientschappe, wat wetten, wat dreyghen, wat vreese
soude Gisippus jeughdelijcke armen in een eensame plaetse, in een duystere
plaetse, ende in zijn eyghen bedde hebben konnen bedwinghen ende doen onthouden
van de omhelsinge van die jonge, beminde ende schoone maget (mogelijc hem daer
noch toe terghende) dan dese vrientschappe? Wat staten, wat verdiensten, wat
voortsettingen hadden Gisippum mogen brenghen tot verachtinghe zijnder,
oock Sophronias maghen, tot verachtinghe van des volcx schandelijck geruchte
ende onwille, tot verachtinge van elckerlickx beschimpinghe ende spotternye, om
zijnen vrient te vernoegen, dan dese vrientschappe? wederom aen d'ander
zijde, wat soude Titum, mogende 't selve wel met eeren ongemerckt laten,
daer toe doch hebben konnen brengen, dat hy sonder eenich beraden soo vaerdigh
zijns selfs doodt benaersticht soude hebben om sijnen vrient van gecruyst te
werden te verlossen, die daer selfs om arbeyde, dan die selve vriendtschappe?
wat soude Titum daer toe doch hebben konnen brenghen dat hy alle zijn over
groote vaderlijck erf alsoo mildelijck sonder eenigh vertreck ghemeen ghemaeckt
soude hebben met Gisippo dient zijne doort ongeluck berooft was, dan die selve
vrientschappe? wat soude Titum daer toe oock hebben mogen brenghen dat hy
sonder eenigh achterdencken zijn jonge Suster soo begeerlijck ghegheven soude
hebben aen Gisippum, dien hy daer so beroydelijcken arm in d'uyterste
ellendigheyt sach te wesen, dan alleen die selfde liefde? waer toe
quellen hen de menschen dan menighte van maghen, veelheyt van Broeders, groot
getal van kinderen te begeeren, sulcx dat zy oock tot hunluyder groote kosten
't getal heurder dienaren daghelijcx vermeeren: als sy nochtans om de minste
schade te vermijden alle behoorlijckheydt teghens den ouders, Broeders ende
Meesters achter rugghe stellen: daerom den vrient in alle desen soo gantsch
contrarie sulck doen bevindt, dat hy goet en bloedt ter sijden stelt ende
veracht om zijnen vrient ghetrouwelijck vriendtschappe te bewijsen.
|
|
Auteursrechtvrij