Vande predestinatie, verkiesinghe en de verwerpinghe Godes

[fol cclxxvijr]

Strydigheyden en grove Warringen deser Leeraren, naectelijck in dit vveynich vertoonende, hoe datse niet alleen plat uyt in wichtige Hooft-saken leeren tegen de H.Schrift: maer ooc tegen hen selven ende elck-anderen strydigh sijn.
Vierde Hooft-Stuck.

Eerst van Gods willen ende doen.

j.

Godt die wilt dat alle menschen souden salich worden, 1.Tim.2.4.

Niet willende datter eenige souden verloren gaen, 2.Pet.2.9.

Contrarie.

Godts wille is dat dees of die verlooren gaen (Predicanten) A.a.f.49.

Wil dat der grosser deyl der werelt in der duysternisse steken blyve, ende eeuwigh verdoemt werde (T.Beza) Z.f.888, iij.ghes.41.a.

ij

So waerlijck als ic leve, seyt de Heere God, ic en wil de dood van den ongoddelijcken niet, maer sijn bekeering ende leven, Eze.33. ende 18.

Contrarie.

God en wil den doodt der zondaren, met woorden te weten, niet: maer wil die nochtans met sijn ondersoeckelijcke wille. H. Sturmius, A.pa.81.

Dichten in Godt ende Christo contrarie ende verscheyden willen van een selve sake.

iij.

Contrarien sijn verbieden ende ghebieden, willen ende niet willen. T.Beza H.pa.181

Het woordeken wilt betekent Gods verborgen of openbaren wille. A.f.86.

Op de sproke

Hoe dickmael heb ick u Kinderen willen vergaederen, &c. ende ghy hebt niet gewilt, Mat.23, 37.

Schrijft H. Sturmius:

Christus na sijn eeuwighe wille, dien hy met den Uader heeft, wil aller menschen saligheyt niet, A.pa.91.

Maer wil dat na sijn Menschelijcke wille ende als Minister begheerde hy van herten de saligheyt der Ioden. Ibidem.

So dichtmen Christum na sijn Menscheyt barmhertigher te wesen dan na sijn Godheydt.

De swackheydt onses Uerstants can niet begrijpen hoe hy (God) op verscheyden wijse een ding wil ende niet en wil dat het gheschiede, I.Kalvijn L.Instit.j.boeck, xviij.cap.dist.3.

iiij.

Ghy en sijt geen God willende boosheyt, Psalm 5, 5.Iere.19, 5, 32, 35.

Hy haet zonde ende boosheyt, Ecli.15.11, Pro.6, 16.Zac.8.17.

Godt openbaert sijnen raedt door 't verbodt aen Adam dat hy niet wilde zynen zondighen val, Gen.2, 17.

Contrarie.

God wil de zonde vermits sijn decreet, P. Martyr, B.clas.iij, loc.j, dist.37.

om 'tgoet datter uyt volght, H. Sturmius, A.E.pag.103.

zijn glorie, etc. vij.62, B clas.j.loc.14, dist.42, A.pag.114.

Wil gedaen hebben dat hy verbiedt te doen I. Kalvijn Instit.i.boeck, xviii.cap dist.3.

Wilde dat Adam soude vallen. Ziet ghesprake xi.dist.107.

Ende is gevallen na den reaedt des verborghen wille Gods, Predicanten, A.E.artic.ij

Gods wille die verborghen is, doen de Godlosen, maer niet d'openbare wille, H.Sturmius, A.pag.117.

Ende al doen zy na Gods verborgen wille zyn niet onschuldig vande zonde, als zy doen teghen die wille Gods die ons gheopenbaert is (Idem) A.pag.38.

So gebiedt God d'ouders te eeren ende gehoorsaem te wesen, maer wil dat Eli zonen heur Uaders raedt niet souden ghehoorsaem sijn, I. Kalvijn D.pag.241.

Eyscht van Phararo dat hy de Israelyten laet gaen, ende en wil nochtans niet datse Pharao laet gaen, T.Beza, H.pag.181.

Schickt tot doolinghe door syn verborgen decreet die hy recht te gaen beveelt. Kalvyn N.pag.64.

God wil anders dan hy toont (Idem) D.pa.242, x.dist.65.66.

Teghen hem selve.

God is hem selve alomme gelijck, komt in allen met hem selve over een, ende nerghens veranderlijck (Idem) L.j.ix.dist.2.

Wil de zondde niet om gheen oorsaecke of eynde altoos, H. Sturmius, A.pa.127.

[fol CClxxvijv]

v.

Weest ghylieden volmaeckt ghelijck u Hemensche Vader volmaeckt is. Matth.5.48.

Ghy sult den Heere uwen God lief hebben, uyt u geheel herte, ende in u geheele ziele ende verstandenisse, &c.

Ghy sult u naesten lief hebben als u selven, Matth.22.37.

De Wet onderwijst ons niet alleenlijck een beginsel van heyligh leven, maer de geheele perfectie, want sy eyscht een volmaecte liefde tot God ende naesten, ende wie een soodanighe liefde sal hebben, die heeft een volmaeckte perfectie ende hem ontbreeckt niet altoos. I. Calvijn, Harmo. Matth.5, 21.

De gheboden souden te vergeefs ghegheven zijn, soo hy ons de sterckte niet en gheeft om al sulcx te volbrenghen, I.Calvijn. K.2.Tim.2.7.

God wil dat wy so zijn in dese werelt als hy inde Hemel is, I.Calvijn) Coment.1.Ioan.iiij.17.

Die hy te vooren gheweten heeft, die heeft hy oock te vooren gheordineert dat sy souden gelyck worden den Beelde syns Soons, Rom.8.29.

Contrarie.

Onmoghel[y]ck ist ende wert door Godts dispensatie belet, I. Calvyn, C. Instit.iij.dist.94.

De wil of de ordinantie Gods schijnt contrarie, overmidts hy niet volkomelijck wil wederbaren in desen leven, dat wy hem een volkomen ghehoorsaemheyt in alle zyne geboden bewijsen, Catech. Predicatie, O.50.Pred.f, 296. ende v.

Wil sulcx niet doen van weghen zijner ordeninghe. O.Predic.v.

De kinderen Godts moeten noch alle daghe sondighen, K, 1, Ioan.3, 9.

vj.

De wille Gods segghen wy dat nergens te soecken is dan in zijn woort, T.Besa.H.pag.178.

Contrarie.

Neen. ex Eventu. Dat is so geschiet, ergo Gods wille. T.Beza H.pag.43.H.Sturmius, [A], pag.64.

Dat het alsoo sy, te weten: dat Adam is ghevallen na den raedt des verborghen wille Gods. Daer toe allegeren wy de uytkomste der saken, die sulckx gheleert heeft, Predicanten A:E.artic.ij. ende iij, Ghesprake ij, dist.63, f.

vij.

Godt heeft ghesien al dat hy ghemaeckt hadde, ende 'twas alle seer goet, Gen.1.31.

Contrarie.

Vande mensche specialijc en bevestight hy sulckx niet, want Salomon leert dat de godloosen gheschapen zijn ten quaden dage, I.Calvyn, N.42, Ghesprake j, dist.27, 30. ende v.dist: 129.

viij

Alhoewel wy den doot op onsen halse ghehaelt hebben, so hadt God ons nochtans ten leven gheschapen, I:Calvijn, C.vij, Dist.20.

Dat de mensche tot d'eeuwighe saligheyt gheschapen is, laten wy toe, P, Matyr.B.clas.ij, loc:j:dist.29.

Sy zyn gheschapen ende gheboren om in de Hemelen eeuwigh te leven, I:Calvyn, Harmo.Matt.cvj, 26.

Contrarie.

Als Godt om zyn glorie gheschapen heeft den Godloosen ten daghe des uytroedens, meynt ghy daer teghen datse God alle in Adam heeft gheschapen: om 't eeuwigh leven te gheven? T.Beza, H:pag.249:

De mensch is door de voorsienicheyt God[s] gheschapen tot ellendigheyt, I:Calvyn, L:iij, xxiij:dist:9:

Ten verderven, Ghespr:j, 39, c, 48, g, vij, 63, vj, 119, b, T:Beza, H:pag:31.

Eenighe tot d'eeuwighe doodt om instrumenten zijnder toornigheydt te wesen, etc, I.Calvyn, L.iij, xxiiij, dist.12, Ghesp.v, 131, vij, 135.

ix.

Die tot het eydne zyn ghepredestineert, syn oock tot de middelen daer toe leydende ghepredestineert, T:Besa, H:Sturmius, Ges:vij, 62:

De sonden zyn de naeste middelen, P:Martyr, H:Sturmius, Jbidem.

Daerom zyn sy van eeuwigheyt ghepredestineert datse soud doen 'tgheen zy nu v[o]lbrenghen, A:thes:xxv:

Contrarie.

Tot sondighen heeft God niemant gepredestineert, A:thes:xxiiij.

x.

[']t Werck uwer handen sult ghy Heere niet verlaten, Psalm 138:Iob:14.15.

[fol CClxxviijr]

Contrarie.

Adams goede wille is een quade verandert, also Godt die verliet (T. Beza) F.pag.118

Ende ontrock hem sijn ghenade, sonder welcke hy niet staen moght (P. Martyr) B.iij.Clas.i.Loc.Dist.37 (H Sturmius) A pag. 111

Die hy (God) heeft Uerworpen, berooft hy vande gemeenschap sijns lichts, ende verlaetse in blintheyt (I. Cal.) L.iij.24.dist.12

xj.

God laet de zonde toe (H. Sturmius) A pag.99.

Contrarie.

In God en valt geen toelatinge Idem 98

Wat God toelaet dat wil hy oock, Gesp. vj.151 (Predicanten) A.E, artic.2 (Calvyn) N.pag.64

Ende al dat God wil heeft hy gedaen, & c. Iob 23.13, Psalm 134.6, x.Dist.65

xij

Adam konde staen blyven so hy wilde, nae de Uryheyt sijns willens, hy konde oock vallen wilde (Predicanten) A.E, artic.2

Is vrywilligh gevallen, ende had mogen niet vallen (H. Sturmius) A.pag.107.104 116

Want Godt heeft den mensche also gheschapen dat hy dat konden doen, Catechismus A.D, artic.9

Adam hadde de macht so hy wilde, sijn Uryheydt wat te moghen niet zondighen 5.gesp.11, I.Calvijn, L.ij.Dist.13

Hy behoorde, wilde ende moghte 'tgunt God eyschte (T. Beza) F.pag.90, xi.42

Was verciert met wijsheydt, macht, heyligheyt, waerachtigheyt ende rechtvaerdigheyt, etc. Ges.ij, 63.d.I.Cal: P. Martyr.

Had alleen die gave van te moghen niet zondighen, Harmo.Luc.4.1

Contrarie.

Adam is noodwendigh gevallen (Predicanten) A.E.artic.3. Ghesp.xi.131.183, 106, etc.

Want, God wilde dat Adam soude vallen. Calv: P.Martyr, L.iij.23, Dist.7.v.103 xj.107

Ontrock hem de genade sonder welck hy niet staen moght (H. Sturmius) A.pag.111 P. Martyr, B. clas.iij.loc.1.dist.37

Heeft den mensche door aengeboorne broosheyt bequaem ghemaeckt tot den Ual (Cal:) N.pag: 50 ende 40

So dat hy niet goet moghte blyven iij.51 T. Beza H.47

Maer nootwendelijck zondighen ende vallen moste door Godes decreet, ende moght niet anders willen (Predicanten) A.B pag: 38 (Calvijn) L.iij.23 Dist:7

Want dat God wil moet noodsakelijc geschieden: Ende daer mach niemant teghen (Predicanten) A.a.f.49. Calvijn L.iij, 23 Dist.8

Ende dat Godt doet al dat hy wil, is sonder twijfel te verstaen, oock van alle wercken der menschen, Calvijn L.j.xviij, dist.1

xiij

God en werckt niet door den quaden menschen als door een steen of block (I.Calv:) A.g, pag.89

Contrarie.

T. Beza seyt Ia H.pag.200

Gelijck eenen dorren block wordt een volc sonderlinghe Uerkoren ende de ander Uerworpen Calvijn L.iij.21.Dist.5

xiiij

't Betaemde Godt desen eenighen wegh sich self te openen, dat is Adams Ual te or[d]onneren om syn barmhertigheyt en strengheyt te verclaren, als een middel tot den eynde leydende, vij.62, T.Beza H.pag.77, P.Maryr, B.clas i, loc.14, dist.42

Contrarie.

De mensche heeft de poorte ofte wegh self geopent, T.Beza, I.cap.iij, prop.vj

Hebben de Uerdoemenisse self door't verwerpen vande salighe boodschap des Evangeliums over heuren halse gehaelt, K.Ioan 12.47, Harmo.Luc.19.42

xv.

Godt en is gheen versoecker tot quaet, Iacob 1.13, wil gheen boosheyt, Psal.5.5, ende doet sulcx niet, Soph.3, 5, Iob 34, 10.

Contrarie.

God neyght des menschen wille ten quaden, H. Sturmius, A.pag.102

Formeert de wille (I.Calvyn) D.p.227

Schickt tot doling dien hy recht te gaen beveelt N.pag.64

Heeft eenigerwijs de zonde gewilt, ende is eenighsins d'autoor daer van gheweest (P.Martyr) B.clas.iij.loc.1, dist.37

xvj

Ghy bemint alle dinghen die sijn, ende ghy en haet niet van alle dat ghy gheschapen hebt. Sap.xj.25.

God haet niemant dan om de zonde, T. Beza, F.pag.146

Gods haet is begonnen H.pag.117

Ueroorsaeckt door Adams Uerderf. Calvijn H.pag.30, C.xiiij, dist.14, gesp.v, 49

Contrarie.

God hate Esau eer hy quaet gedaen hadde, of de Erf-zonde was T. Beza I. cap.ij.prop.5

Also wert oock Esau ghehaet, noch met gheen boosheyt besmet sijnde. v.39.I.Calvijn L.iij.xxij. Dist.11

[fol CClxxviijv]

xvij

Godt salse verwerpen ende verlaten om de boosheyts wille (Ierem.7, 12, 13, 15. 1 Reg.15, 23, 26) datse hem verlaten, 1 Par.28.9, 2.Par.15, 12, ende niet hooren willen, Oze.9, 17, Pro.1, 24, 31, &c.

Des Uerwerpens oorsaecke is de zonde in den menschen (Melanton) Ghes.iij, 40

'tUerderf door de Erf-zonde, Predicanten I. Calvyn, Ges.ij, 36, 1, iij, 73, 87, v.49, a

Contrarie.

God en verwerpt niemandt ten aenschou van quade wercken of zonden, vij.59, I. Calvyn, L[.]iii, 23, dist:1, dist:2, xxij, dist:ii, H:Sturmius A.pag:79, 105, etc.

Heeft gheen consideratie daer op ghehadt, noch op de tegenwoordighe noch op de toekomende (Predicanten) A, a, f.46, 47, A.E, artic.5

Destineert ten Uerderven niet om 't Uerderf Adam[s] of dessels Urucht (T.Beza) H.pag:242.

xviij

Om des onschuldigen bloets wille dat hy (Manasse) vergoot, daerom en woudet de Heer niet vergeven, 4Reg.24, 4, Mat.6, 15, 18, 35, Iac.2, 13.

Contrarie.

De zonden en doent niet dat God voorgenomen heeft niet te ontfermen (P. Martyr) B.clas.3, loc:i, dist:15

xix

De Godt deser Werelt heeft de herten der ongelovigher verblint, 2Cor.4, 4.

Der menschen boosheydt is alleen toe te schryven d'oorsake heur Uerblindingh ende Uerharding (I.Cal:)ges.vii, 8, b(H:Bullinger) vii, 158, c

Heur boose affectien, datse 't licht in duysternisse keeren (I.Cal:)Harm:Mat:2, 6

Ende moetwilligh haer ooghen voor het aengeboden licht sluyten Wtleg:Ioan 15, 22, Harm:Mat:16, 2

Ende d'aengeboden saligheyt verwerpen, Harmo:Luc:19, 42

Contrarie.

God Uerblindt ende Uerhardt niet alleen door toelatingh of ontrecking van ghenade, maer door innerlijcke, krachtighe, ende onuytsprekelijcke werckinge (H.Sturmius) A pag.122) I.Cal:L.iii, 24, dist:12

De verborghen raet Godes is de oorsake der Uerhardinge (I.Cal:)L.iii, 23, dist:i.

Uerblinding, Uerharding, ende Uolhardingh in zonden sijn Uruchten van de Uerwerpinge, vii.[t], a(Z. Ursinus)M.f.431

xx

Het en betaemt niet die Uoorbereydinghe tot het verderf tot een ander oorsake te trecken dan tot den verborghen raet Godts (I.Cal:)L.iii, 23, dist:[1](T.Beza)I.cap:ii, prop:5

Contrarie

Die doen verkeerdelyck, die om d'oorspronck haerder Uerdervinghe te vinden, hare ooghen na de Uerborgentheyt des raets Gods slaen (I.Cal:)L.iij.23, dist:9

xxi

Ghy ontfermt aller menschen, Sap.11.24.

Gods barmhertigheydt is op alle vleesch, Ecli.18, 12.

boven alle sijne Wercken, Psal.1, 44, 9.

Om dat hy haerder allen ontfermen soude. Rom.11, 32.

God biedt zyn genade indifferentelyck yegelyck aen int ghemeyn (Cal:)Harm:Luc:1.45, Wtleg:Ioan xii.47, ende j.8, 9

Tot het gantse menschelycke geslacht sonder onderscheydt, tot Uergiffenis der Zonden, etc. Wtlegging op Ioan i, 29

Ende sterckt zyne armen uyt om haer alle te omhelsen, Idem Ioan 12, 47

Maer vele sluyten de ooghen moetwillich om 't licht niet te zien, Idem Ioan 15, 22

Godt biedt aen allen zyn barmhertigheyt al ist dat d'onbarmhertighe niet waerdigh syn die te genieten, Harmo:Mat:18, 31

Contrarie.

Wat is dit voorkomen daer mede God de menschen voorkomt anders dan dat hem Godt over die ontfermt. Dit doet God alle menschen niet (Predicanten) A.a.pag:49

Gods genade ende gave is niet alle menschen gemeyn. Kort Uerhael f.64

Geeft eenige de gave der bekeeringhe ende des geloofs, welck hy den anderen weyghert A. C, cap:ij, A.E, artic:iiij.

Die bereyder souden wesen om de genade te ontfangen doet hy de deure der beteringhe niet op (Cal:)L.iij, 24.dist:15 (P. Martyr) B.3.i Dist:20

xxij

Alle Natien der Werelt, behalven de Iootsche geduerende het Oude Testament hebben de kennisse des waeren Gods ende des wets der saligheydt ontbeert (Predicanten) A.C.cap.1

Beza gelijckt de Uroe Heydenen by den Duyvelen S.f

[fol CClxxixr]

[C]ontrarie

Heeft Iob (Iob 1) Cornelius, Act.10, Abimelech, Gen.20, etc. ende d'ander Heyden die't God geopenbaert heeft, Rom.1.19 van God noch sijn Wet niet geweten? D'Apostel seyt het jeghendeel, Rom.1.21, 2, 14.

Men moet belyden dat in een yeghelijcken wercke Gods, ende voornemelijck in allen in 'tgemeyn, de deughden Gods ghelijck in een tafel sijn afghebeeldet, door de welcke 'tgantsche menschelijcke geslachte tot sijn kennisse, ende tot de waerachtighe kennisse ende volmaeckte geluckigheyt geroepen ende getrocken wort, I.Kal.L.Instit.j.boeck, 5.cap.dist.9.Wtleg.Ioan 1, 10.

God heeft noyt so sijn ghenade onder den Ioden beloken, etc.Harm.Mat.15, 27.

Houden de vrome Heydenen voor saligh (Swingels, Zurichers) Bekentenis der Dienaren der kercken zu Zurich, f.24, Bullinger, Q.Dec.iij.ser.x.

xxiij.

Sluyten dat niemant gelooven ende salich worden can, of hy moet Iesum Christum, te weten sijn persoon ende officie te vooren kennen ende verstaen,want de historiale kennisse Christi (die veel menschen ontberen door datse heur niet voorgedragen is) totten geloove ende saligheyt van noode is, Predic.A.C, cap.1.

Contrarie.

Leeren datmen sonder Christi historie Christum mach hebben, alsoo Christus is gister ende heden, Hebr.13, Abraham sijn dagh gesien heeft, Ioan 8.Kal.C.Instit.xj dist.4.Bullinger Q.Dec.iij, ser.x.

Ende dat de kracht sijns verlossings in alle tyden plaets heeft, Cal.Harm.Luc [1], 68.

Sijn gratie ende kracht is uytghestort in alle eeuwen vande scheppingh der werelt af: ende de saligheyt is geopenbaert ende aengeboden[op zijn kop en omgekeerd] gheweest in Christo aen alle 't menschelijck geslacht, Idem Luc.iij.23.

Idem Wtleg. Ioan 1, 10.

Stelt de gelovige jonghe kinderen int salighe verbont, Beza I.cap.iiij, prop.xiiij, Kal.Har.Matth.ix.2.

Hebben dees kennis van Christi historie, &c?

xxiiij.

Een ziele die zondigt, sal selve sterven, Eze.18, 20.

De zonde en sal des vaders boosheydt niet dragen. Elck sal sijn eygen last dragen, Pro.9.12, 13, 6 21, Col.3, 25, Deut.24.16.

Die tegen my zondigt, sal ick uytschrabben uyt mijnen boecke, Exo.32, 33.

Ende sal yegelijck gheven na sijne wercken. Mat.16, 27, Pro.12 14.Psal.61, 13, Ioan 5, 29. Rom.2, 6, &c.

Godt en slaet geheelijck met gheen tydelycke straffe niet den onschuldighen om ee[n]s anders zonde: Ueel minder eeuwighe geestelycke straffen: want so veel dees aengaet, sal elck zyn eyghen schult draghen, P. Martyr, B.clas.ij.loc.5, dist.38, dist.42.

Contrarie.

De nakomelingen Ade, die niet gezondigt hadden, maeckt God de verdoemenisse schuldigh, ende straftse om de zonde haers Uaders Ade, Predic.A.B.pag.28. ij.ges.26.[e]

Datse een verdorven nature met brenghen. H. Bullinger, Q.iii.ser.x.f.135, Catechism.A.D, artic.5.

Ende de Uerdoemenis uyt smoeders buyc. I.Cal.L. Instit.2.boeck, i.cap, dist.8, ende iij, xxiij, dist.6, dist.7. H. Bullinger Q.iij, ser.ix, f.105.

Eerse konden het oordeel des doots verdienen bewyle zy niet en waren. L.iii, 23.dist.3

Ende noch goedt noch quaet konden doen, Predicanten, A.a.f.46.

xxv.

De ongoddelijckheyt van den ongoddelijcken en sal hem niet letten in wat dagh hy bekeert wort van sijn ongoddelijcheyt, Eze.33.

Wanneer God de schult vergeeft, neemt hy de straffe wech, ende en eyscht de verschulde straffe niet. H. Bullinger Q.v.ser.5, f.243

Want het stryden soude tegen alle reden dat God de straffe der voorleden zonden vanden bekeerden zondaer selve lange vergeven hebbende noch na houden soude, Predicanten, Gesp.13, j.A.E.

Contrarie.

Om Adams eenige zonde, die zy segghen hem self vergeven te syn gheweest, also hy bekeert, ghelovigh ende herboren is gheweest. Leeren zy Gesp.13, j.O4

Dat God schrickelyck vertoornt over die aengeboorne zouden, ende tydelijck ende eeuwigh wil straffen, Catech.Urage x

Dat so wel gel[o]vige als ongelovighe verdoemde kinderen genereren, I.Cal:L.ij, j dist.7

Daerom de kinderkens van moeders borsten af-ruckende in d'eeuwighe Uerdoemenisse stort, N.pag:105

Uan moeders borsten aen ter doot overgeeft L.iii, 23, dist.6

Oock alle menschen plaeght met een verdorven nature, die enckel zaedt der zonden is Predic: Waers:pag[.]93

Geneyght God ende den Naesten te haten Catech:Urage 5

Ende datse daerom hatelijc ende grouwelyck zyn voor God, L.2, j, dist.7.dist.6.

[fol cclxxixv]

VVederom is hier teghen.

God en wil aen gheen ander creature dan aen (Christo) de schuldt straffen, die de mens (Adam) gemaeckt heeft, Catech.A.D.14, O.Predicatie vij.f.31.

xxvj.

Godt eyscht niet meer dan wy vermogen of hy en wilt ons bidde[n]de gheven, I.Kal.Coment.Iac.1.5, 1 Ioan 5, 14. Ioan 14.13

De geboden s[o]uden te vergeefs ghegheven sijn, soo hy ons de sterckte niet en gheeft om alsulcx te volbrenghen, I.Cal.K.2 Tim.2.7

Met wat recht soude Godt wat eysschen van de menschen, die hy soude weten van naturen (welcx maker hy is) sulcx niet vermoghen, T. Beza, F[.]pag.90.

Contrarie.

De Wet te onderhouden segghen wy onmoghelijck te sijn, I[.]Kal.C.iij.Dist.94.

Wy konnen niet volbrenghen dat Godt eyscht, T.Beza, F[.]pag.90.

Dat Godt ons voor misdaet reeckent dat wy niet konnen volbrenghen, salmen niet na sporen, H. Sturmius, A.pag.91.

Eyschet van ons, dat ons in dit leven allesins onmogelijck is te volbrengen, ende veroordeelt ons daerom tot den tijtlijcken ende eeuwigen doot, Predi.Catech. O Predicatie vj[.]f.26[.]

Doet dan Godt den menschen niet onrecht, dat hy in sijne wet van hem eyschet, dat hy niet doen en can? Catech.A.D.Uraghe 9.

xxvij.

Wat God vermach ende belooft heeft, dat sal hy sonder twijffel doen, I.Cal.K.Eph.iij.20.

Wie Christum in hem heeft woonende, dien gebreeckt gheen ding. Idem vers.17.

De ghene die Christum heeft, die heeft alle de dinghen die daer gheeyscht worden om te hebben volmaecktheyt in God.K.Eph.3.19

Contrarie.

De beloofde liefde, Deut[.]30.6, gheeft Godt niemant, ende hebben alle menschen liefde gebreck, [d]ie gheeyscht werdt om volmaecktelijck God te gehoorsamen, dat noyt geschiedt is, Kal.C.iij, dist 94.

Van des menschen verderf, natuer, wercken ende ghehoorsaemheyt.

xxviij.

Doen de Kinderkens noch niet geboren en waren, oft yet goedts ghedaen en hadden, of quaets, Rom.9,11.

Men weet wel dat so lange de kinderkens gheheel jonck sijn, noch quaet noch goet konnen doen, ende noch veel weyniger eerse ghebooren sijn, Predicanten, A.a.f.45.ij.ges.26

Dewijle zy niet en waren, I.Cal.L.iij.xxiij.[d]ist.3.

Contrarie.

De kinderkens brengen haer Uerdoemenisse van moeders buyck, om dat zy alle gezondight hebben, I.Kal.L.ij.i.dist.8

Want zy altsamen van God afgescheyden sijn, Predicanten, A.a. int eynd.

VVanneer? Doe zy niet en waren? mach de ghene die niet en is, wat doen, dat is sondigen ende van God scheyden?

xxix.

De natuere des menschen is de oorsake der zonden niet, H. Bullinger, q.iij, ser.x.f.130

Dat wy niet konnen volbrengen dat God eyscht, is niet van natueren, T.Beza, F.pag.90.

Contrarie.

De natuere (ist) die ghezondight hadde, Catech.Uraghe 17.

Is enckel zaedt der zonde, Kal.Ghesp.2 26.

Geneyght God ende den Naesten te haten Cate.A.d.artic.5.

Ende verhindert Godt ende den Naesten volcomelijck lief te hebben, Predic.Censu.5

xxx.

De menschen sijn heel quaet van naturen verdorven, ten goeden onbequam. Ghesp. ij.26.c.

Haer gantsche nature een zaedt der zonde, Kal.Wtleg.Ioan iij.6.

Werden alle Leeuwen, Tygheren, Wolven, Beren ghebooren. Idem Ioan 10, 8.

Is niet een druppelken oprechts over ghebleven, dan alle verdorventheydt ende ghebreck. Idem Ioan 3.3.

Contrarie.

Sint Ian seydt nochtans dat het licht des verstandenis niet gantselijck uyt-ghebluscht is, etc. Want daer noch eenighe voncxkeu[n; omgekeerd en op zijn kop]s lichts glinsteren, Kal.Wtleg.Ioan 1, 5

So dat het niet gantselijck te niet gedaen is 't gheen zy natuerlijck uyt de ghenade des Zoons Gods heeft. Ibidem.

Want een yegelijck is van natueren eenigh zaedt van Godsdienstigheydt inghebooren. Ibidem, Ioan 1, 5, ende 8.

Ende gevoelen dat in heur herten ghegraveert is een onderscheyt tusschen goedt ende quaet. Ende het lof der deughden. Harmo.Luc.xvi.25.

Met dit kleene licht noodet de zoone Gods ons altijt tot hem Wtleg. Ioan 1, 5.

Also de reghel der gherechtigheydt in onse herten is, so leert Christus, dat een yegelijck hem selve een reghel kan sijn om rechtvaerdelijck ende in alder billigheydt met sijnen naesten te leven: so hy een ander doet als hy wilde dat hem gheschiede, Harm.Mat.7.1[2].

Ende God vindt wat goets in ons dat hy lief heeft, Kal.Ghesp.v.136, iij.81.

xxxj.

De ziele Christi is de onwetenheyt onderworpen geweest. Onwetenheyt is geen steaf van de zonde, etc. Harm.Luc.2.40

[fol cclxxxr]

Contrarie.

De verblintheyt van des Menschen geest is wel een gebreck, ende mach met recht gekent worden voor een deel van de aengeerfde zonde, Ibidem.

Ende God heeft de menschelijcke natuere afgenomen, dat hy haer ghegeven hadde, dat is wijsheyt, verstant, etc.Wtleg.Ioan 3, 6.2, 17.

xxxij.

Die uyt God gebooren is, en doet geen zonde, want sijn zae[t] blijft in hem, ende hy en mach niet zondigen, 1 Ioan 3, 9, ende 5, 18.I

Sint Ian onderwijst ons niet alleenlijck dat wy vermoghen niet te zondighen, maer dat de beweginghe des H. Gheests van so groote kracht is, datse ons noodsakelijck onderhout in een vaste ende gestadighe onderdanigheyt van gherechtigheyt, I.Kal.K.1 Ioan 3, 9.

Ende de H. Geest vervormt sodanigh de wille, datse niet anders mach sijn dan gherecht.

De eerste (te weten Adams) Uryheydt was te moghen niet zondighen: onse Uryheyt is veel meerder, te weten, niet te mogen zondigen, I.Cal.L.Instit.ij.boeck, iij.cap.Dist.13.

Contrarie.

De kinderen Gods moeten noch alle daghe zondigen, I.Cal.K.1 Ioan 3, 9.

De ghelovighe wandelen hinckende inden wegh des Heeren, K.Gal.5.18, ende 1.Ioan 1, 7.

De alderheylighste en hebben maer een kleen beginsel deser ghehoorsaemheyt, Catec.A.d.114, Harmo.Luc.1.6.

xxxiij.

Ist dat u de zone verlost, soo suldy waerlijck vry sijn, Ioan 8, 36, 32. Rom.8, 2.

Contrarie.

Na de wedergeboorte is de Uryheyt maer half, ende werden hier al 't leven door in de kercker gevangen gehouden, Cal.U.pa.65, C.Insti.xvij.Dist.12.

Ist dat wy zondigen, so begheven wy ons der zonde tot dienstbaerheyt, K.Rom.vj.16.

Want de ghene die zonde doet is een dienstknecht der zonde, Ioan 8, 34. Wy sijn alle van natueren zondaers, L.ij.ij, dist.37.

De kinderen Gods zondigen alle dage, & c. K.1 Ioan 3.9.

Daerom sijn wy alle onder het Iock der zonde, L.ij.ij, dist.37.

xxxiiij.

Met het woort, wedergeboren of herboren geeft hy (Christus) niet te verstaen de beteringe eensdeels alleen, maer de vernieuwinge des gantschen nature, Cal.Wtleg.op Ioan 3.3.

Na de ziele en wordt hy (de mensche) niet wederboren, ist dat alleenlijck een der ziele gebetert wort, maer als zy gheheel vernieut wort, L.Instit.ij.boeck, iij.cap.dist.1.

Alle die bedrieghen hen selve, die meynen dat Godt te vreden is met heur halve herte. Harm.Mat.6, 24.

Contrarie.

De wedergeboorte is hier maer begonnen, ende laet totter doot toe reliquien vanden ouden mensche blijven. De wedergheboorte is noch niet geheel ende volmaeckt, I.Cal.K. 1 Ioan 3.9.

God wil niet volcomelijck wederbaren dat wy hem een volcomen ghehoorsaemheyt in alle sijne geboden bewysen, Pred.Cate.O.Predicatie L fo.296.

Tis onmoghelijck, ende wert door Gods dispensatie behindert, Kal.C.iij.dist.94.

xxxv.

Gelijck hy (God) ons verkoren heeft in Christo voor de schepping der Werelt, dat wy souden wesen heyligh ende onstraffelijck voor hem door de Liefde, Ephe.1, 4.

Weest ghy oock in alle uwe wandelinge Heylig, 1 Per.1.15, 16.

Verlost uyt de handen onser vyanden, dat wy hem dienen souden in Heyligheyt ende Rechtvaerdigheyd voor hem alle onse dagen, Luc.1, 75.

S. Pauwels waerschout ons te vervolgen om te leyden een heyligh ende eerlijck leven tot de komste van den grooten God, I.CalHarmo.Luc.1, 75, 73.

(Hier dan)

Contrarie.

Wy en sullen daer toe nemmermeer komen dan na dat wy onsen loop voleyndt hebben, I.Cal,K.Eph.1.4.

D'aldervolmaeckste sijn daer noch altijdt verde af, K.1 Pet.1, 15.

xxxvj.

So wie seydt, dat hy in hem blijft, die moet selve oock wandelen gelijck hy ghewandelt heeft, 1 Ioan 2, 6.

[fol ccLxxxv]

Daer aen hebben wy Gods Liefde gekent, dat hy sijn ziele voor ons gestelt heeft, wy moeten oock onse zielen voor onse Broeders stellen, 1.Ioan 3.16.

God wil dan dat wy sondanigh sijn in dese werelt, als God is in den Hemel, op dat wy voor sijn kinderen gherekent moghen wesen, I.Cal.K.1.Ioan 4, 17.

Want zy moeten in haer vertoonen het beelde Christi, door doodingh des vleeschs, ende leven des geests, K.Rom.6.8.

Contrarie.

D'Apostel en stelt ons so de liefde Christi niet voor, dat hy van ons dierghelijck eyscht, want wat soude dat anders sijn dan in wanhope te stellen alle menschen die in de werelt sijn. Kal.Comment.1.Ioan 3, 16.

xxxvij.

Die sijn Woort hout, in dien is vvaerlijck de liefde Gods volmaeckt. Daer aen vveten vvy dat vvy in hem sijn, 1 Ioan 2.5.

xxviij.

Gods generatie bevvaertse, ende de boose en raect hen niet. 1 Ioan 5.18.

Contrarie.

De Kinderen Gods laten niet van Satan gewo[n]t te wor[d]en, I.Cal.K. 1 Ioan 5, 18.

De overblijfdelen van harer verdorvener aengeboren nature ende der genegentheyt om God ende naesten te haten, verhindert heur Godt ende haren naesten volcomelijck lief te hebben, ende lijden by wi[j]len groote schade ende afbreuck van het vleesch, Predicanten, Censur.v.

xxxix.

Wie gevvasschen is, die en behoeft niet dan dat hy sijn voeten vvassche, maer hy is heel suyver, Ioan 13.9.

Contrarie.

Niet datse in allen stucken heel suyver sijn overal, I.Kal.Wtleg.Ioan 13, 9.

xl.

Ende zy (Zacharias ende Elizabeht) waren beyde rechtvaerdigh voor Godt, wandelende in alle de geboden ende rechtvaerdighmakingen des Heeren onberispelijck, Luc.1, 6.

Zaghen de waerheyt van Gods gheboden ende onderhielden die gheestelijck, I.Kal.Harmo.Luc 1, 6.

Contrarie.

So veel heurluyder heylighe wandelinghe noch verde is vande perfectie, so en mach die God niet behaghen, I.Kal.Ibidem.

xlj.

Zacharias heeft gheen ding min gepretendeert dan te disputeren of God waerachtich was: houdende dat int generael voor seecker I.Kal.Harmo.Luc.1, 18.

Contrarie.

In sijn herte is heymelijck een twijffelmoedgheyt in ghekropen, of oock volbracht soude werden, dat hy ghehoort hadde, ende was so veel als of hy tegen God had gedisputeert, of Godt oock waerachtigh te houden was. Ibidem.

xlij.

Saligh is zy (Maria) die ghelooft heeft, Luc.1, 45.

Sy heeft dese gratie Gods in sulcker achting gehadt alst behoorde, Harm.Luc.1.39.

Contrarie.

Wy behoeven niet seer te arbeyden om haer van alle gebreck suyver te maken, want sy behoort hadde van stonden aen met ghelove op te stuyghe[n] tot de onmetelijc[k]e macht Gods, die aen de natuerlijcke mid[d]elen niet gebonden en is, etc. Maer in plaetse van also te doen, so blijftse staen op de ghemeen ende natuerlijcke maniere van voort teelen, Kal.Harm.Luc.1, 34.

O stoute berispers der Heylighen, die op u versiert verderf der natueren ende vleesch kranckheydt soo blyft staen, dat ghy daerom niet en ghelooft dat ghy God mooght gehoorsamen na sijne wet (Calvyn C.iij.tal.94.Censu.v.) bedenckt of ghyluyden niet een contrarie gheloof hebt als ghy hier in Maria eyscht, ende Paulus in Abraham gheweest te sijn beschryft, Rom.4.19.20. Ghesp.viij.143.

[fol ccLxxxjr]

xliij.

Ten is oock niet van noode subtylijck te disputeren of hy (Christus int Hoofken) onse saligheyt heeft konnen vergeten (I.Kalvyn) Harmo.Mat.xxvj.39.

Contrarie.

(Christus) heeft niet ghedacht noch overleyt in die stont dat hy gesonden was tot een verlosser des menschelijcken geslachtes, met die conditie dat hy de doot soude lijden, Kal.Harmo.Matth.26.39.

Bidt nu dit, dan dat, ghelijck als wanckelende, bidt uyt onbedachten raet ende wille, wederroept 't wenschen dat hem onversieus ontvallen was. Ibidem.

xliiij.

Het woort, rechtvaerdigheyt, streckt tot alle 'tbehooren van Liefde, I.Kal.Harmo.Luc.1.75.

Contrarie.

Rechtvaerdigheyt is anders niet dan toerekening van rechtvaerdigheyt, I.Kalvijn, Harmo.Luc.1.77.

xlv.

Al hadde ick alle 't Geloove, also dat ick Bergen versette, sonder Liefde vvare ick niet, 1.Cor.13.3.

Gelove, Hope, Liefde. De meeste van desen is de Liefde, [1].Cor.13.13.

De volmaecktheyt der gelovigen is in de Liefde gelegen, I.Cal.K.Ephe.1.4

Contrarie.

Het gheloove is in veel wercken boven de liefde, ende sal gevonden werden in veel dingen hoogher te sijn. Ende also de Liefde een vrucht ende werck des gheloofs is,so is het werck veel min te achten dan de oorsake daer uyt het komt, I.Cal.K.1 Cor.13.13.

Dese man wil tegen den Apostel de liefde minder dan 'tgelove houden: Ende dat noch met onware redenen: want hy so doende 't lesen minder dan het Letterkennen soude achten, om dat het een vrucht ende werck is dat uyt 'tLetterkennen komende, sijn oorsake neemt. Dat oock 'tgelove oorsake vande liefde, ende niet eer een middel daer toe soude wesen,en bewyst hy niet.

xlvj.

Het gelove is een waerachtigh ende seecker tuyghenisse vande verkiesinghe, H. Strum.A.pag.131.63.

Contrarie.

De roepinghe ende het geloove en sijn niet veel, ten zy dat de volhardinghe daer toe kome, I.Cal.L.iij, xxiiij.dist.6.

xlvij.

Het geloof werdt door de zonde verlooren H. Sturmius, A.69.

Contrarie.

David heeft in sijn overspel ende dootslach het gelove noch den H. Geest niet verlooren (Idem) A.f.73.

xlviij.

Willen wy dat Godt ons genadich zy, ende de zonde vergeve, so moeten wy ons selfs niet vergeven noch pluymstrijcken, Kalvijn K.1 Ioan 1.7.

De schulden der zonden te vergeven komt alleen Godt toe, C.xv.dist.43.

Contrarie.

Als de ghelovighe so by heur selfs herte berispt werden, terstont absolveren of vergheven zy hen selven, Kalvijn K. 1 Ioan 3.21. Ende K. Gal.5.18.

xlix.

Schouwende de vreemde nieuvvigheydt van vvoorden, 1.Timot.6.20.

Contrarie.

Dees nieuwigheyt van woorden: Dat de menschelycke nature gezondight hadde. Cat. 17. hoewel het in de H. Schrift niet en staet, mach men wel ghebruycken. Predicanten, Censure, I.Gero.iiij.

L.

Vander kercken vvonderdaden, tekenen, geloofs vryheydt, ende dvvang.

De mirakelen sijn zegelen van de leere, ende is niet geoorloft dien onafscheydelijcken bant te breken. Daerom sijn de Papisten vervalschers,die booslijck de wercken Gods corrumperen, door dien zy het woort vande mirakelen scheyden, I.Cal.Harmo.Mat.10.1

Sy syn noodige mercktekenen vande rechte kercke. Idem Mat.12, 27, ende 10, 1.

Somma willen wy niet bedroghen sijn, so behoudt dese vereeniginghe onafscheydelijck de mirakelen met de Leere. Idem Mat.24.23.

Contrarie.

Dits een punct waerdigh te aenmercken voor de dienaren des woorts, dat het maer voor een weynigh tyds is gheweest, I.[K]al.Harmo.Mat.10, 1.Ende hoewel Christus dat niet uytdruckt so wil hy dat die gaef alleenlijck voor een tijt zy, Idem Mat.16, 17.

Lj.

Leeren doorgaens dat de Mensch, als heel quaet sijnde niet altoos en doet tot sijn saligheyt. Ende soo weynigh tot sijn gheloovigh werden ende wedergheboorte, als tot de natuerlijcke gebooorte (Predicant.) Waerschou F.107.

Tot Christum ende het geloove aen hem en helpen gheen uytwendige dingen, ja geen creaturen, etc. (Predicanten in Oost-Urieslant, anno 1528) Bekentenis tot Enibben ghedr. 1565, artic.xxiiij.

[fol CClxxxjv]

Alsoo de Doop ende dat Avontmael des Heeren ende andere uytwendige dingen ende wercken niet dienen tot rechtvaerdigheyt ende saligheyt: alsoo dienen sy oock niet tot vertroostinghe ende versekeringhe. Ibidem artic.xxvi.xxviij, ende xxxiij.

Contrarie.

't Gheloove werdt door de Sacramenten aenghesteken, onderhouden, vermeerdert ende verseghelt, Predicatien Cate.O.fo.9. ende f.11.

Tot de wedergheboorte is 't middel des kercken diensts, aenhooring des Evangeliums ende 'tghebruyck der Sacramenten. Ibidem fo.19.

De kercke baert, ende wederbaert ons door het Doopsel, ende vereenight ons met Christo door het Nachtmael, P.Plessis, Tractaet van de kerck, fo.14.

Dit zyn immers menschen wercken ende maer Ceremonien, die de quaet-blyvende oock lichtelyck konnen doen.

Daeromme: Soo dit gebreck vast is in alle menschen (so oock by dese) dat sy de Ceremonien ende Elementen des werelts, soo die Paulus noemt, Col.3.Galat.4. meer dan recht is toeschrijven, ende d'eerste beginselen der schole Christi hooger achten dan de wercken der liefde ja volmaecktheyt selve, Calv.Harm[.]Matth.9, 14, ende 12, 1.

Lij

Niemant en kan sonder reyn ghelove ende leere een Predicant zijn, Predicanten: Cort verhael pag.129.

Contrarie.

Het sal wel gheschieden dat sommige menschen sonder ware bekeeringhe ende gheloof bequaem sullen wesen om anderen te leeren, Predic. Teghenbericht f, 19.

Liij

Laet ons ten eersten leeren in uyterlijcke saken gheen heyligheyt te stellen, ende dat wy niet begeerlyc zyn om anderen aen ons goetduncken te binden, maer dat een yeghelyck zyn vryheydt ghelaten worde. Het komt uyt korselheydt ende opgheblasentheydt, dat een yeghelijck gaerne de gantsche wereldt soude dringhen hem te volghen, I.Calvyn, Harmo.Mat.9, 14.

Paulus ghestelt vanden Heere een Apostel der Corinthers, wilde niet over haer gheloove heerschen, 2, Cor.1, 24. Wie sal dan dorven de heerschappie hem toe-eyghenen? C, viij.dist.145.

De wysheydt werdt uyt de werelt ghedreven soo dickmael alsmen de saken met gewelt drijft. Uoorreden in Acta Apost.

't Geloove ende ghevoelen des ghemoedts dat kan gheen mensche in eenen anderen noch gheven noch hinderen, Predicant.Remonstaen de H. Staten, 85, f, 13.

Noch ten magh niet gheschieden dat immermeer de wille bedrwongen werde te willen datse niet en wil, P.Martyr B, clas.ij.loc.ij, Dist.7.

Contrarie.

Dat u dunct datmen niet en moet de menschen dwinghen, omme de waerheyt te volghen teghen heur wille? Ghy dooldt, niet verstaende die Schriftuere noch die krachte Gods, die dewijle men 'tvolck dwinght teghen heur wille, henluyden wille doet hebben: T. Besa, S.f.297.H.Bullinger, Q.Huysboeck, f.64.

Op dat niemant tot zyn verderfenisse laet duncken dat hy ghevoelen ende ghelooven magh dat hem ghelieft, (Predicanten) Remonst, f.13.

De Overheydt behoort den waren Godsdienst met hare macht voor te staen: Ondersoecker, pag.8.

Ende de valsche Leeraers niet konne[n]de haer leere verantwoorden, verbieden te leeren ende Discipulen te maken, Idem B.9.

Want men moet nimmermeer ghedoghen der quade dwalinghe, (Calvyn) Harmo.Matt.13.

De Magistraet is het swaert inde handt ghegheven om te beschermen de waerheydt Godes alst van noode is, straffende den ketters diese omstoten. Derclaration, f.52.

VVederom hier teghen

Liiij.

't Is onmogelyc den mensche door dwang tot het gheloof te brenghen: T. Besa, S.pag.198.

Sulcx is ooc des Magistraets ampt niet: Niemant en magh noch behoort de religie te verbreyden met eenighe Wapenen: (Besa) Teghen de Academiten, f:167.

Het Coninckrijcke Christi wert meer door het bloet der martelaren dan door de bescherminghe der wapenen ghesterckt, (Calvyn) Wtleg op Ioan.18, 36.

Gheen Religie en kan noch en magh met ghewelt of wapenen onderhouden of ingedruckt worden. De wijsheyt der Nederlanden Religions vrede Anno 79 by Plantijn ghedruckt, Response contre Don Ian Anno 1578,f:18, Coelsche Vrede-handel, f, 38, ende 53.

De religie mach oock met geen ghewelt uytgheroeyt werden, soomen genoeghsaem aende Doperen ende anderen bevint.

Want al waert dat des Leeraers uytlegging door een Placcaet cesseerde, soo soude evenwel verstant ende Secte blyven. De oeffening der Roomscher religie is hier in Hollant wech ghedaen: maer daerom en latender ghe en Roomsche Catolijcken te zijn, die haer

[fol CClxxxijr]

aen[d]e valsche [l]eere [d]es Pausdoms houden, etc. verstorven heylighen aenbeden, ende de mis voor goet bekennen, etc. (Predicanten) Ondersoecker.pag.E.ij.

De kercke Gods en begeert noch ghewelt noch hant boeten, ghevangenissen of andere civile straffen en hebben de H. Bischoppen niet gheoeffent: de kerck i[s] met de macht van God[e]s woort te vreden, I.Calvijn Instit.C.viij.dist.172. d'alderstrenghste straffe is den Ban.

Contrarie.

't Is de gelovigen Princen gheoorloft de hertneckige ende wederwertighe te bedwingen, ende Placcaten te maken om die te brengen tot den dienst des waren Gods ende eenheydt des gheloofs, I.Calvyn, Harmo.Luc.xiiij.23.

Ende wie ist die niet wel en siet dat by aldien de Magistraet door den vingher siet, ende hem selfs niet en quyt naer eysch vande sake, dat, daer de kercke is in een groot perijckel ende merckelijcke verderffenisse, T. Besa S.f.296.

De Magistraet betaemt de Ketters te straffen, magh ende behoort die somtijdts te doen executeren ter doot, T. Besa, S.f. 292.

Der Overheyts ampt is de vervalschers ende verachters des Godlijcken woordts te dwinghen om der kercken den uyterlijcken vrede te laten, (Consistorianten) Onderscheyt artic.ix.

Ende den uyterlijcken menschen met uyterlijcken straffe, dat is de ghene die den uyterlijcken vrede der kercken verstoren, met ghevanghenisse aenden lijve, of met gheldtboeten te straffen. Artic.x.

Daer heeft d'aendachtigher leeser moghen sien dat dese leeraers niet min plompelijc dan stoutelijck tegen de H. Schrift ende hen selve leeren: waer uyt oock alle menschen licht dencken konnen hoe onbehoorlijck het soude wesen, datmen sodanighe verwerde leeraers met heur schadelijcke leere door dwangelijcke Placcaten, Ordeninghen, Willekeuren of ghewelt also soude pogen te verstijven, als nieuwe Heeren des gheloofs, datse tot sware belastinge soude wesen van veel vrome lantsaten (in gheloof ende onderdanigheyt Christelycker dan syluyden wesende) de welcke of dwang in Conscientie ende gheloofs oeffening of moeyte, ghevaer, schade, ende straffe soude aenghedaen werden. Dat niet dan tot innerlycke tweedracht ende ellendige verderffenisse van Landen ende Luyde[n] in ziele ende lichame eyntlyck strecken soude. Twelc de goede ende wyse God voorhoede door de wyse besorghers van alle ghemeenbestens. Amen.