Vande predestinatie, verkiesinghe en de verwerpinghe Godes

Achtstee Ghesprake.
Tusschen Geref. Cal. ende D.V.C.

Vander verkoornen versekertheyt haerder verkiesinghe.

Gereform. Calv.

1 DE Heere zy mijn behoeder in desen strijde.

D. Koornh.

2 Amen, oock de mijne, maer waerom vermaent ghy dat nu meer dan in voorleden daghen?

Geref. Calv.

3 Ick wil u waerheyt seggen, desen handel ende die vande sendinghe der Predicanten, houden (G.2.98.verso.B) wy met allen periculoos, soo dat onser vele daer voor vlieden niet anders dan (na 't spreeckwoort) de Duyvel voort kruys. Calvinus schrijft oock duydelijck, L.iij.24.dist.4. dat de duyvel der gheloovighen herten met gheen swaerder noch sorghelijcker versoeckinghe en slaet: dan als hyse met de twijfelinge haerder verkiesinghe ongerust makende, oock mede quelt met een verkeerde beroerte om de selve te ondersoecken buyten de wegh.

D. Koornh.

4 Laet ons met Godes hulpe den gebaenden wegh der Schriftueren houden: ende blyven by den oordeelen Godes ons daer inne gheopenbaert zijnde, sonder inden verborgenen voor Godes rechtstoel inne te willen dringhen.

Gereform. Calv.

5 'tIs sorgelijck seylen in dese sorgelijcke Zee, so noemt Calvinus ter voorsz. plaetsen de handelinge der Predestinatie, ick bevinde die oock met allen periculoos, sonderlingh in dit deel vander verkoornen versekertheydt. Het voor bedencken van dese onse tsamen sprake heeft my dees nacht swaerlijck doen slapen.

a Want nu het sal gelden, vinde ic minder sekerheyt, ende meerder swarigheyt dan ick waende: so dat ick Beza, P.cap.iiij.dist.20. meer dan oyt toestemme daer inne: dat dese aenvechtinge van al d'anderen d'alder swaerste is, want het gebruyck deser leere (soo Calvinus wel seyt) moet oock in onse beden zijn kracht hebben, L.iij.24.5. want hoewel het gelove der verkiesinge ons totte aenroepinge verwerckt ende moet geeft: so doen wy nochtans v[e]rkeerdelijc, als wy ons gebet doende, Gode onse verkiesinghe aldus voorstellen: Heere, ist dat ick uytverkooren ben, soo verhoort my, etc. dat schrijft Calv[ij]n, dat dacht ic te nacht, ende dat beswaerde my so swaerlijck, dat ick wenschte noyt met u in desen handel getreden te zijn gheweest.

D. Coornh.

6 Dat zijn my uwenthalven wenschelijcke mercktekenen.

Gereform. Calv.

7 Dat en meyndy niet, hope ick.

D. Koornh.

8 Ernstlijck, u heyl is my lief, beter, ja vele beter is de heylighe onsekerheyt dan onveylighe seeckerheydt, wel twijfelen maeckt bequaem tot waerheyts weten: maer waen weten ketent in onwetenheyt ende verstijft in logen-leer.

a Schroomt niet, hebdy waerheydt over u zijde, mijn loghen sal u die niet mogen benemen: maer is de waerheyt dan oock over mijn zyde, soo mooghdy loghen verliesen ende waerheydt daer voor winnen. Wat schade mooghdy dan uyt ons gespraken verwachten?

b 'tHangt alles daer aen, dat ghy ende ick ons aendachtelijck wachten, voor yet onbekents toe te stemmen of te verwerpen, so dat wy niet en oordeelen boven onse verstande: maer alles ter zijden stellen, dat wy bevinden niet gewisselijck te weten. Lieve seght doch mogen wy oock bedrogen worden inden dingen die wy weten sekerlijck te wet[e]n?

Geref. calv.

10 Stemmen wy anders niet toe dan sulcx, soo en sullen wy geen waen toestemmen.

Gereform. Calv.

11 Recht.

D. Coornh.

12 Wanen bedrieght: weten niet.

Geref. Calv.

13 Alsoo.

D. Koornh.

14 Laet ons alle wanen verwerpen end[e] alleen het gheweten ae[n]nemen, so mogen wy niet doolen.

Gheref. calv.

15 O dat waer wijsheydt, so noch ons de verworpen loghen nergens inne verleyden, de waerheyt alleen soude ons leyden: ende in onverstant souden wy stille staen, sonder voortgaen, hoe moghen wy dan dolen. O God u waerheyt stiere ons opten wegh die hy self is, in zijn leven, het onse met hert ende ziel[e] wert u lieve besorginge bevolen.

D. Koornh.

16 Amen, Amen, dats een veyligh ende Heyligh betrouwen, soo wy ons aen Gode alleen houwen, zijn waerheyt gantselijck betrouwen, ende met ghewisse seeckerheydt opbouwen.

Gereform. Calv.

17 Wy sullen nu, in Godes name, onder-

[fol CCxxvr]

⁺ soecken wat versekertheyt, ons volck hebben moghen van heur verkiesinghe.

D. Koornh.

18 Also.

Gereform. Calv.

19 Daer mede en verstaen wy niet dat God onseker mach zijn, wie hy van eeuwigheydt heeft verkooren, of wie niet.

D. Koornh.

20 Neen God is seker zijns doens.

Geref. calv.

21 Oo[c]k niet, of Christus wel seecker is van zijn schaepkens niet te verliesen.

D. Koornh.

22 Neen oock niet, want die wil, mach ende weet die wel veyligh te bewaren.

Geref. calv.

23 Wy speuren dan na de sekerheyt die wy moghen hier hebben, dat God ons van eeuwigheyt heeft verkoren ende dat wy Christi hoede zijn bevolen.

D. Coornhart.

24 Soo houde icx al mede. Want onveranderlijcke sekerheydt die in Gode ende Christo onses verkiesinghs halven is, en maeckt ons niet seker buyten ons ontwijfelijck weten.

Geref. calv.

25 Daerom en leert ons (so Sturmius wel schrijft, A.63) Paulus de seeckerheyt onse[s] verkiesings oock niet halen vande alderdiepste afgront des Godlijcken decreets, dat onsen begrijpe te boven gaet: maer uyte middelen, waer door God ons openbaert 'tghene dat van eeuwigheyt was verborgen.

a Soo schrijft oock Calvinus, K.1. Petr.1.2. Godes wille te zijn: dat wy die uyten effecte, of vrucht soecken sullen, want daer niet sorghelyckers en is, nochte verkeerders: dan de beroepinghe verlatende: des verkiesings sekerheydt te soecken inde verborghen voorwetenheydt Godes, want dit is een diepe doolhof.

b Soo tuyghen oock mijne Delfsche met-Predicanten, A.C.vij.cap. dat het niet van node en is daeromme op te klimmen in den Hemele: om aldaer te besien of onse namen i[n]t boeck der levens gheschreven zijn: maer dat wy daer van hier opter aerden seeckere en ghewisse teeckenen vinden, ende daer mede komt oock over een B[e]za, I.Cap.8.pro.ij.hebdy daer yet jeghen?

D. Koornh.

26 Niet sonderlings, gaet vry voort.

Gereform. Calv.

27 So is Christus dan een spiegel, L.iij.24.5. inden welcken wy onse verkiesinghe behooren te aenmercken, ende moghen aenmercken sonder bedrogh.

D. Koornh.

28 Dat is al recht gheseyt, want tot zijns beeldes ghelijckwordinghe heeft God de gene die hy sulcx heeft voorweten, ghepred[e]stineert, Rom.9.27. soo ist dan oock een ontwijfelyck merckteken van verkooren te zijn: soo yemandt sich spiegelende, 2.Cor.3.18. met onbedeckten aenghesichte inde glorie ons Heeren, bevint dat hy in dat selve beelde soo vervormt wert: dat hy inder waerheyt metten selve Apostel mach segghen: Gal.2, 20, so leve ick nu, niet ick, maer Christus leeft in my. Wie ist (seyt Augustinus) die niet en gelooft dat Iesus is Christus? die niet en leeft so Christus heeft bevolen. Ueele seggen ick gheloove, maer 'tgeloof sonder wercken en maeckt niet saligh, maer des geloofs werck is de liefde self: die hadde Paulus. Hebdy die: so sy dy seker van u ver[k]iesing, expos.in epist:Ioan:tract:x.

Gheref. Calv.

29 Wat kalling is dat? soude niemant verkoren zijn, dan die so volmaect zijn als Paulus was: wie mach dan van zijn verkiesinge seker zijn?

D. Koornh.

30 Dat segge ick niet, maer houde dat sodanige wel so sekerlijck daer af mogen versekert zijn, als hy was doe hy seyde dat hem noch doot n[o]ch leven, etc. en mochte scheyden vande liefde Godes, Rom.8, 38, 39. ende ick ben seecker dat wyt ooc om niet moghen krijghen, daer d'Apostel[,] die mede een natuyrlijc mensche was, dat gehaelt hadde: so wy maer begeerlijc soecken, gelovigh bidden ende onophoudelijck aenkloppen, Matt.7.7. want die nulde ghever gheeft liever dan wy be[d]elaers ontfangen.

a Maer alle die dat evenbeelt Christi ongelijck blyven, Gode onghehoorsaem blijven, ende quaet blijven, die en verkiest God niet, hy kentse niet, Luc.13.26. Matt.7.22 want hy siet in heur zijn beelde niet.

Gereform. Calv.

31 Dat zijn sware redenen.

D. Coornhert.

32 Maer ware re[d]enen: O hoe vele menschen bedriegen sich selve int vroet maken dat sy des oppersten Keysers beelde tot munt op haer sielen dragen, daer zy noch des duyvel[s] munte zijn ende sijn beelde dragen.

Gereform. Calv.

33 Sulcke volkomenheydt stellen d'onse niet tot versekeringhe onser verkiesinge, L.iij, 24, dist.5, Pred.A, C, cap:vij:63:131 wy konnen alsoo heyligh niet sijn als d'Apostel, maer houdens genoegh, als wy in Christum geloven, want dit besluyt is waer: ick geloove: daerom ben ick verkoren.

D. Koornh.

34 Als ghy dan leest dat vele eerst gheloo[f]t hebben, ende namaels vanden geloove weder sijn afgevallen, moet u dan uwe self aenghegenomen sekerheyt niet mede ontvallen, 1, Cor:13, Het wonderdadigh, brantwillige, ende milde geloove en mach niemanden versekeren sonder de liefde, 1, Corinth.13, wie versekert u dat ghy ten eynde toe volharden sult?

+ Staet des geschilles.

[fol CCxxvv]

Geref. Calv.

35 Dit is gheen kleyne swarigheyt.

D. Coornhert.

36 Hoort noch grooter, so u leerlingen niet ghelovigh en waren, soo en mochten sy sulcx blijvende niet volharden int gheloove, maer wel int ongheloove, ende soudet dan aldus met waerheyt besluyten moghen: Ick ben niet gheloovigh, daerom ben ick niet seecker dat ick verkoren ben.

Geref. calv.

39 Wat dese man nu voort stelt:

D. Coornh.

40 Niet wonderlijcx, veel meynen ghelovighe te zijn, die noch noyt recht ondersocht en hebben in sich selven, of sy oock inden geloove zijn, 2.Cor.13.5. willen wy dat aen u eens besoecken?

Geref. Calv.

41 Lust u verloren moeyten? soude ick anderen 'tgeloove leerende, noch self ongheloovigh zijn?

D. Koornh.

42 Lieve gheeft dan eens reden uwes gheloofs int beantwoorden mijnre vraghen, 'tsal u moghen voorderen, maer niet hinderen.

Geref. Calv.

43 Uraeght dan.

D. Coornhert.

44 In wie vintmen onder alle heylighe mannen, het volmaecktste voorbeelt des gheloofs?

Gereform. Calv.

45 In den Uader des gheloofs, Abraham.

D. Coornh.

46 Waer inne bestont voorneemlijck zijn gheloof?

Gereform. Calv.

47 Rom.4. Daer inne dat hy niet en sagh op zijn eygen ende zijnre huysvrouwen swacheyt, maer op des belovers, te weten Godes ghetrouheyt ende Almogentheyt, daer door hy versterckt werde inden gheloove, niet en twijfelde, maer Gode eerde, zijn tuyghnis aennam, Ioan.3.33. ende so besegelde dat God warachtigh is.

D. Koornh.

48 O, of ghy so krachtelijck geloofde in u herte, als ghy des gheloofs rechte aert daer waerachtelijck beschrijft met u tonge.

Geref. calv.

49 Wat reden hebdy om daer aen te twijfelen?

D. Coornhert.

50 Die suldy nu horen, stracx na u antwoorde. Gelooft ghy hier van Gode te sullen verkrijgen sodanige verlossinge, Luc.1.74.75. uyt uwer vyanden handen: dat ghy Gode sult dienen sonder vreese voor hem alle de daghen uwes levens in heylicheyt ende gerechticheyt.

Geref. Calv.

51 Wat mensche soude sodanighe ghehoorsaemheyt hebben?

D. Coornhert.

52 Die een sone Abrahams ware ende zijn gheloof hadde.

Geref. Kalv.

53 Wy en houden niet dat eenigh sterflijck mensche hier op aerden tot sulcker onderdanigheyt of volmaecktheyt mach komen.

D. Coornh.

54 Belooft God sulcx neit ons te gheven?

Geref. calv.

Dat en segghe ick niet.

D. Koornh.

55 Is God niet waerachtigh, so dat hy't wel belooft, maer niet en wil gheven?

Gereform. Calv.

56 Dat segghen wy mede niet.

D. Coornh.

57 Is God dan niet Almachtigh, soo da[t] hy't wel wil, maer niet en mach gheven?

Gheref. Kalv.

Dat en segghen wy oock niet, ten gebreec[t] niet aen Godes getrouheyt, wil noch macht, want als wy daer op saghen, so souden wy'[t] licht ghelooven: maer het en mach niet gheschieden om onser swackheyts wille: want als wy die aenmercken soo en machmens nie[t] ghelooven, viij.143.

D. Coornh.

58 Daer is nu ghenoegh geseyt: daer blijct nu u waengheloof een volmaect ongheloof: ende daer toont sich u geloof het rechte jeghendeel van Abrahams gheloof.

a Want die sach niet op zijn eyghen swacheydt, maer op Godes getrouheye ende almogentheyt: daer teghen siet ghyluyden op u swackheyt, ende niet op Godes almogentheyt noch op Godes ghetrouheyt. Behoefdy noch meer bewijsings, dat ghy niet inden geloove en zijt maer volmaecktlijck ongheloovigh?

Geref. Cal.

59 Soo dat waer, wat versekertheyt konden wy dan hebben van onse verkiesinghe?

D. Koornh.

60 Een waen-versekeringhe, u waen-geloof, ghelijck zijnde. U Calvijn schrijft self (L;iij.24.dist.6. dat wy ghenoegh door ondervindingh gheleert worden: dat de roepinghe ende 'tgheloof niet veel en zyn: ten sy dat de volhardinghe daer toe kome: de welcke niet allen en is gegeven.

[fol CCxxvjr]

Geref. Calv.

61 Dat is waer, maer daer by schrijft Calvijn terstont noch also: maer Christus heeft ons van dese sorghvuldigheyt bevrydt, want dese belofte gaen ooc den toekomenden tydt aen: al wat myn vader my geeft, dat komt t[o]t my: ende de ghene die tot my komt, en sal ick niet wech werpen, Ioan.6.37.

D. Koornh.

62 Die beloften zijn ja ende Amen: maer waer by weet ghyt voor seecker, dat ghy zijt oock een die Christo zijn gegeven vanden vader? de menschen die de vader Christo hadde ghegheven, had[d]en Christi woort onderhouden, Ioan.17.6. waer inne dat? dat zijt alles hadden verlaten enne so tot hem waren ghekomen. Hebt ghy dat noch niet ghedaen, hoe mooghdy ghelooven sulcx van u gesproken te zijn?

a Wel aen, hebt dat noch al ghedaen, te weten in zijn woort ghebleven, alles verlaten, tot hem ghekomen: wat seeckerheydt kondy meer hebben van u volhardinghe dan de elfde vande twaelve? wat helpet dat Christus u niet wech en werpt: als ghy namaels so vele dede, Ioan.6.66. self te rugghe van hem wech gaet?

Gereform. calv.

63 Calvijn stelt daer noch, L.iij.24.dist.7. Christi woorden: Dat is mijns Uaders wille, die my heeft gesonde[n]: dat ick niet en verliese uyt allen, die hy my ghegeven heeft, maer dat ickse verwecke inden laetsten dagh, Ioan.6.39.

D. Koornh.

64 Dats al 'tselve, wat weet ghy van die gifte? dat het meer van u, dan van alle anderen is gheseyt?

Geref. K.

65 Om dat wy van zijne schapen zijn, Io[a]n.10.27. wy hooren zijne stemme ende volghen hem na, die kent hy, geeftse het eeuwige leven, sullen niet vergaen inder eeuwichheyt, noch [ni]mant en salse uyt zijnen handen trecken, want de Uader diese hem geeft is meerder dan alle. Die woorden ons Heeren stelt Calvinus daer soo sy inden Euangelio staen. Hoe machmen meerder versekertheyt van zijn selfs verkiesinghe wenschen?

D. Coornhert.

66 Altemael seghdy waer, so ghy self in u bevint gheen wolfs, noch gheens bocken, maer een schaeps aert, onnosel, sachtmoedigh ende ootmoedigh van herten, soo het schaepken was dat zijnen mont tegen zijnen scheerder niet op en dede: Isa.53.7. maer zydy noch een bock, ja wolf, wraeckgierigh, roofgierigh, toornmoedigh, hooghmoedich ende gants van ander aert dan het salighmakende Lam Godes: wat gaet u aen dat de schapen des Lam-herders in Godes moghende handt zijn ende veylighlijck bewaert worden?

a Wat helpet u dat de schapen, die 'tLam navolghen, inne sullen gaen: als ghy, een bock blijvende, buyten sout moeten blijven ende niet gaen int eeuwigh leven, maer inde[n] eeuwighen doot? wat sekerheyt hebdy hier uyt Christi woorden, so ghy die qualiteyt in u niet en bevint?

Geref. calv.

67 Na dien des wedergheboorts vrucht is des herten berou (soo Beza leert, P.cap.4.dist.20. soude de mensche, die dat in sich bevint, niet volkomentlijck seker moghen zijn dat hy van Gode is verkoren? Christus sey[t] immers dat sy soligh zijn die rouwe dragen: want sy sullen vertroost worden.

D. Koornh.

68 God is self d'eeuwighe blydtschap, die mach niet ro[u]wigh zijn. Rouwich zijn, berou hebben of rouwe draghen en is dan geen Godes, maer eens menschen, ja [e]ens sondaers werc, Hoe soude God oock berou hebben, berou (segghe ick) over de zonde, daer wy af spreecken? soude God self dan oock sondighen?

Gereform. Calv.

69 Neen, dat mach niet zijn.

D. Coornhert.

70 Berou hebben over de zonde of zonden is dan eens menschen werck, so ghy nu daer uyt u verkiesings sekerheyt sout nemen: soo komt die uyt u eygen, niet uyt Godes we& c. Soude dat over een stemmen met u leere, die soo gantselijck alle menschelijck werck verwerpt? Maer seght noch, mach ooc yemant zijnre verkiesingen seker wesen, sonder seker te zijn vande vergevinge zijnre zonden?

Ger. Calv.

a Daer toe seyt Calvijn opentlijck nee[n], C.ix.17, 65.66.

D. Koornh.

b Mach warachtigh berou oock in eenigh mensche wesen, sonder haer ware vruchten?

Gereform. Calv.

71 Even so weynigh als warachtigh vuyr, sonder ware hetten.

D. Coornh.

72 Waer dan niet en zijn des waren berouwes ware vruchten, daer en is dan oock geen waer berou.

Gereform. Calv.

73 Neen.

D. Koornh.

74 Onder andere hare vruchten stelt Calvijn oock de heyligheyt ende suyverheydt int gantse leven, C.ix.10.

Gheref. calv.

75 Hy doet.

D. Koornh.

76 Hout hy ende ghyluyden dat die beyd[e] so hier in [e]enigh mensch mogen wesen?

[fol CCxxvjv]

Gereform. Calv.

77 Neen. Wy houdens hier onmoghelijck, ghemerckt de wedergheboornen noch alle heur leven door moeten sondighen, K.1.Ioan.3.9. ende de alderheyligh[st]e wercken van d'alderheylighste menschen noch altijdt met sonden besmet zijn, C.x.36.51. ende dat de bekeerde maer een kleyn beginsel der ghehoorsaemheydt hebben, (A.d.114.)

D. Koornh.

78 So[o] leert ghyluyden doch, so en heeft uwer gheloovigen geen die voorsz. heyligheyt ende suyverheydt een oogenblick langh, veel min al heur gantse leven: d'welck een ware vrucht is (so Calvijn daer selve schrijft) vant warachtigh berou, ende heeft midtsdien sulck berou self niet, maer een valsch berou, ende een waen berou.

a Seght nu, soude sulck valsch berou yemant diet self noch niet en heeft inder waerheyt moghen versekeren dat hy van Gode is verkoren? ick acht het bevinden dat sy sulckx niet hebben, heur ghewissel[ij]ck hoort te versekeren, dat sy niet seker en zijn van hare verkiesinghe. So valt het vercken daer mede al (so men seyt) op zijn onrechte zyde, ende soo blyckt u lyder onsekerheyt aldermeest, daer ghy meest seker waent te zijn.

Gereform. Calv.

b Wie seydt dat ons sulck waer berou van Gode om Christi wille, niet toegerekent en wort, als of wyt waerlijck hadden, al en hebben wy dat schoon inder waerheyt niet?

D. Coornh.

c Die daer seyt dat ghy de zonde inderwaerheyt niet en hebt, hoe wel dat ghy die waerlijck hebt: om dat God u die om Christi wil niet toe en rekent. Soude yemant sich van een medico oock mogen vroet laten maecken, dat hy des gichts pijne niet en ghevoelt, die hy waerlijck met smerten ghevoelt, om dat de medicus hem de gicht die hy heeft niet toe en rekent, maer acht oft hy die niet en hadde? siet daer de plompe toverye van uwe misbruyckte toerekeninghe: van een selve aert wesende als uwer gheloveren onberouwighe berou.

Geref. calv.

⁺d Nochtans meyn ick niet dat ghy sult wederspreken, dat alle de ghene die Christum metten gheloove ontfanghen sullen van den Hemelschen Vader voor kinderen ghehouden worden, L.iij.24.dist.5.

D. Koornh.

78 Ick segghe meer, het sullen kinderen Godes wesen, maer hoe kont ghyluyden het ware gheloove dervende, so ick u nu (viij.40. heb bewesen, Christum metten ghelove aennemen, ende kinderen Godes wesen?

Gereform. Calv.

79 Ontkendy datter kinderen Godes zijn?

D. Coornhert.

80 Neen.

Geref. calv.

81 Dat sulcke herbooren zijn?⁺

D. Koornh.

82 Oock niet.

Gereform. Calv.

83 Dat die self nootlijck moeten weten dat sy herbooren zijn?

D. Coornhert.

84 Geensins.

Gereform. Calv.

85 Moeten dese dan niet seecker zijn dat sy van Gode zijn verkoren?

D. Koornh.

88 Ia, dit en heb ick noyt wedersproken. Maer wat ist dat ghy hier uyt wilt besluyten?

Gheref. Cal.

89 Dat wy onses verkiesings door de wedergheboorte mogen seker wesen. A.C.cap.vij. oock A.63. ende dat schrijven oock onse Predicanten.

D. Koornh.

90 Dat alle herboornen sulcx seecker zijn, swijge moghen wesen, ghetuyght de Heylige schrift: maer ick ontkenne dat de gene die u leere in als ghelooven herboren zijn.

Gereform. Calv.

91 Ist al weer aen? waerom ontkendy dat?

D. Koornh.

92 Waer door wortmen herboren?

Geref. calv.

93 Daer leyt een duytsche Institutie, leest self dat Capittels opschrift, (L.iij.3.cap.)

D. Coornhart.

94 Hier staet dit: Dat wy door het ghelove wedergeboren worden. Wel aen dan, dat neem ick voor waerheyt aen, die H. Schrift hout oock sulcx, hoort nu my mijn voorsz. seggen, uyt dat segghen Calvini, besluyten. Door het gheloove worden wy wedergeboren. Dus volght dat al wie niet en ghelooft, die en is oock niet wedergeboren.

Geref. calv.

95 Dat is so van selfs. Wat besluyt is dat?

D. Koornh.

96 Hoort dat nu. Ick hebbe bewesen, viij.46. dat die uwe leere in allen ghelooven, zijn ongheloovigh: ende dat u luyder gheloof een waen-gheloof (dat heetmen een wangeloof) is: ende daer uyt besluyt ick nu vast ende volkomentlijck, dat geen soodaniger herbooren mach zijn: also die niet en hebben 't rechte geloove, sonder 'twelck niemant en werdt herbooren: ende en mooght ghyluyden dan oock niet als herboorne seecker zijn uwer verkie[s]inghen:

Geref. calv.

97 Hola, soudy d'onse de wedergheboorte willen benemen?

+ Christum ontfangen.

+ Herboren zyn.

[fol CCxxvijr]

D. Coornhert.

98 Ick soude liever wenschen dat al u volc inder waerheyt wedergheboren waren. O waer dat? so soude niemant vanden uwen een ander poghen te doen datse van anderen niet gaerne ghedaen waren dats vervolghen om 'tgheloove, dwinghen inde conscientie noch valsch wroegen, etc. maer nu mach ick, noch niemant uwe geloovers benemen de wedergeboorte die sy niet inder waerheydt en hebben, maer wensche wel dat de Heere mijne woorden tuygenissen so dede ghedyen: dat hy door sijn waerheyt u benam de waen, van dat ghy herboren zijt, eer dat ghy't zijt, ja eer dat ghy geloovigh zijt.

a So waerdy naerder aent worden, want sonder begeren en wortmens niet, ende datmen nu al te wesen waent, en begeertmen niet te worden. Hoort nu niet my maer Calvijn self u uwe ghewaende wedergheboorte buyten zijn weten ende wille benemen.

Gereform. Calv.

99 d'Eene wondersproke volght d'ander.

D. Koornh.

100 Ware ende klare sproke: Leest ghy self wat Calvijn daer schrijft.

Geref. Cal.

101 (K.1.Ioan.39.) Nu ist seker, dat de wedergeboorte sulcx in ons is begonnen: datter totter doodt toe in ons blyven des ouden menschens overblijfselen. Nadien dan dat alsoo is, dat de wedergheboorte noch niet en is geheel ende volmaeckt: so en verlost sy ons niet vander sonden dienstbaerheydt, dan na de mate. Dat staet daer ende oock O.Cate: Predicatie iiij. ende v. oock L. ende dat houden wy voor waer.

D. Coornh.

102 Hoort nu wat hier staet by den selven Calvijn gheschreven. De ziele en wert niet wederghebooren so daer eenigh deelken van haer wert ghebetert: maer als sy geheel wort vernieut, C.ij.47. dat schrijft hy mede so ghy daer selve siet.

Geref. calv.

103 Hy doet.

D. Koornh.

104 Hoort nu wat ick daer warachtlijck uyt besluyte, wert niemant hier na de ziele (na den lichaem wortme[n]s hier niet) heel wedergeboren, so hy daer schrijft vermidts des ouden menschens overblijfselen: ende wort de ziele niet herbooren als sy maer voor een deel ghebetert en wordt, maer als sy gants wort vernieut als hy hier schrijft: soo volght nootlijck dat) hier niemanden en wort herboren, mooghdy dat wederspreken?

Ger. calv.

Ick hoor wonder.

D. Koornh.

104 Is niemant hier ter werelt herbooren soo sal niemant het rijcke Gods sien noch salich wesen: hoe soude dan yemandt van alle menschen, swijghe van u volck, mogen seker wesen van hare verkiesinghe, door de wedergeboorte die sy niet in heur en hebben?

a Wildy meer sien uyt het argh schrijven uwer Uaderen datse heur gelovers o[n]seecker maecken van heur verkiestinge, so merc[k]t die God verkiest onderstut hy met soda[n]ige onverwinnelijcke sterckheydt datse volhardigh staende blijven, Calvijn N.f.50. gheen van alle menschen heeft oyt sodanighe sterckheyt van volherdighe ghehoorsaemheyt Gods die onmogelijck is overmidts sulcx door Gods dispensatie belet wordt, C.iij.dist.94. Hoe souden sy daer door dan seker zijn g[h]emerckt daer uyt soude volghen dat gheen van allen menschen sulcx niet hebbende, niet verkooren zijn. Die verkoren zijn die zijn verkoren, ende beroepen tot volmaecte heyligheyt schrijft Calvijn noch K.1.Pet.1.15. De alderheylighste zijn daer altijdt wel verde af, K.1.Pet.1.15. ende en hebben maer een [k]leyn beginsel deser ghehoorsaemheyt met een ernstelijck voornemen, etc. A.d.vrag.114. Dus hebben sy niet daer toe sy zijn geroepen ende verkooren[,] want schrijft Calvijn noch N.fo.50. God sterckt de verkoornen, so datse volherdigh blijvende niet mogen vallen, ooc niet meer verwonnen moghen worden dan Godt selve, K.1.Ioan.4.4. Daer tegen schrijf[t] hy: De kinderen Gods moeten noch alle daghe zondighen, dat meer dan vallen is, K.1.Ioan.3.9. Dees hebben sodanige sterckheyt niet ende moghen door desen wel seecker w[e]sen datse noch niet en zijn van soodanighe verkoorne.

Gereform. Calv.

105 Maer d'onse segghen, A.C.cap.vij. dat oock een teecken van verkooren te zijn i[s] soo yemandt in [h]em die strijdt bevint die ^aPaulus beschrijft.

D. Coornh.

106 Also, ist dat hy waerlijck ^bGod wien niemandt wederstaen en magh) bevint me[t] hem te zijn, te weten ^cEmanuel, de ^dsterckere, die den stercken bint: de waerheydt die de ^ewerelt verwint ende ^fvry maect,

a Maer hoe mach yemandt sich te recht vroet maken dat God ende Christus met hem zijn ende dat sulcx in hem geschiet: die noch niet waerlijck en ghelooft, swijghe noch niet en is herboren: soo ick nu (bewesen hebbe dat de stijfsinnighe gelovers uwer leeringe, noch niet en zijn?

b Behalven dat so strijden de loonsuchtighe heurlingen mede tegen de zonden op hope des Hemels, oock de strafvreesende knechten uyt vreesen der helle[n]: de welcke wel doen ende op weghen zijn vande kindtschappe Godes te bereycken. Maer want sy noch 'tquade niet vyandt en zijn, so die persoone was, die s'Apostel t[o]tten Romeren beschrijft, ende midtsdien oock noch geen kinderen Godes: mogen sich sulcke strijders mede so weynich, als de voorsz. ongeloovige ende onherborene, sonder heur verderf sodanige versekertheydt van verkoren te zijn, geensins aennemen, ten waer sy met opset sich self jammerlijc wilden bedriegen.

a Rom.7.15. Gal.5.17.

b Rom.8.31.

c Mat.1.23.

d 12.29.

e Ioan.16.33.

f 8.32.36.

[fol CCxxvijv]

Geref. calv.

107 Dits wat seltsaems, soude op desen onsen gront dan gheen ancker moghen houwen? wy lesen immers klaerlijck by den ⁺Apostel: Dat God een gheest is, ende waer des Heeren geest is, daer is vryheydt,2.Cor.3.17. souden wy dan dese vryheyt in ons bevindende, weten sekerlijck dat wy de geest des Heeren hebben: ende daer uyt oock dat wy van Gode zijn verkoren, als wesende uyt zijnen geest herbooren ende zijne kinderen, daerom wy met waerheyt tot Gode in vertrouwende sekerheydt roepen, Rom.8.15. Abba Pater, ende dat niet (soo ghy vande slaghvreesende knechten seght) uyten geest des dienstbaerheydts in vreesen: maer uyten geest des kintschaps.

⁺a Dit leert oock Calvinus, L.iij.24.dist.1. ende bewijset aldus: Hierom naemt Paulus den geest, welcken sy ontfangen, den geest der aenneminge tot kinderen: ende den zegel ende pant der toekomerder erve, te weten om dat hy de sekerheyt der toekomender aenneminge door zijn ghetuygenissen in hare herten bevesticht ende besegelt. Hier stemt mede Besa, I.cap.viij.pro.ij.5, 6.

D. Coornhert.

108 Ia sulcke moghen sulcx doen ende seker zijn: maer of de Gheloovers uwer leere dat met sekerheyt moghen doen, staet heur te besten. Eerst so zijn sulcke strijders herboren en[d]e midtsdien oock ghelovigh: uwe gheloovers en zijnt gheen van beyden: de ware ghelovige moghen met waerheyt tot Gode roepen Uader. Maer so niet de gheloovers van uwe leere. Sulcke hebben den geest des kintschaps: maer hebben dat daerom uwe gheloovighe?

Gereform. Calv.

109 Hola: wat kondy doch weten dat onse gheloovighen die geest niet en hebben? weet ghy dan, 'tgeen niemant en weet, dan elck mensche self? wie weet wat inden mensche is, dan des menschen geest die in hem is, Cor.2.11. ziet tot welcke vermetenheyt ghy daer zijt uytgevaren.

D. Coornh.

110 Ben ick in dat stoutelijck vraghen vermetel, so ist niet mijn, maer uwer hooft-leeraren schulde, met oock mijn te veel goet betrouwen op heur.

Geref. calv.

111 Hoe dat?

D.V. Coornh.

112 Dat sy onwaerheyt spreken, ende dat ick heur beter wane te wesen dan zy zijn, als d[i]e qualijck konde vermoeden, dat sy meest neen meynen, als zy ja schrijven.

Gereform. Calv.

113 Doen sy dat ergens?

D. Coornh.

114 Niet selden, uwe gheloovighe en zijn immers niet vryer dan uwe herboorne.

Geref. calv.

115 Neen, maer al even vry.

D. Coornhert.

Nu schrijft Calvinus (U.pag.65.) opentlijck dat der Heylighen vryheydt, oock na de wedergheboorte niet meer en is dan half.

a Hier mede komt oock over een zijn seggen voor vermaent, viij.101. dat ons de wedergeboorte, hier maer wort begonnen ende niet volmaect en is ende daerom noch gants niet en is na Calvijn naeckte woorden self, C.ij.47. h[o]udende: dat de ziele niet en wort herbooren, soo daer eenigh deel van haer wordt ghebetert, maer daer sy gants wordt vernieut.

b Hier is dan geen vryheydt, gemerckt die moet zijn heel, of gants niet. Yemant sy verlost van negen ende negentigh banden, maer is noch vast aende honderste ghebonden: sal die, of hem al de werelt tuyghde dat hy nu al vry waer, sulcx oock mogen geloven?

Geref. Calv.

115 Neen.

D. Coornh.

116 Sijn uwe wedergeborenen dan recht (of so de Heere spreect) waerlijc vry: Ioan.8.36. so seyt Calvijn, de selve maer ten halven of ten deele vry neemende, onwaerheyt: waer door hy my, die hem dat qualijc konde toebetrouwen, dan heeft bedroghen: dat ick hem van sich self ende zijne ghelovige sprekende, daer in gheloofde.

a Sijn sy dan oock niet recht of waerlijck vry (van waen-vryheyt en spreken wy niet) maer niet dan ten halven: so dat Calvijn daer waerheydt spreeckt van herten voor hem self ende zijne gheloovers: soo en is de geest Godes niet in heur, ghemerckt daer niet en is de vryheydt die d'Apostel seydt te wesen daer de geest des Heeren is, 2.Cor.3.17.

b Hoe hebben sy dan dat zegel, die pant, sekerheydt ende getuygenisse, van heur aenneminghe of verkiesinghe? Oordeelt of Calvijn ende ghyluyden vermetel zijt in u self toe te schrijven die verkiesings versekertheyt, die ghy na uwe eyghen leere niet en hebt: dan of ick, die waerheydt van u geloovighen spreke uyt tuyghenisse vande leere self, die zy gelooven.

Geref. calv.

117 Wy en houden niet dat Christus ons hier volmaecktelijck vry maeckt, maer soo, dat de zonde over ons niet en heerscht. Siet daer oock Theodorum Besam sulcx seggen,⁺ I.cap.8. prop.ij.6. behalven meest al d'anderen. Die stelt sulcx mede voor een versekertheydt onser verkiesinghen, alsoo men daer aen ghewislijck merckt de kracht des gheests.

D. Koornh.

118 Waerschijnlijcker soude Besa schrijven, soo hy stelde datmen ghewislijck aen sulck zijn schrijven merckt de kracht des vleeschs.

+ Vryheydt

+ rom, 8.15. Eph, 1, 13, 14, 4, 30 2,Cor.1, 22.5.5.

+ Sonde heerscht niet,

[fol CCxxviijr]

Geref. Calv.

119 Hoe so?

D. Koornh.

120 Merckt ghy dat niet? moet het niet een krachtigh vleesch zijn, dat Christus de stercker: willende ende pogende door zijnen geest het vleesch met zijnen lusten ende begeerlijckheden te kruycen, te vernielen, Gal.5.24. ende uyt des stercken vleesches woning te te drijven, Matth.12.29.) sulcx niet en vermach te doen: maer dat het sondigh vleesch of den ouden mensche altijdt sulcx belet, ende hy dat neven hem inder zijnen herten moet lijden?

a Is het sondighe vleesch niet te recht sterc te namen, dat den Almogenden arm Godes, zijnen geest, al 'tleven door kan wederstaen? maer wat meynt zijn seggen vant niet heerschen; dat sy niet en sondighen?

Geref. calv.

121 Neen, sy sondighen so lange sy hier leven.

D. Coornh.

122 So heerscht de zonde noch also langhe sy hier leven over heur, want wie sondight, die is vande sonde overwonnen, ende daer af yemant is overwonnen, diens knecht is hy, 2.Pet.2.19. so de Apostel schrijft. Wie dan sondight is der sonden knecht. Dese Heer heerscht dan ooc over sulcken zijnen knechte.

a Dit seydt oock Christus: alle wie sonde doet, die is der sonden knecht.

Gereform. Calv.

123 Neen, sy sondighen noch by wylen willens ende wetens, I.cap.8.pro.ij.6. so Besa daer oock seydt, dat en is dan niet soo ghy't wilt duyden, uyt dienstbaerheydt der zonden.

D. Koornh.

124 Dat is dan moetwilligh zondighen. Ghy wilt het verschoonen, ende maket noch argher, ghy wascht u met dreck, sulck sondighen is oock telcken na 'twasschen met de zeughe weder int slijck ghewentelt. Dat soude veel eer na der woorden klanck des schrijvers totten Hebreen, Hebr.6.6.10, 26. een merckteecken der verwerpelinghen zijn. Dat waer een quade verseeckertheyt sodanigher moetwilliger sondaren. Ia waerlijck, soude dat wesen des geests vry[h]eyt, of niet zijn onder de heerschappye der zonden? wat vryheyt sal dat anders zijn dan der Godloose Libertynen vryheyt?

b Dit bekent nu uwer gheloviger vryheyt te zijn, namentlijck ter doot toe moetwillich te sondighen: of belijdt dat sy noch niet waerlijck vry ghemaeckt en zijn vande zoon door zijnen geest der waerheydt: ende mitsdien mede dat de zonde in heur noch gebiet ende heerschet, ende geensins so blijvende vanden geest vry gemaeckt en zijn: dat sy oock den gheest des Heeren niet en hebben. Hoe moghen zy dan daer door van heur verkiesing versekert wesen?

Gereform. Calv.

125 Daer op heb ick u bericht ghehoort, niet onser groot nadencken, ende begheer u oock wel hier op te hooren, want de selve Schryver seyt daer oock also, I.cap.8.pro.ij.tal.1. De schriftuer dan leert ons wel klaerlyck, dat al de ghene die God na zi[j]n eeuwigh voornemen by hem selven besloten, heeft verordineert tot zyne kinderen in Christo Iesu te verkiesen, dat die tot haerder tydt oock so krachtelyck worden gheroepen, datse he[m] te woorde staen, diese roept, horende ende ghelovende na zyn stemme, also datse door dit geloove in Christo Iesu geheylight ende gerechtvaerdight zynde, oock nootsakelyck heerlyck gemaeckt worden.

a Ende noch een weynigh daer na, Numero⁺ 3. schrijft hy ditte: want dese [t]wee, namelijc de rechtvaerdighmakinge ende heylighmakinge: zijn de effecten ofte werc[k]ingen, waer uyt de oorsake der selfde, te weten het ghelove, wordt bekent. Dat zijn Bese woorden. Lieve, [d]ienen die [n]iet krachtelijcken tot onser versekeringhe vande verkiesinghe?

D. Coornhert.

126 Die twee woorden weet ick by den uwen verscheyden saken te beteeckenen, te weten eerst dat woort, rechtvaerdighmakinghe voor rechtvaerdigh doen worden, of rechtvaerdigh achten alleenlijck, hoe verstadyt hier?

Gereform. Calv.

127 Met Erasmo Sarcerio (Marl.Eph.1.4: om onse versekeringhe hier niet te stellen opten wercken, houde ick die te wesen i[n]d[e] toerekeninge alleenlijc, so dat wy niet rechtvaerdigh en zijn, maer daer voor by Gode gheacht zijn, soo verstaet oock Calvijn dat woort rechtvaerdicheyt voor niet anders dan voor toerekeninghe van rechtvaerdigheydt, Harm.Luc: 1, 77,

D. Koornh.

128 Waerdy daer voor onrechtvaerdigh inder waerheyt, of maer alleenlijck inde toerekeninghe?

Gereform. Calv.

129 Niet inder toerekeninghe maer inder waerheyt.

D. Coornhert.

130 Soo sydy noch onrechtvaerdigh in[de]r waerheyt als voor: wat voordert u dan Christi rechtvaerdighmakinghe, dat is, ghesontmakinghe in synen dierbaren bloede? syn wy dan oock door sijne wonden van o[n]se sonden genesen? Isa: 53, 5.)

Geref. C.

131 God acht ons om Christi gherechtigheyts willen gheso[n]t of rechtvaerdigh, [n]iet jeghenstaende wy in ons selven waerlijc ongesont ende onrechtvaedigh sijn,

D. Coornhert.

132 Achte God ons daer voor so mede om Adams ongherechtigheyts willen ongesont ende onrechtveerdigh, niet jegenstaende wy in ons selven waerlijc ghesont waren e[n]de rechtvaerdigh?

+ Heylicheyt ende rechtvaer digheydt,

[fol CCxxviijv]

Gereform. Calv.

133 Neen so niet bylo. Wy waren door Adam waerlijck, niet waenlijck, onghezondt ende onrechtvaerdich, maer wy worden door Christum waerlijck, niet waerlijck, ghesont ende rechtvaedigh.

D. Coornhert.

134 Daer aen doet ghy onsen Salighmaker Iesum een schandelijcke ende lasterlijcke Eere.

Geref. calv.

135 Hoe so?

D. Koornh.

136 Hoe so? So maeckt ghy van Iesu Christo een waen-saligmaker, ende dat noch van weynighe: maer van Adam een ware verderver van alle menschen. Uolght dat mijn besluyt uyt uwe opinie niet so noodlijck als het volght dat drie ende twee t'samen komende vijf maken, so berispt my.

Ger. calv.

137 Dat en vermach ick soo niet voor de handt. Maer seght my van die woorden u verstandt.

D. Koornh.

138 Dat is daer inne gantschelijck eens met Ian Calvijn, ende met Bullinger.

Ger. calv.

139 Droom ick of ravelt ghy.

D. Coornh.

140 Gheen van beyden. Ick segghe, ende ghy hoort recht, maer merckt den zin niet recht, door't niet weten wat hier af segghen Calvijn ende Bullinger, want Calvijn commenterende opte woorden Zacharie, Harm.Luc.1, 75, waer uyte Beza die twee woorden heeft ghenomen, schrijft daer also:

a Het woordt, Heyligheyt, begrijpt al 'tgene dat wy Gode schuldigh sijn, om sijn Majesteyt te aenbeden ende te Eeren, also dat is uytgedruckt in d'eerste tafele des Wets. Het woordt Rechtvaerdigheyd, streckt sich tot alle behoorlijckheyt vande Liefde: gemerckt Godt in de tweede Tafele des Wet anders [ni]et van ons en begheert. Ende noch de selve elwaerts, U.fo.1[0]9.

b Aengaende H. Bullinger die schrijft also hier op Zacharie woorden: (Deca.iij.serm.ix) Daer worde oock by ghestelt de wijse ende het mid[d]el van (Gode) te dienen, te weten, in heyligheyt ende rechtvaerdigheyt: de heyligheyt s[n]ydt af alle onsuyverheyt ende onmatigheyt: De rechtvaerdigheyt geeft een yeghelijck 't sijne, dat's al 't ghene wy yeder mensche schuldig sijn, behelsende in sich mildigheyt met weldadigheyt.

c Met sodanighen aert van dienen, so dienen de gevryede Gode, niet voor weynigh daghen of eenighe jaren, maer alle de dagen heurs levens. Also is de ware Christelijcke vryheydt, een al-aen-een-duyrighe dienste, daer mede wy Gode dienen.

d Dat sijn de eyghen woorden Calvini end[e] Bullingers, daer mede zy naecktelijck verclaren, wat van die twee woorden Heyligheydt ende Rechtvaerdigheydt heur meyninge is: te weten volmaeckte ghehoorsaemheyt Godes in desen leven.

e Dat is op beyde oock gantschelijck mijn meyninghe. Seght nu u ghevoelen daer af. Houdy't mede sulcx, so bekendy onrecht t[e] sijn uwen Catechismum die sulcx opentlijcken wederspreeckt, A.D.v.vraghe ende antwoort 114.

Gereform. Calv.

141 Uoorwaer, neen ick, maer recht anders.

D. Coornh.

142 So wederspreeckt ghy niet alleen Gode self, die daer sulcke volmaeckte onderdanigheydt self belooft ons te gheven, in sijnen beschreven woorde, maer dese uwe twee voornemelijckste Uaderen selve. Staet u dat vry?

Gheref. calv.

143 'tIs waer dat die beyde daer so schrijven, maer mede is waer, dat zy oock wel recht anders, ja daer recht jeghens schrijven op veele plaetsen, want Calvinus schrijft, C.iij.94.: Het zy dan buyten ghekyf dat des wets vervullinghe onmoghelyck is in desen vleesche, so wy onder naturen onvermogen aenschouwen. Immers hy schrijft daer oock datter noyt yemant is geweest die Gode, so 't behoort, heeft lief ghehadt, ja dat Godt self oock door sijn decreet belet, dat het yemant sal doen, etc. Sulcke onmoghelijckheyt zietmen mede (O.v.predicatie, ende l.) so schrijft mede Bullinger: (Dec.iij, Ser.8) Dat het voornemen om de Wet te vervullen hier in niemanden en wort volbracht, vermits des vleesches aert ende de menschelijck[e] swackheydt, die in ons blijft t[o]tter laetster doodt toe.

D. Koornh.

146 Merckt ghy daer oock in heur beyder woorden noch wel 'tgheen ick daer zie?

Gereform. calv.

147 Wat? Dat zy elck teghen sich selve schrijven?

D. Koornh.

148 Dat niet alleen, maer oock mede dat zy beyde heur self daer opentlijck bewijsen te wesen ongeloovighen (viij.47) want onlancx is tusschen ons bewesen ende bewillight: dat de waere Gheloovighe ziet niet op sijne eyghen swackheyt, maer op Godes ghetrouheyt ende almoghentheyt, so de Vader des gheloofs dede. Calvijn ende Bullinger zien hier op heur eyghen swackheydt, ende niet op Godes ghetrouheydt (die 'tbelooft) ende almoghentheyt, ende bewijsen heur selve onder dat heur Schrijven gheweest te sijn niet ware Kinderen, maer Bastaerden Abrahams, ende rechte ongheloovighen.

[fol CCxxixr]

a Immers Calvijn en mydet daer niet opentlijck te dichten inden eenvuldighen goede, twee strijdighe willen, want men mach niet lochenen Godes wille te zijn dat de herborene sullen onderhouden 'tgebot der liefden Mat.22.32. Hier (C.iij.94. schrijft Calvijn uytdruckelijck, dat God sulcx door zijn dispensatie belet, te willen datmen wat doe, en sulcx weder te beletten, zijn strijdige wille.

b Maer dat overgeslagen. Nadien dan uwe hooftleeraren, met oock die haer leere ghelooven, opentlijck houden dat sulcke ware heylicheyt ende rechtvaerdicheyt hier op aerden in ghene menschen en mach wesen: soo besluyt ick te recht uyt heur eyghen bekentenisse dat die voorsz. heylicheyt ende rechtvaerdigheyt oock in heur niet en is. So lang sy in dat ongeloof blyven.

c So en zijn zy oock niet in Christo geheylight ende niet rechtvaerdigh gemaeckt. So en hebben sy dan oock die twee effecten niet, waer uyt het gheloof wort bekent, so en moghen sy dan oock niet weten dat sy gelovigh, swijghe herboren ende kinderen Godes zijn. Waer blijft hier nu uwe versekertheydt int roepen, Abba Uader, ende de voorgewende, gheroemde ende ghedroomde versekertheydt uwer verkiesinghen?

Gereform. Calv.

⁺149 Nochtans schrijft d'Apostel dese woorden: welcke namen gheschreven zijn int boec des levens, Phil.4.3. dit boeck seyt Calvinus, K. Phil.4.3. niet anders te zijn, dan die eeuwige raet Godes in zijnen borste wesende besloten ende de rolle der rechtvaerdigen die ten leven zijn ghepredestineert: de Schriftuere des huyses Israels.

a Daer op schrijft Erasmus, Sarcerius, Marl.s.Phil.4.3. alsoo: Alsoo betekent de Apostel met dese wijse van spreken, te weten het boeck des levens de ghewisse saligheydt der gelovigen. Daer toe dienen dese sproken, niemant en salse uyt mijnen handen rucken, etc. Ioan.10.28.17.12.2. Tim.2.19. Luc.10.20.

b Alle welcke dinghen schrijft Marlorat oock daer vander verkoornen saligheydt beduyt ende verstaen behoort te worden. Na dien dan buyten twijfele is dat der verkoornen namen int boeck des levens zijn geschreven, na dien sy door den onbeweeghlijcken wille Godes, so Besa recht schrijft, I.cap.viij.prop.2.dist.10. ghepredestineert zijn: ende want ons niemandt uyte handen des soons en kan wegh nemen: dewijle met een de volhardinghe des gheloofs ter saligheydt van noode is: dat daerom de verwachtinghe onser volhardinghe ende vervolgens der saligheyt ons soo ghewis is en seker, dat wy aen de selfde gants geen twijfel en behoren te stellen.

c So spreken d'onse vander verkoornen sekerheydt, bewijsende de selve met menighte van klare schriftuerlijcke sproken. Alhoewel ick dan tot nu toe in desen bevonden hebbe u sulcx doorgaens teghen te spreken: soo en kan ick nochtans niet ghelooven na dat ghy dese klare ende ware bewijsinghen der onseren nu hebt gesien: dat ghy nu noch sult wederspreken de sekerheyt vander kinderen Godes verkiesinghe.

D. Coornh.

150 Daer hebdy recht inne, die en wederspreke ick niet, noch en hebbe die noyt (so ghy uyt misverstant waent) wedersproken, maer houde die voor ontwijfelijck gewis.

Geref. calv.

151 Gode sy danck, dat ghy noch ten laetsten ergens inne onse leere toestemt.

D. Coornh.

152 So ic u leere in allen stucken so schriftmatigh bevant, als hier inne, twijfelt niet, ick en soude die in allen oock to[e]stemmen.

Gereform. Calv.

153 So zijn wyt nu eens daer inne dat de ghelovers onser leere, zijnde in onse gemeynten, heurder verkiesinge gewisselijck v[e]rseeckert zijn, en zijn wy niet?

D.V. Coornh.

154 Geen dingh minder. Merckt ghy soo qualijck op myne woorden? maeckt ghy dan gheen onderscheyt tusschen kinderen Godes, ende de gheloovigen uwer leere? die kinderen Godes houde ick dat gewis ende seker zijn van heur verkiesinghe, maer geensins d'ongheloovighe, die ick dickmael erghens ende ooc hier voor, viij.58. aenghewesen ende bewesen heb te wesen, de gelovers van uwe onware leere.

Geref. calv.

175 Ist altijdt weer aen? telcken als ick meyne met u op het naeste te zijn, soo ben ick op het vertste.

D. Coornh.

176 Ons meyningen zijn oock opt aldervertste verscheyden inden gront. Die toont sich eerst als die ontdect wort door 'tspreken van ons beyder mont. Waerde man, soudy dan geloven dat u volcx namen so ongelovich zijnde, ende ter doot toe blyvende, geschreven souden staen int boeck des levens?

178 Seyt de Schrift ergens dat der ongeloviger namen int boec des levens zijn gheschreven?

Geref. calv.

179 Dat en hebbe ic daer niet ghelesen.

D. Coornhert.

180 Daer ontvalt u de gewaende versekertheydt mede, van dat uwe namen souden zij[n] gheschreven int boec des levens.

Geref. C.

187 Maer na dien God alle de ghene die hy als leden Christi bekent, voor zyne kinderen houden wil, so hebben wy (schrijft Calvijn, L.iij.24.dist.5. klare ende vaste getuygenisse dat wy inden boecke des levens zijn gheschreven, ist dat wy met Christo gemeyns[ch]ap hebben. Suldy daer mede noch al teghen segghen?

+ Namen int boeck des levens.

[fol CCxxixv]

D. Coornhert.

188 Gheensins, want dat is waerheydt, maer waer door sijt ghyluyden seecker, dat ghy mette gheloovers uwer leere ghemeynschap met Christo hebt? Lieve laet my dat hooren, bedrieght u selve niet met een waen-sekerheydt.

Geref. calv.

189 Calvijn seyt, dat ter voorsz. plaetsen, L.iij, 24.dist.5) selve aldus: Voort, hy heeft ons ghemeenschap in hem ghegheven, als hy door de predikinghe des Evangelij betuyght heeft, dat hy ons is van den Vader ghegheven, om dat hy met alle syne goeden soude onse sijn.

D. Coornhert.

190 O wat onseeckere versekeringhe is dat van soo grooten saecke? Der valschen vrede Predikers vindt men over al vele: maer vint men ergens een eensame Sproke in den Evangelio, of oude Testament, betuyghende dat die totter doodt toe noch ongheloovigh blijven in den boecke des levens sijn gheschreven. Neen ghy, nerghens.

a Hoe kondt ghyluyden oock, die selve van u selven ghetuyghet, dat ghy al 't leven deur, noch alle daghe zondight, u selve doch vroedt maken dat het reyne ende onbevleckte Lam Godes ghemeenschap soude hebben met sulcke zeughen, die 't elcken weder gaen wentelen in den slijcke der zonden? 2Petr.2, 22. Wat mededeel heeft de gherechtigheydt met d'ongherechtigheydt? Wat gheselschap heeft het licht met de duysternisse? Ende wat ghemeynschap heeft Christus met Belial? 2.Cor.6, 14, 15.

b Wiens vrucht is de zonde die ghy noch alle daghe doet: Ist niet Belials? Wiens vrucht is de gherechtigheyt: Ist niet Christi vrucht? Souden dese twee soo verscheyden boomen al 't leven deure in een selve herte gheplant sijn, ende beyde heur vruchten daer inne voortbrenghen: over beyden zyden stadelijck hincken, ende twee so contrarie Heeren dienen, ende des niet te min met Christo ghemeenschap hebben?

c Schrijft Beza (I.cap.8, prop.ij, 6) niet plomp uyt, dat de zonde noch in u woont, hoe mooghdy dan gelooven dat de gherechtigheyt Christi in u woont? Ende Calvijn schrijft, Advers.libert.cap.xv: Dat de zonde is oorsake vande vyandtschap tusschen Gode ende ons: ende dat wy met hem niet en moghen over een komen soo langhe wy quaedt doen. Dit quaet doen, dat zondigen is, schrijft Calvijn, K.1 Ioan 3, 9, dat noch oock de herborenen al heur leven moeten doen. Soudet ghy dan in sulcke ghedeyltheydt, vyandtschap [e]nde oneenigheyt staende teghen Gode hem noch moghen so behaghen dat hy u gheschreven soude hebben int boeck des levens? Wijst ons dien ruymen wegh.

d Seker die sulcx konnen geloven, die mogen de Godlijcke Schrift niet geloven: die welcke, so die van heur recht ghelooft worde, zy waerlijck souden geloven ende vastelijc versekert sijn, dat sy sodanig ter doot toe blijvende, niet en sijn geschreven int boeck des levens.

Geref. Calv.

191 Heere Godt, hoe verscheydelijck wert u woordt gheduydet: 't Ghene wy segghen voor ons te sijn, seyt dese man plat jegen ons te wesen.

D. Koornh.

192 Bewijs icx niet onwederspreeckelijck, acht mijn bewijseloos segghen niet.

Gereform. Calv.

193 Bewijsen d'onse heur segghen niet?

D. Coornh.

194 Dat heb ick noch niet ghehoort.

Gereform. Calv.

195 Nu suldy't, so ick meyne, dan hooren. Also schrijft d'Apostel: Alsoo hy ons heeft verkooren in hem, eer dat des werelts grontvesten waren gheleyt: op dat wy souden wesen Heyligh ende Onberispelijck voor hem⁺ door de Liefde, Ephes.1, 4. Daer op schrijft Erasmus Sarcerius: (Marl.Eph.1 4) Hier uyt leeren wy dat onse verkiesinghe seker is, dewelcke niet seker en moghte sijn so zy ghegrondt waere op onse wercken oft[e] verdiensten.

D. Coornhert.

196 'tSal weder 't oude sijn. Niet op onse wercken, noch min verdiensten (welcke laetste wy gheen moghen hebben) maer opte tuyghenisse van die woorden Godes is der Heylighen verkiesinghe gegrondet. want heeft Godt heur verkoren, op dat sy sodanigh souden wesen: so moeten die sich so weten te sijn, immers verseeckert sijn dat zy verkoren sijn. die sodanigh oock niet en sijn, en moghens noch niet weten daer aen. Merckt, hier ter werelt, niet inden Hemele, behoeven zy sekerheyt heur[d]er verkiesingen. Of h[o]udy [t] anders?

Gereform. Calv.

197 Neen, daer sullen zy zien dat zy hier ghelooven.

D. Koornh.

198 Aen de vruchten kentmen des booms goedtheydt.

Geref. calv.

199 Seeckerlijck.

D. Coornh.

200 Ghylieden houdt selve dat Godes verkiesen oorsake is van onse goede wercken, als een goede boom van goede vruchten.

Geref. Calv.

201 Dat houden al d'onse doch also.

D. Coornhert.

202 Wat daer af zy is in onse vorighe handelinghen nu al ghenoegh ghebleken. Doch wil ic dat hier nu nemen als oft so ware: laet de verkiesinghe Godes de boom sijn, laten oock heyligheyt ende onberispelijckheydt de vruchten hier wesen, daer toe ons Gode heeft verkooren. Nu vrage ick u, die sulcke vruchten in sich bevindt te wesen, sal die niet seec-

+ Heylich ende Onberispelyck.

[fol CCxxxr]

kerlijck moeten weten, dat hy ooc een is van de verkorene?

Gheref. Kalv.

203 Ontwijffelijck.

D. Coornh.

204 Maer die voor sijn sterven die vruchten in sich niet en bevindet, sal die oock seker moghen sijn van sijn verkiesinghe?

Geref. Cal.

205 Neen.

D. Koornh.

206 Nu vraghe ick u, of ghy metten uwen oock ghelooft ende leert, dat eenigh mensch soo heyligh hier mach worden, swijghe of yemandt hier so heyligh is, dat hy voor Gode Onberispelijck zy?

Gereform. Calv.

207 Hoe souden wy dat ghelooven of leeren wy, die gelooven ende leeren, dat oock de herborene self, totter doot toe alle daghe zondighen? Hy mach voor God[e] immers niet onberispelijck sijn, die noch alle daghe zondigt. Dit moet ick bekennen, al bemercke ick wel wat ghy hier uyt voor hebt te besluyten.

D. Koornh.

208 Wat?

Gereform. Calv.

209 Nadien wy niet in ons en bevinden die voorsz. vruchten van Heyligheydt ende Onberispelijckheyt: dat wy oock niet en mogen seker zijn, dat heur boom, namentlijc Godes verkiesinge in ons zy, dat is, dat wy sijn van de verkorene, ghemerckt wy niet en sijn heyligh ende o[n]berispelijck, niet voor den menschen maer voor Gode.

D. Coornhert.

210 Wel hebdy ghemerckt, hoe sal de gene (die in sich niet en vindt de seeckere merckteeckenen voorsz. daer aen men seecker mach weten datmen verkooren is) daer aen gewis ende seker moghen wesen van zijne verkiesinghe? Sal hy ter contrarien daer aen niet seker moeten weten dat hy des noch niet seker en is?

Geref. Calv.

211 So onseker als ick worde om uwe redenen te wederspreken, so onseker begin ick te worden aen mijne verkiesinghe, daer in ick eerst scheen heel versekert te wesen: Dit had ick met u sprekende al begonnen te mercken, dat dede my huyden oock so, al voort beginnen vreesen: voor twijffelachtigh te worden.

D. Koornh.

212 Dese uwe twijffel doet my gewis hopen: dat ghy haest voor een valsche, een ware sekerheyt uwes verkiesinghs sult vern[e]men met des herten hulpe.

Geref. Calv.

213 Maer nadien ghy so seer ziet opte goede vruchten of wercken: wie van de onse sal niet meynen, dat ghy niet Godes ghenade alleen, maer oock ghesamentlijck der menschen goede wercken heur saligheyt wilt toeschrijven? streckt dat niet tot verminderinge van Godes Eere?

D. Coornh.

214 Al ist so dat wy niet sonder ons werck van bidden ende ontfanghen rijck worden, door't verkrijghen van des milden Godes goede gaven: wat verminderinghe mach dat wesen van Godes eere, diese ons al te gheve aengheboden hadde, ende (soo vele aen hem stondt) al ghegheven hadde [e]er dat wy d[a]erom baden of die ontfanghen?

a Sonder ons willen ende mede-wercken heeft God, die ons onnosel hadde geschapen, so weynigh willen deughdelijck maken, als de Duyvel ons niet sonder ons willen end[e] mede-wercken heeft mogen zondigh maken. Hier af, te weten dat wy niet roems en verdienen noch Godes eere en vercleynen door ons bedel-werck van bidden end[e] ontfangen, hebbe ick voor nu al ghenoeghsaem bewesen, ij.12, iiij.70, so dat over die zijde niet quaets te beduchten is.

b Maer wat verderflijcker quaet nootlijck in der onwijsen herten wordt veroorsaeckt, uyt dese uwe leere van de Predestinatie, houdende dat Godt noch int verkiesen, noch in't verwerpen niet altoos en ziet opter menschen wel of qualijck doen, op goede noch quade wercken ofte hoedanigheyden: heeft u Calvijn selve oock wel connen mercken, daer hy schrijft (L.iij, 23, dist.12) also: Wie isser (segghen zy) die, hoorende dat hem; door het eeuwighe ende onveranderlijcke voornemen Godes, sekerlijck het leven ofte de doot verordent is, niet en sal terstondt komen te dencken, dat daer niet aen geleghen en is, hoe hy hem selve draeght: dewijle door sijn werck de Predestinatie Godes niet en can verhindert ofte gevoordert worden?

c Ende voorwaer zy en lieghen niet gheheel want daer sijn sommighe swijnen, die de leere der Predestinatie met dese schandelijcke lasteringhe ontreynighen: Ende oock, onder dat decxsel, alle vermaningen verwerpen.

d Sy segghen: God weet wat hy eenmael verordent heeft te doen. Ist dat hy ons de saligheyt verordent heeft: soo sal hy ons, te sijnen tijde, daer toebrenghen: Ist dat hy de doot verordent heeft, soo souden wy te vergeefs daer teghen arbeyden, etc. Ende noch een weynich daer na:

e Sy seggen dat zy gherustelijck in zonden voortgaen, want ist dat zy uyten ghetal[e] der verkorenen sijn: so en sullen die zonden hen niet verhinderen t[o]tten leven ghebracht te worden.

f Desghelijcx heeft oock Bullinger sulcke lasterlijcke ende helsche vruchten uwer Predestinatien beter konnen mercken dan bewijsen, dat zy aen dien Libertijnschen boo[m] niet en wassen, daer hy schrijft also by Marl. Eccle. Expo Mat.25, 24: Een ander seydt, waerom sal ick de rechtvaerdicheyt ende heyligheyt benaerstighen? Ben ick van der verkoornen ghetal, soo sal ick ghewislijck saligh worden, of ick schoon daer en tusschen al zondighe. Maer ben ick van der verwerpelinghen ghetal, ick sal ghewislijck verdoemt werden, hoe seer ick mijn lijf met tuchtigin-

[fol CCxxxv]

ghe quelle: al bidde ick oock om 'tgeloof, 'tsal vergheefs sijn: want de verkiesinghe en wort door gheen bidden verworven, etc. So dat de verkorene nootwendelijck saligh, ende niet verdoemt konnen werden: oock die verworpen sijn, noodtwendelijcken verdoemt sullen wesen, ende niet saligh connen werden, A.B.pa.34.

g Siet vrunt, so en is in mijn schrift-matich gevoelen gheen oneere Godes altoos gheleghen: Daer teghen uwe opinie een werelt vol Godlose Libertijnen maeckt: Dit en moogt ghy noch niemant lochenen, maer dat moet elck bekennen?

Gereform. Calv.

215 Laet des Predestinations leer sorghlijck sijn voor den verwerpelinghen: die moeten doch verderven, wat schaet dat? ghedrenckte Schapen sijn goet te wagen. Soude men om der quaden wille den goeden die groote troost la[t]en ontberen?

⁺a De goede wercken (schrijft Beza, P.cap.4, dist.19) betuyghen seeckerlyck onsen conscientien, dat Christus in ons woont, ende dat wy mitsdien niet en moghen verderven, om dat wy ter saligheyt sijn verkoren. Dat schrijven mede de Predicanten, A.C.vij.cap.Sturmius, f.63, ende meer andere van de onse.

D. Koornh.

216 Al wat niet uyten gelooven en geschiedt dat is zonde, schrijft d'Apostel, Rom.14, 23. De gheloovers van uwe gantsche leere hebben gheen geloove, so nu al meermalen is bewesen, viij.148, daeromme sijn alle heur wercken zonde. Sy en doen dan oock gheen goede wercken, ende en moghen daer by oock niet met redenen wanen, veel min weten of seecker sijn, dat zy van Gode sijn verkoren.

a Maer wel moghen zy door't ontbeeren der goeder wercken wel sekerlijck weten, dat zy noch en weten datse verkoren sijn. So mede mogen zy wel versekert zijn dat Christus niet in heur en woont: soo langhe zy self met waerheyt moeten seggen dat de zonde in heur woont. so Beza schrijft, I,viij, cap.ij, prop. dist.6) want daer die woont, en woont Christus niet, die gheen ghemeenschap heeft (2.Cor.6.15) met dat Duyvels jong.

Geref. Calv.

217 Het valt met my al averechts, daer ick meyne meest seker in te wesen mijnre verkiesinghe, mercke ick de meeste onseeckerheydt inne te sijn, wie hads ghewaent? Soude dan moghen gewaent worden, dat onder so schonen schijn so weynigh wesens waer?

D. Coornh.

218 Hebdys meer van sulcken stoffe of beter) bre[n]ghet ter waghe: ghy sullet van de selve lichtigheyt vinden, niet dan waen, duncken ende droom. Dat suldy noch eerst recht vernemen, als ghy daer teghen uyt my sult hooren ware ende klare tuyghnissen der Heyligher Schrift: die den ghenen, daer die betuyghde saken waerlijck inne sijn, ontwijfelijcke versekertheyt geven van hare verkiesinghe ende saligheyt.

Gereform. Calv.

219 Daer na verlanght my te hooren.

D.V. Coornh.

220 Neen, brenght ghy eerst voort, 'tghene dat ghy noch meer hebt, om te proeven, of die beter steeck sullen houden, dan die ic noch ghehoort hebbe.

Geref. calv.

221 Eenighe van ons Predicanten, A.C.cap.vij, brenghen voort de sproke Petri, 2.Pet.1.10: Daeromme Broeders weest liever naerstigh om uwe beroepinghe en[d]e verkiesinghe vast te maken, want als ghy dat doet, so sult ghy tot gheenen tijde struyckelen. Hoe maecktmen de beroepinghe ende verkiesinghe Godes vast? Met ware beteringhe des levens, ende met oprechte goede wercken.

a Niet dat de verkiesinghe by Godt in haer selve vaster ghemaeckt kan we[r]den, de welcke doch in den eeuwighen wijsen raedt Godes ghefundeert is, uyten welcken alle goed[e] wercken spruyten moeten: maer dat wy te vaster ende versekerder daer van sijn, als wy in ons daghelijckx meer ende meer bevinden een ware beteringe des ouden ende verdorven wandels.

b Die opinie leert oock Beza: Ende dat ick daer verhaelt hebbe, hebben de voorschreven Predicanten, so men zien mach, ghenomen uyt Calv.K.(2.Pet.1, 10) die daer op een vraghe maken, of daer door de vastigheydt onser beroepinghen ende verkiesinghen niet en schijnen te steunen opte goede wercken, want so dat waer, so soudet aen ons hangen: Daer op hy seyt sulcx niet te sijn, overmidts de gantsche Schrift tuyght, dat de Uerkiesinghe is ghefundeert in d'eeuwighe Uerkiesinghe Godes, etc.

c Want (seyt hy voort) indien dat yema[n]dt verstaet de beroepinghe by den menschen vast ghemaeckt te worden, daer en sal niet ongeschickts inne sijn. Men machs nochtans verder strecken: so dat sich elck in sijne beroepinghe Godtvruchtelijck e[n]de heylighlijck levende bevestighe.

d Hier mede komen oock over een al onse andere Schribenten. Se[g]ht doch, is dat niet een ontwijffelijcke seeckerheydt die wy hier hebben van onse verkiesinghe, als steunende op so clare tuyghnisse der Godlijcker schrift?

D. Coornhert.

222 Het is de wegh daerwaerts, maer het eynde niet. Alle die't so volhardelijck beneerstighen, sullen ghewisselijck seecker worden van heur verkiesinghe, maer dat doende en sijn zy des noch niet seker. Sy maken die noch seker, maer zy en is noch niet seker ghemaeckt Int seker maken, hopen ende geloven zijt, maer als die seker gemaeckt is, dan eerst, ende niet eer, weten zijt dat zy verkoren sijn. Dats een.

a Uoorts ist Gods verkiesinghe self, die sodanighe goede wercken self, ende niet de mensche, ende dat sonder der menschen mede willen of wercken, in heur nootsakelijck werckt: of de mensche zelf doet mede wat die goede wercken so vrywillighlijck, dat hy mach laten die te wercken, ende dat het sonder sijn willen ende doen gheen werck en wort.

+ De goede wercken.

[fol CCxxxjr]

Geref. Calv.

2[2]3 Wy houden het eerste voor waerachtigh: te weten dat het God alleen inden mensche werckt, noodsakelijck ende buyten sijnen wille.

D. Koornh.

224 Sonder des menschen wille geschieden inden mensche so weynigh deughden of goede, als zonden of quade wercken. 'tIs een schaep gheen deughde, dat het een schaep is gheworden, ende nut doet met melck gheven ende wol draghen: soot wederomme een wolf gheen zonde en is, dat hy [e]en wolf is geworden, ende schade doet met schapen ende menschen te verslinden, want dit werckt in heur beyden Godt door de natuyre. Sulcx dat zy tot sulckx middel hebbende beyde elck 'tsijne soo noodtsaeckelijck moeten doen: dat of zy schoon verstandt hadden, zy 'tselve souden moeten doen, al waert oock datmens het schaep niet en gheboodt, ende den wolf verboodt.

a Gaet het oock so toe metten menschen, dat zy van Gode self, of van de natuere soo ghewilt ende gewrocht worden, sonder self te willen of wercken deughden of zo[n]den, die zy niet en moghten laeten te willen ende te wercken. Wat maeckmen dan van den menschen anders dan beesten, dan paerden ende muylen, da[n] stocken ende blocken?

b Neemtmen soo doende niet wegh alle onderscheyt van deughde ende zonde? van Loon ende straffe? van eere ende schande? waer toe dienen dan wetten, vermaninghen, beloften, ende dreyghementen? Antwoordt hebdy verstant.

Geref. Calv.

225 Dat can ick so voor de handt niet doen.

D. Coornh.

226 Dat gheloof ick, ghy sullet oock na la[n]ghe bedenckinghe niet vermoghen. Mosten zy so noodlijck buyten heur willen of niet willen doen de goede wercken (daer toe d'Apostel Petrus haer vermaende) als goede bomen noodtlijck goede vruchten moeten draghen: wie sal

[ni]et moeten segghen des Apostels vermaningh even so zottelijck te sijn, als of hy een goede boom bevale goede vruchten te draghen?

a Die u luyder opinie is dan valsch ende weder de gantsche Schrift, dat de mensche self wat moet willen ende doen tot die goede wercken: Of dat zy niet ghedaen en worden. Dese waerheydt die ghetuyght wordt, ende opentlijcken blijckt door de gantsche Heylige Schrift, maeckt ende doet valsch blijcken u opinie van de Predestinatie| in drie Ho[o]ftstucken.

Geref. calv.

227 Welcke souden die sijn?

D. Koornh.

228 Het een is dat de mensch self mede wat doet tot sijn salicheyt, 'twelck u leere lochent: 'ta[n]der is da[t] de mensche een vrye wille heeft so wel om Gode te ghehoorsamen, als niet, 'twelck u leere mede opt hooghste jeghen is: ende het derde treft noch boven al, dat Godes Predestinatie, so ghyluyden die leert, onseker ende veranderlijck is, of dat uwe leere, ja oock u luyder salicheyts eenigh fundament (Beza.H. Titel) op uwe opinie van de Predestinatie gegrondet sijnde, valsch is, ende vervallen moet.

229 Want Godt de Uader heeft ons in hem (Cristo) uytverkoren, eer des werelts grondt gheleyt was, om dat wy souden heyligh ende onstraffelijck wesen voor hem in der Liefde. Ephes.1, 4.

Geref. calv.

235 Dat seyt d'Apostel, ende daer toe sijn wy verkoren.

D. Coornhert.

236 So wy nu die heyligheyt ende Liefde niet en benaerstighden te hebben, maer versuymden ende niet en wilden, so en souden wy die niet hebben. Oock en souden wy niet sodanigh wesen, als daer Godt ons toe heeft verkoren, ende so soude Godes verkiesinghe hier in missen.

b Want sulcke wercken als Petrus hier ghebiet, 2.Pet.1.10, moet ghy bekenne in der menschen macht te staen: Of ghy moet alle onderscheydt van goet ende quaet, van deughde ende zonde, loon ende straf (als gheseyt is) gantschelijck wech nemen: Of [g]hy moet bekennen dat dese uwe leere vande Predestinatie, valsch, ende verderflijck is. Hebdy hier wat jeghens, of hebdy meer te seggen dat laet hooren.

Gereform. Calv.

237 'tIs onnoodigh. Oock sijn onse bewijs-redenen, die noch overich sijn, van eenre aert als d'andere. Ick ben des al moede. Lieve brengt ghy het uwe voort, so ghy wat sekerders daer teghen hebt.

D. Koornh.

238 Nu u dat so belieft, sal ick't doen. Doet ghy als ick hebbe gedaen. Wederleght, vermooghdy 'tghene dat ick segghe.

Geref. calv.

239 't Sal worden, al en bedonghet ghy dat niet.

D. Coornh.

240 Uoor 't eerste ben ick met u Luyden daer inne eens: dat wy de versekeringhe onser verkiesinghe niet en moeten soecken in den verborghen decrete of voorwetenheydt Godes in den Hemele, maer inde middelen die ons van Gode gheopenbaert sijn: als uyten effecte, werckinghe of vrucht desselfs, ende de tekenen die wy hier op Aerden vinden. So ghy nu voor hebt ve[r]haelt uyten uwen, viij.25.

a Uoort stelle ick tot eenen ontwijffelijcken waerheyt, als ten seeckeren grondt deses handels, dat Godes verkiesinghe ende des menschen saligheyt soo onverscheydelijc aen een kleven: dat alle verkoorne saligh, ende wederom alle saligen verkoren sijn: sulcx al die met waerheyt gheseyt worden saligh te sijn, die sij[n] oock verkooren: Ende die verkoore[n] blijcken te sijn, die sijn oock saligh.

Gereform. Calv.

241 Dat bevestight David met dese korte maer klaere woorden: Saligh is hy den du hebste verkooren, Psal.64.5. Want dese dinghen hangen aen malcanderen. So moetmen oock met waerheyt besluyten, hy is een kint Godes: daerom oock een Erfghenaem

[fol CCxxxjv]

ende wederom, hy is een erfgenaem Godes, daerom oock een kint Godes.

D. Koornh.

242 Dat besluyt is vast, so is dit mede. De Heere sich selve in bedienstighe ootmoet ons tot een voorbeeldt voor ooghen ghestelt hebbende, seyde also: ist dat ghy dit weet, soo zyt ghy saligh, ist dat ghy't doet. (Ioan.13.17:)

a Nu mach wel yemant, bedroghen zijnde wanen dat hy sulcx weet ende doet: die en machs niet wanen, maer moet dat sekerlijck weten. Moet die dan oock niet ontwijfelijck weten dat hy verkooren is?

Geref. calv.

243 Gewisselijck, dat merckteecken, die woorden Christi, die self de waerheyt is, Ioan.14.6. en moghen niet lieghen.

D.V. Coornh.

244 Die Christo vanden Uadere zijn ghegheven, die hooren hem toe, bidt den Uader daer voor, dat hy die beware, ja hy bewaertse self also. Ioan: 17, 6, 9.24.9.11.12.10.28. Dese moghen wel sonder eenighen twijfel versekert zijn, dat God heur heeft verkooren ende dat sy saligh sullen wesen. Houdy't anders?

Geref. Calv.

245 Neen, de H. schrift tuyght sulcx naect. Maer hoe sal yemandt sekerlijck mogen weten dat hy Christo toehoort?

D. Koornh.

246 Dat's wel ghevraecht, mach oock yemant zijn vleesch met dessel[f]s tochten ende be geerlyckheden ghekruyst hebben buyten zijn weten, Gal.5.24.

Gereform. Calv.

247 Neen waerlijck, dat gaet niet slapende te werck.

D. Coornhert.

248 Dese hooren Christo toe, dese weten dat sekerlijck, ende dese weten in ondervindelijcke waerheyt, dat sy van Gode verkoren zijn, ende dat sy nu niet meer heur selve maer Gode ende Christo leven ende saligh zijn, Rom.14.7.8, 2.Cor.5.15. dat meer dan worden sullen. Is die proeve onseker?

Geref. calv.

249 Seker.

D. Coornhert.

250 Sijn uwe leerlingen oock so seker?

Geref. calv.

251 Dat mach ick my nu so wel, als voormaels, niet versekeren, te min noch nu ick dese versekeringhen soo vast bemercke te wesen.

D. Koornh.

252 Neemter meer. Paulus seyt: saligh zyn zy welcker overtredinghen vergheven, ende welcker sonden yedeckt zyn, Rom.4.7. soodanighe moghen immers versekert zijn van heur verkiesinghe.

Ger. calv.

253 Daer aen en machmen niet twijfenen: maer wie de luyden zijn, welcker sonden zijn vergheven, wert by menigh mensch aen getwijfelt. Want d'Apostel druct daer niet uyt wie of hoedanigh dese zijn.

D. Koornh.

254 De Psalmist, daer Paulus die sproke uyt haelt, en verswyght sulcx niet maer weder verhalende die meyninghe met dese woorden: saligh is de man, dien God gheen zonde toe en rekent (seyt daer voort by, als den man met de vinger wysende) in wiens geest geen bedroch en is. Psal.31.2. Daer siedy, wie ende hoedanigh de man is, namently[c]k die oprecht zyn van herten, Psal.7.11. soodanighen maeckt God saligh, ende is [h]eurluyden goedigh, Psal.72.1.

Ger. calv.

255 Dat kan sich noch yemant vroet maken te zijn, al en is hy't niet, want sy weten die duydingen van zonden bedrogh ende van oprechter herten te zijn, noch al wijdt ende breet uyt te trecken.

D. Coornh.

256 Mach oock yemant buyten zijn selfs weten een a hoereerder zijn? een b bloetstorter zijn, enoe ('tis aen weynigh ghenoegh) een c gevey[n]sde of schyndeught zijn? (a Psal.72.17. b Isa.1.15. c Iob 27.8.

Gereform. Calv.

257 Neen, daer in streckt heur de wroegende conscientie duysent ghetuygen.

D. Coornh.

258 Sulcke booswichten moghen wel seker weten dat God (blijven sy sodanigh ten eynd[e] toe heurs levens) heur sal verderven, heur ghebedt niet verhooren ende heur zielen niet verlossen, dat is dat sy niet en zyn verkoren. Maer die int licht a wandelen, die b 'tquade laten ende 'tgoede doen, overmits zy de zonde c doot zijn ende Gode d gehoorsaem zijn, (a 1.Ioan.1.7. b Isai.1.7.18. Ezec.18, 21, 22, c Rom.6.7. d Rom.2.13. 'twelck niemants zijns onwetens mach doen of wesen, dit zijn de luyden den welcken het bloedt Christi suyvert van alle zonde, welcker zonden als sneeu wit werden, ende niet meer gedacht (derhalven oock niet toegerekent maer bedeckt werden) die vande zonden gherechtveerdight zijn.

Gereform. calv.

259 Dat is bewijs, 'twelc ic niet en mach wederspreken, ende seker soo ick de waerheyt sal bekennen, oock soo moet ick belyde[n] dat ick sulck bescheyt, met sulck onderscheyt noyt by yemant van alle onse heylige Uad[e]ren ghelesen hebbe. Immers ick moet b[e]kennen dat ghy hier de H. Schrift oprechtelijck handelt.

D. Koornh.

260 So behooren wy te doen. Maer waer by seghdy sulcx.

[fol CCxxxijr]

Gereform. Calv.

261 De beste uytlegginghe der H. Schrifturen (zeyt Augustinus, de Doctr. Christ.lib.3.cap.26) die d'eene duysterder sproke. door d'ander die klaerder is, verclaert wort. Dit doedy hi[e]r nu, maer bysonder in de laetste sproke Pauli, dat die salig sijn, welcker overtredinghen vergheven sijn, etc. Want desselfs duysterheyt, om het niet verclaren hoedanich die sijn, hebdy my met de voorseyde klaerder sproken sulcx claerlijck verclarende, te vollen verclaert.

D. Coornhert.

262 [D]ie so het quade waerlijck laten, die haten heur eyghen ziele, Ioan.12, 25. Niet de ziele self, dat Godes goede schepsel is, maer heur eyghen quaetheyt, 'twelck heur eyghen maecxsel is: Ende zy hebben het goede lief, dat God self is, Deut.5.10, doende des Heeren bevelen, in't haten van't quade ende int lief hebben van 'tgoede, Amos 5, 15. Daerom God heurder oock ghenadigh is: ende daer door zy haer zielen bewaren int eeuwighe leven. Mach oock yemandt yet haten of lief hebben, sonder sijn weten?

Geref. Kalv.

263 Neen, dats onmoghelijck.

D. Coornhert.

264 So ist dan oock onmogelijck dat sulcke ware haters heurs selves, ende liefhebbers Godes, niet wislijck seecker en souden wesen van haer verkiesinghe.

Gereform. Calv.

265 Het is so. Die beyde herts-toc[h]ten of herts-roeringhen moetmen noodlijck ghevoelen. So en ist oock niet moghelijck dat yemant soude haten of lieven, 'tgeen hy niet en weet, ofte ten minsten waent, quaedt of goet voor sich te zijn.

D. Coornh.

266 Ghy vat te recht. Immers men moet dat oock toestemmen: Nadien God ons beveelt, Rom.12.9.10. Het quade te laten ende 't goede te doen, ende dat sulcx inder waerheyt niet en mach gheschieden sonder waere hate ten quaden, nochte sonder ware liefde ten goeden: dat de ghene die't quade so laten, ende 't goede so doen, Godes wille doen.

Gereform. Calv.

267 Neen, men laet het quade wel sonder datmens waerlijck haet: soo doetmen wel het goede, sonder dat te lieven: te weten, d'een laet het quade niet uyt haet, maer uyt vreese der straffe die hy haet: Ende d'ander doet het goede oock wel niet uyt Liefde, maer op hopen van Loon.

D. Coornhart.

268 Also ist. Sy doen beyde nochtans Godes bevelen, maer want het niet en gheschiet uyt waerheyts kennisse so mach d'een 'tquaet dat hy niet en haet, noch weder doen: Ende d'ander 'tgoede dat hy niet en lievet, noch weder laten ongedaen. Dus en doen zy geen van beyden, dat ghy heur segt te doen. Want dat sulck quaet later, het quade metter herten niet en laet, soude men dan eerst zien: zo de straf wegh ghenomen waer, ick swijghe soo daer loon mede te verdienen waer met quaet do[e]n.

a Dit zietmen in de oorlogen, daer het dootslaen, vrouwen-schenden, roven ende quaedt doen, niet alleen gheoorloft is, maer daermer oock eer ende loon met schijnt te verdienen, so mede en doet de loonsuchtige het goede niet met herten: Twelck dan oock soude blijcken: so (het loon niet alleen wegh ghenomen, maer soo daer oock) straf op het goede doen gheset waer: so men in alle [v]ervolgingen der Christenen heeft moghen zien, die van t bekende goet af-weken. Maer die soo't quade waerlijck uyt hate laten ende het goede [u]yt liefde doen[,] die doen dat Godt beveelt, en[d]e [mitsd]ien oock des Uaders wille.

Gheref. calv.

269 Zy doen.

D. Koornh.

270 Sy weten dat zy des Vaders will[e] doen, Mat.7, 21.

Geref. Calv.

271 Sy wetent.

D. Coornhert.

272 Die de wille doet myns Vaders die inde Hemelen is (seyt de Heere) die sal ingaen in't Rycke der Hemelen. Dat doen dese: Sy weten oock dat de waerheydt (dat's Christus, Ioan.14, 6) niet en mach lieghen, ende zy weten dat zy door de selve waerheydt, met Christo, ende in hem met Gode vereenight sijn in den wille, als die nu oock, so Christus doet, het quade haten ende 'tgoede lieven, Ioan 17, 21, 23. Psal.44.8. So sijn zy dan oock ontwijffelijck van den Rijcke der Hemelen, ende mitsdien oock van haer verkiezinghe verseeckert.

a Dat selve moetmen oock bekennen va[n] den ghenen die Gode lief hebben met Paulo, so dat sy sijn waerachtelijc versekert dat heur noch doodt noch leven, etc. en sal moghen scheyden van de liefde Godes, Rom.8, 38, 39. ende van allen anderen die in heur hebben die gaven ende deughden, die eenmael waerlijck ghehadt sijnde, nimmermeer verlaten moghen worden: ende daer af men leest dat den hebbers d'[e]euwighe saligheyt wordt belooft, inde Goddelijcke Schriftuere. Der welcker ick bereydt ben u meer te verhalen, indient u belieft.

Gheref. Kalv.

273 Neen, 'tis ghenoegh aen de ghene die ghy my nu al hebt voor oogen ghestelt. Die wil ick nadencken ende nu gaen, ghemerckt het al spade is. Marghen dencke ick weder te comen, omme nu eens hier af scheydende te handelen vande aenclevende overblijfselen der Predestinatien: gemerckt wy nu al na nootdruft ghenoegh hebben ghesproocken van de selve, ooc van haer twee voorneemste deelen, namentlijcken vander verkiesinghe ende verwerpinghe met des daer aenkleeft.

[fol CCxxxijv]

a Ick ben nu oock al wat moede, vermidts my 't hooft onder 'tspreken zeer is geworden: 'twelck my by wijlen gebeurt, als ick so langhe met aendachtighe sinnen van so wichtighe saken spreke. Ende bevele u daeromme den Heere to marghen toe.

D. Coornh.

274 Ende ick u. De Heere beware ons allen.

Eynde des achtsten gespraecx.