Vande predestinatie, verkiesinghe en de verwerpinghe Godes
(1630)–D.V. Coornhert–
AuteursrechtvrijOf Godt door sijn eygen werck alleen, sonder eenigh medewerckinghe der menschen, eenighe der selver saligh maeckt.D. V. Coornh. 1 Nu komdy nier verlang. Gereform. Calv. 2 Dat komt om dat ick verlangh. Wy komen nu recht aen de sake: te weten, aen Godes verkiesinghe ende verwerpinghe, ende eerst de verkiesinghe Godes. Die schrijven d'onse te wesen een eeuwigh onveranderlyck vry-ghevigh ende rechtvaerdigh voornemen Godes, daer door hy voor-ghenomen heeft sommighe tot Christum te bekeeren, inden geloove ende penitentie te bewaren, ende door hem het eeuwigh leven te schencken. (M.pa.428.Ursinus.) Wat seghdy daer toe? D. Coornhert. 4 Dat icx alt'samen toestemme, so wy in't laetste woordeken maer een ghelijck verstant hebben. Geref. calv. 5 Welck is dat? D. Koornh. 6 Dat woordeken schencken. Seght, is schencken met u wat anders dan aen-dwinghen, of ist met u alleens. Ick neemt aldus: Schencken versta ick te wesen daer yemant eenen anderen wat aengenaems gheeft, die dat begheerlijck ontfanght, 'twelck hy hadde moghen weygeren: Ende is daerom een weldaedt, waer af d'ontfanger den gever danckt of ten minsten behoort te bedancken, maer gave aen-dwinghen is yemant een ander yet sijns onwillens, te doen hebben door een onvermydelijcke kracht: so dat die ander sulcks niet en mach weygheren aen te nemen, [e]nde daerom niet en mach noch behoort te dancken. a Want den onwillighen en gheschiet geen weldaet in sijnen zinne. Verstady nu dat woordt schencken op d'eerste wijse, 'twelck o[o]ck des woordts rechte ende ghemeene verstant is, soo sta ick u die heele beschrijvinghe toe. Maer verstady by 't schencken een nootdwangh, die d'ontfangher niet soo vryelijck mach weygheren, als aennemen: so dat sijn willen of niet willen daer niet altoos inne en doet: so houde ick al dat segghen van de verkiesinghe by u voorghestelt, voor loutere onwaerheyt. Geref. calv. 7 Meynende hae[st] eens te sijn, zie ick ons weder op't alderwijdtste van een. Dit is ons verstant in desen: A.112. Dat alle menschelycke beweghinghen ende werckinghe alder menschen, so wel inwendighe als uytwendige, so wel quade als goede, het zy dan des ghemoets, of des herten, of des willen, gheregeert worden door des Goddelycke voorsienicheyts kracht ende werckinghe, dat zy niet en mogen niet verkiesen (dat is, dat zy moeten) verkiesen dat God wil. Daerom was oock Adams hert[e] int vallen van Gode in desen deele besloten, na dese sproken: Pro.16, 7, ende 9, Ierem.10[,] 23, Act.12, 28, Psal.139, Pro.21, 1, (Ende A, B, pag.38) Den val ende zonde, Ade, mitsgaders de middelen van die, heeft Godt van te voren gheweten, ghepredestineert ende voorsien. So dat Adam noodtwendelycken zondighen ende vallen moste. 't Is wel waer dat Adam zondighde willigh ofte met zynen wille: maer met sulcken wille die de Predestinatie ende voorsienigheyt Gode onderworpen ende dienstbaer was. D. Koornh. 8 Ghy siet recht, 'tverstant van dat eenige woordeken houdt ons als Hemel ende Aerde verscheyden. Nopende de sproken by u tot bewijs uwes segghens verhaelt, suldy (als wy daer toe komen) sien qualijck te passe ghebracht, qualijck verstaen, ende qualijck daer uyt besloten te sijn. a Aengaende u segghen van Adams herte, daer toe zy meest scheenen voort te komen, sullen wy oock noch breeder af moeten handelen int elfde. Alleen so vele moet hier ter loop gheseyt sijn: Dat ick niet en gheloove dat ghy sulck uwer Schribenten seggen, selfs sult moghen ghelooven, als ick u verclaert sal hebben een cleyn woort. Gereform. Calv. 9 Welck soude dat sijn? D. Coornhert. 10 Moght Adam mede niet verkiesen (soo houden uwe woorden inne) dat is, most Adam noodtlijck verkiesen, 'tgheen Godt wilde: so heeft Adam int verkiesen niet ghezondight, maer de kracht of werckinghe des Godlijcken voorsienigheydts heeft dat selvige ghedaen (hoe moght het krancke schepsel des almoghenden scheppers wille wederstaen?) ende ghezondight: of men moet segghen datter in dat verkiesen Adams niet en is ghezondight. Het een waer Gode ghelastert, ende 't ander waer sijn beschreven woordt gelochent. Wat middel ghy sult vinden om u hier uyt te redderen, sal sich openbaren, als wy daer op sullen komen. | |
[fol Cxcjr]
| |
a Maer moghen de menschen niet, niet verkiesen dan dat Godt wil: wat onderscheydt blijfter dan tusschen de menchen ende beesten, ja bomen of steenen? zonder verkiesen wort by den menschen gheen wil, sonder dese gheen werck, ende sonder werck gheen zonde of deughde. Neemdy so niet wegh alle onderscheyt. So doen dan gheene menschen, goede noch quade, selve yet: maer werden buyten heur self verkiesen, willen, of doen, van Godes voorsienigheyts kracht ende werckinghe ghedaen of ghewracht. Maecktmen van den Menschen, so doende, niet blocken ende stocken? b Wort so doende niet wech ghenomen loon ende straffe, beloften ende dreyghementen? hoop ende vreese? ende in somma alder dinghen onderscheyt ende keure? worter van geenen menschen niet anders verkooren dan dat God selve wil, hoe geschieter dan zonde? geschieter oock zonde, wie doet die anders dan God selve? maer tot wat eynde soude God, die selve de goetheyt ende gherechtigheyt is, willen dat de mensche 'tquade of de zonde zoude verkiesen? Gereform. Calv. 11 Tot eerlijckheydt der verkoorne, ende des verkiesers Godes. D. Koornh. 12 Lieve segt, wy spreken nu van de verkoorne, te weten niet van onse eerste ouderen alleen, maer alle de verkoorne, die van heur sijn ghekomen, houdy niet dat sy alt'samen in Adam gantschelijck verdorven sijn gheweest door sijn zonde? Geref. Calv. 13 Ontwijffelijck. D. Coornh. 14 Hebben zy na u leere yet moghen doen, met aennemen of met weygheren, tot sulck verkiesen Godes, daer door zy saligh worden? Geref. calv. 15 Niet altoos, want dat en magh men niet segghen sonder verkleyninghe van de Goddelijcke eere. Onmogelijck ist den mensche yet goets of vermoghens toe te schrijven, sonder Godes eere ende moghentheyt so veel te benemen, als men den menschen toeschrijft, hoe luttel dat het oock zy. D. Coornh. 16 God selve hadde Adam eerst het vermoghen ghegheven van te moghen staende blyven of te moghen vallen. Hadde God sich self daerom van sijn eere ende moghentheydt berooft? maer dit sullen wy noch handelen. Seght, merckt ghy nu selve niet dat dese saken ghelijck gaen? Gereform. Calv. 17 Waer inne dat? D. Coornh. 18 Daer inne dat de verkoornen, na uwe leere self, niet altoos meer Eerlijckheydts en moghen bekomen door Godes sodanige verkiesinge aen heur, als ghy houdt, te weten daer zy self verdorven wesende, niet met allen toe en moghten doen met verkiesen, met willen noch niet aennemen van Godes genade: dan sy te voren scha[n]de, zwyghe schult of straf, hadden mogen begaen in huer verderf: ghemerckt dat mede, [n]ae u leere, huer in Adam, buyten h[u]er keure, wille of werck, zoude gheschiedt zijn. a Begaet hy ooc eere of schande, die self niet eerlicx noch schandelijcks en verkiest, en wil noch en doet? de quade knecht, die vermogen hebbende om zelf noch eenigh pondt met zijn ontfanghen pondt te winnen, dat niet ghedaen maer t'pondt begraven hadde, behaelde daer mede schande ende straffe: Matt.25.24. waer teghen d'ander twee huer ponden met naerstigher ghetrouheyt ghebruyckende behaelden eere ende beloninghe (Mat.25.20.etc.) b Maer waer leestmen ergens in de gantse Bybel, dat Godt yemanden eeuwelijck tot schanden maken ende aende ziele verdoemen, of eerlijck ende zalich maken zal, zonder zelf quaedt of goet ghedaen te hebben? zoo weynigh als eenich mensche eer of schandtwaerdich is, om onredelijck, zinneloos of zot ghebooren te wesen, want dat aen geens menschen doen en hangt, namentlijc hoe hy sal worden gheboren. So weynich hanghet oock aen het doen van dese uwe verkorene, dat zy uyt al d'andere verkoren worden, die nootwendelic zalich sullen wesen ende niet verdoemt konne[n] werden. (A. B. pag.34.) c Daerom en mogen zy derhalven niet met allen des te eerlijcker worden, dus waer het werck Godes int verkiesen van eenighe te [d]ien eynde een vergheefs werck, dat niet altoos en zoude moghen voorderen tot der verkoornen eerlicheyt, maer wel tot des verkiesers schande, gheleghen int bestaen van een verloren werck, dwelck zotheydt is. Soude dat Gode eerlijck zijn? d Belangende nu het tweede eynde van zulc u gedichte verkiesen, te weten des verkiesers, Godes, eere: die is nu tusschen ons gebleken zulcken schandelijcken, ja God lasterlijcken eere te zijn, (j.76) dat ons geen eere zoude zijn meer daer af te handelen. Gereform. Calv. 19 Wy hebbens daer van ghenoegh, ick wilt wyder natrachten. Laet ons hier niet uyt scheyden, maer mede voortvaren. D. Coornhert. 20 Ick bens te vreden. Nae dien dan geen wercken en gheschieden zonder huer bequame middelen, ende dit verkiesen Godes oock een werck is, ende dat noch niet vande minste wercken Godes: zo zalt u believen te verhalen een[i]ge vande voorneemlicxte middelen waer door de menschen werden verkoren ter eeuwiger zaligheyt. Gereform. Calv. 21 Dat is wel ghevraeght, dat dient ter zaken, ende dat zoude ick van selfs gheseydt hebben. Sodaniger middelen vintmer, neven eenighe andere, twee byzondere: daer door God zelve alleen ende zonder alle medewerckinge der menschen de zalicheyt der verkoorne is werckende: te weten dat Godt uyt loutere ghenade het quaet, dat in huer is, dodet: ende het goede, dat niet in huer was, levendich maeckt. a Van elck dezer twee, wil ick wat zeggen, want zy ooc elck noch zommige werckinge, nodich om weten zijnde, in zich behelsen. Ick zal die t'een nae t'ander verhalen: soo mooghdy ooc dan op elck u believen zeggen, met wisselinge van redenen. D. Coornhert. 22 Dat hebdy niet onschickelijck voor. De menichte (ick mercke datter veel stucken zijn) | |
[fol Cxcjv]
| |
soude werringhe maecken. Begint dan, ick hoore. Gereform. Calv. 23 Wy handelen van de Predestinatie Godes, daer af is d'opperste oorsaecke het vrye voornemen des Goddelycken willens: maer de naerder werckelycke oorsake is de gratie Godes, A.30 of (s[o] Calvinus schrijft, L.iij.23, dist.1.) Als Godt schapen maect uyt wolven, so vermaeckt ende vernie[u]t hyse met krachtigher ghenade, op dat haer hardigheyt ghetemt worde. D. Coornhert. 24 So mogen menschen schrijven uyt heur blinde vernuft: maer nergens tuyght Godes gheest so inde heylighe schrift. Wel is waer dat Godt sijne gave niemanden schuldigh en is: maer mede is waer, dat wien Godt die niet en wil schencken, dat die Gode oock daer voor niet schuldigh en is. a Sulck hebben van Godes gaven is dan niemants deughde, noch oock het ontberen niemants zonde. Maeckt Godt sonder der Menschen toestemmen uyt Wolven Schapen, men moet bekennen dat sich gheen mensche des en heeft te beroemen. Maer maeckt Godt ons oock alt'samen buyten ons toestemmen Wolven: wat mensch mach sich self daer over beschuldighen, wroeghen, of verdoemen? b Ueel meerder recht hebben dese dan om Gode als een onrechtvaerdigh Tyran te haten, ende te misprijsen: dan d'andere om Godes genade te lieven ende te dancken. c So alle Borghers eenre Steden met een doodtlijck fenijn vergeven waren, door een zieckt-geneser, die fenijn hadde gestroyt in de ghemeene Fonteyne: ten eynde hy eere soude begaen int toonen van sijn ghenesens konste: eenighe door hem weder ghenesen sijnde, en souden niet veel oorsaecx hebben om den meester van sulcke ghenesens weldaedt te bedancken. Maer souden al d'anderen, die daer door storven ende eeuwelijck bedorven[,] sodanighen fenijnighen verderver oock niet rechtelijck hebben te beclaghen? d Uergiftet ons Godt alt'samen door Adams geboorte, buyten ons weten ende wille met een wolfs nat[u]re: ende gheneest hy weynighen van ons allen door de wedergeboorte in Christo met een schaeps-natuyre: wat eenre, wat danck behaelt Godt hier inne door weldaet? Wat schulde hebben de meeste menighte hier inne door eenighe misdaet? e Schuldigh en is niemant, van dat hy niet en heeft ontfanghen, dat schrijft Augustinus (de libe.arb.lib.3.cap.16.) Nu ist, na u volcks leere, so luttel in heur macht geweest van Adam gheen wolven ghebooren te worden: als door Christum schapen herboren te worden. Maer seght my doch, handelen wy nu niet van de middelen die God gebruyckt int verkiesen eenigher menschen uyt vele, ter saligheydt? Gereform. Calv. 25 Wy doen. D. Koornh. 26 Wt menschen tusschen welcke onderscheyt is, so datter eenighe onder sijn die goet eenighe die quaet sijn: eenighe die beter ende andere die argher sijn dan d'anderen: Of uyt menschen die alt'samen volcomelijck quaedt sijn, daer af d'een niet een hayr beter en is, noch argher, dan al d'andere? Geref. Calv. 27 Dat laetste houden wy altsamen, niema[n]t uytgenomen, sijn wy uyt Adam gants ende volcomelijck quaet, ende als va[n] wolfs nature ghebooren. D. Coornhert. 28 Sal dan Augustini segghen, daer de uwen veel af houden, by u eenigh gheloove hebben: so valt al u leeren van de verkiesinghe als een ydel dingh, of name sonder wesen in der asschen. Gereform. Calv. 29 By wat redene? D. Koornh. 30 So Augustinus schrijft (ad Simplicianum lib.1, quaest.2) Datter gheen keure mach vallen inden dingen daer geen onderscheyt en is. Gheen wolf is beter of argher van aert dan ander, so mach immers gheen keure vallen onder alle Wolven. Of can uyt allen Wolven ee[n] gev[o]nden werde[n] van Schaeps natuere, om die uyt al d'andere te verkiesen? Gereform. Calv. 31 Gheensins. Merckt ghy dan self niet beter op Calvini woorden, by my stracks verhaelt? die zeydt niet dat Godt onder den wolven eenighe schapen vint, die hy daerom uyt d'andere soude verkiesen, so ghy droomt: maer hy seyt, dat hy uyt Wolven Schapen maeckt. D. Coornhert. 32 Ick drome niet, maer op die [w]oorden hebbe ick beter ghemerckt dan ghy self, want vindt hy allen menschen wolven van eender aert, so en verkiest hy oock gheene daer uyt om schapen te maken, maer neemt daer eenighe blindelijck uyte. Want daer gheen onderscheyt en is, en mach gheen keure sijn, als Augustinus (iij.8.e) wel schrijft. Die dan uyt wolven Schapen worden by gheluck of hazardt, sonder alle verkiesinghe. a Soo ontwijffelijck als dit uyt dese uwe leere moet volgen: soo plattelijck strijdt dit teghen u leere selve, ick swijghe teghen de H. Schrift, want so soude Godt niemandt uyt sijne voorsienigheyt tot saligheyt verkiesen: maer als een geblinthockte Fortuyne het lot werpen, welck van alle die wolven hy veranderen soude in schapen. Lieve zegt nu, streckt dese uwe leere tot eere Godes ende der menschen salicheyt? wat mach teghen beyde meer strydich werden bevonden? Geref. Calv. 33 Maer wat ongeschickten ende strydiger saken oock schuylen in u ghevoelen tegen den gantschen woorde Godes, merckt ghy, so ick wel mercke, heel weynigh. Seght dan, hout ghy, dat eenigh mensch sonder 't gheloove mach saligh worden? D. Coornh. 34 Daer segghe ick metten Meester rondelijck neen toe, Marc.16, 16. Geref. Calv. 35 Recht. Ist gheloof gheen gave Godes? D. Coornhert. 36 Het is. Ephes.2, 8. Gereform. Calv. 37 Dat wort den verkoorenen geschoncken ende niet anderen (A.C.ij.ca.) want Godt en onrfermt hem over alle menschen niet (A.a.f.48.) schrijven hier mijn met-broederen. | |
[fol Cxciir]
| |
Immers God heeft A.32. al van eeuwigheydt af besloten gehadt te schencken, sommighen het rechtvaerdighmakende geloove, ende anderen maer een tydtlyck gheloove, so dat dese volhardende in hare boosheyt, ende de aengebodene ghenade Gods noch willen noch konnen in hare verdorventheyt aennemen, &c. A.E.artic.x. sulcke syne gave, Eph.2.8. Phil.1.29. is God niemant schuldigh, die hyse geeft, gheschiet ghenade, 'twelck hy niet en doet allen menschen, A.E.iiij.art. ende en hebben sich niet te beklagen, wien gheschiet hier inne onrecht? D. Koornh. 38 Niemanden, so d'anderen door't ontberen van die gave, niet met eeuwiger verdoemenisse ende pijnen worden ghestraft, even soo weynigh als de ongheborene onrecht geschiet, door't niet worden tot menschen: als die beneven het ontberen vande eeuwighe saligheyt, oock d'eeuwige verdoemenisse ontbeeren. a Maer nu ist heel een ander sake, want soo weynich schuldes als die verworpene hebben, daer inne dat sy menschen gheboren zijn, dat zy vanden so[n]digen Adam geboren zijn, dat sy ongelovige wolven ende geen onnosele schapen geboren zijn: even so weynigh schults hebben zy, dat God heur nu sodanigh gheboren wesende (so ghy leert) niet so wel als den verkorene en heeft beschoncken metten gave des rechtvaerdighmaekende geloofs. b So God heur mede, als den verkorenen, des voorsz. geloofs gave so aenboodt, dat zy macht hadden, so wel om die aen te nemen, als om die te weygheren: wie sal mogen den ghenen diese moetwillighlijck weygheren, van recht verdoemens waerdigh te zijn, ontschuldighen? maer so God heur die gave niet aen en biedet, of soo slappelijck dat zyse niet en vermoghen aen te nemen, of te ontfangen: wie sal heur met redene, ja mette H. Schrift, als verdoemens waerdigh moghen beschuldigen? c So staet u toe den menschen vroet te maken, dat sulcke ongheloovighe menschen den Almoghende Gode die salighmakende gave des gheloofs, die God heur te geven weygert (so uwe medebroeders, A.C.cap.ij.titu. schrijven hadde moghen zijns ondancx ontweldigen: of dat sy die van yemant anders dan van Gode: 'tzy dan van heur selve of van andere schepselen, hadden moghen bekomen: of dat God rechtvaerdelijcken van yemant mach eysschen, 't gene hy hem niet en heeft willen gheven, noch oock geen moghelijc[k]heydt om dat te verkrijghen: of soo ghy sulckx: of gheen van dien, en mooght waerschijnlijc bewysen, al waert noch maer met reden (want hier in is u de gantsche schrift doorgaens plat jeghen) soo sal openbaerlijck moeten blijcken, dese uwe leere vande verkiesinge Godes, wederschriftelijck, onwarachtigh ende valsch te wesen. d` Daer teghen segghe ick hier mede, so ick terstont seyde, iiij.6. op u woorden vant eeuwighe leven te schencken: na dien het gheloof is een gave Godes, ende niet een nootdwa[n]g: dat het by den menschen niet min vrywilligh moet ontfangen worden, dan God die gave vrywilligh gheeft: sulcx van aert wesende, datse den menschen so weynigh, als Gode af ghedwonghen mach worden. Geref. Calv. 39 Dits my wat vreemts om hooren, wat is schriftmatiger, dan dat God self als allen goedt wesende, de eenighe oorsprong is van alle goede wercken, die in eenigh mensche geschieden. Wildy daer mede teghen segghen? D.V. Coornhert. 40 Neen, maer bekenne dat gaerne. Geref. calv. 41 Dats noch wel. Mach de mensche sich self goet maken sonder Gode? D. Coornhert. 42 Geensins. Geref. Calv. 43 Noch antwoort ghy met allen wel. Soo maeckt dan God den mensche goet, sonder alle mede werckinge des menschen. D. Coornhert. 44 Dat ontkenne ic, want anders leert ons God inde H. Schrift. Geref. calv. 45 Ick al u met klare texten, sonder alle glosen, mijn segghen bewijsen: laet sien dan, of ghy boven u vernuft, de godlijcke waerheydt? of boven haer u eygen goetduncken, sult prijsen. D. Koornh. 46 Wy sullent sien, na dat wy eerst sulle[n] vereenight zijn hier inne: te weten of Godt zijne gheboden heeft ghegeven niet alleen de verkoorne, maer oock d'ander menschen? Gereform. Calv. 47 Allen menschen, oock den verworpelinghen. Maer met dien onderscheyde, datse ghegeven zijn, die, op dat zy die onderhouden ende daer door leven: maer dese alleenlijc, op dat sy niet te verontschuldigen wesen souden. So schrijven eenighe vande onse, A. B.61.62. heeft God den mensche de wet der natueren gegheven om dat hy die overtreden soude, ende de geschreven wet, om dat hy die overtreden ende meerder zondaer soude werden dan hy te vooren was. D. Koornh. 48 Int eerste vant onderhouden seghdy wel, maer int ander seghdy qualijck. Want daer staet altydt by de wet, tot elck int algemeyn sprekende, op dat ghy die sout doen, Deu.4, 1.13.5.31.6.1.3.7.11.8.1.etc. sulck doen beveelt ons oock God, die niet te vergeefs en beveelt, Deut.4.6, 10.12.13.26.16. Matt.28.20.etc. a So nu God yemant wat beval te doen, opte straf des d[o]ots, sonder hem macht te gheven, om sulcx te volbrengen: als of God een blinde bevale wel te lesen, of een kropel recht te gae[n]: wie sal niet moeten segghen sulck ghebodt niet alleen vergeefs, maer oock tyrannisch te wesen? ist niet vergeefs gheboden, 'tgeen niet en mach gheschieden? want sulck ghebodt soude van sulck een niet meer moghen ghedaen worden: dan hy sich selve soude moghen beschuldighen van niet ghedaen te hebben, 'tgeen hy weet onmoghelijck om van hem ghedaen te worden. b So s[o]ude de Goddelijcke wijsheyt in beyde dien deelen onwyselijck ghedaen hebben, ende dat noch argher is, soo soude sulck mensche nootsakelijck sich self, van't ghebodt | |
[fol Cxcijv]
| |
niet gedaen te hebben, moeten als onnosel ontschuldighen: ende daer teghen Gode moeten als een onrechtvaerdigh Tyran beschuldighen. Dats nu wel verde, dat de geboden den verwerpelinghen ghegheven souden sijn, om heur niet te moghen ontschuldigen. So ghy qualijck seyde. Weder-spreeckt dit, vermooghdyt. Gheref. Calv. 49 Langhe daer op te blyven staen, soude der saken voortgang beletten. Seght voort hebdy meer te segghen, op dat ick aen mijn voorgenomen bewijs mach comen. D. Coornh. 50 Daer van dencke ick u niet langhe op te houden. So segghe ick dan mette H. Schrift dat Godt de geboden allen menschen, die deselve ter ooren comen, sy zijn dan verkorene of andere, heeft ghegeven, niet om te hooren alleenlijck, maer oock omme die te doen. Gereform. Calv. Wy willent nu so nemen. D. Coornh. 51 Neen, wy moetent nu so nemen, soo wy niet en willen opentlijck Libertiniseren ende segghen: dat d'anderen, dien de wet niet en is gegeven omme die te doen: niet en zondighen int laten van 'tghene heur niet en is bevolen te doen, want waer gheen wet en is, daer en is oock gheen overtredinghe, Rom.4, 15. Gereform. Calv. 51 Dat zy wyt van ons allen. Wildy yet meer segghen? D. Coornhert. 50 Ia ick, alleen noch ditte, dwelck doch een is met het gheseyde: te weten, dat wie eenigh middel wil, die wil oock het eynde, daer toe sulck middel noodigh is. Gereform. Calv. 51 Dat is hier voor tusschen ons al bewillight, iij.42,b D. Coornhert. 52 Het eynde waer toe de Heere ons sijn geboden heeft ghegeven, te weten, het naeste eynde, is op dat wy die souden doen of volbrenghen metter daet: waer toe des Heeren geboden het middel sijn. Geref. Calv. 53 Ick can dat nu niet meer wederspreken, maer wilt voorder na-dencken. D. Coornh. 54 Dat mooghdy t'uwen believen doen. Ick zie dat het u soo niet en dunckt over der anderen zyde. Maer om gheen gat in dit ons werck open te laten, so suldy my immers ten minsten wel toelaten: dat alle sulcx waerachtigh is over der verkoornen zyde: so dat God dese sijn gheboden gheeft omme dat zy die souden doen? a Want anders soude ghy moeten segghen, dat Godt niemanden sijne gheboden gheeft, om die te doen so hy dat beveelt: ende midtsdien Gode logenstraffen in sijn claere woorden: op dat ghy die soudet doen: want dat dan so niet en soude sijn; Dat waer immers Godlasterlijck, ende daer en boven gantsch Libertijnsch. Geref. Calv. [5]5 So ist. Ick laet u dat toe in den verkorenen, te weten, dat Godes wil is dat zy sullen doen 'tgheen hy heur ghebiedt te doen. D. Coornhert. 56 Ende daer by mede, dat sulck ghebiede[n] Godes aen den verkorenen vergheefs soude sijn ('twelck laster waer van den al-wijsen God te vermoeden) so sulckx na sijne Goddelijcke schickinghe voor den verkoornen niet een noodigh middel en waer, om te komen ter gedestineerde saligheyt. a Ick meent aldus, om immers te recht verstaen te worden: Iesus Christus is de eenighe wegh ten levenwaert: sonder den welcken inne te gaen, niemant comen en mach int eeuwigh leven. Nadien nu God den verkoornen beveelt dien eenighen wech inne te gaen volherdelijck: so ist nodigh dat zy sulcx doen. Gereform. Calv. 57 'tIs genoegh verclaert, al dat u seggen stemme ick u toe. Wildy meer seggen? D. Koornh. 58 Nu niet van die sake. Laet hooren nu u beloofde bewijs uytklare texten der Heylige Schrift: dat Godt den mensche alleen goedt maeckt, sonder alle mede-werckinghe des menschen. Geref. calv. 59 Ia. Dat mooghdy oock zien Aa.f.47. daer mijn met-broeders oock schrijven op Ioan 1, 13. Dat so weynig als het inde macht is vande ouders, kinderen Gods voort te brenghen of te maken: so weynigh staet het oock in de macht noch wille ofte naerstigheyt van den mensche hem selve een kindt Godts te maken, &c. maer alleen in de wille ende macht Gods, so't namelyck Godt belieft hem syner te ontfarmen. Ende Godt en ontfarmt hem over alle Menschen niet.f.48. Daerom hoort ende antwoort alst u is gheleghen, want mijne bewijs-redenen sijn vele ende krachtigh. Ende want mijn gevoelen is dat de menschen quaet sijn eer zy goet worden: so wil icx aen den gronde eerst beginnen, dats aen't dooden van onse quaetheyt of ontwordinghe van 'tghene wy van ons selve sijn: ende daer na comen aen't levendigh-maecken in ons van Godes goetheyt of van't worden, dat Godes is ende wy niet en sijn van ons selven. D. Coornhert. 60 U voortstel behaeght my, dat noemt de H. Schrift het quade te laten ende 't goede te doen: of den ouden mensche te dooden, ende den nieuwen mensche te leven. Gereform. Calv. 61 Let dan met aendacht opte redenen mijns mondes. Ick (seyt God) sal doot s[l]aen, ende Ga naar margenoot+ ick sal levendigh maken: Ick sal wonden ende weder ghenesen. Wat seghdy daer toe? Een ghewonde, 'tis waer, soude mede wat konnen doen tot sijn ghesont-maeckinghe, al en waer't maer int ghedoghen van des gheneesmeesters handelinghe in sijn werck van ghenesen: maer wat vermach een doode te doen tot het werck van sijn levend-makinge? Niet altoos. Waer blijft hier o[n]s alder mede werckinghe tot ons levend-worden, ons werck segghe ick,die alt'samen in Adam gantsch doot sijn?
a Ende op dat ghy niet en seght Moysen hier niet te spreken van den uyterlijcken doot so hoort Petri verklaringhe deser sproken (1.Pet.3, 18) want Christus is eenmael voor onse zonden ghestorven, de rechtvaerdighe voor d'onrechtvaerdighe: Op dat hy ons soude | |
[fol Cxciiir]
| |
Gode op-offeren, ghedoot sijnde na den vleesche, maer levendigh ghemaeckt sijnde na den gheest. b Dit is gheen eensame sproke, als der Romanisten of Luteranen: Hoc est, maer behalven dese twee ghetuyghen maghmer sulcke meer lesen, 1 Reg.2, 6, Iob.5, 19, Isa.19, 22. So besluyte ick dan, nadien God seydt, dat hy't doet, dat het de mensche niet en doet. D. Coornhert. 62 Dat ghy die sproken niet recht en verstaedt, versta ick uyt u onrecht te passe brenghen der selver: 'twelck ghy licht hier uyt sult moghen verstaen. De menschen sijn der gherechtigheyt doot, ende leven dan de zonde: of zy sijn de zonde doot, ende leven dan de gherechtigheyt: of zy sijn na den lichame doodt, ende leven dan hier gheen van beyden. a Van de lijflijcke doot hoor ick wel dat ghy hier die sproke Petri niet en verstaet, ende daer inne hebdy recht. Maer onrecht hebdy daer inne dat ghy den me[n]sche gantsch doodt na de ziele acht, als hy om der zonden wille doot wort gheseyt, Ephe. 2, 1, want dan leeft de mensche de zonde noch: so oock de mensch, die de zonde doot te sijn wort gheseyt, niet so gantsch doot en is, of hy en leeft noch d[e] gherechtigheyt, Rom.6, 2, sulcks dat de mensch in allen ghevalle noch levendigh is tusschen beyden, te weten, hy leeft, of de zonde, of de gerechtigheyt. b Die dan al schoon door't leven der zonden, de gerechtigheyt sijn gestorven, sijn so gants niet doodt, of zy en moghen Godes stemme hooren, Ioan 5, 25, ontwaecken. Opstaen, hongheren ende geloven. c Sijn zy heel doot die sulcke wercken noch mogen doen? Adam van't leven, dat God is, vluchtende, ende d'onnoselheyt doodt sijnde, hoorde G[o]ds stemme, Gen, 3, 8, soo wordt oock den dooden bevolen wacker te sijn: Apo.3, 1, oock den slapenden op te staen, ende op te rijsen van den dooden, Ephe. 5, 14, de verlooren zoon was doodt, ende vergingh nochtans van hongher, Luc.15, 24, 15. So seyt oock de Heere die in my ghelooft, al waer hy doot, hy sal leven, Ioan.11, 25. Doot sijnde moght hy dan noch ghelooven. d Dat zy alleen gheseyt tot bewijs dat ghy den rechten sinne van de voorsz. Sproken, by u voort gebracht sijnde, so weynigh hebt verstaen: dat die sproken selve krachtelijck uwe opinie wederspreken: so ick waer't noodigh, breeder te bewijsen willigh ben. Maer want wy tot onsen voornemen haesten te komen: so antwoorde i[c]k u nu op uwe ingevoerde sproken, met ghelijcke Schriftuere aldus: e Godt beveelt ons door sijn verkoren vat: dat wy onse leden die opter aerden sijn sullen doden, als namentlijck hoerderye, onreynigheyt, Colos.3, 5, etc. Uan sodanigh bevelen Godes machmen veel meer erghens lesen. Psa.136, 9, Mat.16, 25, Ro.8, 13, 1 Pet.4, 1, 2. Daer ziedy claere texten, daer ons wert bevolen onsen ouden mensche te dooden. Dat werck mach niet doen een die al gantsch doot is. f Ick bekenne gaerne dat God over sijn zyde de ghene is, die 't quade of den ouden mensche in ons doodet. Maer Godts beschreven woort seyt mede claerlijc ende waerlijck dat de mensche sulcx bevolen werdt te doen, immers oock dat eenighe dat al gedaen hebben ghehadt, Gal.5, 24. So moetmen hier dan segghen, dat Godt dit werck van dooden in den mensche alleen doet, sonder eenige mede-werckinghe des menschen, soo ghy't houdt. Ende daer beneven dan mede dat God onwijslijck, dats gants vergeefs, den mensche sulck werck van dooden gebiet: nadien die niet altoos daer toe en doet, noch en mach doen, 'twelck openbare lasteringhe waer. g Of men sal moeten toestemmen dat God, die den mensche sonder sijn toedoen gheschapen heeft, gheen paerdt of muyle, die men moet breydelen ende tomen, maer redelijck ende tot sijnen beelde, daer over hy niet met noodt-dwang, maer met vrundelijck aen-raden ende aenlocken, ende met sijn vrywilligh toestemmen heeft willen heerschen. h Dat is sulcx over Godes zyde te bedencken. Maer over des menschen zyde salmen dan oock moeten segghen, dat hy die nu uyt sijne onwijse jeuchdelijcke lusten moetwillig Godes in-werckinghe ende heerschappye hadde verlaten: ende hy nu uyt bevonden jammer ende noodt wederomme, van Gode eerst voorkomen ende aenghesocht wesende, begheerlijck metten verloren zone d'aengheboden ghenade aenneemt, ende met Gode sijn saligheydt werckt, dat sulck mensche niet saligh en wert sonder sulck sijn mede-wercken. Geref. Calv. 63 Langhe heb ick, die noch veel hebbe t[e] seggen, u ghehoort, hoort my nu weder. D. Koornh. 64 Gaerne. Dat mijn lang spreken was eens voor al noodigh, ende sal veel lang-sprekens beletten. Geref. Calv. 65 Wat doet het verlooren Schaep daer doch toe, dat de Herder 't Schaep gaet soecken? Dit quam de Heere Christus doen, Mat.18.20, 10.6, 18, 11, 12, Pro.8.1, 2, 3, & c. Gen.3, 8, Isa.55, 1, etc. D. Koornh. 66 Niet altoos: maer wat helpt het soecken, ja vinden, als de menschen den Herder niet en willen navolghen, maer hem van nieuws wederomme verlaten? zy waren al gevonden ende gheloovigh, die hem anderwerven verlieten, Ioan.6, 66, 67. Nu wilde de selve Herder sijne ander schapen s[o] luttel met noot-dwang heurs ondancx aen sich houde, dat hy oock de twaelf vraeghde of zy mede van hem self wilden gaen? Des menschen bewillighen is dan daer toe mede noodi[g]h, nu God eenmael ghewilt heeft dat hy den mensche niet sonder sijn mede-willen soude salighen. So keerde de verlooren zone ende de overspeeldersse uyt bevonden ghebreck weder tot sijnen Uader, ende tot heur eerste man, Luc. 15, 17, 18, 19, 20, Oze.2, 7, 8. Doet de mensche niet altoos tot sijn wederkeeringhe: soo beveelt God onwijselijc ende te vergeefs ons den Heere te soecken, Esa.55, 6. 1 Par.16, 11 2 Par.15, 12, Psal.9, 11.68, 33, Isa.21, 12 51, 1, Amos 5, 6, Mat.6, 33, 77, & c. Is sulck ons werck van den Heere te soecken niet in ons vermoghen, oock vergheefs: hoe salmen Gode moghen verschoonen van soo menighmael den menschen een spottelijc ende zottelijck werck te gebieden? Gereform. Calv. 67 Godt die bekeert den Mensche. Wat | |
[fol Cxciiiv]
| |
mach of doet de mensche dan tot zijn bekeeringhe, soo leestmen daer af: Ende ghy hebt wederomme heure herten bekeert: 3.Reg.18.37. ende noch: Bekeert ons Heere ende wy sullen bekeert werder, (Tren.5.21. Psal.18.8, 79, 4.8. Ierem.31.18. Ghy sult des meer mogen lesen, wat doet doch de mensch tot dit werck Godes van zijne bekeeringe? D. Coornhert. 68 Wat anders dan ghy daer selve verhaelt, te weten dat hy van sich self vertwijfelende sich tot Gode keert ende bidt om recht bekeert te worden? daerom seyt de Heere: ist dat ghy weder keert, so sal ick u bekeeren, Iere.15.19. siet meer wildy deser gelijcken: Heere bekeert ons, daer den menschen werdt geboden sich totten Heere te bekeeren, daer sy bidden om te mogen bekeert worden, ende daer sy sich tot Gode bekeeren, Psal.79, 4, 8. Ier.31, 8, 20, 3, 14, Prov.1, 13. Isa.31, 6, 45, 22, Iere.15, 19, 35, 15, Ionas 3.8. Zach.1, 3, Malach.3, 7. a Dit bekeeren tot God is niet een werck Godes alleen sonder menschen wercken. Want God was noyt van sich selven afghekeert. 't En is oock gheen menschen werc alleen sonder Gode, want dat vermagh geen mensch uyt sich alleen: maer 'tis Godes ende des menschen werck te samen. Godes int aenporren, ende des menschen int bewilligen, waer toe soude doch sulck so menighvuldigh bevelen Godes nut zijn: so zij[n] wille niet en ware dat de afghekeerde mensche sich weder tot hem bekeerde? of soot van Gode in des menschen vermogen niet en waer ghestelt met Go[d]e te doe[n]e? Gereform. Calv. 69 Uan selfs is, vermagh, noch heeft de mensche niet goets. Sal hy dan wat goets zijn, vermoghen ofte hebben, dat moet hem alles van den goeden ende milden Gode komen. Die schenckt om niet zijn goede gaven, die seyt, alder menschen doen voor-komende. Ick sal dy verstant geven. Wie heeft Gode eerst wat gegeven, daer mede hy Godes miltheyt voor quam zijne gaven waerdigh worde, of yet goets verdiende? of hoe mogent gaven zijn, alst verdienst is? waer blijft hier aller menschen doen? of wat is hier der menschen medewercken? Psal 31.8.67, 36. Ioel.2, 23. Matt.7.11. Luc.1.73.74. Ioa.1.12.3.16.15, 16. Act.17, 25, Iac.1.5.17.Isa.50.5.etc. D. Koornh. 70 Niet verdient de mensch aen Gode, niet altoos. God is alleen self alder goeden overvloeyende borne ende springende adere. Hy gheeft ons allen, ontfanght van niemande, Iob.35.7. wy zijnt alles, dat wy hebben ende vermogen, Gode schuldich, van wien wyt eerst hebben ontfangen, 1.Cor.4.7, Ioan.3, 7. ende blijven voor Gode al onnutte knechten, als wy noch alles, dat wy te doen schuldigh zijn, gedaen hebben, Luc.17, 10. dat waerlijck selden gheschiet, is dat niet wel verde van yet te mogen verdienen? Geref. calv. 71 Ia gewisselijc, daer stemdy ten laetsten nu eenmael volkomelijck alle mijn voortstelt toe: namentlijck dat God selve alleen alles doet ende werckt totter menschen saligheyt: so dat de mensche gantselijck niet altoos daer toe en do[e]t: noch dat oock des menschen mede-werckinge daer toe niet met allen van node en is, ende en is daeromme ooc niet van noode yet meer daer af te spreken, alsoo wy nu volkomelijck eens zijn in het stuck van de verkiesinghe. Laet ons dan voort varen totte verwerpinge daer anderen. D. Coornhert. 72 Hola vrunt, sulck waent, die mist, soo doet ghy hier. 'tIs noch verde van hier inne eens te zijn. Dat soudy bet ghemerckt hebben, so ghy wat beter hadt onthouden 'tgunt huyden opten drempel onses jegenwoordigen t'samensprekens is gheschiet int spreken van dat woordeken: schencken, iiij.6. ghedenckt u so haest niet altoos daer af? Ghereform. Calv. 73 Met allen wel. Doe maeckte ghy onderscheyt tusschen yemanden wat te schencken ende aen te dwinghen, seggende dat tot schencken behoeft des menschen werck, namentlijck het begeerlijck of willigh ontfanghen, maer niet tot 'tgene wert aengedwongen. D. Coornhert. 74 Wel hebdy dat onthouwen, maer qualijck hebdy dit ghemerckt: Want begeerlijck ontfangen is hier tot Godes gaven mede soo gants nodigen middel: dat niemant van Gode eenige goede gaven: by u daer verhaelt andere meer, en verkrijgt: sonder dat selve werck van begheerlijck ontfanghen, ja oock sonder het werck van behoeftigh bidden, dat daer voor moet gaen. Lieve seght nu self ter goeder trouwen: zijn bidden ende ontfanghen beyde geen wercken, doet hy niet wat die bidt, oock die ontfangt? Gereform. Calv. 75 Wie mach dat [o]ntkennen? D.V. Coornhert. 76 Wiens wercken zijn het behoeftigh bidden, ende het begeerlijck ontfangen: Godes, of des menschen? Geref. Calv. 77 God, die 'tselve alles alleen geeft ende des te min niet en heeft, en magh niet behoeven, ontbreken, bidden noch ontfangen, die borne vliet uytwaerts, hy trect niet inwaerts wien soude God oock bidden? ons bedelaers, die hem zijne gaven [o]f bedelen? so medt wat soude zijn volheydt, daer af wijt alles ontfanghen? van wien soude God, buyten ende sonder wien niet goets altoos en is: yet mogen ontfangen? D. Koornh. 78 Daer inne zijn wyt nu beyde volkomelijck eens, dat noch het behoeftigh bidden, noch het begeerlijck ontfangen geen van beyden wercken Godes zijn. Geref. calv. 79 Wy zijn. D. Coornhert. 80 Het zijn dan beyde menschelijcke wercken, soo dat niet God, maer de mensche bidt ende ontfanget. Gereform. Calv. 81 Het zijn, men maghs niet lochenen. D. Coornhert. 82 So en machmen mede niet lochenen, dat God ons dat werc van bidden uytdruckelijc beveelt, daer Christus seydt: Biddet, ende u sal ghegheven worden, ende [t]ot veele meer andere plaetse[n] van ghelijcken. | |
[fol Cxcivr]
| |
Mat.7, 7, 8, 9, 10. Isa.30, 19, Iere.19, 12, Mat.6, 6, 21, 22, Ioan.14, 13. 15, 7, 16. 1 Ioan.5, 14, etc. Gereform. Calv. 83 't Is onlochbaer. D. Coornhert. 84 'tIs mede onlochbaer dat dit menschelijc werck van bidden, soo nodighen middel is tot sijn saligheyt: Dat gheen bejaert mensche (sulcke, ende niet onmondighe kinderen, wert sulcx bevolen) sonder dit sijn werck van begheerlijck bidden eenighe goede gaven verkrijgt, noch saligh wordt. Wat seghdy hier toe? a Of merckt ghy nu dat ghy seghe riept, voor dat de strijdt recht was begonnen? Of soudy nu u woort willen weder nemen, ende segghen dat dit gheen menschelijck werck en is, of dat dit werck niet nodigh en is? Dat God niet gebeden wil sijn, of dat hy't den menschen niet en heeft bevolen? Gheref. Calv. 85 Wie mach dat seggen, sonder teghen de waerheyt te seggen? dat ick hoop my wel te wachten. D. Coornh. 86 So en mach oock niemant ontkennen, dat het ander werck des menschen oock soo noodigh is tot goedtheydts verkrijgen, tot goet worden, tot vereenight te worden met Gode, ende tot saligh worden, als het bidden selve, te weten het begheerlijck ontfanghen ende bewaeren van de goede gaven Godes, wesende de wenschelijcke vruchte des behoeftigh biddens. Ga naar margenootaWant nadien wy niet goedts en hebben van ons selven: soo en hebben wy niet goedts dan door't middel van Godes gaven te ontfanghen, ende vrolijck aen te nemen: 't welck ons, niet Godes werck is: so nu tusschen ons beyden ee[n]s te recht is bewillight, tot welck ontfanghen mede noodighe middelen sijn Gode te genaken. Christi woorden aen te Ga naar margenootb nemen, ja Ga naar margenootc Christum selve, met de Ga naar margenootd gave sijner gerechtigheyt ende de Ga naar margenoote kindtschappe Godes int Ga naar margenootf woort des Godlijcken ghehoors ende Ga naar margenootg Christum die daer aen klopt des herten door te openen. Gereform. Calv. 87 Dat en can ick u altsamen niet toestemmen, te weten, dat u segghen niet, dat wy niet goets en hebben, dan door't middel van Godes gaven te ontfanghen, 't welck ons werck is. D. Coornhert. 88 Wat gebreeckt aen sulck mijn seggen? Gereform. Calv. 89 Met allen veel. Dat wy alle redelijcke menschen sijn, dat wy een onsterflijcke ziele hebben, dat wy met memorie, verstandenisse ende meer andere krachten der zielen begaeft sijn boven alle andere sichtbaere schepselen: Hebben wy alle sulcks niet van Gode? D. Coornh. 90 Onghetwijffelt. Geref. Calv. Sijn dat gheen gaven? D. Coornhert. 91 Heerlijcke ende Ed[e]le. Gereform. Calv. Hebben wy die van Gode ontfanghen? Wy waren noch niet als Godt die gaven in ons stortede, wat konden wy daer toe doen? Wy en wisten van ons selven niet, noch van ons behoefte, hoe conden wy die begheeren? wat was hier dan ons medewercken int verkrijghen van dese gaven Godes? Wat deden wy hier toe? D. Koornh. 92 Niet altoos, dat bekenne ick u rondelijck. Geref. calv. 93 Bekent dan oock rondelijck dat ghy op den drempel (so noemdy't) van dit ons huydighe gespreck, groot ongelijck hebt ghehadt, int maken van uwen onderscheydt, tusschen schencken ende aen-dwinghen, ende nu mede datter gheen gaven den menschen gegeven en worden, sonder des menschen wercken van bidden ende ontfanghen. a Nadien ghy selve hier moet bekennen dat redelijckheyt, verstandelijckheyt ende anders meer, Godes gaven sijn die de menschen heeft, ende dit nochtans alles sonder menschelijck werck van bidden ende ontfanghen. D. Coornh. 94 So wy doe, te weten int beginne ons tsamensprekens, oft oock nu, gesproken hadden van de alghemeyne gaven Godes, daer mede God, eer wy waren, de menschelijcke nature heeft veredelt ende verciert: Ick soude u onghetwijffelt hier inne den strijdt te vollen gewonnen gheven ende mijn onghelijck vrymoedelijck bekennen: want doe wy noch niet en waren, niet altoos dencken, willen, noch doen en konden (so ghy recht segt) heeft God ons met die gaven voorsien: soo met het pondeken des redelijckheyts, als oock met andere dergelijcke natuerlijcke gaven meer. a Maer nu en handelden wy metten eersten, als oock nu noch, niet van die alghemeyne weldaden Godes, maer vande zonderlinghe, namentlijck van die gaven, die overnatuerlijck sijn, ende niet en komen dan inden genen die nu al in wesen sijn, menschen sijn, met die algemeyne gaven al begiftight sijn, ende al bejaert sijn: so dat zy heur behoeften of gebreken moghen verstaen, Gode om sulcke sijne gaven bidden, ende die met haer weten ende wille ontfangen ende aennemen mogen. b Hier af spreken wy nu, namentlijck of wy die nu al sijn, tot het verkrijgen ende het hebben van sulcke noodighe ende goede gaven, oock self wat doen, te weten het bidden ende ontfanghen (dat niet Godes, maer menschen wercken sijn) dan niet. Het hebben van de pondekens der natuerlijcke gaven die alghemeen ende buyten al onse toedoen in ons sijn, en maeckt niemant deuchdelijck noch saligh: maer het hebben van't ghewin soodanigher ontfangen pondekens doet ons worden goet ende saligh: soo wederom het ontberen van sulck gewin of woecker, doet ons quaet ende onsaligh worden. Dit salige ghewin en verkrijght gheen mensch ter werelt, sonder sijn menschelijck werck int vlytigh besteden van sulck sijn pondeken, daer toe hy behoeft verstant ende vermoghen. Dat zijn overnatuerlijcke gaven Godes, die ons daerom beveelt te bidden, dats uyt waere kennisse onses ghebrecx der selver gaven.
d Die selve van Gode met betrouwen van verkrijghen te begeren: Ende die dan vande milde hant des gaef-rijcken Godes blydelijc met danckbaerheyt te ontfanghen: Dit sijn segghe ick n[o]ch, [o]nse wercken, niet daer doo[r] | |
[fol Cxcivv]
| |
wy de gaven Godes verdienen, maer sonder welcke onse wercken, Godt die selve niemant en wil gheven, ende vermits de selve (dats door't middel van de selve onse bedelwercken, wy sulcke gaven moghen ontfanghen ende hebben, na de schickinghe Godes, by hem eenmael besloten. e Dit was oock het ghevoelen Augustini, als hy schreeft (de Predestina. sanctorum lib.1, cap.5) Laet het schoon al natuerlyck zyn, het geloove te moghen hebben: Ist hebben daerom natuerlyck? Elck een heeft het gelove niet, hoewel elck dat mach hebben. Ga naar margenoot+f Soo is nu Godes werck dat hy ons beveelt te bidden, dat hy ons om niet sijn gaven aenbiet: Ende de selve ons behoeftighe bidders met betrouwen wil schencken. Maer des Menschen werck hier inne is, uyt bekent gebreck met vertrouwen op Godes ware beloften te bidden: ende die vry-ghevighe gaven Godes, begheerlijck ende danckbaerlijck te ontfanghen. Hebdy daer yet jeghens, dat wil ick hooren. Geref. calv. 95 Met dese uwe breeder verclaringhe in desen soude ick breeder vernoeghen. Maer wat ghy nu sult segghen en weet ick niet: wieGa naar margenoot+ van alle menschen mach seggen, ick ben reyn? Wy behoeven da[n] altsamen wasschens. Dit belooft God te doene, daer hy seyt: Ick sal een reyn water op u gieten, ende ghy sult ghereynight werden van alle uwe onreynigheyden, Ezec.36, 25. Dit is dan oock Godes werck alleen. Wat can d'onreyne daer toe doen? Sich self noch meer ontreynighen door 't wasschen met onreynigheyt? D. Coornhert. 96 Reyn moghen zy sich te wesen segghen die suyver van herten sijn, ende God sullen sien Mat.5, 8. Of belooft Christus die saligheyt [d]en ghenen die niet en is, dats niemant? dat waer een spotlijcke belofte. Maer wy en handelen hier nu niet van de volcomenheydt: Ende antwoorde daerom met een teghenvraghe, of David een spotlijck ende ende onnoodigh werck dede: als hy inder waerheydt met herts-leyt sijn groote onreynicheyt ziende, sonder vermoghen in sich te bevinden, om sich self te reynighen, uyt een droevich, maer vast betrouwen den Heere badt? wascht my noch meer van myn misdaedt, ende wascht my vande zonde, Psal.50, 4. a Gebiedt Godt ons een onnoodigh of onmoghelijck werck, daer hy seyt: wascht u, ende weest reyn, Isa.1, 16. Doet Godt dat werck alleen sonder ons mede-werckinge: of ist in ons vermoghen niet om te doen, dat hy ons te doen beveelt: hoe suldy sulck ernstigh bevelen Godes van spotlijckheyt ende zottigheyt verschonen? b Immers Godt wijst ons daer oock self den middel tot sulck reyn worden aen: namentlijck onse quaetheydt van sijnen ooghen wech te doen, van onse verkeertheyt te rusten ende te leere weldoen. Sodanigher geboden vintmen in de H. Schrift niet seltsaem, Isa.1, 16, Ier.4, 14, Mat.23, 26, Act.22, 16, 2Cor.7, 1, 1 Cor.5, 7, 2 Tim.2, 21, Iac.4, 8, Apoc.7, 14, die moet ghy alt'samen seggen vergeefs ende onwijslijck gegeven te sijn (dat niet sonder lasteringhe des Alderhooghsten en mach gheschieden) of ghy moet de waerheyt tot Godes eere eeren, ende [b]elijden dat in sulck werck de mensche oock is een med[e]wercker Godes. Geref. calv. 97 Dat de menschen, ja wy alle so sijn verdorven, dat wy gantschelyck onbequaem tot eenigen goede, ende geneyght tot allen quade, voor de wedergeboorte, leeren niet alleen a[lle] onse Schribenten eendrachtelijck: maer oock mede onse Catechismus selve (A.d.Ura.8) ja oock de Heere Christus: Die seyt naecktelij[c]: het en sy dan dat yemant weder geboren werde so mach hy het rijcke Gods niet sien, Joan.3, 3. a Nien siet, seyt de Heere, dats min dan[n]iet incomen, want voor dat de mensch uyt dat nieuwe leven Godes is herbooren, soo is hy't goede gantschelijcken doot. Wat mach een dode doch doen? wat mach hy meerder doen tot dese geestelijcke geboorte: dan hy eerst dede tot sijn lijflijcke geboorte? niet altoos. Soo mach de onherboren mensche ooc niet altoos doen tot dese wedergheboorte, sonder welcke niemant het rijcke Godes en sal zien. b Doet de mensche dan niet al[t]oos daer toe wie anders werckt dat alles dan Godt selve alleen: die oock daerom alle eere ende danck toe-komt van dat salige werck Godes, maer den mensche niet altoos. Suldy my hier ooc een eenigh woort weten tegen te seggen? D. Coornhert. 98 Wat uwe leeraren, oock u Catechismus teghen de waerheyt der H. Schrifturen leeren, dat ghelt by my niet met allen. Dat zy openbare onwaerheydt leeren teghen de H. Schrift van der menschen alghemeyn ende volcomen verderf door Adam ons aen-gheerft, is hier voor (ij.18, etc.) by my genoeghsaem bewesen, meer bewijs mooghdy sien int schrift vande vreemde zonde, etc. a Immers in dit ghespreeck selve is noch volcomelijck by my bewesen (iiij.76) dat de mensche noch vermoghen heeft om aen te nemen ende te ontfanghen de gaven die Godt, onse bidden voorcomende, ons van selfs om niet aenbiet, ja oock dat hy ons gebiedt daeromme te bidden, met beloften van ons die te sullen geven. Dit alles, ende sulcx vele meer, is nu al tusschen ons ghebleken, uyt bewijs, niet van menschelijcke, maer vande Goddelijcke Schriften selve. b De mensche mach dan voor sijn wedergeboorte Gode bidden om sijn meerder gave des geloofs, ende die van den milden aenbieder sijnre gaven, die de selve trouwelijck belooft, verkrijghen: So wel als d'andere sijne heylsame gaven. c Immers uyt de woorden Christi selve (die ghelden by my, ende daer toe come ick nu) blijckt onwedersprekelijc datmen het gelove mach hebben voor den wedergheboorte, want de wegh is voort eynde, alle nootlijck middel om yet te verkrygen voor desselfs verkrijgen: dat is het werck voor des werckx vrucht, of wildy daer teghen seggen? Geref. C. Neen, het by-slapen gaet voort kinderen teelen, de moeder voor de dochter. D. Coornh. 99 Also. Nu seyt Christus selve, Ioan.12, 36. Dewijle ghy het licht hebt, so ghelooft int licht: Op dat ghy Kinderen des Lichts mooght wesen. Daer noemt Christus self hier het gelooven, int licht (dat Godt is) Psal.35, 1. Die wy niet en moghen zien noch kennen dan in Godes licht, dat Christus sel | |
[fol Cxcvr]
| |
ve is, Ioan.1.9. so dat die hem siet, oock den Vader siet, Ioa.14.9. een middel tot de wedergheboorte. 100 Immers ooc daer geschreven staet: maer alle die hem aengenomen hebben, dien heeft hy macht gegeven kinderen Godes te worden, Ioan.1.12. niemant neemt Christum aen, sonder geloove, ende die hem aen neemt om een kint Godes te worden, en is noch geen kint Godes, men heeft dan 'tgeloof al voor de wedergheboorte. Geref. calv. 101 Die sproke en staen u d'onsen also niet toe, want daer macht staet, seggen d'onse ooc beduyt te moghen worden voor waerdicheyt na de grieckse tale, ja Calvinus seyt dat beter waer datmens also vertaelde, om te wederlegghen d'inventie der Papisten die lelycken dese plaetse corrumperen: om dat ons maer de keure is gegeven, om die weldaet te gebruycken, indient ons goet dunckt, ende trecken also uyt dit woort de vrye wille, &c. Calv.Coment.Ioan.1.21. D. Coornh. 102 My wondert dat ghy met dat schrijven Calvijns niet en hebt gheschroomt voort te komen. Gheref. calv. 103 Waeromme dat? verstady dan oock Griecx? D. Koornh. 102 Voorwaer neen ick, niet een woort, om so te spreken: oft oock waerdigheyt betekent, dan macht, dat gelt my in dit mijn voorgenomen bewijs gelijcke vele, maer ist niet een onschamele vermetelheyt, dat Calvijn daer voort brengt voor redene waerom het beter waer, datmen in plaetse van macht, daer stelde waerdigheyt? a Om te wederleggen (seyt hy) der Papisten inventie, die daer de vrye wille uyt willen trecken, seker so alle overstetters der H. Schrift daer sy schijnt twee-sinnigh in woorden, die sinne liever sullen stellen, die meest soude dienen om de leeringhe heurder wedersaken te krencken: wat Bybel sullen wy ten laetsten hebben? sal ons de H. Schrift eyndelijc doort spreken va[n] een Babelsche werretale oock eenige sekerheyt mogen voor houden. b Maer weder keerende ter saken van dese uytwanderinghe: so sietmen ontwijfelijcken in die woorden, soo wel van Christo, als van de Euangelist Ioanne: dat die kinderen des lichts of kinderen Godes worden, die al voor die kintschappe of de wedergeboorte geloovigh zijn: want door middel van't gheloove komen sy tot die geestelijcke geboorte. Voort aennemen Christi en is niemant een kindt Godes. c Doort gheloof in Christo Iesu zydy seyt Paulus Gal.3.26. altsamen kinderen Godes, moeten sy dan niet eerst gheloovigh wesen eer sy kinderen Godes mogen wesen? Ooc mach niemant sonder 'tgeloof Christum aennemen. Nu seyt d'Euangelist self uytdruckelijck: alle die hem aennemen die gaf hy macht (laet het nu na u luyder sinne, noch maer waerdigheyt heten, het doet my hier even vele) om kinderen Godes te worden, (namentlijck) die in zynen name ghelooven, Ioan.1.12. voor dat sy kinderen Godes worden, en zijn zijt niet,voor dat zijt worden syn sy ghelovigh ende gelooven in zijnen name. d Dit werck van gelooven doet de gelovige selfs mede tot zijn weder-gheboorte, want menschen, (niet d'alwetende God) gheloven in Christi name, menschen zijnt oock, te weten ghelovige die Christum aennemen. Sijn daer n[ie]t voor de handt twee menschelijcke wercken (ick souder meer konnen noemen) te weten gheloven ende Christum aen te nemen, die de mensche selve, als nodighe middelen, doet voor sijn wedergeboorte om daer toe te gheraken? e Sijn dat beyde geen goede wercken? vermoghen dit de gene die (na uwes Catechisimi dool-leringhe) door Adams verderf gantselijck onbequaem syn tot eenigen goede? nochtans blijckt hier vastelijck dat menschen die noch onherboren sijn sulcke goede wercken, niet alleenlijck wel vermogen, maer oock doen. V Catechismus ende uwe leeraren, leeren dan hier inne onwaerheyt. f So leren sy mede een verderflijcke onwaerheydt in dese uwe opinie, dat God door sijn eyghen werck alleen, sonder alle mede-werckinge der menschen, eenige der selver saligh maeckt: ende dat int voornaemste werck onser salighmakinghe, te weten in de wedergeboorte, soo hier nu is bewesen, dat God niemant en wederbaert, sonder des menschen medewerckinghe van geloven ende Christum aen te nemen. Nu heb ick mijn meyninge geseyt ende bewesen. Laet hooren wat ghy daer teghen vermooght. Geref. Calv. 105 Hoort dan. Dat sonder herbooren te worden, niemant en mach salich worden, zijn wy't eens inne: ende nu oock niet heel oneens, dat de mensch niet, sonder zijn medewercken van in Christum te gelooven ende Christum aen te nemen, herboren wort. a Hier komt dat ick wil seggen. Ghy hebt my bekent dat het gheloove een gave Godes is, iiij.36. sonder die gave en wert dan niemant herboren, ende tot het verkrijghen van die gave Godes, en doet de mensche niet altoos. So volght wel dat de mensch sonder alle zijn werc saligh wort gemaect alleen van Gode door dat zijn beschencken metten gave des geloofs: 'twelck dan eygener aert den geloovigen mensche so nootsaeckt in Christum te ghelooven ende hem aen te nemen: dat hy sulcx gheen van beyden mach laten. b Want niet de mensche, maer 'tgheloove in den mensche, sulcx beyde werct, moet ghy nu niet nootsakelijck bekennen dat God den verkorenen sonder alle medewerckinghe der selver, self alleen saligh maeckt? ende dit is nu ons ho[o]ft-geschille, dit bewijs ick nu volkomelijck, wat ghebreeckt daer nu meer aen? D. Coornh. 106 'tIs al weer aen 'toude. Het en stondt in dijn machte niet datstu niet uyt Adam soude gheboren worden: maer het is in dijn machte datstu in Christum geloofste schrijft Augustin.Concio.j. de prima parte Psa. 70. niemant, dan die self noyt yet heeft gedocht, of eenigh dingh bewillight, mach lochenen dat dencken ende toestemmen in dese sake menschen wercken zijn, sonder beyde dese wercken des menschen en gelooft niemandt. Want het gelooven is self niet anders dan met toestemminge dencken, soo Augustinus wel | |
[fol cxcvv]
| |
schrijft, de Predestin. Sanctorum. Lib.j.cap.20. a Soo ghy vermooght te bewijsen, dat het w[a]re gheloove een ingheplante nootsake ware, in d'eene mensche ende niet in d'anderen: ghelijck als de redelijckheyt die niet in den gheboren sotten is, maer inden welgeboren menschen, soo dat om gheen der selver macht en staet gheen redelijcke menschen te wesen, maer moeten nootsakelijck, weder sy willen dan niet, redelijck wesen, als sy tot desselfs ghebruyck komen: of waert oock dat het geloof inden verkorenen quame door sodanigen van buyten innekomende dwang-macht, dat het buyten ende sonder haer bewilligen heur worde aenghedwongen ende d'anderen niet: u seggen soude in beyde dese ghevallen met eenighe waerschijnlijckheydt verselt te wesen schijnen. b Maer wat schijn van waerheyt mach daer inne doch wesen, nu ghy selve uyter Heylige Schriftueren teghen u selve voort brengt dat het gheloof een gave Godes is? is een gave nootsakelijckheydt? of machmens te recht een gave noemen, dat dwang-macht is, of tuyght ons de H. Schrift nergens, dat veele menschen de aengeboden salighmakende gaven Godes weygeren? c Sy weygeren die, die Gode niet en willen hooren, Iere.14.13. ende hoe sullen sy hem ghelooven, dien sy niet en hebben ghehoort? Rom.10.14. tuyght dit de H. Schrift niet? ja zy waerlijck, so overvloedelijck als klaerlijck. Ia oock dat veele al vele gaven ontfangen gehadt hebbende, die weder verworpen hebben gehadt, Ioan.6.66. Ga naar margenoot+d God biet zijn gaven int algemeen allen menschen aen, Mat.22.9.1. Ioan.2.2. Tit.2.11. Mat.11.28. Act. 17.30.31. Rom.2.4. Mar.16.15. Pro.1.23. Hose.11.3.4. Isai.65.1.2.26.10.30.18. Sap.11.24. dat alle menschen die niet en willen aennemen noch aen en nemen, en behoeft gheen bewijs, waren Gods gaven nootsaec of dwang-macht, so mosten alle menschen die hebben, ic spreke nu niet vande natuyrlijcke, maer van overnatuyrlijcke gaven, als des geloofs ende dergelijcken meer. Geref. Calv. 107 Waer by komet dan dat alle menschen dese gaven niet en hebben? D. Coornhert. 108 Waer by anders, dan dat alle menschen die niet aen en nemen, maer weygheren? of dat eenighe die oock na het ontfang deselve verwerpen? ende dat God zijn gaven niemant en wil aendwingen? Gereform. Calv. 109 Neen, het komt daer by datse alle menschen int alghemeen niet aengheboden en worden, maer sonderlinge de gave des gheloofs niet, daer af wy nu spreken. Of so heur die wert aengheboden, dat de selve eenighe so slappelijck wert aengeboden, dat sy die niet en vermoghen aen te nemen: of maer een tijdtlijck gheloof, dat niet volherdelijck in heur mach blijven, soo Sturmius schrijft ende by my hier voor uyt hem is verhaelt iiij.37. oock schreven d'onse dat sommige werden beroepen met een beroepinge die zy metten uytverkorenen ghemeyn hebben, maer niet na het voornemen der verkiesinghe, dienende hen nochtans voor so vele, dat zy niet onschuldigh en zyn, ja boos zijnde daer deur meer verargert worden, A.E.artic.8. D. Koornh. 110 Dat is hier vooren oock al eenmael byGa naar margenoot+ my onwaer te zijn bewesen: ende dat en is by u niet vernieut tot Gods eere, die wy horen s[n] als voor oogen te hebben. Lochendy hier mede niet het ghene de Goddelijcke schrift so opentlijck betuyght? die seyt (als ick betoont hebbe) dat God int algemeen zijn gaven aenbiedt. a U ander seggen is niet beter van't slappelijck aenbieden. Is dat anders dan of God onder eenen milden schijn, de gave des gheloofs veelen aenboot, maer heur 'tvermogen onthielt om die aen te nemen? dat meyn ick is vanden milden ghever alre goede gaven een gierigen ende gheveynsden hypocrijt ghemaeckt, die inden sdchijn aenbiet te gheven, 'twelck hy besloten heeft niet te geven. b Wat heeft oock u derde seggen anders inne, dan dat het den ghetrouwen Gode met bedrogh beschuldight? wie soude mey[n]en dat d'eenvuldige God valsche gaven soude gheven, dat is een tijdtlijck gheloof, dat niet salighen en mach onder den schijn, van een rechtvaerdighmakende gheloove. Soude de rijcke ende goede God dan oock sulcke bedrieghelijcke ende valsche hagemunten in zijnen Hemel-salighe schatkamere hebben, te weten gheloof dat tydtlijck, valsch ende heyloos is? c Dese schandelijcke, maer nootvolgelijcke stucken, brengen de voorseyde uwe woorden mede, Summa biedet God d'anderen des rechtvaerdighmaeckene ghelo[o]fs gave niet aen met ernst ende trouwe, so dat zijt niet en mogen ontfangen ende aennemen: hoe sal hyse rechtvaerdelijcken moghen verdoemen, om dat zy niet en hebben, 'tgeen sy alleen van hem mochten hebben, diet heur niet en heeft willen gheven? d Hevet God heur oock met ernst uyt genade te gheven aen gheboden als een vrye gave, maer die niet in heur ghenoodtsaeckt noch gheweldelijck aengedwonghen, zijn zy: die de heylsame gave moetwillich versmaet hebben, dan oock niet rechtvaerdelijck verwerpens ende verdoemens waerdigh? maer worden oock de ghene die de selve gave des gheloofs heur te schenc om niet aengeboden zijnde vanden miltghevighen Gode, begeerlijck ende danckbaerlijck ontfangen ende aen-nemen, die ghenade deelachtigh, sonder sulck heur werck van begeeren, ontfangen, ende aen-nemen? Gereform. Calv. 111 Wel, laet de mensch sonder sulck zijn werck niet herbooren zijn noch oock niet komen int ware leven: wat baet leven ende macht, sonder wille? niemant en doet eenigh werck, bekendy self, sonder sulcx te willen. Nu, daer sy noch al leven, macht ende ooc wille om wat te doen: hoe mach yemant yet goets willen, swijghe doen, sonder een goet dat's een waer verstant? men weet immers wel dat, hoe de vuyrighe, maer blinde yver, den verdoolden sneller buyten den wegh doet loopen, hoe hem die verder doet af wijcken van den rechten weghe. D. Koornh. 112 Al dat u seggen stemme ick u toe, maer wat wildy daer uyt besluyten? | |
[fol cxcvjr]
| |
Geref. C. 113 Aenghemerckt sonder recht verstandt, de mensche niet magh doen dat recht is maer moet doen 'tgeen onrecht is: ende alle onrecht doen, dat is alle zonde, den mensche moet quader maecken: so besluyt ick dat de mensche voor al behoeft ware onderwijsinghe eer hy yet mach doen: dat voorderen soude moghen tot Christum te komen, in den welcken onse saligheyt alleen is gelegen. D. Coornhert. 114 Laet dit al mede toeghestemt zijn: wat daer na meer? Gereform. Calv. 115 Dat hoort uyt Christo selve, die seyt: niemant en mach tot my komen, ten sy dan dat de de Vader die my heeft ghesonden, hem trecke, Ioan.6.44. daer hoordy onmogelijcheyt om tot onse saligheyt te komen, sonder des Uaders trecken. a Lieve wat doet ja vermagh de mensch dan met zijn lopen ende wercken? 'thangt alles aen des Uaders trecken alleen, ende sluyte daer uyt ontwijfelijck, volgens mijn gantse voortstel, dat God alleen, sonder eenigh menschelijck mede-wercken den verkoornen saligh maeckt: ende achte dat wy daer mede dit gheschille nu sullen eynden: want u ende alle de werelt onmogelijck is dit mijn besluyt te wederleggen. D. Coornhert. 116 Uermetenheydt maeckt gheen vastigheyt, noch vrymoedigh wanen, geen ontwijfelijck weten. Gereform. Calv. 117 Wat dingh? soudy Christi woorden, dats de waerheyt selve, dan derren bestaen te wederspreken? D. Koornh. 118 Neen, des hebbe ick wil noch macht, maer wel om u misverstant van die ware woorden Christi, met Christi waerheyt, in die zijne woorden selve, te ontdecken. De Heere Christus seyt voort stracx daer aen: In den Propheten is gheschreven: ende sy sullen alle van Gode gheleert wesen. Ioan.6.45. daer verklaert Christus selve de wijse, van des Uaders trecken: te weten, dat God selve den menschen treckt, door zijne leeringhe des geests, hout ghy't anders? Geref. Calv. 119 Neen, maer oock alsoo, want dat is krachtelijck trecken. D. Coornhert. Ga naar margenoot+120 Recht. Daer op seyt Christus dese woorden: alle diet vanden Vader heeft ghehoort ende gheleert, die komt tot my. Gereform. Calv. 121 'tIs so. Dit is oock mijn eygen seggen, want dat en is gheen letterlijck trecken, gheen slap trecken, maer so krachtigen trecken: dat het niet vergeefs en is, maer dadelijck tot Christum doet komen, wat mocht ghy meer teghen u selve ende voor my voortbrengen? a Treckt God den zijnen selve soo krachtelijck tot Christum: wat doen sy meer in dat komen tot Christum: dan het yser doet, in het komen aen den zeynsteen, die dat krachtelijck tot sich treckt? siedy hier oock wel wat ghy seght? D. Coornhart. 122 Ghy sult nu moghen hooren, of ick, dan ghy niet en siet wat ick segge, soo ghy my maer rondelijc wilt antwoorden op 'tgene ick u wil seggen. Geref. Calv. 123 Gheen ding liever, want my verlangt te sien hoe ghy't sult mogen beginnen, swijge volbrenghen, u selve: sonder de waerheydt te wederstaen, uyt dese uwe benautheyt te redderen. D. Koornh. 124 Daer staet: alle die't vanden Vader heeft ghehoort ende geleert, die komt tot my, nu vrage ick u, of horen ende leeren een werc is, of een lijden? Gereform. Calv. 125 Geen werck, maer een luyden: want het spreken ende onderwysen is het werck daer sulck lijden een nootlijck aenhangh af is. Dit werc doet God, die daer leert, maer de mens die onderwesen wort, lydet dat. D. Coornhert. 126 Wordt oock yemant onderwesen met voordering in 'tgene hem gheleert wert, sonder te verstaen, de leeringe die hy hoort? Geref. Calv. 127 Gheensins, want hooren sonder verstaen, is vergeefs. D. Coornh. 128 Om 'tgene men hoort te verstaen, is dan wat anders nodigh. Geref. Calv. 129 Wat? D. Koornh. 130 Begeerte om te leeren, stille toeluysteringe, ende aendachtigh opmercken op 'tgene datter wort gheleert, want of een schoolmeester hondert lessen daeghs dede om zijne jongheren te onderwijsen: so sullen geen der selver zijn leringe verstaen noch door gheleert worden: die onder de lessen onderlingen sitten klappen of op andere saken dencken: sonder heur werck daer toe te doen, van stil toeluysteren ende aendachtigh opmercken vande lessen: maer die sulck heur werck selve mede tot des Schoolmeesters werck doen, dese alleen sullen zijn leeringe verstaen ende daer door geleert werden ende niet d'andere, ist anders, so spreeckt. Gereform. Calv. 131 'tIs waerheyt, daer tegen wil ick niet spreken. D. Koornh. 132 Soot met sulck hooren toegaet, so gaet het oock toe met het leeren der jongeren, men hoort om 'tgehoorde te leeren doen, ende niet alleen om datmens soude weten. So wie zijn (des vaders) wille wil doen, die sal verstaen of dese leere uyt Gode is, dan of ick uyt myn selve spreke. Ioan.7.17. Bloot weten is ydel ende werckt niet dan wroegen, maer het gene men weet te doen, brenght tot rustigh ghenoeghen. a Den Uader leert ons den sone kenne, ende dat op dat wy tot den sone souden gaen, niet om een bloote kennisse te hebben van Christo met klappen: maer om door liefde tot hem te komen int volghen van Christi voetstappen. Seght nu mede of dit leeren verstaen int vernuft van Christi ootmoedigheyt, Matth.11.29. sachtmoedigheydt ende goedigheydt oock ghenoeghsaem is alleen, | |
[fol Cxcvjv]
| |
sonder in die verstaen woorden te blijven, Ioan. 8.32. met stadigh betrachten, Psal.1.2. op sulcke leeringhe vande Wet des Heeren, ende die door dadelijck hanteren oock te leeren doen, dat is, sonder begheerlijck ende volherdelijc tot Christum te gaen, om te komen tot christum? b Dit werck van leeren doen, ende van't doen der dinghen diemen eerst leert vestaen, is het eynde daer toe het leeren verstaen, het nodighe middel is, so anders de wetenschap opblaest, maer die liefde, begeerlijck 'tgeweten goet volbrengende, stichtet, 1.Cor 8, 1. Daeromme seyde Christus niet: saligh suldy zijn so ghy dit weet: neen, maer hy seyt: saligh zuldy zijn, ist dat ghy dit weet ende ist dat ghy't doet, Ioan.13.17. c Ontkent nu mooghdy (want wederspreken en maght niemant) dat dit werck van so vanden Uader te hooren met aendachtich opmercken, ende 'tgehoorde dadelijck te leeren oeffenen metten wercken, niet Godes, maer des menschen wercken zijn, sonder de welcke niemant tot Christum, ende door Christum tot Gode, de saligheyt en mach komen: ende siet nu of ghy, dan ick, de man zijt, die niet en siet wat hy seyt. Geref. Calv. 133 Ick mercke nu meer dan ick te vooren wel konde mercken. De veroude opinie is een voor-oordeel, ende dit, een duystere nevel in der menschen ghesichte. Te ontkennen dat dit menschelijcke wercken zijn, mach ick niet, sonder te segghen dat die alwijse God dan yemant wat soude leeren. Dat waer lasteringhe Godes, van wie soude die moghen leeren? a De mensche ist dan die van Gode leert. Dat en mach niet geschieden sonder des menschen mede-werckinghe van opmercken ende hanteeren van 'tgene is verstaen. Hey hoe verkeerdelijck hebbe ick die sproke tot noch toe verstaen? b Doch vintmen menighte van andere sproken mijn ghevoelen uytdruckende, als om een of twee te verhalen alleenlijck, met aenwijsinghe van meer anderen: Ick ben dyn Heere God, leerende dy nutte saken: Isa.48. 17. ende noch, die den mensche wetenschap leere, Psal.93, 10, 24, 9. Ierem.31.34.34. Ioan.3.9, 15, 15, 25, 13, 1, 2, 20.27, etc. Daer sietmen klaerlijck dat Godt den menschen leert, dats onderwijst, dat is ontwijfelijck Godes werck, ende daer en wert geen verhael altoos gemaect van des menschen wercken, te weten hooren om te verstaen, ende leeren om te doen. D. Coornhert. 134 Maer wie verstaet niet, al staet dat daer niet by, dat sulck menschen werck daer by verstaen moet worden? dit hebbe ick nu genoegh bewesen. Maer om u immers vol te doen met Schriftuyrlijck bewijs. Soo en meen ick niet u onbekent te zijn: dat niemant begheeren mach te leeren, 'tgeen hy nu al weet, of ten minsten waent te weten: ende dat mitsdien voor al, om te worden van Gode gheleert, van noode is, ware kennisse van eygen onwetenheyt, ende dien volgende begeert om gheleert te worden. Gheref. calv. 135 Dat brengt mede Marien lof-zangh: hy heeft den hongerighen met goederen vervult, ende de rycken ydel gelaten, Luc.1.53 van ghelijcken Christi woorden: saligh zyn zy die hongheren ende dorsten na de gerechtigheyt want sy syllen versaet worden, Matt.5.6. D. Coornh. 136 'tIs recht gheseydt, maer niet recht waert gheseyt somen sulck hongeren na goederen, of na de gerechtigheyt, seyde een werc Godes te wesen, die self alder goederen borne, ende self de ghereghtigheydt is, daerom men oock niet met waerheyt en mach seggen: dat de mensche van Gode inder waerheydt gheleert wert: sonder zijn menschelijck werc van begeeren gheleert te worden. Of houd v dat begeeren self oock niet en is een menschelijck werck maer eyghentlijck een werck Godes? Gereform. Calv. 137 Neen, God is alre goederen volheydt selve, die mach niet begheeren wat te hebben, maer heeft lust om zijn goederen uyt te deylen ende anderen te gheven. D. Koornh. 138 Dats recht gheantwoort. Nu vintmen tot veel plaetsen inde H. Schrift, dat de menschen begeeren van Gode geleert te worden: Heere roept de Psalmista, wyst my dyne weghen ende leert my dyne paden, Psal.142.10. Item, leert my dynen wille doen, want du biste myn God, 142, 10.118.34.12.66.108.64, 68, 124, 135, Dit zijn de menschen die heur herte neyghen, Pro.2, 2. om wysheyt te verstaen, want sy wetende dat sy die van doen hebben, die van Gode begheeren, (Iac.1.3. als oft gelt waer soecken, ende als schatten, na delven. Dan vinden zy de vreese des Heeren, ende sy verstaen de kennisse Godes, Prov.2.5. want de Heere gheeft wysheydt, Prov.2.6. a Ia dese gave geeft de Heere, maer niet den waenwijsen diese niet en begeeren, want hyse daer voor verberght, Matt.11.25, maer den ghenen diese so begheeren ende vlytelijck naspeuren, soo en leert dan immers Godt den mensche niet, sonder sulck werck of medewerck des menschen. b Niet en geeftse God sonder der menschen werck van des Heeren woort aen te nemen, so Christus spreeckt: die woorden die du my hebste ghegheven, hebbe ick heur ghegheven, ende sy hebbense aengenomen, Ioan.17.18. niet sonder het werc dan opt woort te mercken, vaet metten coren ende hoort (seydt God) myn stemme, merckt daer op, ende hoort myne uytsprake, Isa.28, 23, Psa.77.1: Prov.4, 1, 5, 1, 7, 24, Isa.34, 1, 51, 7, niet sonder het werck van Godes onderwijsinge aen te nemen: ende die zijne voeten genaken, sullen zijn onderwijsinghe aennemen: Deut.33.3. Luc.10.39, Pro.2, 1, 8, 10, 19, 20. Act.17, 11, 1, Thes.2, 13. ende niet sonder het werck des menschen van het woort te bewaren ende metter daet te volbrengen, na Christi woorden, Matt.7.24. Alle die dese mijne woorden hoort, ende de selve doet, sal ghele | |
[fol Cxcvijr]
| |
ken worden by eenen wysen man, &c. ende na Pauli woorden: daer met de heele Schrift over een stemt: want des wets hoorders en zyn niet rechtvaerdigh by Gode: maer des wets doenders sullen gerechtvaerdicht worden. Rom.2.13. Exo.23.21.22. Deu.6.6.28.1.2, 13, 14.29.9, Iosue 1, 8, Psal.33.13, 14, 15 Prov.5, 21, 5, 2. Iere.7, 23. Matt.13, 23, Luc.11, 28, etc. c Ghy hebt aen dit kleyne deelken nu moghen mercken, dat God niet sonder der menschen mede-wercken, na zijne instellinge ende woort, den mensche saligh maeckt: daer u volck soo hart jeghen strijdet, waer by ghy oock licht kont vermoeden hoe ghereet my soude vallen, sulcx mede van alle d'ander middelen tot de gheheele afstervinghe vant quade nodigh zijnde: vastelijck ende klaerlijck mette H. Schrift te bewijsen, soot u beliefde. d Anders waert tijdt om int ander deel te treden, namentlijck vande goetwordinghe der verkoornen Godes. Die God oock niet levendich maeckt door de wedergeboorte met des daer aen kleeft, sonder mede werckinghe der selver. Geref. calv. 139 Het is al laet, 'tsoude noch lanc vallen, uyt dit deel sie ick, soo ghy recht seght, doch by na, hoe dat het met alle d'andere middelen te werck soude gaen, sonderling oock, na dien ick daer af al een proef hebbe ghesien, als wy handelden vande gave des geloofs, ende vande wedergeboorte selve, iiij.88. a Want daer inne en soude ick immers niet ghewaent hebben dat de mensche yet mede werckt. Nu my die meyning ontvallen is, en soude ick mijn ghevoelen, niet soo veel, als te vooren, in d'ander middelen konnen betrouwen. Ick wil die nu self by my selfs natrachten, 'teen tegen het ander overlegghen, ende marghen, ghevet God, u wel weder teghen werpen, so ick yet bevinde dat my daer niet en mach vernoeghen. Het moet eerst wel overweghen zijn voort af, ofte toestemmen, want het zijn wichtighe saken die wy handelen. D. Coornh. 140 Het zijn, daeromme soot u niet te spade en is, noch en verdriet, ten sal my niet verdrieten ten vollen noch af te handelen. Het gheseyde, sal 'tgunt noch te seggen staet, te korter doen worden, want ons soude noch staen te handelen vande middelen waer door oock hoe God leert, ende van zijne leeringhs krachtighe beweginge: te weten vermits zijn verlichtinghe, openinghe van herte, ooghe ende verstant: Item door des Euangeliums verkondiginghe, nopende de Historiale kennisse Christi in zijn wandel ende leeringe van al dat ter saligheyt om weten nodigh is: van ghelijcken van Godes krachtige werckinge inder menschen zielen, daer God der herten hardigheyt vermorwet, tot berou beweget, de hertstochten verandert ende vernieut uyt vleeschelijcke in geestelijcke: werckende, vermidts waerheydts kennisse, hate ter zonden ende liefde ter deughden, daer dan uyt voortkomt eenen Godsalighen wandel ende volherdinghe ten eynde toe in heyligheydt ende gherechtigheyt die Gode aenghenaem is alle de daghen heurs levens. a Die en de dergelijcke strucken meer souden noch, om een volkomen werck te maecken, tusschen ons moeten afghehandelt worden. In alle ende elck der selver God niet en werct sonder der menschen mede werckinge, soo ic mede bereyt ben metter H. Schrift te bewijsen, soo't u belieft. Gereform. Calv. 141 Het zijn altsamen handelwaerdige saken: maer die alle naer eysch te volvoeren, soude ons beletten onse principael voornemen, te weten, 'tstuck vande Predestinatie te volvoeren. Dat en dient niet ten halven achter te blijven, ende sal doch by wylen moeten gesproken worden van veel der dinghen by u daer verhaelt, ende daeromme niet heel achter sullen blyven. D. Coornh. 142 Nu dat u soo belieft, laet icx my oock behaghen, ende wil tot een besluyt onses huydigen gesprecx hier by voegen een plaetse uyt Augustino: die int korte meest al de hooft-saken, die wy huyden hebben gesproken, wel duydelijck verklaert. a Dit en sal niet zijn, om met zijn aensien mijn meninge te bewijsen: (wat behoeftmen vaderen schriften, daer men de Goddelijcke heeft?) maer om genoegh hier te verstrecken een gants verhael onser redenen, ende voorwaer ick vinde die oock so gants schriftmatigh ende krachtelijck bevestight, dat ick niet en meyne: dat yemant, noch met schriftuyre, noch met redene, waerschijnlijc soude mogen wederspreken. b Als waerheyt wort ghesproken dat blyft waerheyt, God gheve wie die oock spreeckt. Doch hoort hy in zijn waerheyt segghen al wat meer te ghelden dan uwe nieuwe Uaderen: overmidts die selve altsamen met allen veel van Augustino houden ja verde boven alle d'anderen: al waer sy mercken dat hy over een stemt met d'opinien die sy houden, zijne woorden staen int xv. Sermoen vande woorden des Apostels, na dat hy vande rechtvaerdighmakinghe hadde ghesproken, ende zijn dese: b Maer dit alles uyt Gode, niet nochtans als slapende: niet, als of wy niet en souden bestaen te doene: niet, als of wy niet souden willen, sonder dijn wille, en sal in dy niet wesen Godes rechtvaerdigheyt. c De wille voorwaer en is niemandts wille dan de dyne, de rechtvaerdigheydt en is niemandts rechtvaerdigheyt dan Gods rechtvaerdigheydt. Godes rechtvaerdigheydt, mach wesen sonder dyn wille: maer in dy en magh die niet wesen, dan door dyn wille. Dy is betoont wat du behoortste te doene, de wet heeft gheboden, du en zulste dit niet doen, du en zulste dat niet doen, doet dit, doet dat, het is dy betoont, het is dy gheboden, het is dy ontdeckt. d Hebdy verstant, so hebstu verstaen wat du behoortste te doene, bidt dat du dat mooghtste doen, indien du kentste de kracht van Christi verrysenisse: want hy is gelevert om onse sonden wille, Rom.4.24. ende hy is verresen om onse rechtvaerdighmakings wille, wat is dat, om onse rechtvaerdighmakings wille? op dat | |
[fol cxcvijv]
| |
hy ons rechtvaerdigen ende rechtvaerdich maken soude. e Du sultste een werck Godes wesen, niet alleen om dat du een mensch biste, maer oock om dat du rechtvaerdigh biste, want beter ist dy rechtvaerdigh te wesen, dan een mensch te w[e]sen, so God dy een mensch heeft gemaeckt, ende du dy self rechtvaerdigh maeckste, soo maeckstu wat beters dan God heeft ghemaeckt. f Maer sonder dy heeft God dy ghemaeckt, du en hebste daer niet in bewillight, dat Godt dy soude maken. Hoe soudestu, die noch niet en waerste, daer inne bewillighen? daeromme die gy ghemaeckt heeft, sonder dy, die en maect dy niet rechtvaerdigh sonder dy. So maeckte hy dy buyten dyn weten, ende hy rechtvaerdight dy met dynen wille. Gereform. Calv. 143 Die Plaetse Augustini is plat, ic moet dat bekennen tegen onse, ende voor uwe meyninghe, sy brengt oock, so ghy seght, veele bescheyts met sich: dat soo lichtelijck niet en is te wederleggen. Ick hebse oock by wijlen met verwonderinghe ghelesen, ende wel ghemerckt, dat die hoogh-gheachte Leeraer niet heel eens en is met sich selven. D. Koornh. 144 So en is hy doch, maer sonderlinghe[n] daer hy twistet teghen Pelagium ende teghen Manicheum, ghemerckt hy tegen elck dese[r] schrijvende, so onmatelijck te rugge wijcket: dat hy strijdende teghen Pelagi[u]m inder Manicheen, ende wederomme vechtende teghen Manicheum, inder Pelagianen leger schijnt te wijcken. Gereform. Calv. 145 Also ist. In sulcke saken vallet swaer het middel wel te houden. Dat jonne ons te moghen doen in desen onsen handel, de lieve Godt door onsen Heere Iesum Christum, Amen. 'tIs spade, ick ga nu t'huys ende bevele u den Heere tot margen toe. D. Coornh. 146 Die behoede u, my ende allen menschen.
Eynde des vierden gespraecx. |
|