Vande predestinatie, verkiesinghe en de verwerpinghe Godes
(1630)–D.V. Coornhert–
AuteursrechtvrijVan alle des menschelijcken geslachts eeuwighe verdoemenisse.
Tweede Gesprake.
| |
[fol Clxxixr]
| |
heur leven langh schuldigh sijn Gode te ghehoorsamen in allen: maer daer in gebrekelijck sijn gheweest, ende selden heel aflaten, van noch nieuwe gebreken op te hopen tot d'oude? a Immers of sy heur beterende schoon al 'toverbijfsel heurs levens Gode in alles volcomelijck ghehoorsaemden: so datter niet altoos aen gebrake (dewelck ghyluyden onmoghelijck houdt, maer ick van qantscher herten ghelove dat het deur Godes ghenade mach gheschieden) die en souden dan niet een hayrken meer doen, dan zy schuldigh sijn te doen: waer mede soude noch sulck een de gebrekige gaten sijns voorgaenden levens stoppen? soude hy niet altijdt moeten schuldigh ende ten achteren sijn? die schuldigh blijft, wat mach die t'over-betalen of verdienen? Geref. Calv. 13 Dat u gevoelen is Christelijck, ende en haddes uyt u niet verwacht. Ueel van de onse segghen anders van u. Maer wat ist dan doch, dat u teghen is, in die mijne woorden: Menschelycke verdiensten? D. Coornh. 14 My dunckt dat ghy daer inne niet eenvuldelijck handelt. Want het volck crijght ooghen, de name van Uerdiensten wordt by elck een hatelijc, met welcke hatelijcke name de uwen becleeden de name der menschelycke wercken. a Hier af, ende niet vande Uerdiensten valt in desen handel 't meeste gheschille: te weten, of de menschen self yet doen tot het hooren, leren, aennemen, bewaren, etc. vanden woorde Godes, die selve sonder of door middel met ons spreeckt: dan of de mensche niet altoos en doet tot alle sulcx, als het ontfanghen der gaven die Godes miltheyt te schenck ende gants onverdiendelijck aenbiet, maer als een block of byle van Gode wort gedaen of gewracht. b Dit laetste leert ghyluyden, dat eerste houden meest de menschen die nu mannen als bomen zien. Als die dan hooren u luyden seggen sonder alle verdiensten, stemmen zy lichtelijc toe u meeningh onder die uwe woorden verholen sijnde: sonder te mercken dat ghy daer mede buyten sluyt in desen, alle het doen der menschen die wel sonder ons toedoen van Gode sijn geschapen, al wy noch niet en waren: maer nu wy sijn, sonder ons niet saligh en worden ghemaeckt (so Augustinus schrijft.) Dese uwe meeninghe is niet recht, ende dit houde ick niet eenvuldelijck ghehandelt. Gereform. Calv. 15 Let u yet meer inde voorseyde beschryvinghe der Predestinatie? D. Coornhert. 16 Uryelijc ja. Maer segt eerst of ghyluyden by dat woordt menschelycke verdiensten niet en verstaet alle der menschen wercken, voor dat zy gelovigh sijn? Geref. Calv. 17 Trouwe ja wy. Want wy zyn immers allegaer van naturen quade boomen, ende een quade boom can gheen goede vruchten voort brenghen: ghelyck men vanden doornen geen druyven, ende vanden Distelen gheen Vyghen can lesen. M.7.5. (O. Predic.iiij.f.19) waer deur de heele mensche so heel quaet is, van naturen verdorven, onbequaem ten goeden, dat hy de kennisse Christi niet vaten noch aennemen can. A.C. cap.ij. Ende L. Instit.ij. [b]oe[c].v.cap.dist.19. het verstant des mensches is also gantsch van de rechtvaerdigheydt vervreemt dat het niet en can begrypen, begheeren, noch soecken, anders dan dat Godtloos, verdraeyt, schandelyck, onreyn ende boos is: Ende het herte is also gheheel met het fenyn der zonden doordroncken, dat het niet en can anders dan boosen stanck uytblasen, &c. a Daer mede stemt oock over een (A.126.) zeggende dat zy niet en mogen niet zondigen oock onse Catechismus selve: (opte vijfde vraghe) dat de mensch is van naturen geneygt om Gode ende synen naesten te haten, deur den val ende onghehoorsaemheyt Adams ende Eve int Paradys (Cat.7.) zo is alle onherbooren mensche dubbeltvoudt te beschuldighen: ende eeuwigh strafbaer: so om sijn aenghebooren quaetheydt, als om sijne werckelijcke zonden, daer noodtlijck uyt volghende, soo mede de Catechismus houdt opte Thiende Uraghe. D. Coornhert. 18 Is dat een hatelijcke ende lasterlijcke leere? want zy Gode dubbeltvoudt beschuldight, ende den menschen daer teghen dubbeltvout ontschuldight van de zonde. Geref. C. 19 Waer uyt zuyghdy dat fenijn? D. Coornhert. 20 Ick zuyghe gheen fenijn, maer wijfet aen daer 't verborgen schuylt tot waerschouwinghe. Zeght dan, stemt ghyluyden over een metten Roomschen Catholijcken int stuc vande Erf-zonde? Geref. calv. 23 Gheen ding minder. Want zy houden dat wy, vermits Adams zonde, noodtlijck sijn gheneghen tot zondighen, maer datmen die quade gheneghentheyt wel mach wederstaen: datse van selfs gheen zonde en is, maer een oeffeninghe of wetsteen ter deughden in den ghenen die de quade ghe[n]eghentheyt niet en bewillighen maer wederstaen. a Al anders houden wy, namentlijck, dat die aenghebooren gheneghentheyt van eygen natuyre zonde is, al en bewilligtmen die niet, ende dat oock in der zuyghelinghen, die noch gheen redens ghebruyck hebbende, die niet en moghen bewillighen noch wederstaen. b Maer al toont sich dese aenghebooren quaetheyt so niet ten eersten inde uytbrekende daet: so moet zy, middelen ende kracht midts de opwassinghe becomende, so noodtlijc uytbersten in de zondelijcke wercken, als een volwassen wolf een Schaep becomende, 'tselve noodtlijck moet verslinden, uyt aengheboorner natuyren: Niet jeghenstaende die wolfs natuyre inden jonghen wolfkens so weynich als in een hondeken, ja in een schaepken mach vermerckt worden. D. Koornh. 24 U verclaeringhe hebbe ick ghehoort, nu suldy mijn beloofde betooninghe hooren. Zondighen is een werck des Schep sels yet begeere[n]de of willende, anders dan God gebiedt of verbiedt. Of houdy't anders? Geref. calv. 25 Laet my hooren wat ghy [vo]ort wil[t] zegghen. D. Koornh. 26 Wie noch self niet en is, die en mach gheen werck altoos doen, ende midtsdien, willen noch begheeren, noch zondighen. Wy | |
[fol CLxxixv]
| |
mochten dan niet sondigen doe wy noch ongheboren waren. Geref. Calv. Dat schrijven onse Ministers oock, A.a. f.46. seggende: men weet wel, al ist dat de kinderkens een verdorven aer ende nature hebben, datse nochtans, so langhe zy geheel jonck zijn, noch quaet noch goet konnen doen, hoe veel weynigher eerse gheboren zijn. D. Coornh. a Soo weynigh oock als het onghebooren wolfken daer toe mochte doen dat het van gheen onnosel Schaepken, maer van een felle Wolf-inne, gheen Lam maer een Wolf soude worden gheworpen: soo weynich mochten alle Adams kinderen daer toe doen, dat sy van een onnosele ende oprechte, ende niet van een sondighe ende verkeerde Adam souden worden gheteelt. b Wat sonden hebben wy dan daer aen ghedaen, nadien wy buyten al ons toedoen sondigh (so ghy seght) van een sondighe Adam zijn gheteelt, ende door die aengheboren nature so onvermijdelijcken namaels oock self moeten sondighen, als de volwassen Wolf moet schaep-slinden? c Dese meyningh druckt u Calvijn in zijn Inst[i]t[.]ij.boeck, j.cap.8.dist. klaerlijck uyt met dese woorden: want hoe wel zy (de kinderkens) niet en hebben eenige vrucht haerder ongerechtigheyt voortghebracht, so hebben zy nochtans het zaedt in hen besloten: ja haer gantse natuere is eenighsins een zaet der sonde, ende daerom en kan zy niet anders dan hatelijck ende grouwelijck zijn voor Godt. d Ist oock moghelijck dat yemant dese uwe hatelijcke ende valsche leere gheloovende met rechten ernst sich self over aenghebooren, of over de nootvolghelijcke sonden magh beschuldighen? moet hy niet nootsakelijck Gode, die den menschen om eens anders soude so sondigh laet gheboren worden, dat hy self oock uyt onvermijdelijcke noot moet sondighen, voor een onrechtvaerdighe Tyran beschuldigen? e M[o]et hy niet nootsakelijck gheneyght zijn (so u leere oock hout, A.D.5. om Gode te haten? maghmen die rechtvaerdigh wanen, die onrechtvaerdigheyt doet? Doet hy niet onrechtvaerdelijck, die den onschuldighen metten eeuwighen doot straft? die de nakomelinghen Ade, die niet gezondight hadden, der verdoemenisse schuldigh maeckt ende straft om de zonde haers Vaders Ade? A.B. pag.28.29. f Hy is immers te recht onschuldigh die voor zijn geboorte niet en mochte willen noch doen tegen Godes gebodt, ende geboren wesende nootlijc most willen ende doen dat God verbiedt, ende niet en mochte willen of doen 'tgene God ghebiet: ende dit door een quaetheye ende verderf die hem buyten zijn schult niet anders dan een Wolf zijn Wolfs aert, hem nootlijck is aengheboren. g Wat maghmen hier uyt dese uwe leere doch anders besluyten, dan datmen den menschen dubbelt-voudt ontschuldighe, ende daer teghen Gode dubbelt-voudt beschuldighe? Geref. Calv. 27 Dit was my al voorseyt, dat my uyt u soude ghemoeten. Ghy en verstaet d'erf-zondts kracht niet, ende wederspreeckt daerom des gantsen religions gront? D. Coornh. 28 'tHeeft gront noch kracht dat God niet en heeft gheschapen, dat geen wesen en heeft van Gode, noch vanden mensche self geen gemaeckte aenwenst. God en schept geen weseloos verderf, ende de mensch en mach voor dat hy mensch is, niet doen, sonder welck zijn doen, ende dat dickmael vernieut, gheen aenwenst magh worden. Gereform. Calv. 29 Levi was noch ongheboren als hy in Abrahams lendenen wesende, voor Abraham thienden heeft gegeven, Heb. 7.9. D. Coornhart. 30 Ick kan geen Griecx. Erasmus wordt vande geleerden hoger in die tale geacht, dan u volck tot Geneven. Zijn [o]versettinge hout dus: ende (op dat ick so spreke) in Abraham is oock Levi selve vertient gheweest, die de thienden plag te ontfangen. Hier mede stemt over een de oude oversettinghe Catellions ende vele anderen die ick ghesien hebbe. a Nu ist wat anders verthient te worden, ende te vertienden. Dit leste dede niet Levi, maer Abraham, oock brenght de text selve mede, met die woorden op dat ick so segge, dat sulcx niet eygentlijck (maer geest-duydelijck, als wat anders betekenende dan die woorden inhouden) is gesproken: te weten dat het Propheets wyse gheseyt is, recht als oft doe al gheschiet was, 'tgeen noch eerst langhe tijdt daer na soude gheschieden. b So seyde Christus tot zijnen jongeren: al dat ick van mynen vader gehoort hebbe, dat hebbe ick u kont ghedaen, Ioan.15.15. te weten inder hoop, maer niet inder daet: ende so was geseyt, Psal.21.17. zy hebben myne handen ende voeten doorboort. Dit was noch niet gheschiet, ende wert gesproken, als oft doe al geschiet ware geweest: dat nochtans lange daer na in Christo eerst soude geschieden. c Ghy, die een The[o]l[o]gus zijt, behoort dit (so ghy't niet en verstont) by Augustinum wel gelesen te hebben, (de verbis Apost. Sermo.xx.) maer watte? begint ghyluyden u in so wichtighen grontvest uwer leere nu te behelpen met allegorien om u opinie te vesten? zijt ghy 'tvolc niet die de Catholijcken daerom plaght te bespotten ende geen allegorien tot bewijsredenen plaghen te lijden? d Leest uwen Calvijn in zijn Institutien duytsch ij.boeck v.cap.19.dist. ghy sult sien dat hy niet seer Godvruchtelijck en handelt met de Parabel geen geschiedenisse) van den ghewonden ende half doot verlaten mensche, die doch nootlijck gheestelijcker wijse verstaen moet worden. Hy wil gheen allegorie tot bewijs vande vrye wil daer uyt lijden, maer spot derhalven mette Catholijcken, etc. so hy mede doet in zijn Harmonie op Luc.10.30. Lieve segt, laet ghy toe dat Adam maer gewont was of half levendigh vanden duyvel verlaten? Gereform. Calv. 31 Dat waer so sottelijck als spottelijck geallegoriseert. D. Coornhert. 32 So is oock dees u allegorisch bewijs van Levi noch wijselijck noch prijselijck. Seght doch, soudy my wel toe-laten dat Iacob wat goedts, ende Esau wat quaedts | |
[fol CLxxxr]
| |
hadden ghedaen al voor dat zy ghebooren waren? Gereform. Calv. 33 Dat mocht niet zijn, d'Apostel seyt daer toe oock uytdruckelijcken neen. D. Coornhert. 34 Hoe kondy dan u self, swijghe anderen, vroedt maken, dat ghy over etlijcke duysent jaren voor dat ghy gebooren waert, doe ghy noch gheen mensche en waert, doe ghy noch niet levendigh en waert, niet en dachte, niet en wiste, wilde noch dedet, self in Adam soudet hebben ghesondighet? Gereform. Calv. 35 De gantse schrift tuygt dat door Adams zonde de doot inde werelt is gekomen. D. Coornhert. 36 Ist door Adams sonde, so ist niet door onse eyghen sonden: ten waer dat wyse ons eyghen maeckten door navolginghe. Siedy niet dat ghy met u eyghen wapen wort gheslaghen: om dat ghy't zwaert by der scherpten vattende, de H. Schrift misbruyckt? a Zo vintmen menichmalen inde H. Schrift dat Ga naar margenoot* Ieroboams zonde, daer mede hy Israel dede Ga naar margenoot† zondighen, veel onghelucx bracht in Israel. Dat Ieroboam eerst zondichde met afgoderen ende anderen door zijn voorschrift mede dede zondigen, was zijn eygen zonde: maer vele Koninghen ende anderen, hem in zijn afgoderen navolgende, maeckten so Ieroboams zonde heur eygen zonde: ende wert des niet te min de zonde Ieroboams ghenaemt, overmidts hy d'eerste was, die sulcken zonde in Israel brachte? Gereform. Calv. 37 Ic hoore uwe woorden, maer ick gevoele Adams sonde in my. 't Is immers mijn sonde ende eyghen wonde die ick hebbe: of die al schoon niet door mijn, maer door Adams sonde ende wonde in my is? D. Coornhert. 38 Of my yemant een wonde in mijn lijf hadde gheslaghen: die wonde soude te recht mijn wonde sijn: maer soude daerom geseyt moghen worden met waerheyt dat sulc werc van wonden mijn eygen werck ende misdaet ware? is lijden ende doen met u dan een selve saecke? a Hebben wy sulcke uwe hatelijcke erf-sonde ende wonde, om dat Adam dat werck van sondighen ende wonden ghedaen heeft: hoe maghment ons werc ende sondighen noemen? wy daer na menschen geworden sijnde hebben dan oock self gesondight ende [o]ns ter navolgingh Adams mede ons self gewondet, als hy, soo de Propheet klaerlijck tuyght, Ose. 6.7. ja ons self mede in den doodt gebracht, want de so[n]de baert den doot, Iacob.1.15. hoe magh hy, die nu al door Adams sonde doodt is, sich self door't sondigen dooden? magh yemant door een anders werck nu al ghedoodt ende doot sijnde, noch daer na self dooden? hoe salmens dan met waerheyt eyghentlijck ons sonde moghen noemen? eyghentlijck segghe ick, soo ghy't wilt hou[de]n. b Want dat het oneygentlijck wel so werdt ghenaemt, door onse navolginge, is nu al overvloedelijck gebleken in Ieroboams sonde, so siedy nu mede dat u opinie vande aengheboren sonde ende straffe Adams, so ghylieden die hout, niet en is dan een ydele waen ende dichtingh der menschen: dats wel verde van een krachtigh fundament uwes religions. c Het is een bedriegelicke ende menschelijcke versieringe tegen de H. Schriftuere. Die tuyght opentlijck ende met uytghedruckte woorden, dat God niemanden en straft om eens anders sonden: Prov.9.12. Galat.6.4.5. dat de Soon des Vaders misdaet niet en sal draghen, Iere.31.29.30. Ezech.18.20. dat elck zijn eyghen schuldt of last sal draghen, Pro.9.12. Colos.3.25. Deut.24.16. Eph, 2.1.2.3. Pro.13.6.21 ende die tuyght dat God elck sal oordeelen na zijn eyghen wercken, Matth.16.27. Pro.12.14. Psa.61.13. Ioan.5.29. Rom.2.6. etc. dats nu niet na Adams of na yemandts anders wercken. d Lieve waer mooghdy een eenighe sproke voort brenghen uyten gantsen Bybel, klaerlijck houdende dat yemant metten eeuwigen doodt van Gode wort ghestraft om eens anders zonden? dat de Sone zijns Uaders misdaet met eeuwigh verderf aen zijn ziele sal draghen? dat yemant met verdoemenisse eens anders last sal draghen? dat God ons sal oordeelen, niet na ons eygen, maer na eens anders wercken. e 'tIs u onmoghelijck een deser vier stucken met een eenige klare sproke te bewijsen, soude hy dan niet onsinnigh moeten zijn die u schrifteloos, ja onredelijck segghen gheloof wilde gheven teghen soo groote menighte van klare ende uytghedruckte sproken ja teghen den gantschen sinne vande Godlijcke Schriftuere? f Uan dese uwe versierde vreemde zonde, vreemde schulde, ende vreemde straffe hebbe ick soo breedt ghehandelt in mijn ghedruckte boecxkens, soo ghenaemt, dat onnodigh is daer af meer te seggen. Dat mooghdy, believet u, lesen. Gereform. Calv. 39 Ick hebt ghelesen, maer en ben daer mede niet versaet. D. Coornhert. 40 Moghelijck om dat een oudt voor oordeel u die spijse so onsmakelijck maeckte, dat u daer af walghde. Maer hoe, walght u niet van uwe opinie? die brenght immers nootlijck mede dat God in desen onrechtvaerdelijck doet. Gereform. Calv. 41 Dat en mercke ick niet. D. Coornhert. 42 Mercket nu dan. Leert ghy metten uwen niet, dat al Adams nakomelinghen, gheene uytghenomen, door Adams zonde waren vervallen inden eeuwigen doodt? Gereform. Calv. 43 Ia wy. D. Coornhert. 44 Wijst ons eens waer in de Wet Adams hem de eeuwighe doodt was ghedreyght. Daer staet, so suldy de doodt sterven, maer dat woort eeuwigh, en vintmer niet. Waer seyt God tot Adam: ghy met alle uwe nako | |
[fol Clxxxv]
| |
melinghen sullen den doot (swijghe den eeuwigen doodt) sterven? of wist God die wijse van dreyghen ende straffe[n] niet? dat bleeck anders aen Gehasi. Dien dreyghde Eliseus, 4.Reg.5.27. niet alleen voor hem, maer ooc voor al zijn afkomst een aenklevende lasarie tot inder eeuwigheyt. Gereform. Calv. 45 Al staet het daer niet geschreven, machmen sulcx daeromme so niet verstaen? D. Coor[n]h. 46 Ia men. elwaerts uyt eygendunckelijck ver[nuf]t, maer geensins daer, uyte Goddelijcke Schrif[t]. Daer voegdy u o[n]ware meyninge [to]e, (Apoc.22.22. Deut.12.13.) vreesdy niet voor de grouwelijcke vloecken sodanigen daer ghedreyght?) ende misduyt Godes gheschreven woordt jeghen dat w[o]ordt, ende bouwet niet op dat woort, maer op menschelijcke wa[e]n, ende verleyt u self met anderen. 47 Ist niet felheyt, dats verde van rechtvaerdigheyt, dat de Wetgever van yemant swaerder straf eyscht dan zijn Wet inhoudet? sulcx dicht ghy Gode op, die so bermhertigh als rechtvaerdigh is. Niet selden tuyght zijn beschreven woordt, dat hy de ghedreyghde straf heeft vermindert, ja gantselijck heeft wech ghenomen, als by den Niniviten, tot Abimelech de Heyden, aen Ezechiam ende anderen meer: Ionas 3.4.4.11. Gen.20.3. 4.Reg.20.1.5. maer waer vintmen dat God yemant swaerder, dan de Wet dreygde, heeft gestraft? weet ghy't, laet hooren. Gereform. Calv. Dat en segge ick niet. D. Coornh. 48 Maer ick segghe ende bewijse u dat ghy met dese uwe opinie Gode wreetheyt, tyrannye ende onrechtvaerdigheyt op dicht. Komt sulcke Go[d]lasteringhe oock over een met de goedertieren barmherticheyt, die de gantsche Schriftuere den lief-hebbenden Godt doorgaens toe schrijft? Oordeelt nu self na ons bewilligh verdragh, j.72. of mijn, dan u, ghevoelen voor het warachtighste gehouden behoort te worden. Immers u meyninghe blijckt opentlijck wederschriftelijck, ende de mijne daer tegen schriftmatigh. Gereform. Calv. 49 Ick en hebbe mijne meyninge noch nauwelijck begonnen te bewijsen metter Heylige Schrift. Dus roept ghy voor den strijdt, al seghe. D. Coornhert. 50 Neen, so niet, ick sie al wat anders. Gereform. Calv. 51 Wat is dat? D. Coornhert. 52 Als ick u na volle wil al toe soude gheven dat Adam door zijn eensame sonde al zijner nakomelingen, niet een uytghenomen natuere, so volkomelijck verdorven, sondich ende quaet gemaeckt hadde: so en soudy noch ghelijcke wel (na u leere) Gode niet moghen van wrede dwangh-mach of tyrannye verschoonen, al waert noch zo dat God niet dan een eenich mensche, om het niet volbrenghen van zijnen gheboden, en strafte met eeuwighe straf. Gereform. Calv. 52 Laet hooren. D. Coornhert. 54 De Heylighe Schrift ghelijckt het sondighen by der menschen hincken, 3.Reg.18.21. Psal.17.46. Gereform. Calv. 55 So doetse. D. Coornhert. 56 Men neme nu dat Adam door zijnen val niet alleen self een been ghebroken heeft ende hinckende, dats zondigh is geworden, soo hy oock werde. Men late u daerenboven toe dat oock zijn natuer selve mede so hinckende sy geworden ende verdorven door zijn zonde: dat oock gheen van alle die uyt hem zijn ghekomen, reche en mogen gaen int houden van Godes gheboden: maer dat sy alle tsamen no[o]tsaeckelijc moeten hincken vande geboorte af, dat is sondigen. a Neemt daer by dat God eerst door Moysen, ende namaels door Christum Iesum met zijn Wet der liefden allen menschen: so maent ende sondigh gheboren sijnde, ghebiedt recht te gaen ende niet meer te sondigen. Dit ghebiedt ons G[o]d oock altsamen. b Men moet wel voor recht bekennen dat Adam ons alder Uader, d'eerste sondaer ende hincker inde Wet Godes, gheen onrecht en waer gheschiet soo hy door't breken van Gods ghebodt, ende midtsdien oock van sijn been, al 'tleven door ghehinckt ende ghes[o]ndight hadde, ende daer door oock in den eeuwighen doodt (soo hem die, so wel als een tijdtlijcke, gedreyght ware geweest int ghebodt, als neen) waer vervallen ende gebleven. Ghemerckt hy het sondigen hadde moghen laten oock het vallen, daer door hy sondich wert ende een kreupel: ende recht doende int ghehoorsamen van Godes gebodt hadde mog[e]n altijdt blijven recht gaen sonder hincken. Dit segghe ick noch, soude men moeten na 'tgetuygh der H. schrift dan voor rechtvaerdighe straf bekennen. c Maer dat God ons, die door Adams sonde ende val nu onvermijdelijck kreupels ende s[o]ndigh souden sijn gheworden (so ghy leert) uyt aengheborener natueren, buyten ons toedoen ende schulde oock soude rechtvaerdelijc moghen op straf van de eeuwighe doot ghebieden recht te gaen int onderh[o]uden sijns gebodts vander liefden: ende dat God dan sulcke nootsaeckelijcke hinckers int sondigen van sulck ghebodt, rechtvaerdelijck met d'eeuwighe doodt soude m[o]ghen straffen: dat segghe ick, en is niet moghelijck om te ghelooven, sonder God te houden voor fel, wreet ende tyrannigh, ende hem als sulcx te haten. d Souden dan de menschen sulck eeuwigh verdoemen voor rechtvaerdigheydt kennen mogen? heur selven met ernst beschuldighen mogen? Gode daerom prijsen mogen? Immers sullen de verkoorne, ja d'Engelen Gode daeromme eeren mogen? e Ioannes Calvinus, niet konnende sich hier uyt ontwerren schrijft in sijn Institutie: L.int iij.boeck, cap.xxiij.dist.7. Ick bekenne wel dat het een grouwelijck oordeel is. Waer blijft hier u voorghewende rechtvaerdigheyt Godes in sijn ghebodt ende straffe? men siet in dit u oordeel niet dan tyrannye na het oordeel self van | Godes gheopenbaerde rechtvaerdigheyt in sijn beschreven woordt. Gereform. Calv. 55 Maer wie syt ghy, die van Godes verborghen oordeelen bestaet te oordeelen? soudy | |
[fol Clxxxjr]
| |
dan gheen rechtvaerdigheyt, noch wijsheydt Godes willen bekennen, dan die u redene can begrijpen? D. Coornh. 56 Maer wie zijt ghyluyden die u bestaet te behelpen, mette verholen rechtvaerdigheydt Godes, die u self mede onbekent is? dit bekent oock Calvijn selve, L.iij.boeck, xxiij. cap.9.dist. daer hy't van sich selven schrijft ende oock af wijckt vande gheopenbaerde rechtvaerdigheyt Godes. a God selve heeft oock zijn rechtvaerdicheyt ende oordeel gheopenbaert in't aenschouwen der Heydenen, (Psal.97.2. Isa.42.1.3. Is. 51.4, 56.1. Rom.3.25.26.etc.) Hier van hebben de vrienden Godes met grooter vrymoedigheyt geoordeelt, Gen.18.24.25. b Suldy dan (seyt Abraham tot Gode) den rechtvaerdighen metten Godloosen vernielen? ende noch: Dat zy verde van dy, dat du sulcken ding doen soudeste, dat den rechtvaerdigen soude gheschieden als den Godloosen, dat en betaemt dy niet, die alle het aertrijc oordelste. Du en sulste sulck oordeel gheensins doen. Ga naar margenoot+d So spraken mede Moyses ende Aaron tot Gode also: sal dan om de zonde van eene dijn toorn woeden tegen al den volcke, so mochten de selve hier uyt ghelijck betrouwen op Godes rechtvaerdigh oordeel segghen: sal dan dyne overvloedighe bermhertigheyt om Adams eenighe sonde eeuwelijck verdoemen alle syne onschuldighe afkomste? dat God sulck vrymoedigh oordeel zijnre vrienden die int goede daer af ghevoelden, niet qualijck, maer wel nam, betoont zijn antwoorde ende daet daer op volgende. Ga naar margenoot+e Immers wy lesen dat God selve den menschen heeft bevolen tusschen hem ende zijnen volcke te oordeelen, seggende: ende nu ghy inwoonders van Ierusalem ende ghy mannen van Iuda: oordeelt tusschen mynen wyngaert ende my, wat behoorde ick mynen wyngaert meer te doen, dat ick niet en hebbe ghedaen, &c. f Daer blijckt nu dat God ons zijn rechtvaerdigheyt ende oordeelen over de menschen bekent heeft ghemaeckt, ende dat zijn wille oock is, dat wy daer van ende daer na sullen oordeelen. Die zijn rechtvaerdich ende billich, maer uwe oordeelen Godes, die ghy self segt verborgen ende onbegrijpelijck te wesen, ende daerom u selve oock onbekent zijnde, ende die ghy na u vernufts wanen dicht van Gode, blijcken daer tegen strijdigh, tyrannich, ende onrechtvaerdigh te wesen. g Wie salmen hier volghen: u goetduncken tegen ende boven Godes beschreven woort: of boven u duyster ende onvernuftigh goetduncken, sulck klaer ende openbaer beschreven woort Godes? daer inne tuyght Godes gheest selve vande Godlijcke rechtvaerdighheydt, niet dat hy sal strafffen die niet en sondight, so ghyluyden leert, maer den ghenen selve die zondight. h Want als Moyses begeerde dat God des volcx sonde vergheven, of hem uyt zijnen boecke wisschen soude, heeft God hem gheantwoort: die teghen my zondight (daer waren d'onschuldige uyt gesloten) sal ic uytschrapen uyt mynen boecke (Exo.32.32.33. ende elwaerts, die ziele die zondight sal selve sterven, Ezech.18.20. i Adam selve was de doot gedreyght, maer niet al zijn afkomste noch al de menschelijcke natuyre. Adam selve heeft tegen dat ghebodt ghesondight, Godt seyt self ter ghemelder plaetsen dat de Soon des Vaders misdaet niet en sal draghen. Ghyluyden self hout altsamen dat Adams eygen sonde hem vergheven is gheweest, ende dat Godt de schulde ende stra[f]fe gesamentlijck met de zonde vergeeft, ende daer beneven schroomdy niet so lasterlijcken ghevoelen van Godes rechtvaerdichheyt te hebben, ende anderen te leeren, dat God om Adams eenige zonde, die Godt den zondaer zelve vergeven heeft, alle zijn onnosele afkomste ende oock ongheboren kinderen inden eeuwigen doot heeft veroordeelt? k Is dat niet d'onschuldige zoon ghedoodt, ende den Vader, die gezondight heeft, het leven ghegeven? is dat niet den Godloosen vry ghesproken, ende den onn[o]selen verdoemt? Prov.17.15. is sulc oordeel beyde voor Gode niet een grouwel? de Heylighe Schriftuere tuyght ja. l Heeft Calvijn, dit aenmerckende, niet ter noot ghedrongen gheweest selve sulck oordeel (dat hy Gode t'onrecht op dicht) terecht grouwelijck te noemen? siet voor [ij],54. noch niet heel sodanigh was, oock het grouwelijc oordeel Pharaonis over d'ongeboren, Exo.1.16. ende Herodis over d'onnosele jonghgebooren kinderkens. Matt.2.16. maer dat noch van lichamelijcke doot. m Men leest wel dat God het bedriegelijcke Serpent heeft vervloeckt, Genes.3.14. oock dat God de sieloose aerde heeft vervloeckt, Genes.3.17. maer waer leestmen dat Godt Adam of Evam heeft vervloeckt? nergens. mochten sy dan ons aenerven een vloecke die self in heur noyt en is geweest? u Maer of dat also al waer, (alst niet en is) hoe waert mogelijck dat dan noch heur vloec door lijflijcke gheboorte op ons soude aenerven? is daer niet een rechtvaerdige Noe, die met zijne kinderen van Gode gesegent was, ende dat oock self inde natuerlijcke voorttelinge der kinderen, onder weghen gheweest? Gen.6.9.9.1. van dese geseghende zijn wy altsamen soo wel ghekomen na de lijflijcke gheboorte, als van Adam. o Nu en moghen vloeck ende segeninge niet teffens in eenen mensch bestaen. So en mochter dan geen vloecke meer wasen in Noe met zijnen ghesinde, wesende het eenigh overghebleven menschelijcke gheslachte op aerden. Zo moste noch in allen gevalle Adams ende Eva vervloeckinge (so die in heur ware gheweest, 'twelck men niet en leest) daer op gehouden zijn, ende vande ghebenedijden overbleven gheslachte en mochte ons geen vloecke altoos aenghe-erft zijn geworden. p Siet nu vrunt, ick hebbe wat langhe ter noot gesproken, ende ghy hebt my goetlijck ghehoort. Hebdy hier wat teghen te segghen, spreeckt wederomme, soo langhe alst u sal believen, ick sal u mede gheduldelijck hooren. Gereform. Calv. 57 Tis waerlijck oock wel recht, dat ghy, die mijn ooren langhe, door u lang spreken hebt misbruyckt, mijn tonghe mede eens plaets sult gheven in u ghehoor. Ghy ontsiet u niet van Godes rechtvaerdigheyt vrymoedelijck[te] [o]ordeelen. Hy is de Heere, hy en | |
[fol Clxxxiv]
| |
staet onder gheen wetgever, hy doet selve al dat hy wil, ende hy is selve d'opperste rechtvaerdigheyt, so dat het al moet rechtvaerdigh wesen dat hy doet. Want dat den wille Gods den eenighen reghel zy van alle rechtvaerdigheyt gestaen wy. A.E.ar.v. of wildy yet seggen tegen desen gront? D. Coornhert. 58 Neen ick, als ons maer blijckt dat God yet doet van't ghene ghy wilt seggen, want al zijn wercken zijn, als hy selve is, rechtvaerdigh. Gereform. Calv. 59 So ghelooft dan met ons dat God al Adams afkomste heeft gestraft met volkomen verderf[n]issen der natueren. D. Coornhert. 60 Dats my onmoghelijck te gelooven met u, vermidts de H. Schrift nergens sulckx, maer doorgaens opentlijck het platte jegendeel betuygt. Ghy seght dat God sulcx doet, God seyt dat hy sulcx niet en doet. 'Ken mach gheen menschen seggen sonder, ja tegen Godes seggen self gelooven. Gereform. Calv. 61 Wy behoeven niet te ghelooven, 'tgheen alle menschen alle ure in heur self ghevoelen. Wat mensch gevoelt niet dat zijn natuere is bedorven door Adams zonde? 62 Ick selve ben de mensche die dat niet en ghevoele, maer ghevoele warachtelijck ende krachtelijck dat ick my selve door mijn eygen zonden verdorven hebbe gehadt. Dit tuyght oock Paulus sulcx totten Eph.2.1.2.3. seker dit moeten sy alle bevinden, die op heur doen ende laten acht nemen: ende dese sullen ontwijfelijc verstaen den grooten onderscheyt tusschen de ghenegentheyt, die ons allen is aenghebooren, ende die genegentheyt die wy selve hebben aengewent. Die weten datmen sonde noch deughde en erft vanden Ouderen. Wie siet daghelijcx niet voor oogen dat van goede Ouderen quade, ende van quade Ouderen goede kinderen voort komen? of wildy dat wederspreken? Gereform. Calv. 63 Neen, dat waer niet recht. Oock ben ick so onbelesen niet, of my is wel be[k]ent dat van den quaden Ochozia de goede Ioas, vanden boosen Achaz, de goede Ezechias, ende weder van desen Godloose Manasses wert geteelt, oock mede dat de godloose Amon de Godsalighe Ioziam wan, ende dese wederom de heyloose Ioachaz voortbracht, 4.Reg.8.27.12.1.2, 4.Reg.16.1.2, 18.3, 22.2, 20, 22.2, 23.32. a Maer daer by weet ick mede wel dat het met onsen eersten Uader Adam al anders is toegegaen. Daer of schrijft Meester Ian Calvijn, Instit.ij.boeck.j.cap.7.dist. suyverlijcken aldus: Ende dat Adam daerom als hy die ontfangen gaven heeft verlooren, niet en heeft die voor hemselven alleenlijck, maer oock voor ons allen verlooren. VVie sal van de afkomste der ziele sorghvuldigh zijn: als hy hoort dat Adam de gaven, die hy verloren heeft, alsoo wel voor ons, als voor hem selven ontfanghen hadde? ende dat sy niet en waren alleenlijck een mensche ghegheven, maer den ga[n]tsen menschelijcke natuere toegheschickt. b Ende beroerende nu dat wy selve oock in Adam ghesondight hebben, tegen u seggen: schrijft Calvijn daer voort, dist.8. segghende, ende d'Apostel selve, Rom.5.12. betuygh seer duydelijck, dat de doot daerom is over alle menschen gekomen, om dat sy alle gesondight hebben, dat is: in die erfzonde verstrict, ende met hare smetten ontreynight zijn. c Ende daerom zijn oock de kinderkens, hoewel sy haer verdoemenisse mede brengen van moeders buyck, niet door een anders misdaet, maer door haer eyghel feyl verbonden. d Hoedanigh zy zijn van nature schrijft Calvijn daer stracx voort aen, ij.26. so by u is aenghetogen hier voor. Wildy nu hooren wat de gaven zijn die Adam voor sich ende voor ons allen hadde ontfanghen, ick sal't u verhalen. Theodore de Besa sal u seggen, P. cap.iij.dist.ix. te weten, dat hy met rechtvaerdigheyt ende warachtighe heyligheyt was verciert ende begaeft. De Predicatie opten Catechis. (O.fo.17. beduydende d'Apostels woorden, Ephes.4.14. schrijft: so leert ons dan dese spreuck, dat dat Beelt Godes in ons anders niet en is, dan een ghelijck-formigheyt met God, in ware volkomen heyligheyt, gherechtigheyt ende waerheyt, welcke dat wesen Godes self zijn. Dese accordeert met mijnen Heere Calvijn, Instit.cap.ij.7. daer hy schrijft dat Adam deelachtigh was gemaeckt des Goddelijcken wijsheydts, rechtvaerdigheydts, sterckheydts, volkomenheyts, waerheyts, ende onnoselheydts. Ende hier mede komen oock over een Petrus Martyr Clas.j. locus iiij.dist.11. Item noch Clas.ij.loc.ij.dist.26. Oock mede Henricus Bullinger Decas, iij Sermo.x. ende meest al d'ander onse vaderen. e Daer hebdy nu moghen hooren dat wy de gaven Adams hebben verloren ende inde erf-zonde zijn verstrickt door ons eyghen zonde in Adam, oock hoedanigh ons verderf is. Immers dat alle sulcx is geschiet blijckt ontwijfelijck. f Wt dit gheschieden weten wy oock sekerlijck dat het Godes wille is gheweest, alst blijckt uyt de uytkomste der saecken. A.E.4.artic. dat het soo soude gheschieden, na de schoone ende vaste regel mijns Heeren Besa, H.47. ende ons met broeders, A.E.artic.4. ende 3. daer hy seyt aldus: Ende wy hebben bewesen aldervastelijckste te wesen dese collectie: dat is soo gheschiet, daerom was het de raet Godes dat het soo geschieden soude. Nu is God rechtvaerdigh. God doet het alles, so Besa oock treflijck bewijst, H.108. wie magh dan twijfelen of de straf voorschreven alle Adams nakomeren en is oock rechtvaerdigh, want het werck is soo de werckman is, ende de werckman is God, die is rechtvaerdigh. g Het is dan van Gode rechtvaerdelijck gheschiet dat alle Adams afkomste, als schadelijcke quade Wolven onder d'eeuwige d[o]odt laghen inde verdoemenisse: ende en geschiedt den verworpenen van eeuwigheyt gheen onghelijck: dat God tot zijnder eeren eenighe daer uyt (als een Prince uyt veele doodtschuldige rebellen) genade doet, het leven schenct, ende heur gheweldelijck treckende uyt felle wolven in sachtmoedighe Schaepkens verandert ende eeuwelijc saligh maeckt uyt loutere ghenade (L.Instistu.iij.boeck, xxiij. | |
[fol Clxxxijr]
| |
[c]ap,j.dist. Om te tonen zijn barmhertigheyt. Ia seyt mijn Heere Besa H.58. al maeckte hy daer een mensche saligh: latende al d'andere doodtschuldige ende rebelle wolven steken in heur verdorven aert. Daer inne hyse verhart ende eeuwelijcken verdoemt tot betoon van zijn rechtvaerdigheyt, ende dit aen weder zijden om zijnder glorien of eerlijckheyts willen. i Lieve segt nu wat hebben sich de verworpen te beklaghen? wat hebben oock de verkoorne sich te beroemen? desen gheschiet loutere ghenade buyten alle verdienst: d'anderen gheschiet loutere rechtvaerdigheyt, na heur quade verdienst. Wat schadet heur dat d'andere onverdiende genade genieten? wat schadet oock d'andere dat dese rechtschuldighe straffe lijden? want so onse metbroeders schrijven, Aa.f.48. Dewyle alle menschen even zondigh ende schuldigh zijn voor Godt ende in eenen graet der ellendigheyt staen, soo soude hyse wel al te samen mogen verwerpen ende in hare zonden laten verharden. Daeromme wanneer God hem over eenighe diet hem belieft ontfermt, ende over den anderen niet, so en doet hy niemant onghelijck, ende is daeromme niet onrechtvaedigh. Siet vrunt daer hebdy den rechten gront vant rechtvaerdigh verwerpen, ende vant ghenadigh verkiesen Godes, daer inne zijn Predestinatie bestaet: die my dunckt dat ghy niet recht en verstaet. Weet ghy daer teghen yet te segghen? D. Coornhert. 63 Dat suldy hooren ende moghen verstaen of ick de voorsz. uwe leere recht versta. Uele saken hebdy daer over hoop uytgheslaghen, gheen van allen hebbe ick u hooren bewijsen: geen van allen en hoore ick blindelijck aen te nemen ende voor goet te prijsen. Gereform. Calv. 65 Welck begeert ghy van allen bewesen te hebben? D. Coornhert. 66 Al dat u verhael. Als te weten eerst: waer staet gheschreven inden Bybel, dat Adam die voorsz. Godlijcke, of over-natuerlijcke gaven voor ons allen heeft verlooren? dat lese ick nergens. Gereform. Calv. 67 Of die eyghentlijcke woorden so niet en staen inden Bybelt, de sinne is daer, soo men mach overvloedelijc bewesen sien inden schriften onser Hooft-leeraren. D. Coornh. 68 Die en zijn my noch gheen Euangelisten. Wel aen, laet ons eenighe der voorsz. gaven voor nemen. Seght dan, mach oock yemant verliesen dat hy noyt en heeft gehadt? Gereform. Calv. 69 Neen. D. Koornh. 70 Wysheyt, rechtvaerdigheyt ende sterckheyt zijn deughden, ist niet so? Gereform. Calv. 71 Wie twijfelt daer aen? D. Koornh. 72 Waren inden goedt-gheschapen Adam voor zijnen valle beneven die deughde oock in hem de teghendeelighe sonden der selver, als sotheydt, onrechtva[e]rdigheydt, kranckheydt, etc. Gereform. Calv. 73 Wat gemeenschap heeft de gherechtigheyt met d'ongerechtigheyt het licht met de duysternisse, 2.Cor.6.14. ende de deughden met de zonden? waren de zonden in Adam geweest voor zijnen valle, so most God die in hem veroorsaeckt ende hem niet goet geschapen hebben gehadt. Anders tuyght de Heylige Schrift. D. Coornh. 74 Noch seghdy recht. Elck dingh moet nootsaeckelijck na zijnre aert wercken daer't is, sonder hinder van zijn tegendeel. Geref. Calv. 75 Hoe meyndy dat? D. Coornh. 76 Het vuyr moet nootsakelijck heet maken daer't waerlijck inne of by is: so moet oock nootlijck de Sonne lichten daer hy is, ende dit beyde door heur natuerlijcke krachte. Gheref. Calv. 77 Ick versta u. Ghy wilt seggen dat wijsheyt, rechtvaerdigheyt noch sterckheyt, noch geen vande andere deughden voorsz. in yemande moghen waerlijck wesen, sonder, soo langhe zy daer zijn, haer natuerlijcke ende eygentlijcke werck te doen. D. Coornh. 78 Dat wilde ick seggen. Wildy nu oock wel seggen wat het eygentlijcke werck is deser drie voornoemde deughden? by dese drie salmen licht verstaen mogen wat van d'andere te houden is. Geref. Calv. 79 Gaerne. Al ist dan so dat elcke deughde gemeenlijc meer heeft dan eenreleye werckinghe, so sal ick de voorneemste werckingen deser drie noemen, ende achte daeromme dat wijsheyt in allen dinghen het beste verkiest, dat rechtvaerdigheydt altijdt yeghelijck het zijne geeft, ende dat sterckheyt in allen aenvechtingen altijdt onverwinnelijcken wederstant doet inden ghenen daer zy of elck deser inne zijn. D. Coornh. 80 D'antwoorde is oprecht. Dese drie deughden dan waren oock neven alle d'andere by u verhaelt, in Adam voor zijnen valle, naer uwer gemeyne Schribenten ofte Hooft-leeraren schrijven, als van Gode daer mede begaeft wesende. Geref. Calv. 81 Twijfelt ghy daer aen? ick geensins. D. Coornhert. 82 Dat suldy nu hooren. God hadde Adam bevolen te eten van alle de boomen des lusthofs, Gen.2, 9, 16. midts onder welcke ooc was de boom des levens, maer vanden boom des wetens hadde God hem verboden te eten: met dreyginge des doots, Gen., 2, 17. Geref. Calv. 83 Alsoo seyt de Schrift. D. Coornh. 84 Wat was beter voor Adam, het leven? of de doodt? Geref. Calv. 85 Is dat vraghens waerdigh? het leven was het beste ende de doot het quaetste voor Adam, soot is ghebleken. D. Coornhert. 86 Adam en verkoor dan niet het beste, maer het quaeste. Adam en was dan niet wijs voor zijnen val: Adam en hadde dan oock gheen wijsheyts gave van Gode niet ontfanghen. | |
[fol Clxxxijv]
| |
Hoe mocht hy wijs zijn, die goet noch quaet en wiste? onmoghelijck ist yemant dat hy soude begeren te weten, 'tgeen dat hy nu al weet. Adam at vanden boom des wetens goedts ende quaets om goet ende quaet te weten. Hy wist dan goet noch quaet, daerom was hem oock 'twaerschouwende ghebodt Godes nodigh. a So ginget Adam mede (wat behoevet veel woorden?) mette rechtvaerdigheydt. Was Adam rechtvaerdigh, so en behoefde hy geen Wet, 1.Tim.1.9. maer God gaf hem een Wet. God doet niet vergeefs. Dus behoefde Adam een Wet: ende en was niet rechtvaerdigh, oock en gaf Adam Gode het zijne niet, te weten gehoorsaemheydt, die hy, als G[o]des schepsel ende een Dienaer wesende, zijnen Schepper ende Heere schuldigh was. De rechtvaerdicheyt en was dan oock niet in Adam voor zijnen valle, hy hadde die dan oock niet van Gode ontfangen. b Ende na dien Adam sich door een wijfkens bekoringsken sonder weygeringhe, swijghe eenighen teghenweer te doen, ten eersten liet verwinnen: so en hadde hy de strijtbare ende onverwinnelijcke deughde des sterckheydts niet in hem, noch en mochte die ooc van Gode niet ontfangen hebben ghehadt. c Sulcx is my licht (so de langheyt niet gevreest en waer) mede van al d'andere deughden te bewijsen, die de uwen voortbrenghen. Ende soo u hier mede niet en vernoeght, ben ick bereyt 'tselve mede te bewijsen. Of soo ghy hier wat jegen weet te seggen, dat uyt u te hooren e[n]de te antwoorden. D. Coornh. D. Coornh. D. Coornh. Gereform. Calv. 87 Neen, 'tis genoegh. Maer soude ick hier op met Petro Lombardo niet mogen seggen dat Adam de voorsz. deughden als hy s[o]ndighde niet en hadde: maer dat hyse nochtans te vooren van Gode ontfangen ende ghehadt hadde? D. Coornh. 88 Wat maghmen niet segghen? maer soudy mogen bewijsen dat hyse te vooren ghehadt hadde? seker voor dat Adam sondighde en mochte hy die gave[n] door gheen sondighen verlooren hebben: maer God self most hem die gaven weder voor zijn sondigen benomen hebben, ende dit vermidts de onveranderlijcke God dan berou hadde vande geschoncken gaven: die de selve Adam, als hyse meest behoefde, weder benomen soude hebben. Soudy dat wel derren segghen, ende met waerheyt mogen bewijsen? Gereform. Calv. 89 Nu niet, ic wilt breeder nadencken. Maer wat seghdy totte woorden Pauli by my verhaelt, 63.b. dat de doodt over alle menschen gekomen is, overmits sy alle gesondicht hebben, etc.Rom.5.12. D. Coornh. 90 Dat is voor, ij.26. al int langhe beantwoort ende by my bewesen niet moghelijck te wesen dat die noch niet en zijn in wesen, int leven, ende in heur redens ghebruyck, yet souden doen, misdoen, of zondigen. Behalven dat so treckt u Calvijn di[e] sproke 'to[n]recht aen. a Want Erasmi oversettinghe hout: voor soo vele zy alle ghezondight hebben. De Surcher Text, Castellions vertalinge, oock meer ander en komen met Erasmi Text over een, mede brengende: voor so vele sy Adams sondigen naghevolght hebben, als voor mede van Ieroboams zonde aengewesen ende bewesen is? ij.36.a. b Immers Paulus selve sich selven hier verklarende int 18. versken seyt: Ghelijck door eenens misdaet het quade voortgesproten is in allen menschen tot verdoemenisse: also is oock door eenens rechtvaerdigheydt het goede voortghesproten in allen menschen tot r[e]chtvaerdighmakinge des levens. c Daer sietme[n] inden Apostel klaerlijck zijnen zinne uytghedruckt te wesen: dat in alle menschen, die Adam in zijn misdaet navolgen, het quade komt tot verdoemenisse: ende so wederomme dat in alle menschen, die Christum in zijne rechtvaerdigheydt navolghen: het goede komt tot rechtvaerdighmakinghe des levens. d Dat sulcx altijts over beyden zijden ghewisselijck gheschiet, ghetuyght de gantscheschrift: maer wilmen dese woorden trecke[n] op de duydinghe Calvijns, soo salmen moeten segghen alsoo: Ghelijck in alle menschen sonder heur navolginghe van Adams misdaet het quade is gekomen tot verdoemenisse: alsoo is mede in allen menschen, sonder navolginghe van Christi gherechtigheyt, het goede ghekomen tot rechtvaerdighmakinge des levens. e Want d'Apostel stelt ghelijck teghen ghelijck over beyden zijden. Ende seyt met het een te gheschieden alleens als met het ander. Want dan sullen oock alle menschen, so weynigh yemant uytgenomen over Christi ghenadighe, als over Adams sondige zijde, komen moeten tot des levens salighmakinghe. Wie van alle menschen sal dan verdoemt moghen zijn? of salmen Adam machtiger maken om te verderven, dan Christum om saligh te maken? f Maer dese sproke is mede ghehandelt ind[e] voorsz. iij.boecxkens vande vreemde zonde, vreemde schulde, ende vreemde straffe, dus wijse ick u daer, begeerdy meer bescheyts. Gereform. Calv. 91 Dat heb ick tot nu toe gheschroomt te lesen, overmidts d'o[n]se seggen dat ghy daer inne hoopwerck van Gods-lasteringhe[n] uytgiet. D. Coornhert. 92 Seght, hebben zy u in mijne schriften ergens eenighe God-lasteringen ghetoont, of ten minsten eenige woorden daer men met eenige schijn van waerheyt yet uyt mocht trecken dat God-lasteringe inne hadde? Geref. Calv. 97 Dat en segge ick niet, maer weet wel dat zy eenighe luyden hebben laten zien etlijcke articulen uyt uwe schriften getogen daer ghy [o]nse leere niet bedecktelijck groote lasteringhe op seyde. D. Coornh. 98 Dats wat anders, dat magh wel wae[r] zijn, die u leere lastert, die en lastert Gode niet, want u leere en is self niet God, maer u leere lastert Godt als sy God toe-schrijft dingen die lasterlijck zijn, so ick nu hier opter daet hebbe bewesen dat u Leere doet, soude ick dan om waerheyt te schrijven [o]f te spreken van uwe leere, een lasterman ende Gods-last[e]raer moeten wesen? | |
[fol Clxxxiiijr]
| |
a So uwe Vaderen, Luter, Calvijn, ende d'anderen, ja oock ghyluyden, selve waerheyt schrijven ende opte stoel predicken inden ghebreken die zy den Roomschen Catholijcken op seggen, ende sulcx Gods-lasteringe soude heten: hey welcke lastermans ende Godlasteraers souden uwe heylighe Uaderen ende ghyluyden self oock altsamen dan wesen? Gereform. Calv. 99 Onse Uaderen ende wy den Papisten waerheyt op seggende en lasteren niet, maer ontdecken heur onbekende Gods-lasteringhen tot waerschouwinghe vanden onwijsen volcke. D. Coornh. 100 Ick doe oock in u leere, 'tgheen ghy seght, dat de uwen ende ghy doet, inder Romanisten leere. Wat reden ist nu dat een selve werck uyt een selve meyninghe ghedaen by u luyden heyligheyt ende by my lastering soude zijn? Gereform. Calv. Wy doent met waerheyt, maer ghy met onwaerheydt. D. Coornhert. 101 U doen laet ick u verantwoorden, maer mijn doen is in't gene nu is geseyt, al waerheyt ghebleken: ende sal noch in meer stucken, eer dese sake afgehandelt sal zijn, waerheyt blijcken. Gereform. Calv. 102 Maer seght, mocht ghy de selve waerheyt, die ghy meynt te spreken, niet wel wat sach[te]r seggen. D. Coornh. Ia ick, maer onkrachtiger. U Delfsche mede Predicanten, by anderen van hardigheyt berispt zijnde, segghen dat sachte plaesteren wel dienen om de wonden te vervuylen ende stinckende te maken. Maer niet om te ghenesen, ende elders dat vrunt-slaghen beter zijn dan vyandts kussen, A a.vij. ende seker ic achte tot oude wonden, die nu seer vervuylt zijn, veel nutter te zijn scherpbijtende, dan versachtende plaesteren. Tot 'svolcx beteringhe streckt ons alder schrijven ende spreken. Men behoort dan hier inne die wijse te ghebruycken die meest voorderen mach tot beteringe. Die meyninghe soude ick oock vermoeden te zijn geweest in Luyter, Swingel, in Calvino, ende in d'andere uwe achtbaerste Schrijvers in heur heftighe Schriften tegen den Catholijcken: om 'tgene sy voor dolinghen berispen, soo naeckt ende plomp voor ooghen te stellen: dat elck die lichtelijck voor dolinghen bekennen, ende sich also voorsichtelijck daer voor hoeden soude moghen: immers dat is ontwijfelijck ons allen bevolen, dat wy waerheyt sullen spreken tot onsen Naesten, Zach.8.16. Geref. calv. 103 Wat heet ghy waerheyt spreken? D. Coornhert. 104 Te veel noch te luttel, maer so als het dingh is, daer af men spreeckt. Soo soude yemant noemende een die by een ander mans wijf hadde gheslapen een bloetschender te veel, een hoereerder te luttel, maer een overspeelder hem te recht benamen ende waerheyt spreken. a Dat heetmen oock eenvuldigh spreken, 'twelck het teghendeel is van met dubbelde tonghen spreken, daer men anders seyt end[e] anders denkt: het een de namenschenders, 'tander den pluymstrijckers, maer 't derde den eenvuldigen ghemeen. So verantwoorde de Koning Philips zijne Macedoniers voormaels: als hem een, die hem groote dienst met verraderyen ghedaen hadde, klaeghde, datmen hem een verrader hadde geheten: met dese woorden: de Macedoniers zijn rechte ende slechte luyden, die een ding niet anders en konnen noemen dan 't is. Geref. Calv. 105 Alleman heeft gheen Koningh tot een voorsprake. Weet ghy dan niet dat waerheyt vyandtschap baert? D. Koornh. 106 Meyndy dat de Propheten, d'Apostelen, alle Martelaren, ja Christus selve dat niet en wisten? hebben sy daerom gelaten waerheyt te spreken? of meyndy dat sy die spraken op hope van danck te begaen by den Schijndeughden, welcker ware schande zy voor des volckx ooghen tot waerschouwinghe ontdeckten? Geref. calv. 107 Neen, so heel onwijs en ben ick niet, dat ick sodanighe onwijsheyt in heur soude vermoeden: maer wy weten dat zy om 'tvolck voor der zielen doodt te behoeden, heur selfs lijflijcken doodt niet ghevreest en hebben. D. Coornh. 108 Daer zijn wij't nu eens inne. Ic bids u hout my so[o] heel zot niet, dat ick soude mey[n]en danc, eer of baet te behalen int ontdecken der waerheydt, midts dat ic die recht uyt spreke, by den Schijn-heyligen, die jonst ende macht plegen te hebben by de wereldt. Van yemandts persoonen te schelden hebbe ick my, God danck, tot noch toe ghewacht, soo ick noch voort hope te wachten, maer van waerheyt te spreken en dencke ick my niet te wachten, so lange ick middel sie om mijnen [n]aesten vruchtbare dienst daer mede te doen. Nopende u persoone voor onse t'samenkomste hebben my menschen, welcker woorden gheloof by my hebben, soo veele al van u geseyt, dat ick niet en schroome eenvuldighe waerheyt t[o]t u te spreken. Dus hoop ick dat ghy u daer aen niet en sult argheren, maer dat ghy my doende, als ghy soudet willen ghedaen worden: 'tghene men so wel magh wel als qualijck duyden, na der liefden aert. Geref. calv. 109 V is recht van my gheseyt, ghy sult my in die saecke heur woordt ghelijck bevinden. Daer slaet de Klock, mijn tijdt om gaen is ghekomen. Dus ga ick wegh om morghen weder te komen, Adieu. D. Koornh. 't Is my lief, Adieu. |
|