Van de onwetenheyt der menschen, die daer is onschuldigh of schuldigh

Dat 17. Capittel.
Vande schuldigheyt geleghen in't niet gebruycken van sijne mogelijckheyt om te weten.

Der saken gewichticheyt bringt my dit hier noch wat naecter by gelijckenissen te openbaren. En̄ segge daerom dat by den menschen is een algemeyne, oock eenighe sonderlinge wetenschappe. Die algemeyne behelst in sich oock die sonderlinghe oft bysondere Wetenschappen den weter vande algemeyne noch in velen stucken verborgen sijnde. Also is hier sulcke sonderlinge Wetenschappe in sodanigen wetere noch geen wetenschap te noemen, maer wel een mogelijckheyt om weten. Gelijck inden kesel geen vyer en is, maer wel moghelijckheyt om vyer wt te comen. En̄ is mitsdien hier die gemeene wetenschappe, als een zaedt vande bysondere.

[fol. 127r]

Laet ons nemen datter een Menscheg heen ander Wet hebbe dan de Wet der naturē. Dese rijdende over een woeste heyde, vint een Mensche liggen so kranck, dat hy ghewisselijck vermoedet dat die krancke dien nacht sal sterven, so hy hem daer onder den kouden Hemel, in regen en̄ windt opter natter aerden laet ligghen. Die krancke Man begeert sijn hulpe. 't Paerdt is te swack om hen beyden te dragen, die reysiger self oock niet sterck sijnde, ducht in vreemde landen kranc te werden, indien hy dē krancken laet rijden, ende self te voete gaet. Wat sal dese Man doen? Hy is immers oock sijn selfs Naeste. So ghebiedt de Wet der broederlijcker Liefden wel dat elck sijn Naesten lief sal hebbē als hem selve (maer niet liever) als hem selve.

Hier sal hy sich met aendacht beraden, seggende tot hem self: Of ghy genootsaeckt waert in pericule te stellen, te weten u eene vinger van gequetst, of een ander vinger van afgehouwen te worden. En̄ uwe vinger in gevare van quetsen staende, self hier inne kiesen, maer ghy het oordeel geven soudet: Wat soudy vonnissen, of d'een vinger, omme haer quetsinghe te vermijden, het afhouwen van d'ander vingher verkoor, soudy sulcke keure oock recht oordeelen? Neen. Maer onrecht. Want die quetsinghe den hant minder schaden soude dan d'afhouwinge: overmits dit ongeneselijck, dat gheneselijck is. So dan dese Mensche sich selve can achten voor d'eene, en̄ den krancken voor d'ander vinger aen den lichame der Christen Gemeynte, sal hy niet gewisselijc mogen wetē, dat sijne onsekere ziecte, die noch al schoon comende, mogelijck ghenesen sal, minder quetse zy voor den lichame, dan die gewisse doot van sijnen even Mensche? Wat anders sal hem dit nadencken doch leeren dan dat hy schuldigh is sijne onseeckere zieckte ghetroost te sijn, om sijn mede Lidtmaet van den sekeren doodt te verlossen.

Sodanige mogelijckheyt van wetenschappe is dan inden Mensche, die hy comende in twijfelijcken berade schuldigh is aendachtelijck na te speuren, en̄ also uyten keselinghe van de Wet der naturen het verborgen vyer der broederlijcken Liefden door vlijtigh ondersoeck, te doen voortcomē. Gemerct het versuymen van sulcke wetenschappe, die hy niet en heeft, maer wel soude mogen hebben, so hy 't sijne daer toe dede te recht schuldig maeckt. Recht of eenigh Heer bevel gave sijnen Dienaer by donckeren Nachte licht te ontsteken, en̄ hem yet wat te brengen, en̄ die Dienaer wt vreese van langhe inde koude te staen, ofte wt onbedachte haestigheyt, het vyer te slaen versuymende, by donckere na sijnen Heere toe liep, in eenen heldere by hem roeckeloos open gelaten, neder storte, en̄ arm oft been in stucken brake: soude dese knecht aen sulck sijn vallen ooc onschuldigh geacht mogen worden. 't Is wel waer dat hy geen licht en hadde: maer hy hadde mogen hebben. Soo misbruyckt meest elc die mogelijckheyt van nootlijcke wetēschappe, en̄ dat met sijnen schulde straf baerlijc.

Die ghelijckenisse dan van 't vyer en̄ gulsigheyt hier voor gheroert, is in desen oock gantschelijc ongelijc. Want seker waer't so dat die Mensche terstont als die overtallighe bete ofte sope inne wert geswolgen, moeste gevoelen sodanigen smerte, als die handt terstondt, als zy comt inden vyere ghevoelt, hy soude sich het te veele eten of drincken, soo wel wachten als het na genaken aen 't vyer, wt ondervindē wetende en̄ niet dol sijnde, maer nu vallet dickwils anders, overmits des vyers smerte seker, maer des eters of drinckers smerte onseecker is: Des vyers pijne gevoeltmen altijt smertelijck opter daedt, maer des gulsigheyts ongesontheydt, by wijlen niet of weynigh, ende dat noch eerst na het gulsigh vraten en̄ swelgen: Ende des vuyrs brandende hitten is onlijdelijc, maer des gulsigheyts pijne is dickwils noch wel tijdelijck.

Alle die dan des Heeren wille a weten, het zy ⁺ inder getuygnissen of inder waerheyt, en̄ die niet doen, sullen geslagen worden met veele slaghen. VVant die't goede wetende b, dat niet en doet, ⁺ dien ist zonde. Ende sal dese, so hy in sulck sijn ⁺ misbruyck volherdet te late bevinden van hem geseyt te sijn: Het waer henluyden beter dat zy den wegh der Gherechtigheydt niet ghekent en hadden, dan dat zy dien kennen ende sich af keeren vanden Heyligen geboden, dat henl. is gegeven. Sy sijn't oock waerdigh die't goede niet recht en willen gebruycken, dat het hen werde benomē, somen leest van den begraver van sijnē pntfangen ponde. 't Welck hem wert benomen om dat hy gheen veroverde woecker en hadde.

+ a Luc.12.47.

+ b Iac.4,17

+ 2 Pe.2,11