Logo DBNL
Van de toelatinge ende decrete Godts (1630)

Van de toelatinge ende decrete Godts

(1630)–D.V. Coornhert–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Tweede Boeck.Van de onschriftlijcke ende wederschriflijcke Spreucken Calvini ende Beze.

Middel om de raetslaghen Godes te verstaen.

1.

HIer toe sie ick Beza aenwijsen vier wijsen of middelen: van welcke de laetste uyt het achterste oordeelt, dat is dese volgh-reden: dat is so gheschiet: daerom wast de raet Godes, dat het soo gheschieden soude: ende dese wijse, seyt hy, is sonder exceptie d’alderseeckerste. B. Sy. 42. 43. 47.

2.

Heeft Godt sulcke zijne raedtslaghen inde H. Schrift niet gheopenbaert, so wijst Beza hier den Menschen af van de Godtlijcke Schrift, tot zijn menschelijck vernuft, om in duysternis te doen sien. Heeftse God daer niet gheopenbaert, soo wijst hy hoemen sal moghen weten ‘t ghene Godt heeft willen verberghen.

3.

Oock is dese reghel Beze onschriftelijck, want men die inden Bybel niet en vint: jae zy is wederschriftelijck: want de Schrifture hout dat God gheen oorsaecke is van sonde. Datter sonde geschiet zijn tuyght zy mede: so wast de raet Godes (nae dese regel Beze) datter sonden souden geschieden: so komen de sonden uyt den raet Godes, ende mitsdien uyt Gode. Dit’t tegen de Schrift.

5.

Men mach de raetslagen Godes verstaen uyt zijnen woorde ende werck te samen, als uyt het voor segghen en̄ uyt het doen komen van de zont vloedt: uyt zijnene woorde alleen sonder ‘t werck, als vande verrijssenisse, die noch worden sal, ende uyt zijn werck sonder voorgaenden woort (bedecktelijck ghedinge in hebbende) als van’t sparen der Niniviten. De twee eerste zijn altijt seker, die stelt Beza niet: het laetste stelt hy alleen, ende dat noch sonder tuyghnisse van Godts woordt, Jae oock sonder onderscheydt dat dan boven al onseker is.

7.

Want alle geschiedenis is een werck Godes, of der schepselen, of Godes en̄ der schepselen t’samen. ‘tScheppen des Menschen is Gods werck alleen: des Menschen sondelijck leven is des Menschen werck alleen: het deuchdelijck leven is Godes en̄ ‘sMenschen werck te samen.

8.

In Godes wercken alleen is ghewisse sekerheyt, so machmen vastelijck sluyten, God heeft de werelt gheschapen, dus blijckt dat Gods raet te zijn gheweest: maer inde menschelijcke wercken feylt dese Bezansche Regule groflijck, nochtans stelt hy die voornemelijck daer toe, want daer af handeltmen inde sake vande toelatinghe ende nootschickinghe Godes.

10.

Daer mostmen na Beze aldersekerste Regel sluytē also. Dat Adam noch oprecht wesende gedaen heeft tegen Godes ghebodt, is geschiet. Dus ist seker dat het Godes raetslach was dat Adam tegen Godts ghebodt doen soude. Was dit doen van Adam sonde, soo quam die niet uyt Adams doen, maer uyt Godes raetslach, dewelcke Adam onvermijdelijck moste volgen. Soo is God met zijn raetslach oorsake vande sonde en̄ ‘t menschelijcke verderf, maer niet Adam: Dit moet Beza seggen tegen de Schrift, of metten Libertijnen, dat sonde geen sonde en is.

Dat God den Mensche heeft geschapen met sodanigen wet of conditie, dat hy door zynen valle terstont de gātsche werelt soude bedervē.

18.

Dat heeft Calvijn dorven segghen, 1dat en seydt God nergens, en̄ Menschen gelooven een Mensch sulcx seggende sonder ja plat tegen de H. Schrift. Willen die niet bedrogen zijn? Adam en mocht de gantsche werelt niet bederven door zijnen valle, sonder eerst hem selven te bederven. 2Nu wil God niet dat de sondaer sal sterven, maer dat hy sich bekeere ende leve. Mach dan yemant gelooven Godes Wet conditie, of wille in Adams scheppinge geweest te zijn, dat Adam met alle zijn onschuldige afcomste soude sterven ende bederven? Adam was immers voor zijnen valle oprecht, onnosel, ende goet.

Dit sach Calvijn wel dese zijne onwaere Leere tegen te zijn, die sonder alle schijn van H. Schriftuere is: daerom hy van d’eene stoutheydt in d’ander noch argher vallende daer teghen spreeckende arbeyt te lochenen, dat Adam goet geschapen zy. Vraechdy hoe? hy seyt dat sulcks niet specialijck en is ghesproken vande Mensche. Ca. 42.

3

Na dat de Mensche gheschapen ende alst edelste alder sichtbare schepselē tot een heerschapper over al d’andere was ghestelt, sach Godt alle dinghen die hy gemaeckt hadde, ende zy waren seer goet. Siet Leser wat hier de man so stoutelijck seggen derf, staet daer niet al? is Adam het voorneemlijckste daer uyt genomen? of mach de volmaeckte Godt yet ghebreckelijcks maken? 4Immers Beza schrijft dat God den Mensch niet rechtvaerdelijck gestraft en mochte hebben, so hy hem ghebreckelijck geschapen hadde.

Wat noot is my des Jongers seggen? De Meester selve seyt Adam ghemaeckt te wesen deelachtich der Goddelijcker wijsheydt, rechtvaerdicheyt, sterckheyt, volkomenheyt, waerheyt ende onnoselheyt. 5Soude dat noch niet goet gheschapen te zijn moeten heeten? soo vallen zy in haer eyghen leugen in strijdicheyt tegen haer self, die met de leughen de waerheydt bestrijden.

Doch gaet de Jongher Beza hier zijn Meester Calvijn in stoutheyt te boven: want

die kent rondelijck dat Godt den Mensche oprecht ende onnosel heeft gheschapen, ende dat nochtans tot verderffenisse. 6 Doch seyt hy daer by dat zy alsoo niet en plegen te spreken: het waer oock seecker al wat te plomp. vraechdy nae Bewijs, Leser, soo weet dat het Beza seyt, die daer met ghenoeght sonder, jae teghen, de H. Schrift: wat behoeft die ander ghetuyghenisse?

 

7

Godt schept den ghenen die’t hem ghelieft tot rechtvaerdigher verdoemenissen, ende dat om zijnder glorien willen.

35.

Die ter verdoemenissen gheschaepen zijn mogen saligh worden, of niet: seyt men jae, so is God niet almachtigh, als die zijn voornemen niet en mach volbrengen: maer seyt men neen, soo en is God niet rechtvaerdigh int verdoemen vande onschuldige: want ten is in niemants macht gestelt 8 (so Beza recht seydt) de palen van Gode eens ghestelt ende beschreven te overtreden.

39.

Beza schrijft dat Adam oprecht ende onnosel was geschapen, ende dat nochtans ten verderffenisse, so terstondt oock is ghehoort. Wie anders dan Godt maeckt hy daer oorsaecke met klare woorden, vande verderffenisse? ende dit soude noch al moeten strecken tot Godes eere.

41.

Wat goets te maken om te verderven is een quaet, of ten minstē een vergeefs werck. Soo doet die goede ende wijse Godt wat quaets, of ten minstē wat te vergeefs. Dat’s niet waerschijnlijck noch min eerlijck vande goetheyt en̄ wijsheyt Godes gesproken.

Maer het diendt tot de glorie Godes. Geensins by den Menschen die sulcks houden voor een schandelijck werck. Maer ‘tzy so genomen: so soude God quaet doen, te weten, onrecht aenden Menschen int onschuldigh verdoemen der selver, op datter goedt uyt kome. 9Dat wil Paulus; een Mensch van hem niet geseyt hebben: ende dese Luyden souden sulcks van Gode met zijn welbehagen mogen seggen:

43.

10Beza voert in des Pot-backers gelijckenisse, die maeckt soo wel een Pis-pot tot een vat der oneeren als een drinck-beker tot een vat der eeren. Maer vindtmen so onwijsen Pot-backer die met opsetten wille een Pis-pot ghebreeckelijk maeckt, ick swijghe om stucken te breken? Neen, wie heeft lust tot verlooren werck? dese sotheyt ende felheyt schrijft Beza den al-wijsen ende goedighen God toe, int maecken zijnre goede schepselen der Menschen om te verderven, ende in eeuwigh gequel te zijn.

44.

Heeft Godt door zijn wil sulcke vaten der oneeren buyten haer toedoen bereyt ten verderffenisse, hoe mach hy die (so Paulus seyt) ghedooght hebben met groote lijtsaemheyt? 11mach oock yemant lijtsaemheyt thoonen int doen van zijnen wille?

47.

Beza bestaende, maer niet konnende, zijne voorschreven opinie metter heyliger Schrift bewijsen over een te comē met Godes rechtvaerdigheyt, ons inde heylige Schrift gheopenbaert, ende midtsdien hem self (soo hy seyt) so weynich vernoeghen als S. Castellion, daer hy teghen kijft, seydt ten laetsten alsoo.

12Maer wie zijt ghy die gheen ander rechtvaerdigheydt noch wijsheyt in Gode soudet bekennen, dan daer af ghy de redene soudet konnen begrijpen? maer wie zijt ghy o Beza, die ons een ander ja contrarie rechtvaerdigheydt Godts wilt vroet maken, dan ons Godes waerheyt leert inde heylige Schriftuere? want men geensins uyt het vernuft maer alleen uyt het gheopenbaerde woordt Gods in desen moet oordeelen.

Staet die daer soodanigh beschreven als ghy die leert, thoont ons de plaetsen, wy sullen haer gelooven, ende u van’t goede onderwijs bedancken: maer is dat niet, waerom bestaedy de Menschen van de Godtlijcke Schrift tot u Menschelijcke vernuft af te leydend?

Of is die inde gantsche Schrift verborgen, ende u verstant alleen geopenbaert? dit zy oock so ghenomen. Sy moet dan noch in allen ghevalle over een komen met de rechtvaerdigheyt Godes ons in de H. Schrift geopenbaerdt, anders souden daer twee verscheyden of strijdige rechtvaerdigheden van een selve Godt moeten wesen. Dat luydt qualijck.

Nu is de rechtvaerdigheyt Godes die ghy met u Meester leeren niet alleen verscheyden van, maer oock plat strijdigh teghen de geopenbaerde rechtvaerdigheyt Godes inde H. Schrift. Dese moet valsch zijn, of de uwe. Met wat voeghe kondy ons dan raden in so wichtigen sake, de Godlijcke Schrift te verlaten, om u, die Menschen zijt, te geloven.

59.

God schept (seydt Beza) den genen die’t hem gelieft tot rechtvaerdiger verdoemenissen. Sal de verdoemenis rechtvaerdigh wesen, daer moet schulde zijn: die mach niet zijn, daer geen sonde is gedaen. Maer sonde wert niet gedaen, daer niet vrijelijck gewilt en wert tegen den gebode Gods. Mocht dit Adam of wie’t anders zy, hy mocht het oock laten, en̄ so Godes voornemen int scheppen te niet maecken. Vermocht hy dit niet, soo mocht hy niet schuldigh, ende midtsdien niet rechtvaerdelijck verdoemt zijn.

60.

De wille Godes (schrijft Calvijn) 13 is oorsake van alle dinghen die ter werelt geschiedē.Adams sonde is ter werelt geschiet, daer af is oock dan oorsake niet Adam, maer Godes wille: Niet Adam maer Godt selve heeft dan gesondight, na dees Leere Calvini.

65. 66.

Calvijn seyt14 dat de Menschen niet en moghen beraden of willen dan ‘tgene God hen in geeft. Quaet te willen al volghde ‘twerck niet, is sonde: so sondight de Mensche niet door des Duyvels of zijn eyghen, maer door

Gods ingeven of wille, ende is mitsdien dan oock God self d’eenighe oorsake van de sonde. Waer blijft nu des Menschen schulde, sonder welck hy niet rechtvaerdelijck en mach verdoemt worden? Soude dat wel rechtvaerdigheyt zijn, dat God om zyn eygē werck den onschuldigen Mensche verdoemt?

67.

Int doen van rechtvaerdigheyt sondight niemant. Rechtvaerdigheyts werck ist datmen elck ‘tzijn geve. Gode comt toe vande Mensche gehoorsaemheyt. God gaf Adam inden wille (volghens Calvijns naest voorgaende seggen) om vande verboden vrught te eten: dat wilde God dan oock dat Adam soude doen, die dede dat ende was Gode gehoorsaem. Hy dede dan rechtvaerdigheyt int eten vande verboden vrught. Daer aen heeft Adam dan deuchde gedaen, dat’s verde van sonde. Heeft God dan oock rechtvaerdelijck Adam mogen straffen om deughde gedaen, en̄ Gode gehoorsaemt te hebben?

68.

Neen, seghdy: Adam en dede dat niet om Gode te ghehoorsamen, zijn wille streckt tot een ander eynde. Dat zy so, die wil gaf God hem dan so inne (na Calvijns voorsz seggē:) die was hy daer in gehoorsaem, dede rechtvaerdelijck. Dat is niet sondighen maer deughde doen.

69.

,,Niemant en sondicht in’t gene hem onvermijdelijck is. God heeft (seydt Augustinus) niet onmoghelijcks mogen ghebieden, 15overmits hy rechtvaerdigh is: noch hy en sal den Mensche om’t gene hy niet en mach vermijden, niet verdoemen, overmits hy goedertieren is. Adam is gevallen, na Calvijns ende Beze Leere, door de nootschickinge Godes, hem onvermijdelick zijnde.,, Adam en heeft dan oock in zyn vallen niet gesondight.

70.

Godt selve schept in’t harte den wille, die voor ‘t effecte gaet. 16 Dit spreeckt Calvijn niet min vande quade dan vande goede wille. Ist nu onrecht (alst is) den Mensche toe te schrijven ‘t goede werck des goeden willen, daer God, niet de Mensche, schepper af is: ende sal’t recht zijn den Mensche toe te schrijven ‘tquade werck, des quaden willen daer niet de Menschen, maer Godt de Schepper af is? want Godt selve (niet de Mensche) is dan soo wel oorsaecke van alle ‘tquaede, als van alle ‘tgoede dat de Menschen doen.

Ende alle dit soude Godt doen (soo men Beza ghelooft) om zijnder glorien willen. Dat’s wel een schandelijcke glorie: want dan soude (so nu hier voor is bewesen) Godt zijn eere soecken in’t verdoemen van de onschuldigen (ij. 35.) int verderven van’t goede (ij. 39.) in’t doen van quaet of vergheefs werck (ij. 41.) in’t quaedt doen, op datter goedt uyt kome (ij. 41.) in sotheydt ende felheyt (ij. 43.) int sondigen (ij. 60.) en̄ d’eenighe oorsaecke te zijn, van de sonde (ij. 65.) mach yemandt ghelooven dat Godes wijse goetheyt eere of glorie soude soecken in sulcke dwaese ende boose wercken? dese eere schrijven Calvijn ende Beza nochtans Gode toe, volgens dese hare quade ende oneerlijcke Leere.

Al anders spreeckt de H. Geest inde Goddelijcke Schrift vande eere Godes. 17Die seyt dat Godt zijn glorie heeft inden Menschen wel te doen mits de milde uytdeylinghe zijnre gaven, als (om by weynighe ontallijcke veele te mercken) vander zielen spijse, dat’s zijn heyligh woort: ende van’t Manna voormaels tot des Lichaems spijse: in’t helpen en̄ verlossen der zijnen met vernielinge haerder vyanden: int wonderbaerlijck ghenesen haerder kranckheden: int toonen van barmhertigheyt, ende int saligh maken.

80.

Het eynde, daer toe God dē mensche heeft gheschapen, seggen Musculus te zijn, dat hy Gode soude kennen: Bullingher dat hy saligh soude zijn: ende Calvijn dat wy alle souden leven. Dat en is nu niet ten verderfnis of ter verdoemenisse, so Beza ende oock Calvijn self weder daer tegen seggen: ende dit om glorie te behalen.

81.

So een Medicus een ghemeen Fonteyne vergifte, daer door hy alle de Burgers doode, alleen om eere zijnre konsten te behalen int genesen van seer weynigh Burgers, soude die Moorder eere behaelen? sulcke eere schrijven Calvijn ende Beza Gode toe.

 

18Ick segghe dat Christus spreeckt als een Minister: maer dat is eens Ministers ampt, overmits hy die verholen aenslaghen Godes niet en weet, &c.

83.

Sebastien Castellio hadde Beza in zijn Stoysche predestinatie onder anderen oock tegen geworpen, die blijde roepe ende vrolicke bootschappe Jesu: 19Comt tot my alle die arbeyt ende beladen zijt, ick sal u verlichten: tot bewijs dat God door Christum alle menschen niemant uyt ghesondert, zijn ghenade int algemeyn aenbiedt.

Beza als een vyant van die Euangelische ende blijde bootschappe Chrisi, wil sulcks niet toelaten, excipieert daer op, en̄ niet mogende ontkennen Christi woorden int algemeen te luyden, lochent hy Christi Godlicke alwetenheyt, daer mede, dat hy seyt Christus dat ghesproken te hebben als een Minister, die de verholen raet-slaghen Godes niet en weet, ende daeromme sonder onderscheyt alle die zijnre besorginghe bevolen waren, tot sich noodet.

88.

Jae voorwaer Beza, soudy soo doende de Schapen niet wel wijser maken dan de Herder? 20Christus selve seyt dat de Schapen zijn stemme kennen: soude hy selve zijn Schapen niet kennen: mosten dan de schapen in kennisse den Herder niet te boven gaen? Kende hy zijn Schapen niet hoe moght hyse dan by namen roepen? 21

Dit seyt de waerheyt selve van hem selve. Beza seyt anders: wie salmen ghelooven?

Dat wast alleen niet, maer Christus kende oock de Wolven: want (soo daer staet) 22 hy en vertroude sich selven henluyden niet, overmits hyse alle kende, &c. Item Christus

sprack immers als een Minister, als hy seyde: Ick ben een goet Herder, ende kenne mijne Schapen. 23

Wist Christus wie zijn Schapen waren, 24so wist hy oock welck zijn Schapen niet waren, te weten, die voorsz Wolven, ende oock die in hem niet en souden gelooven. 25

Dit zijn Christi eygen clare woorden, tuygende naecktelijck dat hy zijn Schapen ende de vreemde beyde wel kende: die wederspreeckt Beza met zijn duystere glosen, jae verwerringen, om Christi Troost-roep, 26comt tot my alle, &c. te verduysteren. De Leser mach bedencken wie hy hier behoort te ghelooven, namentlijck Christo of Beza.

 

Dat bekenne ick mijn leeringhe te wesen, dat niet alleen door de toelatinghe, maer oock door den verholen raet Godes Adam is gevallen, en al den nakomelingen door zynen valle getrocken heeft inde eeuwige verderffenisse. 27

91.

Reght seghdy Calvine, dat u leeringhe te wesen, want’ten is Godes leeringhe niet. Want Godt leert nerghens inde H. Schrift sulcks, nochte oock niet altoos daer uyt men sulcks mach trecken. Immers ghy self leert self het platte teghendeel, namelick dat God ons ten leven hadde gheschapen, hoe wel wy ons selve den doodt toe ghebraght hebben.

Instit. vij. 20. Commet. 5. 12.

Hadde ons God ten leven geschapen: hoe mocht hy ons al t’samen door zijn verholen raet door Adams val in d’eeuwighe verderffenisse ghetrocken hebben? hebben wy ons selve den doot toe gebraght, hoe mach Gods verholen raet ons die toe gebrache hebben?

Adam was geschapē tot een beelde Gods. God is niet doodt maer self het eeuwighe leven. Soude dan de verholen raedt Godts, willende dat Adam soude leven, oock gewilt hebben dat Adam self soude bederven ende sterven? of soude inden eenvuldighen Godt twee strijdige willen zijn?

92.

Gods verholen raedt is veranderlijck, of al Adams af-comst sal eeuwelijck verdervē, of dees voorsz leeringhe Calvini is valsch. God en verandert niet als een Mensch. Alle Adams na-komelingen en sullen niet komen inde eeuwige verderffenisse: maer dese grouwelijcke Leeringhe Calvini is valsch ende gheen Euangelium, maer troosteloose verdoem-leere. 28

2930

Sijn alle Adams nakomelingen niet door haer willighe af-keere van Gode, die Godt toe laet, maer door zijn verholen raedt ende Adams val inde eeuwige verderffenisse ghetrocken: so hebben zy gheen van allen haer verderffenisse verschult, maer sullen al t’samen onschuldigh door Gods verholen raedt eeuwelick verdoemt zijn ende blijven, niemandt uyt ghenomen: want veranderde de eeuwige verderffenisse in verganckelijcke, so most Godts raedt, ende mitsdien oock God self veranderen. Dat mach niet zijn.

94.

God voorsiet (seggen Calvijn met de zijnen) 31

uyt zijn predestinatie ende wil dat gheschieden sal, al dat hy voorsiet, dats al dat hy soo voor’t sien predestineert. Souden zy soo van Gode niet wel een blinde Fortuyn maecken?

Item God voorsach Adams ende al zijnder afkomsten sonden, die hadde Godt dan oock gepredestineert: want daer uyt voorsagh die God. So wilde dan oock God datse souden geschieden: want Godes wil (seggen zy) is dat geschieden sal, al dat hy voorsiet te sullen geschieden Gods predestinatie, ja God self, en̄ niet Adam noch zijn afkomste, was dan d’eerste oorsaecke ende eenighe werck-man van Adams ende al zijnder afkomsten sonden.

99.

God mach al dat hy wil, maer hy wil niet al dat hy mach.

Ende want Godt goedt is soo wil hy niet dan dat goet is, ende geen quaet. 32

Het willen Gods is een werckinge, maer het niet willen is een rusten Godes: want al waer Godt yet wil daer werckt, maer daer hy niet en wil, daer rust of is ledigh d’almogende crachte Godes.

Het willen Godes streckt tot een eynde, te weten, het doen worden ‘tgene hy wil dat sal, of het beletten ‘tghene hy wil dat niet en sal geschieden. Dit gheschiet altijt, dit nimmermeer, overmidts die wil met maght is verselt.

100.

Anders ist met het niet willen Godes: dat streckt nerghens toe, doet niet worden, noch en belet niet te worden.

Daerom gheschiet altijdt al dat Godt wil dat geschieden sal: nemmermeer yet van al ‘tgeen dat God wil dat niet gheschieden sal: ende veel van’t gene dat God niet en wil dat gheschieden sal. Laet ons dit alles tot openinge des verstants voegen op Adams gheschiedenisse.

101.

Godt wilde dat Adam soude zijn een redelijck ende vry schepsele. So wilde God oock dat hy niet onredelijck noch eygē soude zijn. Dit willen Godes is door zijn almogentheyt geschiet. Tot hier toe hingh Adams wesen ende worden alleen aen Godes wille.

Daer naer wast anders met Adam, want doe voort stont het aen hem, of God zijn gehoorsaemheyt prijsen, dan of hy zijn wederspannigheyt straffen soude: want doe hingh zijn vryheyt by de onveranderlicke God eenmael ghewilt, niet meer aen Godes wille, maer stondt aen Adam met macht om sich tot, of van Gode te keeren.

102.

Want God en wilde niet (hier is het voorsz niet pillen Godes) dat dit vrywillige schepsel onvermijdelick het goet doen, of het quade laten soude: dit was Adams vryheyt.

Also sietmen dat Adam het goedt latende dat hem was bevolen, ende het quade doende, dat hem was verboden van Gode, niet en heeft gedaen (eygentlick te spreken) teghen, maer buyten de wille Gods.

Merckt noch. Adams vryheydt en soude niet hebben moghen bestaen beneven sulcken onvermijdelicken noot-Wet van Godes almogent willen, als alle onredelijcke schepselen zijn onderworpen.

Want soo God ghewilt hadde, dat Adam vallen, of dat hy niet vallen en soude: wat vryheydt of macht mochte dan in’t schepsel Adam zijn gebleven, om te staen of te vallen tegen zijn Scheppers almogende wille?

Wilde God zijn vallen, hoe moght hy blijven staen? wilde Godt dan oock dat hy niet soude vallē, hoe moght hy vallen? God wilde dan gheen van beyden, maer dat hy doen soude dat hy self wilde het waer dan staende blijven, ofte oock vallen. Ende dit was Adams vryheyt ende macht.

103.

Godes niet willen van Adams val, betuyght Godes waerschouwelijck verbodt. Hadde Godt oock ghewilt dat hy niet soude vallen, hy hadde hem soo wel te voren vanden boom des wetens gheweerdt door den Cherubim, als naemaels vanden boom des levens. 33

Adam is dan door Godes, sonder zijn eygen wille, goet gheworden: ende hy is door zijn eygen, sonder Godes wille quaet geworden: het goet dede Godt sonder Adam: het quaet dede Adam sonder Godt, maer Godt liet toe dat Adam dat dede.

104.

Tegen Gods wille mach niet geschieden, maer sonder zijn wille geschieter vele. Wat Godt wil doen worden of beletten, daer en mach niemant tegen. Wederom wat God niet en wil maer vry laet, dat mach geschieden sonder, maer niet teghen Godts wille, want daer en wil God van self niets.

Wil de vrye Adam Gode ghehoorsamen, Godt wil dat met hem, die hem sulcks in zijnen ghebode raedt. Wil hy Godt ghebodt overtreden, Godt wil dat niet, maer laet het toe, en̄ Adam doet dat sonder, maer niet tegen den wille Godes.

So geschiet geen deughde sonder en̄ geen sonde met, maer niet tegen den wille Godes: want de Mensch heeft gheen deughde van hem selve, gheen sonde van Gode, maer hy mach oock niet teghen d’Almoghende wille Godes.

107.

Tusschen den wille ende geboden Godes is dit onderscheyt, dat het altijt geschiet wat Godt wil, maer niet al wat Godt ghebiedt. ‘tGebodt Gods is als een Vaderlijcke raet: maer de wille Godts als een onweerstaenlijcke almoghende daet, die mach, dees moet elck volghen.

Gods wille is dat sonde haer eyghen straffe met brenge, die geschiet altijt. Godes raet is dat de Mensche niet en sondighe, die geschiet selden: nemet als of God tot Adam hadde gheseydt.

109.

Eedt niet vanden Boom des wetens, op dat ghy niet en sterft: ghy moget laten nae, of doen tegen mijn ghebodt, dats, tegen mijnen raedt: maer ghy moghet niet doen en blijven onghestraft, want dat is teghen mijnen wille.

Somma daer geschiet sonder Gods wille sonde, die hy toelaet: daer geschiet met wille Godts deughde, daer hy ons toe raedt: maer daer gheschiet tegen den wille Godes niet altoos: ende daer gheschiet inden onredelijcken ende Godtlijcke schepselen na den wille Godts alles.

112.

So doet God al dat hy wil, in’t doen worden of in’t beletten: maer’t gunt hy niet en wil, of gheen wil toe en heeft, en doet hy niet maer is daer ledigh. Des neempt een uytbeeldingh inde geschiedenisse Josephs.

113.

Hier gheschiede wat dat God niet en wilde, maer dat de Broeders wilden: te weten, het benijden. Dit deden de Broeders, niet God die dat toe liet. Daer gheschiede oock wat dat de Broeders niet en wilden, en̄ dat God wilde, namelijck, Josephs verheffinge. Dit dede God, de Broeders ledent.

Ghelijck nu God van zijn werck des verheffens, ende niet de Broeders Josephs rechtelijck de werck-man ende oorsake is te noemen: so zijn oock de Broeders van haer werck des benijdens, ende niet Godt, rechtelijck de werck-luyden ende oorsaecke te noemen.

Over d’ander is oock in Joseph niet gheschiet, ‘tgene God wilde dat niet geschieden, ende de Broeders wilden dat geschieden soude, te weten, het dooden Josephs by hunluyden voorghenomen. Van dit voornemen waren de Broeders, ende niet Godt: maer van’t beletten was Godt ende niet de Broeders de oorsaeck.

Laet nu Beza of wie’t anders zy vanden zijnen segghen dat Godt sulck benijden der Broederen Josephs niet en heeft voorsien gehadt, sonder Gode te maken onvoorsichtigh: oft dat Godt self dat benijden in haer ghewraght heeft, sonder Godt te maecken quaetheyts oorsake: of laet hem de waerheyt eerende belijden dat God het quade self niet en doet maer toelaet.

Eynde van’t tweede Boeck.

Het derde Boeck hout inne een deel ongeschicktheden nootvolgelijck zijnde uyt Calvini ende Beze woorden, dewelcke eensdeels inde Tafel deser Boecken aengewesen zijn, ende om kortheydts willen maer op-schrifts gewijse hier onder staen verhaelt, ende doch int lange mogen worden gelesen, ende bewesen in’t voorsz derde Boecxken van de toelatinghe.


Vorige Volgende