Tweede Verantwoordinge Eens eenigen Sendbriefs, Eerst aen-getast zijnde by Doctor Lambertus Danevs, Ende nu andermael by den Predicanten tot Delft

Cap. I I I I.

Dat dese Predicanten dickmael afwijckende van onse rechte gheschillen, anderen, die tusschen ons niet en zijn, self dichten.

HEt en heeft voorwaer ooc geen schijn altoos van oprechticheydt dat dese Predikanten, tegen haer weten ende conscientie (sy sien immers mijn schrijven doorgaens plat anders met brengen) afwijcken van ons rechte geschille alhier, te weten datmen voor't aennemen eeniger Lere van de selve eerst rijpelick sal oordelen, daer toe willen syluyden gants ongaerne ja seggen, ende inde plaetse van dien, dichten ende stellen sy een ander sake, tusschen onsluyden geensins in geschille wesende. Vraechtmen welcke die is? Sodanige dat kinderen d'ongelijckheyt vandien souden mercken. Hier op antwoorden ⁺ wy (seggense) dat dit niet anders en is dan een omkeringe vande ordene, diemen tot allen tijden heeft onderhouden in't oordelen aen eenige Lere. Men heeft die voor allen gehoordt, daer na beproeft, ende nade waerheydt der selve ondersocht. Wil die leser weten, waer uyt sy dit spinnen? ⁺Hy lese daer Linia. 33. Rechts voor dese hare woorden: daer op is deses schrijvers ghevoelen, datmen die Predicatie wel mach ontberen, soo lange alsmen twijfelt of die Leere die daer ghepredickt werdt suyver is, of onsuyver. welcke onsekerheyt (na syn oordeel) niet wechgenomen werdt, voor datmen ghekomen is tot kennisse der waerheydt. Dit laetste houde ick voor waerachtich, te weten dat gheen twyfel recht wech mach ghenomen worden, sonder kennisse der waerheydt van't geene men in twijfelde: maer 't ander seggen deser Predikanten is openbare onwaerheydt. Want, ick nergens so generalijck spreke datmen die Predikatie wel mach ontberen so langhe alsmen twijfelt etc. Immers oock niet tot desen mijnen man daer ick toe schreef, die nu die verscheydene leringen al gehoordt hebbende daer aen twijfelde, ende geensins (so sy dit dichten) van alle man. Dat is nu wel een on-eerbaer voorstel deser Predicanten. Noch arger ist dat sy my hier op dichten, als of ick hem (diese nu al gehoort hadde) schreef dat hy oordelen soude onghehoordt tot hem, te weten sodanigen man schrijve ick, ende niet tot allen menschen, dat hy vande ghehoorde Leere (daer aen hy twijfelde ende uyt welcke twijfele hy my raed vraechde) niet en mochte weten, of sy suyver waer dan onsuyver, sonder eerst die waerheyt te kennen. Mach oock yemant noch niet wetende inder waerheydt wat suyver ende onsuyver is, daer van ooc waerachtelijck oordelen? daer op varen dese Predicanten voort met haer onnodich bewijsen, datmen eerst moet hooren 't geene men af wil oordelen, rechts of ic daer oyt tegen ghesproken hadde. Is dat oprechtelijck gehandelt, ende mogen sy sulcx noch al doen sonder quetse van hare conscientien: soo wilde ick wel dat sy my 't selve eens bestonden mette Godlijcke Schrifture vroedt te maken. Tselve drayen syluyden al mede hier na uyt hare selfs ghedachten, gheensins uyt mijne woorden seggende: Indien dese schrijver wil, ⁺dat die kennisse der waerheydt voor het hooren der Predicatien gaen sal, &c. Neen mannen, dat of dergelijcke hebdy my noyt horen seggen noch uyt mijne schrift ghelesen. Het is mijn wil noch meyninghe gheensins, maer u luyder dromen. Mijn meyninge is dat kennisse der waerheydt moet gaen, niet voort horen lesen, of verstaen, maer voort oordelen van eenige Leere. Mijn man hadde al ghehoort, gelesen ende verstaen wat u luyder Lere was. Ick ghevraecht, raede hem in zijn twijfele dat hy van Leere niet en soude oordelen, sonder eerst kennisse der waerheydt te hebben. Dunct u dit qualijck of onrecht gheraden: so moochdy anderen raden dat sy u Leere goet oordelen, al eer sy die waerheydt van dien kennen: dat is, eer sy die inder waerheydt weten waerachtich te wesen, daer in mach u blindelijc geloven die wil: maer ick nimmermeer. Want na sulc onrecht oordelen voor waerheyts kennisse, soude my een recht oordeel na waerheyts kennisse veroordelen ende wroegen.

+ Pag. 62. l. 4.

+ Pag. 61.

+ Pag. 65. 13.

I J.

Ick hadde geseyt in mijnen brief, tot mijnen man na 't gehoor van verscheyden leringen twijfelachtich synde, dat een waer Litmaet Christi wel salich mochte zijn, al en waer hy schoon in gheen sienelijcke Kercke, als daer geen sienlijcke Kercke waere. Nu is daer geen ware sienlijcke Kercke voor den genen diese, overmits zijn twijfelachtichz, daer noch niet voor en mach kennen, of daer schoon hondert sienelijcke kercken waren voor anderen, die voor sulcke kennende. Hier op bekennen dese Predicanten selve, datmen wel salich mach zijn sonder te wesen in een sichtbare Kercke, als daer geen waerachtige voorhanden is. Hier waren wijt dan eens inne, ende en behoefde die moeyten niet van't bewijsen by henluyden daer ghedaen. Maer willende immers schijnen over al wat te vinden om mijn seggen te berispen, worpen syluyden uyt haer eygen hooft, hier een ander questie op seggende also: Maer een ander sake ⁺ ist, wanneer daer gelegentheyt is om hem tot die waere sichtbare Kercke te begheven, vande gene die haer altijts vande selve vreemt houden konnen wy geen goet gevoelen hebben. Dat

+ Pag. 46. 6

[p. fol. ccc xxxiiv]

gelove ick wel, want wie niet met henluyden en is, die achten sy teghen henluyden te zijn. Maer wat goet ghevoelen machmen hebben van sodanige Predicanten, die eenen anderen opdichten dat hy noyt en seyde? Sy gheven immers met dese hare woorden niet anders te kennen, dan of ick geschreven hadde, datmen siende ghelegentheyt om sich tot een ware sichtbare Kercke te begeven, daer wel altijts vreemdt af mochte blijven. Dit ⁺ heb ick noch in desen mijnen brief, noch nergens gheschreven. Soo ghevoelt henluyder goetheydt, hiet quaet van my, dat in my niet en is. Want so ick gelegentheyt sage om my in een ware sichtbare Kercke te begheven, men souder my haest inne sien. Dat blijcket anders, sullen mogelijck dese Predikanten seggen, in u daedt. Neen so niet, het blijckt wel dat ghyluyden u sienelijcke Kercke hout voor die waerachtige, het blijckt ooc uyt u ⁺ eygen woorden int laetste van dit boeck, dat ghy u Kercke noch niet bewesen hebt te zijn die waerachtige: ende het blijckt met mijn vreemt blyven daer uyt, dat ick u Kercke geensins en houde voor die waerachtighe: maer by mijn blyven uyt u Kercke, en blijckt niet dat ic my niet terstont begeven soude in die Kercke, saghe ick een waerachtige. Soo dichten dese Predicanten doorgaens onware questien, af wijckende van die waerachtighe.

+ Arch dencken der Predicanten.

+ Pag. 71. 3.

I I J.

Hier al mede hadde ick desen vernoemden twijfelachtigen man, in dit selve mijnen briefken (niet alle man in een boeck) geraden tot het Lesen vande H. Schrift, met bidden aen Gode, om verstant tot dadelijcke offeninghe van't gelesene, ende tot vlijtiger te syn, om goet te worden, dan te schijnen. Wie soude meynen dat uyt die bloemkens fenijn mochte gesogen worden? is hier oock yet inne dat ic niet (waerdt nodich) met twintich klare getuyghenisse der Heyliger Schrifturen soude konnen bevestigen? noch vinden die Predicanten, hem schamende yet daer tegen te seggen, een ander middel om eenen schijn te maken, als of ick qualijck hier aen gheschreven hadde. want alle sulc mijn seggen selve voor goet bekennende met klare woorden, wyken sy af vander saken by my gehandelt, aen een Persoon die doe ter tijt niet en wiste waer die ware Leere of Predicatie te bekomen was, ende dichten een ander questie seggende also: ⁺ Maer hier inne verschillen wy van hem, dat wy seggen, dat het Leesen der H. Schrift met het hooren der Predicatien 't samen behoordt te gaen, &c. Dit is onwaerachtich. Daer inne en verschillen wy niet, dit dichten sy uyt heuren hoofde, wat min dan oprechtelijck. Waer hebbe ick mijn leven, niet alleen in dit mijn briefken, maer oock in eenighe andere mijnre geschriften, geseyt, dat het lesen der H. Schrift met het hooren der Predicatien niet te samen en behoort te gaen. Nergens. Nergens schrijve ic sulcx. Maer daer en tusschen en schame ick my niet sodanige twijfelachtige luyden, niet wetende waer of by wat gemeente die ware Predicatie is, af te wijsen van verdachte ende besmette menschelijcke glosen, opte sekere ende suyvere fonteyne der Godlijcker Schrifturen. Is dat nu also simpelic geseyt dat die lesinge niet en behoort te samen te gaen met het hooren der Predicatien? Laet henluyden eens geloofwaerdich doen blijcken, dat hare predicatie waerachtich syn, ick sal niet alleen anderen daer toewijsen, maer die ooc selve aenhooren. Dat's noch verde te halen. Soo rade ick dan niet simpel af (so sy dat dichten) van 't hooren der ware predicatien, maer wijse af vande verdachte predicatien op die H. Schrifure, als alleen in allen geloofwaerdich wesende.

+ Pag. 66. l. 23.

I V.

My is onvergeten, dat ick in mijn schriftjen ghedruckt vande middelen dienende tot minderinghe van secten, af rade vande predicatien, ende aenwijse tot lesinge vander H. Schrifure. Maer wijse ick daer af van predicatien die ick houde voor waerachtighe? Dats verde van daer, maer wel van die valsche predicatien: dese weet ick te wijsen waermense sal vinden. Maer die so waerachtich ende so oprecht zijn, als die H. Schrift is, of als die predicatien der Apostolen (by desen predicanten hier even soo qualijck als hier voor te passe gebracht) syn geweest, en weet ick nu niet te vinden. Dat bekenne ick rondelijc, ende mach doch wel dat die ergens noch zijn buyten mijn weten: dunct henluyden dit soo vreemt: waeromme dunckt henluyden niet vreemt, dat sy gaerne saghen verboden te zijn gedruckt te worden mijne schriften ende allen anderen henluyden ergens inne tegen zijnde? om dat wy (sullen sy seggen) die voor valsche houden ende verderflick venijn der onwijser zielen. Soo macht wel zijn dat ick henluyder predicatien mede houde voor sulcx, immers ick houde die voor sulcx. Te weten, die haer Catechismum gelijcformich zijn, so moet ick dan ooc volgens mijn conscientie den menschen afwijsen, niet vande waere, maer vande onware predicatien, in mijn oogen, op dit klare ende ware tuychnissen der H. Schrifturen ende het lesen vandien. Also en was dan tusschen ons, nochte en is nu, noch niet geschille: of het lesen der H. Schrift met het hooren der predicatien t'samen behoorde te gaen, indien sy daer by verstaen het hooren van ware predicatien. Neen geensins, dus dichten sy dit gheschille. Maer verstaen sy daer valsche predicatien of sodanighe twyfelijcke predicatien datse verdacht syn, immers datse inden ooren der schapen noch vreemdt luyden ende onbekendt zijn, ende willen sy seggen dat sodanighe schapen sulcke vreemde ende onbekende stemmen sullen horen prediken: so verschillen sy daer in niet alleen met my slechte gheselle, maer metten Heere Christo selve, ⁺daer hy seydt dat syne schapen overmits sy der vreemden stemmen niet en kennen, vande selve vlieden. Ick en meyne immers niet dat men daghelijckx die predicatien hoordt der geenre daer af men vluchtet.

+ Joan. 10. 9.

V.

In dit selve mijn briefken hadde ick gheseyt, ⁺ dat der hypokrijten heylicheydt alleen bestaet int vermijden ende plegen van Ceremonien, om die welcke sy oock (somen huydens daechs siet aen alle secten) vyantlijck twisten, &c. Dit mochten dese Predicanten oock so weynich lochenen, alsmen mach, dat het dagh is als die sonne boven onsen horizon in't suyden staet. Sy wilden't oock so weynigh lijden, als of sy selve daer over mede

+ Pag. 20. 25.

[p. fol. ccc xxxiiir]

beschuldicht waren gheweest: daerom doch het den Predicanten al mede nootlijck hier een sluyphol te vinden, van een sake tusschen ons niet in gheschille staende; een sake, segge ick daer inne ick henluyden so gantschelijc toestemme, dat ick wenschen soude van herten, dat sy't selve aldus altijdt metter pennen deden sonder d'overheyts hulpe daer over aen ⁺ te roepen. Vraechdy watte? dat die vrome Leeraren schuldigh zijn, als hare Leere vanden twistgierighen gelastert ende t'onrecht veroordeelt wordt, te antwoorden. Hebbe ick myn leven oyt daer teghen gesproken of geschreven? ja wat segge ick doch eyghentlijcker het ampt der Leeraren te zijn dan datte? sonderlinghen daer ick spreke of schryve tegen het Ketter-doden. Ende om dit versierde gheschille te bewysen, ende 't gene by my wel geseyt was te verduysteren, oock den leser uytte ghedachten te brenghen, maken sy veele vergeefsche woorden, daer niet een letter nodigh en was.

+ Pag. 13. 13.

V J.

Maer soo onnodich en docht het henluyden niet my met onwaerheydt doch niet sonder onschamelheydt vromelijck aen te seggen ⁺ dat ic daer sonder onderscheyt secten noeme, alle kercken die huydens daechs om de Ceremonien vyandlijck twisten. Ick segge dat sy dat doen met onwaerheydt, overmidts ick daer handele niet van kercken, maer van Hypokrijten. dese worden by my daer genoemt, ende niet kercken. Achten sy nu alle kercken, ende die haer mede, te wesen Hypokrijten: soo hebben sy wel geseyt, want doen meynde ick met dat woordt secten, alle Kercken ende die hare self mede. Willen sy dan hem selve niet kennen voor Hypokrijten: waerom belgen sy henluyden die name seckten? die en gaet hier dan aen, niet henluyden, maer alleen den Hypokrijten: want myne woorden houdende, om de welcke sy oock &c. strecken sich opte voorgaende name Hypokrijten, dese dan ende niet alle Kercken, segghe ick, dat huydens ten dage vyantlijck twisten om Ceremonien. Nadien dit nu soo claer ende grof uytgedruckt staet dat dese Predicanten (zijn sy niet heel stekenblint) wel mochten verstaen by my daer geseyt te zijn, dat die Hypokrijten twisten om Ceremonien, somen siet in allen seckten (Kercken en noeme ick daer nergens): so seg ick met over-groote redene dat dese Predicanten my wat te onschamelick aen-segghen, dat ick daer sonder onderscheyt secte noeme, alle Kercken die huydensdaechs om Ceremonien twisten. uyt alle het welcke niet duyster om mercken is, dat sy niet oprechtelijck en handelen met sulck verkeert drayen mijnre wel gesproken woorden: oock dat sy hier al mede ingeschille stellen, 't gheen tusschen ons geen twiste om en was, ten waer dan sake syluyden wilden lochenen, dat die Hypokrijten in allen seckten om die Ceremonien vyantlijcken twisten. Want dit is mijn seggen.

+ Pag. 12. 35.